7ο Κεφάλαιο:

Η δίκη, το τέλος και η μνήμη του στην εποχή μας

7.1 Η δίκη

Στην Αθήνα, είτε από περιέργεια είτε από ευλάβεια, έγιναν διάφορες ταραχές από κόσμο που ήθελε να δει τον Παπουλάκο να φρουρείται στο ατμόπλοιο. Επειδή είχε καταπονηθεί ο οργανισμός του από τις άθλιες συνθήκες της φυλακίσεώς του, τον εξέτασαν ιατροί, οι οποίοι συνέστησαν να αποβιβαστεί. Μετά από λίγες ημέρες μεταφέρθηκε στις φυλακές του Ρίου, όπου δόθηκε εντολή να μην επιτρέπεται η επαφή του με κανέναν.

Οι διεθνείς συγκυρίες μετέβαλαν την αδιαλλαξία της εξουσίας. Σε όσους συνελήφθησαν την περίοδο της εξάψεως (συμμετέχοντες στα γεγονότα της «καλογηρικής συνωμοσίας» και τα «Χριστοφορικά») δόθηκε χάρη με το από 9 Αυγούστου 1852 Βασιλικό Διάταγμα, που δημοσιεύθηκε στις 22 του ιδίου μήνα, ενώ εννέα άτομα, οι οποίοι θεωρήθηκαν πρωτεργάτες, παραπέμφθηκαν σε δίκη για παραβάσεις σε βαθμό πλημμελήματος. Ο Παπουλάκος δε και ορισμένοι πιστοί ακόλουθοί του, ορίστηκε να δικαστούν για παραβάσεις σε βαθμό κακουργήματος, στις 26 Ιουνίου 1853, ενώπιον του Κακουργιοδικείου Αθηνών, ως υπαίτιοι στάσεως κατά του καθεστώτος.¹⁰⁴

Παρόλη την παρέλευση μεγάλου χρονικού διαστήματος, συνέρρευσαν πλήθη κόσμου στην δίκη. Ο Παπουλάκος στο δικαστήριο, εύτολμος και ατάραχος, έδειξε ότι επιθυμούσε να δικαστεί και δήλωσε ότι δεν χρειαζόταν συνήγορο, διότι είχε τον Ιησού Χριστό με το μέρος του για να αποδείξει την αθωότητά του.¹⁰⁵ Πράγματι, με τον Κριμαϊκό πόλεμο επί θύραις, είχε προκληθεί ανησυχία στην κυβέρνηση για την στάση της Ρωσίας. Έτσι η δίκη, λόγω της υποστήριξης που είχε ο Παπουλάκος από τον λαό, τους διαλυθέντες Φιλορθόδοξους και από το ρωσόφιλο κόμμα, απέκτησε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δόθηκε αναβολή στην δίκη, εξαιτίας της απουσίας μαρτύρων, για τις 16 Σεπτεμβρίου 1853.

Τελικώς, τον Αύγουστο του 1853, δόθηκε χάρη και όλοι οι κατηγορούμενοι απαλλάχθηκαν των ποινικών κατηγοριών με Βασιλικό Διάταγμα, επειδή (όπως έλεγε το Διάταγμα) έδειξαν φανερά σημεία μεταμέλειας!¹⁰⁶ Ο Παπουλάκος όμως ιδιαιτέρως παραπέμφθηκε, για τον περαιτέρω πειθαρχικό του έλεγχο, στην Ιερά Σύνοδο, η οποία αποφάσισε την μεταφορά και τον μόνιμο εγκλεισμό του στην Ιερά Μονή Παναχράντου στην Άνδρο. Για ένα χρονικό διάστημα περίπου έξι μηνών, από τις 22 Ιανουαρίου 1854, μεταφέρθηκε στην Ιερά Μονή του Προφήτη Ηλία στην Θήρα, αλλά ο ηγούμενος της Μονής έκανε παράπονα για την μεγάλη αύξηση των προσκυνητών που κατέφταναν σωρηδόν για να δουν τον αγαπημένο τους κήρυκα και των επακόλουθων προβλημάτων που δημιουργούνταν από την αδυναμία συνάντησής τους με αυτόν, με αποτέλεσμα να αποφασιστεί η μεταφορά του στην τότε απομακρυσμένη Ιερά Μονή Παναχράντου στην Άνδρο.¹⁰⁷

Στις 20 Ιουλίου 1854 μετήχθη στην Άνδρο με τη βασιλική γολέττα «Ναυτίλος». Μετά από εννέα ημέρες, συνοδευόμενος από δύο στρατιώτες και κατόπιν επανειλημμένων διαταγών για αυστηρό περιορισμό του, παραδόθηκε από το επαρχείο της Άνδρου στο ηγουμενοσυμβούλιο της Ιεράς Μονής Παναχράντου.¹⁰⁸

7.2 Ο εγκλεισμός στην Ιερά Μονή Παναχράντου και το τέλος

Στην Ιερά Μονή Παναχράντου διαμορφώθηκε ένα ειδικό μοναχικό κελί, που το φρουρούσε ένας χωροφύλακας διαμένων μαζί του στη Μονή. Τις ημέρες μπορούσε να συμμετέχει κανονικά στο πρόγραμμα της Μονής και το βράδυ εγκλειόταν, από τον χωροφύλακα, φρουρούμενος στο κελί του. H φήμη του είλκυε, για πολύ καιρό, πλήθος κόσμου στην Μονή. Πολλοί από τους προσκυνητές κατόρθωναν και αποθησαύριζαν είτε τεμάχια από το ράσο του είτε μικρούς ξύλινους σταυρούς που κατασκεύαζε ο ίδιος. Αν και υπήρχε απαγόρευση να διδάσκει, παραταύτα συνέχισε να κηρύττει στον συγκεντρωμένο κόσμο εντός της Μονής, όταν εύρισκε ευκαιρία. Εάν δε γινόταν μεγάλη κοσμοσυρροή, προς αποφυγή σκανδαλισμού της κυβερνήσεως, τον έκλειναν στο κελί του, αλλά αυτός έβγαινε στο παράθυρο (του κελιού του) και συνέχιζε. Στις παραινέσεις του ηγουμένου και του χωροφύλακα να σιωπήσει απαντούσε: «ο λόγος του Θεού δεν δένεται».¹⁰⁹

Μετά τον θάνατο του επισκόπου Άνδρου Προκοπίου, κατά την επιδημία χολέρας το 1854 στην Αθήνα, αντικαταστάτης του χειροτονήθηκε ο Μητροφάνης Οικονομίδης, τέως ιεροκήρυκας της επαρχίας Καλαβρύτων, τον οποίο γνώριζε ο Παπουλάκος από παιδί. Όταν συναντήθηκαν στον ναό της Ιεράς Μονής Παναχράντου, απευθυνόμενος προς αυτόν, λέγεται ότι του είπε: «Και συ, Μήτρο, έγινες Δεσπότης; Καλά θα πάγη η Εκκλησία». Τότε ο ευερέθιστος επίσκοπος τον χτύπησε άσχημα με την ποιμαντορική του ράβδο, ενώ τον έλεγξε σφοδρώς ο ηγούμενος της Μονής που ήταν παρών. Έκτοτε η μνησικακία του επισκόπου και οι προκαταλήψεις του ηγουμένου επέβαλαν σε αυτόν πολλές στερήσεις και την αυστηρή απομόνωσή του από τους προσερχόμενους προσκυνητές.¹¹⁰ Ειδικότερα τον δέσμευσε σε ένα κάθυγρο και σκοτεινό δωμάτιο της Μονής, ενώ παράλληλα τον συκοφαντούσε στην πόλη ότι ύβριζε τον βασιλιά.

Μετά από αυτό ενδιαφέρθηκε για το πρόσωπό του ο δικηγόρος και μετέπειτα καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών Ν. Σαρίπολος, ο οποίος τον επισκέφτηκε στο κελί του. Ο δικηγόρος, βλέποντάς τον ηλικιωμένο Παπουλάκο ασθενή και αιμορραγούντα στο γεμάτο νερά σκοτεινό δωμάτιο, τον λυπήθηκε πολύ. Εντωμεταξύ, θέλοντας να μάθει και την δική του εκδοχή, τον ρώτησε για ποιο λόγο βρισκόταν κλεισμένος εκεί, τότε εκείνος του φανέρωσε ότι εκτός των άλλων είχε αποκαλύψει τις σκέψεις του αρχιερέα, δηλαδή ότι αγόρασε την επισκοπή με χρήματα και ότι σκόπευε να εισπράξει τα δαπανηθέντα από το ποίμνιό του για να μην παραμείνει με οικονομική ζημία. Προς τούτο μάλιστα ο Παπουλάκος του έδωσε την εισφορά του, μία δραχμή. Μετά από αυτά ο δικηγόρος ενήργησε και σταμάτησε αυτή η κατάσταση, αφού μεταφέρθηκε στο κελί του που είχε καλύτερες συνθήκες.¹¹¹

Παρά τη δυσφήμιση του τύπου της εποχής και την στέρηση ελεύθερης επικοινωνίας, η φήμη της αγιότητάς του παρέμεινε ακμάζουσα και οι διάφοροι απλοϊκοί άνθρωποι που συνεχώς τον επισκέπτονταν, διέδιδαν ότι επιτελούσε πολλά θαύματα. Μία ημέρα, παρόλο που αφ' εσπέρας είχε κλειστεί στο κελί του ιδιοχείρως από τον χωροφύλακα, το πρωί βρέθηκε κενό, χωρίς να έχει πειραχθεί η θύρα. Ακολούθησε ταραχή και κινητοποιήθηκαν οι αρχές για την αναζήτηση και σύλληψή του. Την τρίτη ημέρα εμφανίστηκε από μόνος του στην Μονή. Όταν ρωτήθηκε πού ήταν, απάντησε ότι μετέβηκε προς επίσκεψη μερικών ασθενούντων προβάτων τα οποία θεράπευσε. Η αλληγορία του στρέφονταν προς τους Αρβανίτες κατοίκους του δήμου Άρνης, που είχαν πολύ κακή φήμη στο νησί και προς τους οποίους «εκστράτευσε» κηρυκτικώς, καθότι είχαν αναπτυχθεί πολλές διαμάχες και μεγάλη εγκληματικότητα στην περιοχή από φόνους, κλοπές και άλλες αδικίες. Πράγματι, ως εκ θαύματος οι κατηχηθέντες κάτοικοι γαλήνευσαν, συμφιλιώθηκαν και επανήλθαν στην ευθεία οδό. Ελαττώθηκαν πολύ τα εγκλήματα στην περιφέρειά τους και πολλοί από αυτούς, κατά τις Κυριακές και εορτές, μετέβαιναν στην Ιερά Μονή Παναχράντου για να λειτουργηθούν και να αποτίσουν φόρο τιμής στον σεβάσμιο κήρυκα.¹¹²

Στην Άρνη, ακόμα και τώρα, ορισμένοι κάτοικοι θυμούνται ότι κάποιος είχε ανέβει σε ένα δέντρο αποφασισμένος να αυτοκτονήσει. Στις εκκλήσεις των παρόντων να μην κάνει κάτι τέτοιο δεν υποχωρούσε. Τότε πέρασε ο Παπουλάκος και με μόνο την πραεία φωνή του τον μετέπεισε και κατέβηκε από το δέντρο. Τις ημέρες που έμεινε εκεί ανέβαινε στο ψηλότερο σημείο του νησιού, στα παρεκκλήσια της Παναγίας και του Προφήτη Ηλία, για άσκηση και προσευχή. Εκεί εντοπίστηκε από ποιμένες, στους οποίους απεύθυνε διάφορες νουθεσίες. Χαμηλότερα από το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία σώζεται μέχρι σήμερα το «Κελλί του Παπουλάκου».

Άλλη μία φορά πάλι, ένας υδραίος πλοίαρχος σεβόμενος τον Παπουλάκο, του έστειλε πέντε οκάδες εκλεκτού διπύρου. Ο ηγούμενος της Μονής, που παρέλαβε το δώρο, το ορέχτηκε και το κατακράτησε. Την ίδια ημέρα όμως κατελήφθη από αιφνίδια νόσο και παρέμεινε κλινήρης, άλαλος σαν νεκρός. Όταν το έμαθε ο Παπουλάκος, μετέβηκε σε αυτόν και κουνώντας το κεφάλι του τού είπε: «Διατί να σε νικήσει ο Σατανάς;» και κρυφίως στο αυτί: «Διατί να κατακρατήσης το ξένον πράγμα;». Ακολούθως, λέγοντας ορισμένες ευχές τον θεράπευσε και αυτός εξέστη από την θαυματουργική δύναμή του, μετανοώντας και πιστεύοντας στην οσιότητα του Παπουλάκου.¹¹³ Ο δε χωροφύλακας, που φύλαγε το κελί του, λέγεται ότι το έβλεπε τις νύχτες γεμάτο φως και άκουγε υπερκόσμιες μελωδίες. Σταδιακά κατηχήθηκε από τον Παπουλάκο και εγκατέλειψε τα εγκόσμια γενόμενος, αργότερα, μοναχός.¹¹⁴

Από ό,τι φαίνεται δεν σταμάτησε ποτέ την κηρυκτική του δράση, καθόσον τον Φεβρουάριο του 1860 εμφανίστηκαν στην Κάρυστο διάφοροι ιερείς και μοναχοί, οι οποίοι θορυβοποίησαν τις αρχές του τόπου, επειδή άρχισαν να κηρύττουν δημόσια τον Λόγο του Θεού, μετά από συναντήσεις που είχαν με τον Παπουλάκο, επηρεασμένοι από την διδασκαλία του.¹¹⁵ Τέλος, το εσπέρας της 18ης Ιανουαρίου 1861,¹¹⁶ ημέρα που τιμάται η μνήμη του αγαπημένου του Αγίου Αθανασίου (στο όνομα του Αγίου Αθανασίου τιμάται η Εκκλησία του χωριού του που ήταν δίπλα από το πατρικό του σπίτι) κοιμήθηκε ησύχως, σε βαθύ γήρας και σχεδόν λησμονημένος από τον πολύ κόσμο. Λέγεται ότι προγνώρισε τον θάνατό του, προετοίμασε για τούτο τον ηγούμενο και τους αδελφούς της Μονής, ενώ διάφορες εικόνες σε ναούς του νησιού δακρύσανε. Ετάφη δε στο κοιμητήριο της Ιεράς Μονής Παναχράντου, κατά την μοναχική τάξη.

7.3 Η μνήμη του στις μέρες μας

Από τους πρώτους χρόνους της κοίμησής του έγιναν προσπάθειες για την επίσημη αγιοκατάταξή του, την ανακομιδή των λειψάνων του και την φιλοτέχνηση της εικόνας του, χωρίς όμως αποτέλεσμα για πολλές δεκαετίες. Η «αντιεξουσιαστική» του δράση δημιουργούσε πρόβλημα στην ευρύτερη επίσημη αναγνώρισή του. Υπήρχαν και πολλά «Fake News», που είχαν διαδοθεί γύρω από το πρόσωπό του. Αργά αλλά σταθερά άρχισε να αποκαθίσταται η μνήμη του στην συνείδηση όχι μόνο των απλών πιστών, που ούτως ή άλλως πάντα πίστευαν στην αγιότητά του, αλλά και στην συνείδηση των ανώτατων εκκλησιαστικών Ιεραρχών.¹¹⁷

Ιδιαίτερα αξιόλογες στην ανάδειξη του αληθινού προσώπου και της πνευματικής αξίας του μοναχού Χριστοφόρου Παναγιωτόπουλου είναι οι δραστηριότητες του ινστιτούτου «ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΣ», του οποίου πρόεδρος είναι ο αρχιμανδρίτης Νεκτάριος Πέττας. Με την διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων στην Κλειτορία και στην Θήρα, την έκδοση βιβλίων, αλλά και με άλλες δραστηριότητες έχει βοηθήσει τα μέγιστα στο να ξεκαθαρίσουν οι συκοφαντίες των διωκτών του, οι οποίες μέχρι τις μέρες μας, ύστερα από 150 χρόνια, παρασέρνουν τους ανθρώπους που ερευνούν ή ασχολούνται επιφανειακά με την προσωπικότητά του.

Η ανακομιδή των λειψάνων του, τα οποία παρέμειναν στο οστεοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Παναχράντου, δεν έγινε με ιδιαίτερη επισημότητα. Ύστερα από επιμονή των κατοίκων του χωριού του Παπουλάκου, ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων Γεώργιος, στις 12 Σεπτεμβρίου 1973, φρόντισε να μεταφερθεί η κάρα του στο ναό του Μονυδρίου-Σκήτης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Άρμπουνα Καλαβρύτων, που είχε κτίσει ο ίδιος, και μετέπειτα στον κεντρικό ναό του χωριού, τον Άγιο Αθανάσιο. Έκτοτε αρκετός κόσμος προσέρχεται στο ορεινό χωριό και ασπάζεται την κάρα του, η οποία έχει τεθεί σε επίχρυση λειψανοθήκη και λέγεται ότι ευωδιάζει και θαυματουργεί.

Έχουν συνταχθεί ιερές ακολουθίες και παρακλητικός κανών προς τιμήν του.¹¹⁸ Το Υπουργείο Πολιτισμού με την υπ' αριθμ Β1 Φ31 / 44212 / 1042 από 22-1-1988 απόφασή του έχει ανακηρύξει την Ιερά Σκήτη που έκτισε ο ίδιος σε διατηρητέο ιστορικό μνημείο, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη προσφορά του ιδρυτή της, κατά τους χαλεπούς χρόνους του έθνους μας. Επίσης, έχει ιστορηθεί η εικόνα του και υπάρχει μικρό ιδιωτικό εκκλησάκι στον Άρμπουνα και παρεκκλήσιο στην Ιερά Μονή Αγίων Αυγουστίνου και Σεραφείμ του Σάρωφ στο Τρίκορφο Φωκίδος, που τιμώνται στο όνομά του.¹¹⁹ Στην Ιερά Μονή του Προφήτη Ηλία στην Θήρα η φυλακή του έχει διαμορφωθεί σε παρεκκλήσιο προς τιμήν του, εντός του οποίου φυλάσσονται προσωπικά του αντικείμενα. Όμοια προσπάθεια για την διαμόρφωση σε παρεκκλήσιο γίνεται και για το κελί του στην Ιερά Μονή Παναχράντου στην Άνδρο.

Πλήθος είναι και οι σύγχρονες μαρτυρίες, που έχουν παραμείνει από προφορική παράδοση αναφορικά με τα κηρύγματά του, τις προφητείες του, τα θαύματά του εν ζωή, ακόμα και μετά θάνατον. Το Πατριαρχείο Μόσχας έχει ήδη αναγνωρίσει επίσημα την αγιότητά του.¹²⁰ Τέλος, το όνομά του παραμένει ακόμα προς επίσημη αγιοκατάταξη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο ευελπιστούμε ότι σύντομα θα αφουγκραστεί την συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησιάς, που έχει ξεκαθαρίσει με το πέρασμα του χρόνου από βραχυπρόθεσμες σκοπιμότητες, ώστε να προβεί και αυτό στις δέουσες ενέργειες ανακήρυξης της αγιότητάς του.

Σημειώσεις

104. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Α. Χρ., Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος, τομ. Α', Αθήναι 1920, σ. 388.

105. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Παπουλακος (Χριστοφόρος ο Μοναχός), εν Θ.Η.Ε., τομ. 10, Αθήναι 1966, σ. 18.

106. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 476

107. ΠΕΤΤΑ Ν. Ν. αρχιμ., Χριστοφόρος Παπουλάκος, ο σύγχρονος απόστολος της Πίστεως και του Γένους, εκδ. Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 31.

108. Πρακτικά Α' Επιστημονικής Ημερίδας την 23η του μηνός Ιουλίου 2009 στην Θήρα με θέμα: «Ο ΟΣΙΟΤΑΤΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΣ ΣΤΗΝ ΘΗΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ». Εισήγηση του προέδρου του ινστιτούτου «Χριστόφορος Παπουλάκος» αρχιμ. ΠΕΤΤΑ Ν. Ν., σ. 231.

109. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 477. Η φράση προέρχεται από την Β΄ επιστολή προς Τιμόθεον του αποστόλου Παύλου, κεφ. 2, στ. 9.

110. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 479.

111. ΠΕΤΤΑ Ν. Ν. αρχιμ., Χριστοφόρος Παπουλάκος, ο σύγχρονος απόστολος της Πίστεως και του Γένους, εκδ. Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 33.

112. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 478.

113. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ.478.

114. ΚΑΨΙΩΤΗ Αθ. , Ο όσιος Χριστοφόρος ο Παπουλάκος, Αθήναι 1992, σ. 20.

115. ΑΝΝΙΝΟΥ Μπ., Ιστορικά Σημειώματα, Αθήναι 1925, σ. 480.

116. Ό.π., σ. 481.

117. Σημαντικές προσωπικότητες που αναγνώριζαν την σπουδαιότητα και την αγιότητα του Παπουλάκου ήταν οι μακαριστοί Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος, Αρχιεπίσκοποι Αμερικής Μιχαήλ και Ιάκωβος, καθώς επίσης και πάρα πολλοί άλλοι Μητροπολίτες και Επίσκοποι της Ελλαδικής Εκκλησίας. (ΜΟΥΛΑΤΣΙΩΤΗ Νεκτ. αρχιμ., Παπουλάκος. Ο Άγιος της Πελοποννήσου, Έκδοση Ιεράς Μονής Αγίων Αυγουστίνου και Σεραφείμ Σάρωφ Τρίκορφου Φωκίδος, χ.τ., 2006, σ. 167 κ.ε.).

118. ΜΟΥΛΑΤΣΙΩΤΗ Νεκτ. αρχιμ., Παπουλάκος. Ο Άγιος της Πελοποννήσου, Έκδοση Ιεράς Μονής Αγίων Αυγουστίνου και Σεραφείμ Σάρωφ Τρίκορφου Φωκίδος, χ.τ., 2006, σ. 167 κ.ε.

119. Μέρος λειψάνου του μοναχού Χριστοφόρου φυλάσσεται στο ιερό παρεκκλήσιο της Ιεράς Μονής των Αγίων Αυγουστίνου και Σεραφείμ Σάρωφ Τρίκορφου Φωκίδος.

120. Πολύ σημαντική είναι η πληροφορία που έδωσε ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Παναχράντου Άνδρου Ευδόκιμος Φραγκουλάκης, κατά την μετάβασή του με την τιμία κάρα του Αγίου Παντελεήμονος στην Ρωσία, που φυλάσσεται στο μοναστήρι του, σε αναφορά του προς τον Πατριάρχη Μόσχας Αλέξιο, ότι στην Μονή του στην Άνδρο είχε ζήσει ένας μοναχός που αγαπούσε πολύ την Ρωσία, ο Πατριάρχης και οι επίσκοποί του απάντησαν ότι γνωρίζουν τον μοναχό Χριστοφόρο τον Παπουλάκο και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας τον έχει κατατάξει μεταξύ των οσίων και μνημονεύεται κανονικά σε ακολουθίες.