Ανάμεσα σ' όλη αυτή την κοινωνική αλλαγή υπήρχε μια αχνή αναγνώριση της ανάγκης για κοινότητα. Για πολλούς υπάρχει και παραμένει όμως μια ισχυρή σύνδεση με το χωριό. Αν κάποιος δεν έχει μια τέτοια σύνδεση μπορεί να προσπαθήσει να τη δημιουργήσει με το κτίσιμο ενός εξοχικού ή μπορεί να ταξιδεύσει χιλιόμετρα για να αγοράσει χωριάτικο ψωμί, κρασί και γιαούρτι. Όλα αυτά είναι μια εκ βαθέων έκφραση της ανάγκης κάποιου να αυτοεπιβεβαιώσει ότι υπάρχει και κάτι άλλο εκτός από την ασυνάρτητη αστική κοινωνία όπου ζει. Δηλαδή η ανάγκη να επανασυνδεθεί με τα πρότυπα της κοινοτικής ζωής. Μέσα σ' αυτή την κοινοτική ζωή που ο καθένας επιτυγχάνει μια αυτοσυνειδησία, μια αίσθηση ταυτότητας και αξίας, εκπληρώνει τη δυνατότητά του ως πρόσωπο και αποκτά μια αίσθηση υπευθυνότητας. Αυτά είναι ακριβώς τα πράγματα που η αστικοποίηση, η εκκοσμίκευση και ο υλισμός υποσκάπτουν.

Η απομόνωση του σύγχρονου ανθρώπου και η ασυναρτησία της κοινωνίας στην οποία αυτός ζει είναι η ρίζα των περισσοτέρων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Δημιουργημένο για το σκοπό της κοινωνίας. Δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς κοινότητα. Κάθε κοινότητα παραμένει φυσιολογικά και ψυχολογικά η φωλιά όπου μπορεί να βρεθεί μια αίσθηση εγγύησης και ασφάλειας. Απόσυρε την κοινότητα και έχεις απογυμνώσει το άτομο από όλα τα αγαθά και τις προσφορές, τις κοινές αξίες και τα πιστεύω, τους προστατευτικούς νόμους, τις παραδόσεις και όσους τα τηρούν. Άφησε το άτομο να υπάρξει μόνο μέσα στην οικογένεια ή όποια άλλη βασική ομάδα και το μόνο που παραμένει είναι ο κίνδυνος και η απειλή της ολικής καταστροφής¹. "Ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον" (Γεν. 2. 18).

Δεν μπορούσε να υπάρξει άλλος τρόπος, επειδή ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από έναν Τριαδικό Θεό που εκφράζει κοινωνία, ενότητα και καθολικότητα με τη φύση Του. Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος δημιουργήθηκε για το σκοπό της κοινωνίας, της ενότητας και για να εκφράσει την καθολικότητα, έχοντας τη δύναμη να κατανοήσει "συν πάσι τοις Αγίοις τι το πλάτος και μήκος και βάθος και ύψος, γνώναι τε την υπερβάλλουσαν της γνώσεως αγάπην του Χριστού, ίνα πληρωθήτε εις παν το πλήρωμα του Θεού". (Εφεσίους 3. 18-19). Γι' αυτό η κλήση του ανθρώπου είναι η κλήση να γίνει μέλος της Εκκλησίας, του σώματος του Χριστού. Κλήθηκε να ενδυθεί με τη δύναμη να δημιουργήσει και να ενώσει, την υπευθυνότητα να υπηρετήσει, να προσφέρει και να θυσιάσει, και το δώρο να κοινωνεί -να επικοινωνεί, ούτως ώστε να φθάσει τη γνώση της αλήθειας και να μαρτυρήσει αυτό για το οποίο πλάσθηκε για να γίνει: εικόνα του Θεού.

Γι' αυτό ο άγιος Παύλος ικετεύει "αξίως περιπατήσαι της κλήσεως ης εκλήθητε, μετά πάσης ταπεινοφροσύνης και πραΰτητος. Μετά μακροθυμίας, ανεχόμενοι αλλήλων εν αγάπη, σπουδάζοντες τηρείν την ενότητα του Πνεύματος εν τω συνδέσμω της ειρήνης. Έν σώμα και έν πνεύμα. Καθώς και εκλήθητε εν μια ελπίδι της κλήσεως υμών· είς Κύριος, μία πίστις, έν βάπτισμα· είς Θεός και Πατήρ πάντων, ο επί πάντων, και δια πάντων και εν πάσιν υμίν" (Εφεσίους 4. 1-6). Γι' αυτό το λόγο, η Εκκλησία είναι καθ' εκάστην πληρότης. Είναι η συνέχεια και η πλήρωσις της θεανθρωπίνης ενώσεως. Η Εκκλησία είναι η ανθρωπότης μεταμορφωμένη και αναγεννωμένη. Η έννοια αυτής της αναγεννήσεως και μεταμορφώσεως είναι ότι εις την Εκκλησίαν η ανθρωπότης καθίσταται ενότης. "Εν ενί σώματι"· (Εφεσίους 2, 16)²

Έτσι, το άτομο αποκτά την αγιότητα μόνο εντός της κοινότητας ή μάλλον εντός της "κοινωνίας του Αγίου Πνεύματος". Η φράση "κοινωνία Αγίων" είναι πλεονασμός διότι μόνο εντός της κοινωνίας ημπορεί να είναι κανείς άγιος³. Μόνο αν "κατανοώμεν αλλήλους εις παροξυσμόν αγάπης και καλών έργων, μη εγκαταλείποντες την επισυναγωγήν εαυτών" (Εβραίους 10. 24-25) μπορεί κανείς να είναι πραγματικό μέλος αυτής της κοινότητας. Αυτό δεν είναι χωρίς λόγο. Επειδή μόνος του ο άνθρωπος είναι αδύνατος. Έχει τη δύναμη να επιτύχει μεγαλύτερα πράγματα το πλήθος της Εκκλησίας, και εκείνα που δεν μπορεί να κάνει κάποιος μόνος του. Κατορθώνει να τα κάνει όταν είναι με τους άλλους⁴. Μέσα (στην Εκκλησία) κανένας δεν ξεχωρίζει σε τίποτα εντελώς από το κοινό για χάρη δική του. Όλοι συμφύονται και συνδέονται μέσα στη μία απλή και αδιαίρετη χαρά και δύναμη της πίστεως… Αυτός που με τη μία κι απλή πάνσοφη δύναμη της καλοσύνης Tου περικλείει τα πάντα μέσα Tου. Σαν ένα κέντρο που κάποιες ευθείες ξεκινούν από αυτό ακτινωτά με την ίδια απλή κι ενιαία αιτία και δύναμη⁵. Η δύναμη του Θεού βρίσκεται στην αγάπη Του που ενώνει τους πάντες και η δύναμη της Εκκλησίας βρίσκεται στην αγάπη που εκφράζει για τον Θεό και τον άνθρωπο. Εδώ μπορεί κανείς να δει κάτι το άξιο θαυμασμού, να δει δηλαδή μέσα στους πολλούς τον ένα και μέσα στον ένα τους πολλούς⁶. Με τη δύναμη της αγάπης όλα τα πάθη που μάς χωρίζουν ηρεμούν και αποκοιμίζονται⁷. Είναι αυτή η αγάπη που δεν περιορίζει την εκκλησιαστική κοινότητα σε μία ενότητα η οποία είναι φυσική ή οργανική. Απαιτεί μια ευαισθησία στις ανάγκες και τα συναισθήματα του άλλου προσώπου. Στην ενότητα αυτής της κοινότητας καθένας βρίσκει μια ταυτότητα που, όπως έχει λεχθεί, υπερβαίνει τα ανθρώπινα όρια του χρόνου και του χώρου.

Η ανάπτυξη της αστικοποίησης μαζί με την εκκοσμίκευση και την αντίθεσή της στην εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου, ως ψυχοκοινωνικής οντότητας, για κοινοτική ζωή -για Εκκλησία- προκαλεί ορισμένα ερωτήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπισθούν, ερωτήματα που αναφέρονται στον πυρήνα της εκκλησιαστικής ζωής, που είναι η ενορία. Αν Αποστολή της Εκκλησίας είναι να εκπληρώσει την τριαδική ενότητα μεταξύ Θεού, ανθρώπου και των συνανθρώπων του, αυτή η ενότητα θα έπρεπε να ήταν μία φανερή έκφραση της ενοριακής ζωής. Σε μια κοινωνία που αποπροσωποποιεί και διαχωρίζει τον άνθρωπο, ο καθένας θα έπρεπε να προσβλέπει στην ενορία και να αισθάνεται μια εσωτερική ενθάρρυνση που του δημιουργεί μια εσωτερική δύναμη και απαντάει στην ανάγκη του για Εκκλησία.

Αν η Εκκλησία έχει μια συγκεκριμένη έννοια που βασίζεται σε μια συγκεκριμένη εμπειρία, δεν θα έπρεπε αυτή η εμπειρία να συνδέεται με μια συγκεκριμένη κοινότητα; Είναι η ενοριακή ζωή με την παρούσα μορφή της μια εκφραστική μαρτυρία του γεγονότος της Πεντηκοστής και μπορεί καθένας να συμμετέχει και να καλλιεργεί αυτό το γεγονός -να συμμετέχει στην Τριαδική ενότητα- μέσα στα πλαίσια της; Εκφράζει σήμερα η ενορία μια αίσθηση κοινότητας ώστε να ανακουφίσει το σύγχρονο άνθρωπο από το φορτίο τής μοναξιάς που τον συντρίβει; Μαθαίνει κάποιος να επικοινωνεί με ένα τρόπο που διαφέρει από την εκκοσμικευμένη κοινωνία στην οποία ζούμε, ή έχει μειωθεί η ευχαριστιακή της έκφραση σε μια απλή τυπικότητα ξέχωρη από κάθε αίσθηση κοινοτικής ζωής; Αν αυτή είναι η πραγματικότητα, μπορεί η ενοριακή διακονία να υπηρετήσει τα πολύπλευρα προβλήματα και γεγονότα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος καθώς διέρχεται τα στάδια της ζωής; Προσφέρει ένα πλαίσιο που βοηθάει τον πιστό να ενεργοποιεί τις δυνατότητές του για να δημιουργήσει δυνατές και σταθερές σχέσεις, να αξιοποιήσει τη δυνατότητά του για αγάπη και ενότητα, έτσι ώστε να σχηματίσει μια δυνατή και σταθερή σχέση με τον Θεό; Συμβάλλει η ενορία στα προβλήματα της αστικοποίησης ή μπορεί να βοηθήσει να μειωθούν αυτά τα προβλήματα; Έχει γίνει εγκόσμια στον τρόπο λειτουργίας της, που δεν διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη δημόσια υπηρεσία; Ίσως η πιο τολμηρή ερώτηση από όλες είναι αν οι ενορίες του σήμερα έχουν αποστεοποιηθεί. Μήπως μάλλον μαραζώνουν την αληθινή εκκλησιαστική ζωή παρά την αναπτύσσουν; Είναι ένα αναγκαίο κακό που πρέπει να συντηρήσουμε λόγω απουσίας κάτι άλλου καλύτερου;

Αυτές οι ερωτήσεις προσφέρουν κίνητρα για αυτοκριτική που όμως σπάνια γίνεται, αλλά που μπορεί να προκαλέσει μια ζωτικότερη διακονία της Εκκλησίας. Αυτές οι βασικές ερωτήσεις υπογραμμίζουν μια γενική κρίση στο σημερινό κόσμο, μια κρίση την οποία η Εκκλησία σήμερα (και η ενοριακή ζωή που την εκφράζει) δεν μπορεί να αποφύγει. Όπως γράφει ο πατήρ Schmemann. Η Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να ζήσει σε ένα κόσμο σήμερα είτε στην Ανατολή, είτε στη Δύση "που δεν είναι ο κόσμος της. Ούτε ακόμη περισσότερο κάποιος ουδέτερος κόσμος, αλλά ένας κόσμος που την προκαλεί στην ουσία και στην ύπαρξη της, ένας κόσμος που προσπαθεί συνειδητά ή ασυνείδητα να τη μετατρέψει και να τη μειώσει σε αξίες, φιλοσοφίες ζωής και κοσμοείδωλα τελείως διαφορετικά, αν όχι και αντίθετα προς τα οράματά της και την εμπειρία της για τον Θεό. Τον άνθρωπο και τη ζωή"⁸. Έτσι η εκκλησιαστική ζωή και η κοινοτική ζωή που την εκφράζει δεν μπορεί να αποφύγει την πρόκληση τού να είναι στον κόσμο αλλά όχι εκ του κόσμου.

Για την Ορθόδοξη Χριστιανική κοινότητα που αγωνίζεται σ' αυτόν τον κόσμο, αυτές οι εντάσεις κυμαίνονται μεταξύ της χαύνωσης που διαρκώς μας σύρει προς τα πίσω σε τρόπους που συνταυτίζουν την Εκκλησία με μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ή ένα κοινωνικό status quo, και της ανάγκης να εκφράσει τη ζωντανή αλήθεια της φύσης και της δύναμής της να συμμετέχει στην αγάπη του Θεού όπως εκφράζεται στα σωτηριολογικά γεγονότα της Ενσάρκωσης, της Ανάστασης και της Πεντηκοστής. Με την Ενσάρκωση "ο Λόγος σαρξ εγένετο" και μίλησε τη γλώσσα του ανθρώπου. Με την Ανάσταση ο άνθρωπος ανασταίνεται από τον τάφο του εαυτού του και δίδεται η ευκαιρία να δημιουργήσει και να αναπτύξει νέες και γεμάτες νόημα σχέσεις. Με την Πεντηκοστή μάς δίνεται η δυνατότητα να δούμε τον κόσμο σαν μια καινή κτίση. Αν η Εκκλησία πρέπει να συνεχίσει την Αποστολή της σ' αυτόν τον κόσμο, πρέπει να ζει σε διαρκή ένταση και προσπάθεια να διατηρήσει τον χαρακτήρα της σαν μια γνήσια κοινότητα, σαν νέα κτίση.

Για να εκπληρώσει η ενορία την Αποστολή της και να διατηρήσει το χαρακτήρα της ως μια Χριστιανική κοινότητα, πρέπει να γνωρίζει τους τομείς όπου αυτές οι εντάσεις υπάρχουν. Μέσα σε όλους αυτούς τους τομείς η Εκκλησία παραμένει σχετική όχι με τον κόσμο από τον οποίο δεν προέρχεται, αλλά με την Αποστολή της. Μία Αποστολή και μία μαρτυρία που πρέπει να διατηρηθεί ζωτική.

Σημειώσεις:

1. Donald C. Klein, "Community Dynamics and Mental Health". John Wiley and Sons, Inc. New York, 1968, p. 12.

2. Γεωργίου Φλορόφσκυ: "Αγία Γραφή, Εκκλησία, Παράδοσις", Εκδόσεις Π. Πουρναρά. Θεσσαλονίκη, 1976. σελ. 52-53.

3. Βλ. παρ. σελ. 85.

4. "Δια τούτο μείζονα δύναται το κοινόν τής Εκκλησίας, και άπερ καθ' εαυτόν ου δύναταί τις, μετά τών άλλων γινόμενος ισχύει". Ι. Χρυσόστομος, Εις τας Πράξεις, Ομιλία ΛΖ΄. ΕΠΕ, τομ. 16Α, σελ. 396.

5. "Πάντων συμπεφυκότων αλλήλοις και συνημμένων, κατά την μίαν απλήν τε και αδιαίρετον τής πίστεως χάριν και δύναμιν... ο πάντα κατά μίαν απλήν τής αγαθότητος απειρόσοφον δύναμιν εαυτώ περικλείων, ώσπερ κέντρον ευθειών τινών εξημένων αυτού, κατά μίαν απλήν και ενιαίαν αιτίαν και δύναμιν". Μαξίμου τού Ομολογητού, "Μυσταγωγία", Φιλοκαλία, τόμ. 14, ΕΠΕ, σελ. 55.

6. "Και έστιν ιδείν πράγμα θαυμαστόν, εν πολλοίς ένα, και εν ενί πολλούς". Ι. Χρυσόστομος, "Εις τας Πράξεις", Ομιλία Μ. ΕΠΕ, τόμ. 16Α, σελ. 492.

7. "Τής αγάπης κρουούσης, πάντα ηρεμεί τα πάθη και κατακοιμίζεται". βλ. παρ. σελ. 492-494.

8. Alexander Schmemann, "Η Αποστολή τής Εκκλησίας στο Σύγχρονο Κόσμο", Εκδόσεις "Ακρίτας", 1983, σελ. 15.