They said this mystery never shall cease:

The priest promotes war, and the soldier peace

(W. Blake, 1757–1827)^[285]

Η θρησκεία αν και σχετίζεται με τον φανατισμό δεν ταυτίζεται με αυτόν διότι ο φανατισμός χρησιμοποιεί τη θρησκεία για να ολοκληρώσει τον σκοπό του ενώ ταυτόχρονα μπορεί να είναι άθρησκος. Είναι σαφές ότι η σχέση θρησκείας και φανατισμού δεν είναι αμφίδρομη. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός (ο θρησκευτικός μαχητικός φανατισμός) έχει αντιεκσυγχρονιστική τάση και οπισθοδρομική αντίληψη, είναι ένα «παράσιτο του πολιτισμού» και απαιτεί την ύπαρξη ιερών κειμένων για να στηρίξει τον φανατισμό του^[286]. Οι φονταμενταλιστές θεωρούν τα έθνη ως θρησκευτικές οντότητες αλλά επειδή η θρησκεία σπανίως συμπίπτει με τα συμβατικά έθνη, δημιουργούνται οι υπερεθνικές θρησκευτικές κοινότητες όπως το «έθνος του Ισλάμ»^[287].

Ο θρησκευτικός πλουραλισμός σε συνδυασμό με τους νεο-εθνικισμούς είναι πόλος έλξης για πλήθος κοινωνικών ομάδων όπως οι λαϊκές τάξεις, οι μικρομεσαίες τάξεις, ομάδες διανοούμενων αλλά και περιθωριακών στοιχείων. Ο συνδετικός τους κρίκος είναι η έννοια της αλληλεγγύης. Στις κοινωνίες όπου υπάρχει (πραγματική ή υποθετική) κρίση ταυτότητας εμφανίζεται ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός^[288]. Είναι μια «ηθική» διαμαρτυρία ενάντια στην εκκοσμίκευση και αντλεί δύναμη από την παγκοσμιοποίηση. Ένα από τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης είναι η μερική αδυναμία συγκρότησης πολιτικής ταυτότητας των εθνών, δηλαδή μία αποδυνάμωση του πολιτικού εθνικισμού.

Οι φονταμενταλιστές χρησιμοποιούν τη θρησκεία ως συλλογική ταυτότητα και οραματίζονται την αντικατάσταση του (αμφισβητούμενου από την παγκοσμιοποίηση) έθνους από την θρησκεία. Συνεπώς, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι μια όψη του εθνοτικού εθνικισμού εφόσον αντικαθιστά τους κοινούς προγόνους με την κοινή θρησκεία. Οι φονταμενταλιστές ατενίζοντας το σκοτεινό και αβέβαιο μέλλον οδηγούν σε «θυσία» υπέρ έθνους και πίστης. Ο φονταμενταλισμός τελικά «φετιχοποιεί και μυθοποιεί» την κάθε θρησκεία. Είναι μία επιστροφή στην προνεωτερικότητα, μία επιστροφή στο παρελθόν της Ιστορίας, είναι μία ολοκληρωτική ιδεολογία^[289].

Σημειώνεται ότι για να υπάρξει φονταμενταλισμός θα πρέπει να υπάρχει ένα σύνολο ιερών κειμένων για να στηρίξει τις απόψεις του, φωτίζοντας μόνο τα τμήματα που τον ανάγουν σε ελευθερωτή^[290]. Είναι απαραίτητο μεθοδολογικό εργαλείο των φονταμενταλιστών η – διαστρεβλωμένη – ερμηνεία των ιερών κειμένων. Η φονταμενταλιστική χρήση βίας συνδέεται άμεσα με την τρομοκρατία και η αιτιολόγηση είναι ότι, οι μαχητές για να εκπληρώσουν το θέλημα του Θεού πρέπει να εξαλείψουν το κακό, δηλαδή τους απίστους. Ο φόβος του παγκόσμιου πολέμου σχεδόν παραμερίζεται από τον παγκόσμιο τρόμο του επόμενου χτυπήματος της θρησκευτικής τρομοκρατίας, της «νέας νόσου της ανθρωπότητας»^[291].

Ο μαχητικός ισλαμισμός, προϊόν της δεκαετίας του 1970, θεωρεί την τρομοκρατία και τις επιθέσεις αυτοκτονίας ως νομιμοποιημένες και αποδεκτές, από τον Αλλάχ, εκφράσεις πολιτικού και κοινωνικού αγώνα και έχει δημιουργήσει δικό του κατάλογο ανθρώπινων δικαιωμάτων (π.χ. ανελευθερία προσωπικής έκφρασης – το 1989 ο λογοτέχνης Salman Rushdie καταδικάσθηκε σε θάνατο με φετβά του Khomeini, ανελευθερία σωματικής διάθεσης – η ομοφυλοφιλία τιμωρείται με θάνατο, ανελευθερία επιλογής θρησκείας – η «αποστασία» τιμωρείται με θάνατο, κ.ο.κ.)^[292]. Σήμερα, οι ομάδες τζιχαντισμού του μαχητικού Ισλαμισμού σκορπούν τον θάνατο και τον τρόμο σε ολόκληρη τη γη^[293].

Σε ολόκληρη την Ευρώπη υφίστανται εκτεταμένες μουσουλμανικές κοινότητες. Συχνά οι κοινότητες αυτές είναι περιθωριοποιημένες κοινωνικά και υποαπασχολούμενες, είναι ουσιαστικά γκετοποιημένες. Δεύτερες και τρίτες γενιές Ευρωπαίων μουσουλμάνων (οι ονομαζόμενοι beurs) συγκροτούν κατά μείζονα λόγο τις κοινότητες αυτές. Η είσοδός τους στη θρησκεία του Ισλάμ έγινε στο πολυπολιτισμικό ευρωπαϊκό έδαφος. Είναι αποκομμένοι από τις χώρες καταγωγής τους, είναι προϊόντα της παγκοσμιοποίησης και δεν αισθάνονται Ευρωπαίοι πολίτες. Οι χώρες στις οποίες διαβιώνουν δεν κατανοούν ότι ο λόγος του Μωάμεθ είναι για τους μουσουλμάνους κρατικός νόμος εφόσον η τρίτη μονοθεϊστική θρησκεία αντιλαμβάνεται ότι θρησκεία και κράτος-έθνος είναι ταυτόσημα^[294]. Έτσι, οι νεαροί ευρωπαίοι μουσουλμάνοι αποτελούν εύκολο στόχο στρατολόγησης από τον μαχητικό ισλαμισμό^[295].

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όπως αναφέρει ο Στ. Ζουμπουλάκης είναι η αντιμετώπιση των «εισαγόμενων» μουσουλμάνων ιμάμηδων. Οι ιμάμηδες (οι οποίοι διδάσκουν τη θρησκεία του Ισλάμ) θα πρέπει να σπουδάζουν εντός του ευρωπαϊκού εδάφους και έτσι θα είναι διαπλασμένοι στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και πολιτιστικές αξίες^[296].

Ένα από τα αποτελέσματα του παγκόσμιου θρησκευτικού εξτρεμισμού είναι η περαιτέρω ενίσχυση και εδραίωση της κρατικής εξουσίας. Αυτό συμβαίνει διότι η προσπάθεια διατήρησης της κρατικής ασφάλειας και των πολιτών, οριστικοποιεί την περιθωριοποίηση της θρησκείας στην ιδιωτική σφαίρα και αφαιρεί κεκτημένα ανθρώπινα δικαιώματα (state security globalism)^[297]. Άλλωστε είναι πρόδηλο ότι η στοιχειοθέτηση μιάς αναδομημένης κοινωνίας, η οποία στηρίζεται σε ιδιαίτερα εθνικά, θρησκευτικά και πολιτικά σχέδια εντός των σύγχρονων πλαισίων της παγκοσμιοποίησης είναι τελικά, αρκετά περιορισμένη όπως μας έδειξε και η πραγμάτωση στο Ιράν, του σιιτικού φονταμενταλισμού, του Ayatollah Ruhollah Khomeini (1900-1989)^[298].

Εδώ εμφανίζεται ξανά το παράδοξο των μη αναμενόμενων αποτελεσμάτων του Max Weber. Οι φονταμενταλιστές τρομοκράτες στην προσπάθειά τους να επιβάλλουν την δική τους θρησκεία μεγιστοποιούν το βαθμό περιθωριοποίησης κάθε θρησκείας είτε μέσω της πολιτικής εξουσίας, είτε διότι οι ίδιοι οι άνθρωποι φοβούνται να εκφρασθούν δημόσια για θέματα θρησκείας εξαιτίας της ενδεχόμενης στοχοποίησής τους από τους φονταμενταλιστές.

Ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, Αναστάσιος προτείνει ως πρώτη αντίδραση στην αύξηση του σύγχρονου φονταμενταλισμού την σοβαρή αυτοκριτική, έτσι ώστε αναγνωρίζοντας τα ίδια λάθη του παρελθόντος κάθε θρησκείας, να μας δοθεί η ευκαιρία να αντιληφθούμε ότι πολλοί παράγοντες οδηγούν στον φονταμενταλισμό. Μας υπενθυμίζει ότι είναι λάθος να θεωρούμε υπαίτιους τους σημερινούς θρησκευόμενους για τα λάθη των προγόνων τους. Ως δεύτερη αντίδραση συμβουλεύει να αξιοποιηθούν οι, επιθυμούντες την ειρήνη, πιστοί ανεξαρτήτως θρησκείας. Ως τρίτο μέτρο υποδεικνύει την ενίσχυση και ενδυνάμωση του διαθρησκειακού διαλόγου με συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων οργανισμών. Να μην θεωρήσουμε ότι οι πιστοί και οι εκπρόσωποι των θρησκειών συναποφασίζουν με τις κοσμικές εξουσίες, πράγμα το οποίο μόνο προβλήματα θα επιφέρει. Να παιδευθούμε στις άλλες θρησκείες ώστε να κατανοήσουμε τους Άλλους. Να κατανοήσουμε την ουσία των λέξεων ειρήνη, δικαιολογημένος πόλεμος κ.α. Πάνω από κάθε σκέψη και ενέργεια να κατανοήσουμε την αγάπη στον πλησίον, το γνήσιο θεμέλιο της ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων. Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος καταλήγει θυμίζοντας ότι «κανένας πόλεμος δεν είναι ιερός, μόνο η ίδια η ειρήνη είναι ιερή»^[299].

Τα ΜΜΕ μεταδίδουν τις ακρότητες των φονταμεταλιστών και επιλεγμένα κείμενα του Κορανίου (και σε παλιότερες εποχές της Τορά και της Βίβλου) αναδεικνύοντας ως δικαιολογία την καταδίωξη και θανάτωση των αλλόθρησκων^[300]. Υπό το πρίσμα προσωπικής οπτικής παραθέτουμε τμήματα των ιερών κειμένων των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών, τα οποία καταδικάζουν τη βία και την τρομοκρατία των θρησκευόμενων εξτρεμιστών^[301]. α) Το Talmud: Shabbath, 31a ορίζει: Μην κάνεις στον γείτονά σου αυτό που απεχθάνεσαι για τον εαυτό σου^[302], β) Η Αγία Γραφή: «Πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς· ούτος γαρ εστιν ο νόμος και οι προφήται»^[303] και γ) Το 13ο χαντίθ του An-Nawawi’s ξεκαθαρίζει ότι ο, πραγματικά, πιστός στο Ισλάμ είναι αυτός που επιθυμεί για τον διπλανό του τα ίδια με αυτά που επιθυμεί για τον εαυτό του^[304].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Σημειώσεις

285. William Blake, «The human image», στο http://poetrynook.com/poem/human-image, ημερομηνία πρόσβασης, 26 Ιουνίου 2016.

286. Μπέγζος, Θεοκρατία ή Δημοκρατία;, σσ. 76-80 και Barnavi, Φονικές θρησκείες, σσ. 41-42.

287. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σσ. 297, 510.

288. Οι παράγοντες οι οποίοι συνδαυλίζουν τέτοιες κρίσεις σχετίζονται άμεσα με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και είναι: α) η εκκοσμίκευση, β) η μετα-αποικιοκρατία και γ) η παγκοσμιοποίηση. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σ. 511

289. Θάνος Λίποβατς, «Χριστιανισμός και Νεωτερικότητα» στο Παντελής Καλαϊτζίδης, Νίκος Ντόντος (επιμ.), Ὀρθοδοξία καί Νεωτερικότητα, της Ιεράς Μητρoπόλεως Δημητριάδος, Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών (Αθήνα: Ίνδικτος, 2007), σσ. 25-26, Καλαϊτζίδης, Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα: Προλεγόμενα, σσ. 111-114, Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σσ. 297, 511-512 και Barnavi, Φονικές θρησκείες, σ. 52.

290. Barnavi, Φονικές θρησκείες, σσ. 41-42.

291. Χάμπερμας – Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, Η διαλεκτική τής εκκοσμίκευσης, σσ. 52-54.

292. Beowulf Sheehan, Salman Rushdie, British Council Literature, στο https://literature. britishcouncil.org /writer/salman-rushdie, ημερομηνία πρόσβασης, 15 Ιουλίου 2016 και Caroline Hawley, Saudi Arabia carrying out ‘unprecedented wave’ of executions, BBC NEWS, στο http://www.bbc.com/news/world-middle-east-34982154, ημερομηνία πρόσβασης, 15 Ιουλίου 2016.

293. Σημειώνεται ότι υφίστανται διαφορές μεταξύ πολιτικού ισλαμισμού, φονταμενταλισμού και ζηλωτισμού. Ζουμπουλάκης, «Ο Θεός επιστρέφει στην Ευρώπη;», σσ. 25-26

Η τρομοκρατία δημιουργεί ένα κλίμα φόβου και ανησυχίας στις κοινωνίες, οι οποίες αδυνατούν να δούν την άλλη όψη του τρομοκράτη, την όψη του μαχητή της ελευθερίας της δικής τους κοινωνικής ομάδας. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σσ. 527-528, 533-534.

294. Βακαλόπουλου, «Ιστορία του νέου Ελληνισμού», σ. 176.

295. Barnavi, Φονικές θρησκείες, σσ. 132-136 και Ζουμπουλάκης, «Ο Θεός επιστρέφει στην Ευρώπη;», σ. 23.

296. Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Οριοθετήσεις (για την ελευθερία της έκφρασης, την ουδετερότητα, τον ισλαμισμό και την ισλαμοφοβία)» στο συλλογικό «Όλα μπορούν να λεχθούν» ή υπάρχουν «εκείνα που δεν λέγονται»; Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.) (Αθήνα: Βιβλιόραμα, 2015), σσ. 74-78.

297. Άντριου Σινκλέρ, Ανατομία του τρόμου: Ιστορία της τρομοκρατίας, μτφρ. Αριστοτελία Πελώνη (Αθήνα: Ωκεανίδα, 2003), σσς. 519-520 και Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σσ. 65-66, 563.

298. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σσ. 513, 536-539.

299. Αναστασίου (Γιαννουλάτου) Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Συνύπαρξη: Ειρήνη, φύση, φτώχεια, τρομοκρατία, αξίες. Θρησκειολογική θεώρηση (Αθήνα: Αρμός, 2016), σσ. 31-40.

300. Σινκλέρ, Ανατομία του τρόμου, σσ. 521-522.

301. Φωτίσαμε κάποια τμήματα που εξοβελίζουν τον φονταμενταλισμό. Εννοείται ότι υπάρχουν δεκάδες αντίστοιχα στα ιερά κείμενα των μονοθεϊστικών θρησκειών.

302. Talmud: Shabbath, 31a, στο http://www.come-and-hear.com/shabbath/ shabbath_ 31.html, ημερομηνία πρόσβασης, 23 Αυγούστου 2015.

303. Μαρκ. 7:12.

304. An-Nawawi’s Forty Hadeeth, No. 13, στο http://en.islamway.net/article/13371/an-nawawis-forty-hadeeth-no-13, ημερομηνία πρόσβασης, 23 Αυγούστου 2015.