Ο Κανόνας τού Μουρατόρι: Ο αρχαιότερος γνωστός κανόνας τής Εκκλησίας για την Καινή Διαθήκη. Κανόνας γύρω στο 180 μ.Χ.

Ο Κανόνας τού Μουρατόρι

Ο αρχαιότερος γνωστός κανόνας τής Εκκλησίας για την Καινή Διαθήκη

Κανόνας γύρω στο 180 μ.Χ.

1. Η αρχή των κανόνων της Καινής Διαθήκης
2. Ανεύρεση και όνομα τού αρχαιότερου γνωστού Εκκλησιαστικού κανόνα
3. Κατάσταση και σκοπός τού χειρογράφου
4. Χρόνος Συγγραφής
5. Η αξία του έργου
6. Τι περιλαμβάνει και τι όχι
7. Συγγραφέας του έργου
8. Βιβλιογραφία
9. Το κείμενο τού κανόνα τού Μουρατόρι
10. Σημειώσεις επί τού κειμένου

Ο κανόνας τού Μουρατόρι, αποδεικνύει ότι τα βιβλία τής Καινής Διαθήκης, ακόμα και στο τέλος τού 2ου π. Χ. αιώνα, δεν είχαν ακόμα καθορισθεί από την Εκκλησία, όπως τα έχουμε σήμερα. Και ως εκ τούτου, ο κανόνας αυτός αποτελεί διάψευση τών Προτεσταντών εκείνων, που ισχυρίζονται ότι η Εκκλησία θεμελιώθηκε πάνω στην Αγία Γραφή, και όχι το αντίθετο, όπως πιστεύουμε εμείς οι Χριστιανοί.

1. Η αρχή των κανόνων της Καινής Διαθήκης

Μέχρι τον αιρετικό Μαρκίωνα, αλλά και πολύ χρόνο μετά απ’ αυτόν, κανείς εκκλησιαστικός συγγραφέας δεν παραθέτει κατάλογο των κανονικών βιβλίων της Καινής Διαθήκης, μολονότι ασφαλώς θα υπήρχε τέτοιος, έτσι ώστε οι αναγινωσκόμενες περικοπές στις Εκκλησίες, να λαμβάνονται από τα κανονικά βιβλία των καταλόγων αυτών χωρίς ενδοιασμούς από τους πιστούς (Β. Ιωαννίδης, 495). Ο Μαρκίωνας χρησιμοποιούσε δικό του Κανόνα από ένδεκα βιβλία, δηλαδή το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο και δέκα επιστολές του Παύλου (εκτός δηλαδή από τις Ποιμαντικές και την προς Εβραίους), πράγμα για το οποίο και ελέγχθηκε από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, μαζί με τους ομοίους του, «ως μάταιοι και αμαθείς, προσέτι δε και τολμηροί και αθετούντες την ιδέαν του ευαγγελίου» (Ειρηναίου, Έλεγχος, Γ,11,8-9).

Παρ’ όλα αυτά, οι εκκλησιαστικοί αυτοί συγγραφείς δεν αντέταξαν κατάλογο των αυθεντικών βιβλίων της Εκκλησίας, στους κανόνας των αιρετικών, κατά την πρώιμη αυτή περίοδο. Επειδή, πραγματικά, αν εξαιρέσουμε τους αντιμαρκιωνιτικούς Προλόγους στα ευαγγέλια (Βλ, στο Κ. Aland, Synopsis Quattuor Evangeliorum, σ. 532 και εξής), η προέλευση των οποίων είναι άγνωστη, και η χρονολογία τους πιθανολογείται περί το 160, ο αρχαιότερος κατάλογος βιβλίων της Καινής Διαθήκης είναι αυτός που περιλαμβάνεται στο απόσπασμα (Fragmentum) του Μουρατόρι.

2. Ανεύρεση και όνομα τού αρχαιότερου γνωστού Εκκλησιαστικού κανόνα

Βρέθηκε από τον Ιταλό ιστοριογράφο καρδινάλιο L. A, Muratori (1672-1750) στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου σε ένα χειρόγραφο του 8ου αιώνα και δημοσιεύθηκε το 1740 στο έργο του Antiquitates Italicae medii aevi. Γι’ αυτό και ονομάζεται Κανόνας του Μουρατόρι ή Μουρατόριος Κανόνας. Βρέθηκαν το 1897 κι άλλα 4 αποσπάσματα σε 4 χειρόγραφα του 11ου-12ου αιώνα από το Μοντεκασσίνο.

3. Κατάσταση και σκοπός τού χειρογράφου

Το απόσπασμα αυτό είναι ακέφαλη και κολοβή πραγματεία. Περιέχει τα βιβλία της Καινής Διαθήκης που κυκλοφορούσαν κατά τον χρόνο της συγγραφής του, μαζί με κριτικές παρατηρήσεις περί του συγγραφέα, του χρόνου, του σκοπού και της γνησιότητας του καθενός βιβλίου, με τέτοιο τρόπο, ώστε θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για την πρώτη σύντομη Εισαγωγή στα βιβλία της Καινής Διαθήκης.

Το κείμενο του χειρογράφου είναι σε κακή κατάσταση από την αρχή μέχρι το τέλος και περιέχει πλήθος βαρβαρισμών, οι οποίοι οφείλονται κατά ένα μέρος στον αντιγραφέα και κατά μέρος στον μεταφραστή, δεδομένου ότι καμία αμφιβολία δεν υπάρχει, ότι η πραγματεία γράφτηκε αρχικά στην Ελληνική.

4. Χρόνος Συγγραφής

Το χειρόγραφο βέβαια είναι του 8ου αιώνα, αλλά το έργο γράφτηκε, κατά την ομολογία του συγγραφέα, την εποχή κατά την οποία γράφτηκε και ο Ποιμένας του Ερμά, τον καιρό τού Επισκόπου Ρώμης Πίου του Α', αφού στους στίχους 74-75 γράφει περί του Ποιμένα ότι «Pastorem vero nuperrime temporibus nostris in urbe Roma Herma conscripsit, sedente cathedra urbis Romae ecclesiae Pio episcopo fratre ejus» («εσχάτως κατά τον καιρό μας συνεγράφη από τον Ερμά στη Ρώμη, όταν στην έδρα της Εκκλησίας της Ρώμης ήταν Επίσκοπος ο Πίος, ο αδελφός του»). Ο χρόνος της Επισκοπής του Πίου δεν είναι ακριβής και υπολογίζεται ή μεταξύ 127 και 142 μ.Χ., ή μεταξύ 142 και 157 (ή 154) μ.Χ., οπότε το έργο γράφτηκε κατά τα τέλη του 2ου αιώνα και μάλιστα 180-200 μ.Χ. Αλλά και οι εσωτερικές ενδείξεις συνηγορούν υπέρ του χρόνου αυτού, πράγμα το οποίο δηλώνει ότι το όλο έργο αποτελούσε σύνοψη των απόψεων της Δυτικής Εκκλησίας περί του Κανόνα της Καινής Διαθήκης μετά τα μέσα του 2ου αιώνα.

5. Η αξία του έργου

Η ουσιαστική αξία του έργου έγκειται στο εξής: Στο ότι σ’ αυτό παρατίθενται τα βιβλία της Καινής Διαθήκης, όλα μαζί, για τα οποία βρίσκαμε ως τότε αναφορές, μόνο αποσπασματικές και μεμονωμένες.

Αυτό μερικοί Προτεστάντες, με προχειρότητα το χρησιμοποιούν ως απόδειξη ότι η Εκκλησίας είχε ενωρίτατα τον κανόνα τής Καινής Διαθήκης σε χρήση. Αλλά με μια σοβαρότερη εξέταση, το συμπέρασμα που προκύπτει από αυτόν τον κανόνα είναι το ακριβώς αντίθετο! Γι' αυτό και η Ορθόδοξη Εκκλησία τον κανόνα αυτόν, τον χρησιμοποιεί ως απόδειξη εναντίον τού Προτεσταντισμού, ως απόδειξη, ότι όχι μόνο δεν έχουμε παλαιότερους κανόνες από το τέλος τού 2ου αιώνα σε χρήση από την Εκκλησία για την Καινή Διαθήκη, αλλά και αυτός ακόμα, παρουσιάζει πλήθος ελλείψεων κανονικών βιβλίων, ενώ από την άλλη συμπεριλαμβάνει βιβλία όπως τη Αποκάλυψη τού Πέτρου, που δεν την αποδέχεται σήμερα ούτε καν ο Προτεσταντισμός, και τη Σοφία Σολομώντα, που αν και ανήκει στην Παλαιά Διαθήκη, εμφανίζεται εδώ στον Κανόνα, αλλά δεν την αποδέχεται ούτε αυτή ο Προτεσταντισμός.

Συνεπώς, η ύπαρξη τού κανόνα τού Μουρατόρι, όχι μόνο δεν βοηθάει τους Προτεστάντες, αλλά αντιθέτως αποδεικνύει το άτοπο τού αιρετικού τους δόγματος τού 16ου αιώνα: "Μόνο η Γραφή". Περισσότερα όμως γι' αυτό θα πούμε σε άλλο σχετικότερο άρθρο...

6. Τι περιλαμβάνει και τι όχι

Ο Κανόνας του Μουρατόρι περιέχει σε Λατινική Γλώσσα 23 από τα 27 βιβλία της Καινής Διαθήκης. Απουσιάζουν οι προς Εβραίους του Παύλου, η Α΄ Πέτρου, η Ιακώβου και η Γ΄ Ιωάννη. Αναφέρει και την (νόθα πλέον για μας) Αποκάλυψη Πέτρου με την διευκρίνιση πως μερικοί δεν επιθυμούν να διαβάζεται στην Εκκλησία.

Το πιο αξιοπερίεργο όλων είναι πως αναφέρει ως βιβλίο της Καινής Διαθήκης την Σοφία Σολομώντος! Αναφέρει (υπογραμμίζοντας όμως την μη γνησιότητά τους) και τις επιστολές Προς Λαοδικείς και Αλεξανδρείς που αποδίδονταν στον Απόστολο Παύλο.

Περιλαμβάνει:

4 Ευαγγέλια
13 Επιστολές τού Παύλου
Πράξεις
Αποκάλυψη Ιωάννη
Α΄-Β΄ Ιωάννη
Ιούδα
Σοφία Σολομώντος
Αποκάλυψη Πέτρου

Απουσιάζουν:

Προς Εβραίους
Ιακώβου
Α΄ -Β΄ Πέτρου
Γ΄ Ιωάννη

Το χειρόγραφο, ως «ακέφαλο» που είναι (όπως είπαμε), αρχίζει ως εξής: «… στα οποία όμως (προφανώς, τα κηρύγματα του Πέτρου) ήταν παρών και ακολούθως κατέγραψε. Τρίτο βιβλίο το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο. Ο Λουκάς αυτός ήταν ιατρός… » κ.λπ.

Στη συνέχεια μιλάει για το Ευαγγέλιο του Ιωάννη και τις συνθήκες που γράφθηκε. Η ελλιπής πρώτη πρόταση αναφερόταν, ασφαλώς, στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, το δεύτερο κατά σειρά, ενώ, παρ' όλο ότι δεν υπάρχουν ίχνη περί του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, είναι απολύτως βέβαιο ότι κατείχε την πρώτη θέση μεταξύ των τεσσάρων ευαγγελίων.

Μετά τα ευαγγέλια μνημονεύονται οι Πράξεις Αποστόλων, τις οποίες θεωρεί έργο του Ιατρού Λουκά και οι 13 επιστολές του Παύλου, περί των οποίων παρατηρεί ότι, όπως ο Ιωάννης στην Αποκάλυψη, έτσι και ο Παύλος έστειλε επιστολές σε επτά Εκκλησίας, δηλαδή, κατά σειρά, Α' και Β΄ Κορινθίους, Εφεσίους, Φιλιππησίους, Κολοσσαείς, Γαλάτας, Α' και Β΄ Θεσσαλονικείς και Ρωμαίους. Ακολουθούν η προς Φιλήμονα, μία προς Τίτον και δύο προς Τιμόθεον.

Στο σημείο αυτό ο συγγραφέας στρέφεται προς τα νόθα βιβλία και παρατηρεί: «μαζί με αυτές, κυκλοφορεί μία Επιστολή προς Λαοδικείς, και άλλη προς Αλεξανδρείς που χαλκεύθηκε με το όνομα του Παύλου, επηρεασμένη από την αίρεση του Μαρκίωνα, και κάποιες άλλες οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν δεκτές στην Καθολική Εκκλησία, επειδή το γάλα δεν πρέπει να αναμιγνύεται με το μέλι. Η επιστολή του Ιούδα όμως και δύο επιστολές που φέρουν το όνομα του Ιωάννη, γίνονταν δεκτές στην Καθολική Εκκλησία. Και το βιβλίο της Σοφίας γραμμένο από τους φίλους του Σολομώντα προς τιμήν του. Μαζί με αυτά, αποδεχόμαστε μόνο τις Αποκαλύψεις του Ιωάννη και του Πέτρου, την οποία μερικοί από εμάς δεν διαβάζουν στην Εκκλησία».

Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, δεν μνημονεύονται οι Καθολικές επιστολές Α' Πέτρου και Α΄ Ιωάννη, μεταξύ των αναγνωρισμένων Καθολικών Επιστολών, και παραλείπονται οι Ιακώβου, Β΄ Πέτρου και η προς Εβραίους. Ανεξήγητη είναι η απουσία της Α' Πέτρου, η οποία αναγνωρίζεται ως κανονική από τους Ειρηναίο, Τερτυλλιανό, Κλήμεντα Αλεξανδρέα και Ιππόλυτο.

Λόγω του αποσπασματικού χαρακτήρα του χειρογράφου, η Α΄ Ιωάννου προφανώς μνημονευόταν ή μετά τις Πράξεις ή μετά τις επιστολές τού Παύλου, δεδομένου ότι ουδέποτε είχαν εγερθεί αμφιβολίες γι’ αυτήν. Μάλιστα τη μνημόνευαν ο Πολύκαρπος και ο Παπίας.

Ομοίως, γνωστές στην Εκκλησία της Ρώμης ήταν προ πολλού και η προς Εβραίους και η Ιακώβου, πράγμα το οποίο εγείρει ερωτηματικά σχετικά με την παράλειψή τους, τη στιγμή που παρατίθενται η Επιστολή Ιούδα και διάφορα απόκρυφα.

Τέλος, η συγκαταρίθμηση της Αποκάλυψης Πέτρου οφείλεται στο γεγονός ότι διαβαζόταν και θεωρείτο ως Αποστολικό έργο σε πολλές Εκκλησίες της Δύσεως και από την Εκκλησία της Ρώμης, και για το λόγο αυτό υπάρχει και στον κατάλογο του Κώδικα Claromontanus (D).

Όσο για τα δυσμενή σχόλια του συγγραφέα περί του Ποιμένα του Ερμά, οφείλονται πιθανώς στην από μέρους κάποιων, αποδοχή του ως κανονικού βιβλίου. Ο Ποιμένας του Ερμά αναφέρεται σαν ένα έργο αξιόλογο να διαβαστεί (δηλ. στην εκκλησία), αλλά όχι και να συμπεριληφθεί στον αριθμό των προφητικών ή αποστολικών γραπτών.

7. Συγγραφέας του έργου

Ως συγγραφέα του έργου, πολλοί πρότειναν τον Ιππόλυτο (Zahn, Lagrange, κ.ά.), αλλά τα βιβλία που δεχόταν αυτός ως γνήσια, δεν συμπίπτουν με τα βιβλία του Κανόνα του Μουρατόρι. Ο Harnack θεωρεί ως συγγραφέα τον Πάπα Βίκτωρα (189-190) ή τον Ζεφυρίνο (199-217). Το βέβαιο πάντως είναι ότι το έργο δεν είχε θέση Κανόνα της Δυτικής Εκκλησίας.

8. Βιβλιογραφία

1. "Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην" (τόμ. Β΄, 2003) του Χρήστου Βούλγαρη, όσα λεπτομερώς γράφει για τον Κανόνα Μουρατόρι (από το όνομα του Ιταλού ιστοριογράφου που βρήκε το χειρόγραφο (Muratori).

2. Bruce M. Metzger: "The Canon of the New Testament: Its Origin, Development, and Significance" (new edition, Clarendon Press 1997).

3. Αγγλική Βικιπαίδεια

4. Εισαγωγή στη Καινή Διαθήκη Ιωάννου Παναγόπουλου

9. Το κείμενο τού κανόνα τού Μουρατόρι

Η μετάφραση που ακολουθεί συνήθως ακολουθεί το διορθωμένο κείμενο που επιμελήθηκε ο Hans Lietzmann, Das Muratorische Fragment und die Monarchianischen Prologue zu den Evangelien (το Μουρατόρειο Απόσπασμα και ο Μοναρχιανικός Πρόλογος στα Ευαγγέλια), Kleine texte, I; (Μικρά κείμενα, θ’,) Βόννη 1902, 2^η έκδοση Βερολίνο 1933. Λόγω της άθλιας κατάστασης του Λατινικού κειμένου, είναι ορισμένες φορές δύσκολο να γνωρίζουμε τι είχε κατά νου ο συγγραφέας, έτσι, ορισμένες φράσεις παρατίθενται με εναλλακτικές αποδόσεις (εντός παρενθέσεων). Μεταφραστικοί εμπλουτισμοί έχουν τοποθετηθεί μέσα σε τετράγωνες αγκύλες. Οι αριθμοί δηλώνουν τον αριθμό γραμμής του πρωτότυπου κειμένου.

Λατινικό κείμενο

Αγγλική μετάφραση

Ελληνική μετάφραση

1. ...quibus tamen interfuit et ita posuit

2. tertio evangelii librum secundo lucan

3. lucas iste medicus post ascensum XPi

4. cum eo paulus quasi ut juris studiosum 5. secundum adsumsisset numeni suo

6. ex opinione conscripset dnm tamen nec ipse

7. vidit in carne et ide prout asequi potuit

8. ita et ad nativitate iohannis incipet dicere.

9. quarti evangeliorum iohannis ex decipolis.

10. cohortantibus condescipulis et eps suis

11. dixit conieiunate mihi odie triduo et quid

12. cuique fuerit revelatum alterutrum

13. nobis ennarremus eadem nocte reve

14. latum andreae ex apostolis ut recognis

15. centibus cuntis iohannis suo nomine

16. cuncta describeret et ideo licet varia sin

17. culis evangeliorum libris principia

18. doceantur nihil tamen differt creden

19. tium fidei cum uno ac principali spu de

20. clarata sint in omnibus omnia de nativi

21. tate de passione de resurrectione

22. de conversatione cum decipulis suis

23. ac de gemino eius adventu

24. primo in humilitate dispectus quod fo

25. it secundum potestate regali ... pre

26. clarum quod foturum est quid ergo

27. mirum si iohannes tam constanter

28. sincula etia in epistulis suis proferam

29. dicens in semeipsu quae vidimus oculis

30. nostris et auribus audivimus et manus

31. nostrae palpaverunt haec scripsimus vobis

32. sic enim non solum visurem sed et auditorem

33. sed et scriptore omnium mirabiliu dni per ordi

34. nem proftetur acta aute omniu apostolorum

35. sub uno libro scribta sunt lucas obtime theofi

36. le comprindit quia sub praesentia eius sincula

37. gerebantur sicuti et semote passione petri

38. evidenter declarat sed et profectione pauli ab ur

39. be ad spania proficiscentis epistulae autem

40. pauli quae a quo loco vel qua ex causa directe

41. sint volentibus intellegere ipse declarant

42. primu omnium corintheis scysmae heresis in

43. terdicens deinceps b callaetis circumcisione

44. romanis aute ordine scripturarum sed et

45. principium earum ... esse XPm intimans

46. prolexius scripsit de quibus sincolis neces

47. se est ad nobis disputari cum ipse beatus

48. apostolus paulus sequens prodecessoris sui

49. iohannis ordine non nisi nominati sempte

50. ecclesiis scribat ordine tali a corenthios

51. prima ad efesius seconda ad philippinses ter

52. tia ad colosensis quarta ad calatas quin

53. ta ad tensaolenecinsis sexta ad romanos

54. septima verum corintheis et thesaolecen

55. sibus licet pro correbtione iteretur una

56. tamen per omnem orbem terrae ecclesia

57. deffusa esse denoscitur et iohannis eni in a

58. pocalebsy licet septe eccleseis scribat

59. tamen omnibus dicit veru ad filemonem una

60. et at titu una et ad tymotheu duas pro affec

61. to et dilectione in honore tamen eclesiae ca

62. tholice in ordinatione eclesiastice

63. discepline scificate sunt fertur etiam ad

64. laudecenses alia ad alexandrinos pauli no

65. mine fincte ad heresem marcionis et alia plu

66. ra quae in catholicam eclesiam recepi non

67. potest fel enim cum melle misceri non con

68. cruit epistola sane iude et superscrictio

69. iohannis duas in catholica habentur et sapi

70. entia ab amicis salomonis in honore ipsius

71. scripta apocalapse etiam iohanis et pe

72. tri tantum recipimus quam quidam ex nos

73. tris legi in eclesia nolunt pastorem vero

74. nuperrim e temporibus nostris in urbe

75. roma herma conscripsit sedente cathe

76. tra urbis romae aecclesiae pio eps fratre

77. eius et ideo legi eum quide oportet se pu

78. blicare vero in eclesia populo neque inter

79. profetas completum numero neque inter

80. apostolos in fine temporum potest

81. arsinoi autem seu valentini vel mitiadis [?]

82. nihil in totum recipemus qui etiam novu

83. psalmorum librum marcioni conscripse

84. runt una cum basilide assianom catafry

85. cum constitutorem ...

...at which nevertheless he was present, and so he placed [them in his narrative].

(2) The third book of the Gospel is that according to Luke.

(3) Luke, the well-known physician, alter the ascension of Christ,

(4-5) when Paul had taken him with him as one zealous for the law,

(6) composed it in his own name, according to [the general] belief. Yet he himself had not

(7) seen the Lord in the flesh; and therefore, as he was able to ascertain events,

(8) so indeed he begins to tell the story from the birth of John.

(9) The fourth of the Gospels is that of John, [one] of the disciples,

(10) To his fellow disciples and bishops, who had been urging him [to write],

(11) he said, "Fast with me from today for three days, and what

(12) will be revealed to each one

(13) let us tell it to one another." In the same night it was revealed

(14) to Andrew, [one] of the apostles,

(15-16) that John should write down all things in his own name while all of them should review it. And so, though various

(17) elements may be taught in the individual books of the Gospels,

(18) nevertheless this makes no difference to the faith of believers, since by the one sovereign Spirit all things

(19)

(20) have been declared in all [the Gospels]: concerning the

(21) nativity, concerning the passion, concerning the resurrection,

(22) concerning life with his disciples,

(23) and concerning his twofold coming;

(24) the first in lowliness when he was despised, which has taken place,

(25) the second glorious in royal power,

(26) which is still in the future. What

(27) marvel is it, then, if John so consistently

(28) mentions these particular points also in his Epistles,

(29) saying about himself: "What we have seen with our eyes

(30) and heard with our ears and our hands

(31) have handled, these things we have written to you"?

(32) For in this way he professes [himself] to be not only an eye-witness and hearer,

(33) but also a writer of all the marvelous deeds of the Lord, in their order.

(34) Moreover, the acts of all the apostles

(35) were written in one book. For "most excellent Theophilus" Luke compiled

(36) the individual events that took place in his presence -

(37) as he plainly shows by omitting the martyrdom of Peter

(38) as well as the departure of Paul from the city [of Rome]

(39) when he journeyed to Spain. As for the Epistles of

(40-1) Paul, they themselves make clear to those desiring to understand, which ones [they are], from what place, or for what reason they were sent.

(42) First of all, to the Corinthians, prohibiting their heretical schisms;

(43) next, to the Galatians, against circumcision;

(44-6) then to the Romans he wrote at length, explaining the order (or, plan) of the Scriptures, and also that Christ is their principle (or, main theme). It is necessary

(47) for us to discuss these one by one, since the blessed

(48) apostle Paul himself, following the example of his predecessor

(49-50) John, writes by name to only seven churches in the following sequence: to the Corinthians

(51) first, to the Ephesians second, to the Philippians third,

(52) to the Colossians fourth, to the Galatians fifth,

(53) to the Thessalonians sixth, to the Romans

(54-5) seventh. It is true that he writes once more to the Corinthians and to the Thessalonians for the sake of admonition,

(56-7), yet it is clearly recognizable that there is one Church spread throughout the whole extent of the earth. For John also in the

(58) Apocalypse, though he writes to seven churches,

(59-60) nevertheless speaks to all. [Paul also wrote) out of affection and love one to Philemon, one to Titus, and two to Timothy; and these are held sacred

(61)

(62-3) in the esteem of the Church catholic for the regulation of ecclesiastical discipline. There is current also [an epistle] to

(64) the Laodiceans, [and] another to the Alexandrians, [both forged in Paul's

(65) name to [further] the heresy of Marcion, and several others

(66) which cannot be received into the catholic church

(67) -for it is not fitting that gall be mixed with honey.

(68) Moreover, the Epistle of Jude and two of the above-mentioned (or, bearing the name of) John are counted (or, used) in the catholic [Church); and [the book of] Wisdom,

(69)

(70) written by the friends of Solomon in his honour.

(71) We receive only the apocalypses of John and Peter,

(72) though some of us are not willing that the latter be read in church.

(73) But Hermas wrote the Shepherd

(74) very recently, in our times, in the city of Rome,

(75) while bishop Pius, his brother, was occupying the [episcopal] chair

(76) of the church of the city of Rome.

(77) And therefore it ought indeed to be read; but

(78) it cannot be read publicly to the people in church either among

(79) the prophets, whose number is complete, or among

(80) the apostles, for it is after [their] time.

(81) But we accept nothing whatever of Arsinous or Valentinus or Miltiades,

(82) who also composed

(83) a new book of psalms for Marcion,

(84-5) together with Basilides, the Asian founder of the Cataphrygians....

(1) Λείπει η αρχή……

….στα οποία παρά ταύτα εκείνος ήταν παρών, και έτσι τα τοποθέτησε [μέσα στην αφήγησή του][i].

(2) Το τρίτο βιβλίο του Ευαγγελίου είναι εκείνο του Κατά Λουκά.

(3) Ο Λουκάς, ο πολύ γνωστός ιατρός, μετά την Ανάληψη του Χριστού,

(4-5) όταν ο Παύλος τον είχε πάρει μαζί του ως ένα ζηλωτή του νόμου[ii],

(6) το συνέταξε στο δικό του όνομα, σύμφωνα με [την γενική] πεποίθηση[iii]. Όμως ο ίδιος δεν είχε

(7) δει τον Κύριο εν σαρκί, και έτσι, κατά πώς μπορούσε να εξακριβώσει τα γεγονότα,

(8) έτσι πράγματι αρχίζει να λέει την ιστορία από την γέννηση του Ιωάννη.

(9) Το τέταρτο εκ των Ευαγγελίων είναι εκείνο του Ιωάννη, [ενός εκ] των μαθητών.

(10) Στους συμμαθητές του και επισκόπους, που τον παρότρυναν [να γράψει]

(11) είπε, «Νηστέψτε μαζί μου από σήμερα για τρεις μέρες, και ό,τι

(12) αποκαλυφθεί σε ένα έκαστον από σας

(13) ας το πούμε ο ένας στον άλλον.» Την ίδια νύχτα αποκαλύφθηκε

(14) στον Ανδρέα, [έναν εκ] των αποστόλων,

(15-16) πως ο Ιωάννης θα έπρεπε να καταγράψει τα πάντα στο δικό του όνομα, ενώ όλοι οι άλλοι να το επιθεωρήσουν. Έτσι, παρ’ ότι διάφορα

(17) στοιχεία δύναται να διδάσκονται μέσα στα μεμονωμένα βιβλία των Ευαγγελίων,

(18) παρά ταύτα αυτό δεν κάνει καμμία διαφορά στην πίστη των πιστών, καθ’ ότι δια του ενός κυρίαρχου Πνεύματος τα πάντα

(19) ΔΕΝ ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ΓΡΑΜΜΗ 19

(20) έχουν δηλωθεί σε όλα [τα Ευαγγέλια]: περί της

(21) Γεννήσεως, περί του Πάθους, περί της Αναστάσεως,

(22) περί της ζωής με τους μαθητές Του,

(23) και περί της διπλής Παρουσίας Του –

(24) η μεν πρώτη με ταπεινότητα, όταν περιφρονήθηκε, το οποίο είχε ήδη λάβει χώρα,

(25) η δε δεύτερη, ένδοξη με βασιλική δύναμη,

(26) η οποία είναι ακόμα στο μέλλον. Τι

(27) θαυμάσιο που είναι λοιπόν, όταν ο Ιωάννης τόσο συνεπώς

(28) αναφέρει αυτά τα συγκεκριμένα σημεία στις Επιστολές του επίσης,

(29) λέγοντας για τον εαυτό του: «Αυτά που είδαμε με τα μάτια μας

(30) και ακούσαμε με τα αυτιά μας και τα χέρια μας

(31) έχουν ψηλαφήσει, αυτά έχουμε γράψει σε σας»[iv];

(32) Διότι κατ’ αυτό τον τρόπο δηλώνει [τον εαυτό του] όχι μόνο ως αυτόπτη και αυτήκοο μάρτυρα,

(33) αλλά και επίσης ως συγγραφέα όλων των θαυμάσιων πράξεων του Κυρίου, με την σειρά τους.

(34) Επί πλέον, οι πράξεις όλων των αποστόλων

(35) είχαν γραφεί σε ένα μόνο βιβλίο. Για τον «κράτιστο Θεόφιλο»[v] ο Λουκάς συγκέντρωσε

(36) τα μεμονωμένα γεγονότα που έλαβαν χώρα παρόντος του ιδίου –

(37) όπως υποδηλώνεται σαφώς, με το να παραλείπει το μαρτύριο του Πέτρου

(38) καθώς και την αναχώρηση του Παύλου από την πόλη [της Ρώμης]

(39) όταν ταξίδεψε στην Ισπανία. Όσο για τις επιστολές του

(40-41) Παύλου, οι ίδιες φανερώνουν ξεκάθαρα σε εκείνους που επιθυμούν να καταλάβουν, ποιες [είναι αυτές], από ποιόν τόπο, ή για ποιόν σκοπό είχαν σταλεί.

(42) Πρωτίστως, προς τους Κορίνθιους, απαγορεύοντας τα αιρετικά σχίσματα,

(43) μετά,[vi] προς τους Γαλάτες, εναντίον της περιτομής,

(44-6) μετά προς του Ρωμαίους έγραψε εκτενώς, διευκρινίζοντας την σειρά (ή την διάταξη) των Γραφών, καθώς επίσης πως ο Χριστός είναι το κεφαλαίο (ή κεντρικό) τους θέμα. Είναι απαραίτητο

(47) όπως τις συζητήσουμε μια-μια, εφ’ όσον ο ίδιος ο ευλογημένος

(48) απόστολος Παύλος, ακολουθώντας το παράδειγμα του προκατόχου του

(49-50) Ιωάννη, γράφει ονομαστικά μόνο στις επτά εκκλησίες, με την ακόλουθη σειρά: προς τους Κορίνθιους

(51) πρώτα, προς τους Εφέσιους δεύτερον, προς τους Φιλιππησίους τρίτον,

(52) προς τους Κολασσαείς τέταρτον, προς τους Γαλάτες πέμπτον,

(53) προς τους Θεσσαλονικείς έκτον, προς τους Ρωμαίους

(54-5) έβδομον. Είναι αλήθεια πως γράφει άλλη μια φορά προς τους Κορίνθιους και τους Θεσσαλονικείς χάριν νουθεσίας,

(56-7), και όμως είναι σαφώς ξεκάθαρο πως υπάρχει μια Εκκλησία, που είναι εξαπλωμένη σε όλη την έκταση της γης. Διότι και ο Ιωάννης επίσης στην

(58) Αποκάλυψη, αν και γράφει προς επτά εκκλησίες,

(59-60) παρά ταύτα μιλά σε όλες. [Ομοίως και ο Παύλος είχε γράψει] μια από στοργή και αγάπη στον Φιλήμονα, μια στον Τίτο και δυο στον Τιμόθεο. Και αυτές θεωρούνται ιερές

(61) ΔΕΝ ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ΓΡΑΜΜΗ 61

(62-3) στην εκτίμηση της καθολικής Εκκλησίας για τον καθορισμό της εκκλησιαστικής πειθαρχίας. Υπάρχει επίσης συγχρόνως [επιστολή] προς

(64) τους Λαοδικείς, [και] μια άλλη προς τους Αλεξανδρινούς, [και οι δυο] χαλκευμένες στου Παύλου

(65) το όνομα για [να επεκτείνουν] την αίρεση του Μαρκίωνα, καθώς και μερικές άλλες

(66) που δεν μπορούν να εισαχθούν στην καθολική εκκλησία

(67) – καθ’ ότι δεν αρμόζει να αναμιχθεί χολή με το μέλι.

(68) Επί πλέον, η Επιστολή του Ιούδα και δυο από τις προαναφερόμενες (ή, που φέρουν το όνομα) του Ιωάννη λογαριάζονται (ή χρησιμοποιούνται) στην καθολική [Εκκλησία],[vii] καθώς και [το βιβλίο της] Σοφίας,

(69) ΔΕΝ ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ΓΡΑΜΜΗ 69

(70) γραμμένα από τους φίλους του Σολομώντα προς τιμήν του.

(71) Εμείς αποδεχόμαστε μόνο τις αποκαλύψεις του Ιωάννη και του Πέτρου,

(72) αν και μερικοί από εμάς δεν είμαστε πρόθυμοι να αναγιγνώσκεται το δεύτερο μέσα στην Εκκλησία.

(73) Όμως ο Ερμάς έγραψε τον Ποιμένα

(74) πολύ πρόσφατα, στην εποχή μας, στην πόλη της Ρώμης,

(75) ενώ ο επίσκοπος Πίος, ο αδελφός του, κατείχε την [επισκοπική] έδρα

(76) της εκκλησίας της πόλεως της Ρώμης

(77) και ως εκ τούτου θα έπρεπε πράγματι να αναγιγνώσκεται. Όμως

(78) δεν γίνεται να αναγιγνώσκεται δημοσίως στον κόσμο μέσα στην εκκλησία, είτε ανάμεσα

(79) στους προφήτες, ο αριθμός των οποίων είναι συμπληρωμένος,[viii] ή ανάμεσα

(80) στους αποστόλους, επειδή είναι μετά τον καιρό [τους].

(81) Όμως δεν δεχόμαστε τίποτε απολύτως του Αρσίνοος ή του Ουαλεντίνου ή του Μιλτιάδη,

(82) ο οποίος επίσης συνέταξε

(83) ένα νέο βιβλίο ψαλμών για τον Μαρκίωνα,

(84-5) μαζί με τον Βασιλίδη, τον Ασιάτη ιδρυτή των Καταφρυγιανών....

10. Σημειώσεις

[i] Ίσως να σημαίνει πως ο Μάρκος ταξινόμησε το υλικό σύμφωνα με την υπόδειξη του Πέτρου, ο οποίος συμμετείχε στα γεγονότα που αφηγούνται.

[ii] Η ανάγνωση του κειμένου ‘quasi ut iuris studiosum’ ως «ένας που - τρόπος του λέγειν - είχε ζήλο για τον νόμο (ή νομομαθής)» έχει ποικιλοτρόπως ερμηνευθεί ή/και διορθωθεί. Για παράδειγμα, ο Routh εξέλαβε το iuris ως μετάφραση «του δικαίου», δηλαδή, πως ο Λουκάς ήταν φιλομαθής της δικαιοσύνης. Ο Buchanan αντικατέστησε το ‘ut iuris’ με ‘adiutorem’, ήτοι ‘βοηθός’. Ο Bartlet υπέθεσε πως ο μεταφραστής διάβασε την λέξη ‘νόσου’ ως ‘νόμου’ (Ο Λουκάς ήταν μελετητής νόσου). Ο Zahn αντικατέστησε το ‘ut iuris’ με ‘itineris’, αναφερόμενος έτσι στην ετοιμότητα του Λουκά να συνοδεύσει τον Παύλο στα ταξίδια του. Ο Lietzmann υπέθεσε ‘litteris’, δηλαδή, πως ο Λουκάς ήταν πολύ έμπειρος ως συγγραφέας. Ο Harnack (Sitzungberichte der koniglich Preussischen Akademie der Wissenschaften [1903], σελ.213) και ο Ehrhardt (οπ.π.) οι οποίοι διατηρούν το ‘iuris studiosus’ του Αποσπάσματος, έχουν επισημάνει πως στην τεχνική γλώσσα της Ρωμαϊκής νομοθεσίας αυτό θα μπορούσε να αναφέρεται σε εκτιμητή ή νομικό εμπειρογνώμονα ο οποίος υπηρετούσε στο προσωπικό ενός Ρωμαίου αξιωματούχου. Αν και ο τίτλος αυτός ήταν επίκαιρος προ της εποχής της «Επιτομής» του Ιουστινιανού (εκδοθείσα το 533) και ως εκ τούτου διαθέσιμη στον μεταφραστή του Αποσπάσματος, είναι εντελώς ασαφές το ποια Ελληνική φράση αντιπροσώπευε – υποθέτοντας φυσικά πως ο Κανόνας είχε συνταχθεί αρχικά στην Ελληνική (δυστυχώς δεν παρέχεται καμία βοήθεια στο De Romanorum iuris publici sacrisque vocabulis sollemnibus in Graecum sermonem converses του David Magie [Λειψία, 1905]). Είναι σημαντικό, πως το Λατινικό κείμενο του Αποσπάσματος μοιάζει να έχει υπάρξει και πηγή του Chromace (Χρωμάκειου;) της Ακουιλείας, ο οποίος στον σχολιασμό του επί του Ματθαίου (γράφτηκε μεταξύ 398 και 407) αναφέρεται στον Λουκά ως εξής: Dominum in carne non vidit, sed quia eruditissimus legis erat quippe qui comes Pauli apostoli…(Όρα: Joseph Lemarie, “Saint Chromace d’ Aquilee temoin du Canon de Muratori”, Revue des etudes augustiniennes, xxiv [1978], pp 101-2). (Αγιος Χρωμάκειος της Ακουίλεια – Μαρτυρία του Κανόνα του Μουρατόρι, Επιθεώρηση Αυγουστίνειων μελετών, κδ’ [1978] σελ.101-2).

[iii] Εδώ το ‘ex opinione’ έχει εκληφθεί ως ‘εξ ακοής’. Άλλοι υποθέτουν το ‘ex ordine’ ώστε να αντιπροσωπεύει το ‘καθεξής’ (την τακτοποίηση με σειρά – Λουκ. 1:3 [έδοξε καμοί, παρηκολουθηκότι άνωθεν πάσιν ακριβώς, καθεξής σοι γράψαι, κράτιστε Θεόφιλε])

[iv] Α Ιωαν. 1:1-3 (ό εωράκαμεν και ακηκόαμεν, απαγγέλλομεν υμίν, ίνα και υμείς κοινωνίαν έχητε μεθ' ημών· και η κοινωνία δε η ημετέρα μετά του πατρός και μετά του υιού αυτού Ιησού Χριστού.)

[v] Λουκ. 1:3 [έδοξε καμοί, παρηκολουθηκότι άνωθεν πάσιν ακριβώς, καθεξής σοι γράψαι, κράτιστε Θεόφιλε, ]

[vi] Το γράμμα ‘β’ στο Λατινικό κείμενο, πριν από τη λέξη ‘Γαλάτες’, πιθανόν να ανήκει στο ‘Κορίνθιους’ (προς Κορινθίους β’)

[vii] Είναι πιθανό – όπως ο Zahne (Geschichte, ii, 66) και άλλοι έχουν υποθέσει – πως ένα αρνητικό έχει ξεφύγει από το κείμενο στο σημείο αυτό.

[viii] Πιθανόν ο μεταφραστής του Αποσπάσματος να εννοεί πως υπάρχουν τρεις μεγάλοι Προφήτες και δώδεκα μικροί Προφήτες.

Έρευνα - επιλογή κειμένου Ν. Μ.

Μετάφραση κειμένου τού Κώδικα στα Ελληνικά: Κ. Ν.