Ο τομέας που έχει γίνει κεντρικό ζήτημα στην αστική κοινωνία που ζούμε είναι αυτός του μεγέθους. Το πρόβλημα έχει δύο πλευρές: το μέγεθος της ενορίας σε σχέση με τους ανθρώπους και το μέγεθος του ναού. Μπορεί ένας να έχει την πραγματική αίσθηση της κοινότητας και εκκλησιαστικής ενότητας σε ένα τρομακτικά τεράστιο ναό με εκατοντάδες ανθρώπους που δεν έχουν σχέση ο ένας με τον άλλον, ούτε έχουν τίποτα κοινό στην καθημερινή τους ζωή και που δε γνωρίζουν ούτε τον ιερέα της ενορίας; Μπορεί ένας να αισθανθεί τη θαλπωρή μιας Χριστιανικής κοινότητας που εκφράζεται στη λειτουργική της ζωή σε ένα τεράστιο στο μέγεθος ναό με μόλις μια φούχτα ανθρώπων να τον γεμίζουν; (Αυτό συμβαίνει εξίσου σε πολλές επαρχιακές ενορίες όσο και σε πολλές εγκαταλελειμμένες κεντρικές αστικές ενορίες). Αυτές οι ερωτήσεις είναι τόσο κοινότυπες που οι απαντήσεις τους είναι προφανείς.

Με το πρόβλημα του μεγέθους του ναού θα ασχοληθούμε παρακάτω. Εδώ, θα πρέπει να λεχθεί σύντομα πως οι μεγάλοι ναοί, από τη μια μεριά μιμούνται τους αυτοκρατορικούς ναούς που επιθυμούσαν να εκφράσουν τη δόξα του Βυζαντίου και από την άλλη μεριά, προσπαθούν να συναγωνισθούν τους γοτθικούς ναούς της Δύσης. Αυτοί οι μεγάλοι ναοί αν όχι τίποτε άλλο είναι παραπλανητικοί. Δεν ζούμε πια στη δόξα του Βυζαντίου αλλά στη δόξα της τεχνολογικής εποχής που έχει τις ρίζες της στο δυτικό πολιτισμό, ένα πολιτισμό που παρερμηνεύει το πρόσωπο του Θεού. Ο Θεός της Δύσης είναι ένας Θεός προσβεβλημένος και άγριος, γεμάτος οργή για την ανυπακοή των ανθρώπων που με καταστροφικό πάθος θέλει να βασανίζει αιώνια όλη την ανθρωπότητα για τις αμαρτίες της, εκτός αν λάβει κάποια άπειρη ικανοποίηση του τρωθέντος εγωισμού του⁹. Επειδή αυτός ο Θεός έχει υιοθετηθεί από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, είναι αναγκαίο να κηρυχθεί η πραγματική του εικόνα. Εξ αιτίας αυτής της αλλοίωσης το μήνυμα της ενσάρκωσης και της ανάστασης που αποκαλύπτουν το αληθινό πρόσωπο του Θεού, πρέπει να εκφρασθούν στην εποχή μας με πίστη, ταπεινοφροσύνη και έργα που εκφράζουν την αγάπη του Θεού και τον απόλυτο σεβασμό του για ανθρώπινη ελευθερία. Χρειάζεται να θυμόμαστε ότι η μεγαλειότητα της Εκκλησίας εκφράζεται με την απλότητά της.

Εδώ, ίσως είναι το κρίσιμο σημείο του θέματος που μας απασχολεί: ότι τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από την ανέγερση των περισσοτέρων μεγάλων ναών σήμερα, βασίζονται στη ματαιοδοξία μας. Τη φαρισαϊκή πνευματικότητά μας και επιθυμία μας να κατευνάσουμε ένα Θεό που φοβόμαστε περισσότερο από όσο αγαπάμε. Είναι επίσης ένας τρόπος για να επιβεβαιώσουμε στον εαυτό μας ότι εμείς (ποιμένες και ποιμαινόμενοι) εκτελούμε το έργο μας καλά, όταν στην πραγματικότητα δεν το κάνουμε.

Το μέγεθος του ναού είναι κάπως μικρότερο πρόβλημα από εκείνο του μεγέθους της ενορίας σε σχέση με τον αριθμό των ψυχών που χρειάζονται φροντίδα. Ήδη έχουμε φθάσει στο σημείο που αρκετές ενορίες αποτελούνται από 50.000 ψυχές. Αν τέσσερις Ιερείς είναι διορισμένοι σε μια τέτοια ενορία χωρίς να έχουν άλλες ευθύνες (καθηγητές σε σχολεία, συνοδικοί και μητροπολιτικοί υπάλληλοι, ημισυνταξιούχοι, ασχολούμενοι με αναπήρους κ.λπ.) και έκαστος πραγματοποιήσει μια ηρωική προσπάθεια επισκεπτόμενος είκοσι ανθρώπους την εβδομάδα, και οι τέσσερις θα επισκεφθούν 4.160 Ανθρώπους σε ένα χρόνο. Δηλαδή θα έχουν επισκεφθεί περίπου το 8% των ενοριτών. Μαζί με όλες τις άλλες ευθύνες της διοίκησης, καθημερινές ακολουθίες, μυστήρια και ειδικές ενασχολήσεις, θα χρειασθούν δώδεκα χρόνια για να επισκεφθούν όλους τους ανθρώπους της ενορίας. Έχοντας υπ' όψη ότι το κύριο χαρακτηριστικό της αστικής κοινωνίας είναι η μετακίνηση του πληθυσμού της, θα ήταν μια λανθασμένη υπόθεση να θεωρήσουμε ότι ο καθένας (ακόμη και οι Ιερείς) θα παρέμεναν στην ίδια ενορία για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

Αυτή η περιγραφή είναι αρκετά συντριπτική, αλλά εάν το εξετάσουμε από κοντά, ίσως είναι ένα επιφανειακό συμπέρασμα. Άσχετα από το πόσο μεγάλη είναι μια ενορία, κάποιος θα πρέπει να στοιχειοθετήσει το συμπέρασμά του εξετάζοντας ορισμένα κριτήρια. Πρέπει να αναρωτηθούμε αν όλοι οι άνθρωποι που μένουν σε μια ενορία πρέπει να θεωρούνται μέλη αυτής της ενορίας. Για να γίνουμε πιο ακριβείς, μπορούμε να γνωρίζουμε αν όλοι όσοι μένουν σε μια ενορία θεωρούν τους εαυτούς τους μέλη του Σώματος του Χριστού, αν πράγματι πιστεύουν καθόλου στον Θεό; Είναι η ενορία ενός αναγκαστικά εκεί όπου βρίσκεται η γειτονιά του ή είναι εκεί όπου αυτός έχει περισσότερους πνευματικούς και διαπροσωπικούς δεσμούς; Πολλοί κάτοικοι των πόλεων σήμερα μένουν σε μια περιοχή της πόλεως και εκκλησιάζονται κάπου αλλού εκτός από την ενορία που μένουν. Από την άλλη πλευρά, πολλοί που έρχονται από τις αγροτικές περιοχές της χώρας και κατοικούν κατά διαστήματα σε πόλεις, εκκλησιάζονται μόνο όταν βρίσκονται στις αγροτικές αυτές περιοχές. Οφείλεται αυτό σε μια θρησκευτικότητα που βασίζεται στη συναισθηματικότητα ή αποκαλύπτει την απρόσωπη εικόνα που οι ενορίες των πόλεων έχουν υιοθετήσει;

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι βασίζουν τη ζωή τους γύρω από ένα συναισθηματικό παρελθόν, διότι δεν έχουν ένα συγκεκριμένο παρόν ή ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Όλοι αυτοί οι προβληματισμοί δεν μας βοηθούν μόνο να σχηματίσουμε μια προοπτική γύρω από το πρόβλημα του μεγέθους της ενορίας, αλλά μας βοηθούν ακόμη να σχηματίσουμε τα κριτήρια των προτεραιοτήτων με τις οποίες μπορούμε να αντιμετωπίσουμε ικανοποιητικά τις ποιμαντικές ανάγκες των ενοριτών μας, άσχετα από το πόσοι είναι. Κάνοντας αυτό μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν τρόποι αντιμετωπίσεως του προβλήματος.

Πρώτα από όλα ο αριθμός των ανθρώπων σε μια ενορία δεν είναι τόσο σημαντικός όσο ο αριθμός των σπιτιών. Ένα σπίτι έχει κατά μέσον όρο τρεις ή τέσσερις ανθρώπους. Επισκεπτόμενοι ένα σπίτι έχουμε πολλές φορές άμεση επαφή με περισσότερες από μια οικογένειες. Χωρίς αμφιβολία ο Ιερέας θα έπρεπε να επισκέπτεται τους ενορίτες του στα σπίτια τους. Αλλά να έχει και τη δυνατότητα να γνωρίσει τους ενορίτες του μέσα στα πλαίσια του ναού. Είναι αξιοθαύμαστο πόσο πολύ κόσμο μπορεί να ανακαλύψει μέσω των διαφόρων μυστηρίων και ακολουθιών που τους φέρουν σε επαφή με την Εκκλησία. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να δημιουργούνται μικρές ομάδες γνωριμίας με αυτούς τους ανθρώπους. Αυτό δεν επιτρέπει μόνο στον Ιερέα να γνωρίσει το ποίμνιό του, αλλά επίσης παρέχει τη δυνατότητα στους ενορίτες να γνωρισθούν μεταξύ τους.

Η δημιουργία μικρών ομάδων δεν είναι μια πρόσφατη καινοτομία. Ο άγιος Παχώμιος δημιούργησε μικρές ομάδες για να οργανώσει την πρώτη μοναστική του κοινότητα, η οποία είχε χίλιους τριακόσιους άνδρες¹⁰. Σε μια αστική κοινωνία όπου οι σχέσεις είναι τόσο αποξενωμένες και οι άνθρωποι ζουν ανώνυμα μεταξύ τους, κάτι τέτοιο είναι ουσιαστικό. Η θλιβερή πραγματικότητα όμως είναι πως λίγοι από μας τους Ιερείς εκμεταλλεύονται τις διάφορες ευκαιρίες που μας παρέχονται για να γνωρίσουμε τους ενορίτες μας και να έχουμε μια διαρκή σχέση μαζί τους. Ένας θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι μαζί με άλλα εμπόδια, ο αριθμός των Ιερέων της κάθε ενορίας είναι περιορισμένος για να εργασθεί κατ' αυτόν τον τρόπο. Αλλά η μορφοποίηση της κάθε ενορίας ανεξάρτητα από το μέγεθος της Χριστιανικής κοινότητας, είναι πραγματοποιήσιμη μόνον εάν κρατούμε αταλάντευτη την πεποίθηση ότι πρέπει να γνωρίζουμε το ποίμνιό μας. Όπως και μεις, ως ποιμένες, πρέπει να γνωριζόμαστε απ' αυτό. (Ιωάν. 10. 13).

Ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην υλοποίηση αυτού είναι πως έχουμε χάσει τον προσανατολισμό μας ως προς το σκοπό της ενορίας, ιδιαίτερα μέσα στην αστική τεχνοκρατική κοινωνία που ζούμε. Έχουμε φθάσει έτσι στο σημείο όπου, σε πολλές περιπτώσεις, η περισσότερο αντιεκκλησιαστική έκφραση της ζωής της Εκκλησίας βρίσκεται μέσα στις ενορίες μας. Έχουμε χάσει την προοπτική της Αποστολής της ενορίας σε σημείο που η δομή της ενορίας έχει αποξενωθεί από την εκκλησιολογία που πρέπει να εκφράζει.

Σημειώσεις:

9. Αλεξάνδρου Καλομοίρου: "Ο Πύρινος Ποταμός", Αθήναι 1985, σελ. 14.

10. Παλλάδος, Λαυσαϊκή Ιστορία. Μigne 34. 1099.