Προτεσταντισμός είναι το μεταρρυθμιστικό κίνημα τού Μαρτίνου Λουθήρου που εξερράγη και απλώθηκε στη Δύσι (Γερμανικές, Σκανδιναβικές, Αγγλοσαξωνικές, και άλλες χώρες) το 16^ο αιώνα από αντίδρασι στις αυθαιρεσίες, δογματικές και διοικητικές καινοτομίες, οικονομικές και άλλες ατασθαλίες και καταχρήσεις, τη διαφθορά, την έκδοσι τών ηθών τού παπικού «κλήρου», και πολλά άλλα κακά τού παπισμού, κατά τού οποίου ο Λούθηρος και οι ομοϊδεάτες του Σβίγγλιος και Καλβίνος διαμαρτυρήθηκαν, διασπάστηκαν από τον παπισμό και δημιούργησαν δική τους πτέρυγα, την προτεσταντική, που στη συνέχεια τεμαχίστηκε και αυτή σε πολλά κομμάτια.

Προτεσταντισμός (protestantiο) = διαμαρτυρία. Διαμαρτυρία κατά τού παπισμού. Αίρεσι ο παπισμός, αίρεσι εξ αιρέσεως και ο προτεσταντισμός. Αργότερα ωνομάστηκαν Ευαγγελικοί. Αλλά το «Προτεστάντες» είναι λάθος τους, ενώ το «Ευαγγελικοί» είναι ψέμα. Διότι δεν είναι αλήθεια ότι είναι άνθρωποι τού Ευαγγελίου. Θέλουν μεν να φαίνωνται ότι γνωρίζουν το Ευαγγέλιο, αλλά στην πραγματικότητα η πλειονότητα τών οπαδών τους έχουν παχυλή άγνοια, είναι αδιάφοροι, ενώ αυτοί που το γνωρίζουν, και ο ίδιος ο Λούθηρος, ανέκαθεν το γνωρίζουν στραβά και αιρετικά, με την έννοια ότι ο καθένας το ερμηνεύει όπως θέλει, μέχρι γελοιότητος.

Οι ερμηνείες τών προτεσταντών είναι σκέτη λογόρροια και ασχετωσύνη. Περίπου είναι στο επίπεδο τού αγραμμάτου εκείνου, ο οποίος δεν έτρωγε τυρί το Σάββατο, διότι διάβασε στο Ευαγγέλιο «Ου τηρεί το Σάββατον». Και σαν τον άλλο που έλεγε ότι το ην δεν είναι ρήμα, αλλά παρατατικός. Ο ίδιος ο ιδρυτής τους δεν είναι σε θέσι να ξεχωρίση τα απαραίτητα έργα που απαιτούνται για τη σωτηρία, όπως είναι η αγνότητα, η μετάνοια, η αγάπη, η φιλανθρωπία, η δικαιοσύνη, κλπ. Εκτός τού ότι ως θεολόγος ήταν ανεπαρκής και οι δυνατότητές του μικρής εμβέλειας, υπέβοσκε και η υπόνοια ότι η όλη συμπεριφορά του ήταν διαταραγμένη.

«Ο Λούθηρος είχε μεν και βραδύτερον εσωτερικάς αγωνίας, αλλά δι' άλλας αιτίας, δι' ελλείψεις τών μετ' αυτού συνεργαζομένων προσώπων, ενίοτε δια την ευθύνην, την οποίαν απέναντι Θεού και ανθρώπων θα υπείχεν αυτός, αν τυχόν το αρξάμενον έργον τής μεταρρυθμίσεως ήτο εσφαλμένον. Αι αγωνίαι αύται ήσαν άλλης φύσεως. Εσχετίζοντο με την νευρικότητα, την οποίαν από το 1520 απέκτησε (σ.σ. σε ηλικία 37 ετών) και δια την οποίαν ηναγκάζετο να λαμβάνη υπνωτικά»· H. Bohmer, Der iunge Luther, 1939, σ. 95-116 (παρά Β. Στεφανίδη).

Κατ' άλλον μελετητή ο Λούθηρος «από την όλη ιστορία του δεν φαίνεται να τα είχε τετρακόσια. Παρεκτός δε τής μικρονοίας του ή τής μικρής καταρτίσεώς του είχε και κάτι το ψυχολογικό, όπως φαίνεται από πολλές ενέργειές του και πολλά κείμενά του. Βέβαια η αλήθεια είναι ότι μόνο ένας τέτοιος χρειαζόταν για να δυναμιτίση τον τότε πάπα τής ῾Ρώμης, αλλ' ως πνευματικός ηγέτης εκκλησίας ήταν πρόσωπο τελείως ακατάλληλο. Είχε συμπεριφορά και σκεπτικό γόνου αλκοολικών και σεξουαλική κάψα καταπιεσμένου» (βλ. Κ. Σιαμάκη, Μελέτες 5,444).

Ενδεικτικά τής ψυχολογικής του αστάθειας ήταν και η κουρά του σε μοναχό σε ηλικία 22 ετών, η αιτία που έγινε μοναχός, και μετά 2 χρόνια ιερεύς, καθώς και ο μετά από 20 χρόνια γάμος του. Μια καταιγίδα τον τρομοκράτησε και έδωσε υπόσχεσι, αν σωθή, να γίνη μοναχός. Και έγινε, ενταχθείς στο μοναχικό τάγμα τών Αυγουστινιανών. Έτσι «ποδαράτα» στα 24 έγινε και ιερεύς κατά βαριά παράβασι τής ρητής εντολής τού αποστόλου Παύλου (Α΄ 3,1-13· Ττ 1,6-9). Και ακόμη πιο επιπόλαια στα 42 του έμπλεξε με την πρώην μοναχή εικοσιτετράχρονη Κατερίνα, κατά 15 χρόνια νεώτερή του, την οποία τελικά και παντρεύτηκε (Β. Στεφανίδης, Εκ. ιστ., σ. 598). Στο μεταξύ στα φοιτητικά του χρόνια ήταν ο επ' αμοιβή εραστής τής σπιτονοικοκυράς του.

Τίποτε απ όλα αυτά δεν έγινε από πεποίθησι, ούτε η ένταξί του στον άγαμο βίο ούτε ο γάμος του ούτε η χειροτονία του. Όλα συγκυριακά, ενδεικτικά τού μεταπτωτικού χαρακτήρος του, ακόμη και αυτό το κίνημά του, γι αυτό και κατάντησε όπως κατάντησε. Οι οπαδοί του αποτίναξαν βέβαια από πάνω τους την ειδωλολατρία τού παπισμού, δεν έχουν στις δοξασίες τους και στη «λατρεία» τους τίποτε ειδωλολατρικό, αλλά δεν είναι αλήθεια ότι είναι Χριστιανοί και μάλιστα άνθρωποι τής Βίβλου.