Με τις νέες αυτές βάσεις και τη θρησκευτική ελευθερία που επικράτησε στην Κίνα, αρχίζει κάποια αναζωπύρωση της Ορθόδοξης Ιεραποστολής, όχι όμως η αναμενόμενη. Κατά τη δεκαετία 1860-1870 δρα ο μοναχός Ησαΐας Πολίκιν, κυρίως στο χωριό Ντούν-Ντινάν, 50 χλμ. περίπου νοτίως του Πεκίνου, όπου κατόρθωσε να ιδρύσει Χριστιανική κοινότητα. (Στην εικόνα ο σεβ. Μητροπολίτης Κιέβου Φλαβιανός Γκορουτέσκυ).

Συνήθως επονομάζεται «ο κήρυξ» της Αποστολής, ίσως γιατί ιδιαιτέρως αγωνίσθηκε για να προσελκύσει τους Κινέζους στην πίστη και κήρυξε στα κινέζικα. Ο Ησαΐας μετέφρασε και το «Ωρολόγιον» στην κινεζική γλώσσα. Καθώς φαίνεται, οι προγενέστεροι Ρώσοι κληρικοί, παρά τις σπουδαίες γνώσεις στην κινεζική φιλολογία, δεν συνήθιζαν να κηρύττουν στη γλώσσα του τόπου³⁰.

Και σε αυτή την περίοδο, παρά τη συνειδητοποίηση της σημασίας που είχε η χρήση της κινεζικής, λόγοι προφανώς «συντηρητισμού» ή εθνικισμού οδηγούν μερικούς «αρμοδίους» να δίδουν αψυχολόγητες και για το Ορθόδοξο πνεύμα αδικαιολόγητες εντολές. Έτσι, ενώ το 1866 η Θ. Λειτουργία γινόταν στην τοπική γλώσσα, αργότερα δόθηκε εντολή να τελείται στη Σλαβονική³¹. Το κινεζικό στοιχείο ήταν ακόμη πολύ αδύνατο στις λατρευτικές συνάξεις, γι' αυτό και η ανάπτυξη της τοπικής κοινότητος χώλαινε αισθητά. Μόλις το 1884 απέκτησε η Ιεραποστολή Κινέζο Ιερέα, τον Μητροφάν-Τσι, παλαιό κατηχητή, και δόθηκε στο κινεζικό στοιχείο σημαντικότερη θέση. Η Ι. Σύνοδος επίσης υποχώρησε και επέτρεψε ο ένας χορός να ψάλλει στην Κινεζική και ο άλλος στη Σλαβονική.

Γενικά πάντως ο αριθμός των Ορθοδόξων παραμένει καθ’ όλο αυτό το διάστημα μικρός. Τον πυρήνα εξακολουθούν να τον αποτελούν οι απόγονοι των πρώτων αιχμαλώτων, των Αλμπαζινών, οι οποίοι και λίγοι ήσαν, και από θρησκευτική και ηθική άποψη δεν φαίνεται να βρίσκονταν σε υψηλό επίπεδο.

Σύμφωνα με πληροφορίες Ρώσων που εργάζονταν σε κινεζικές εταιρείες τσαγιού, λειτουργίες γίνονταν επίσης, εκτός από το Πεκίνο, και στο Καλγκάν, Τιέν-Τσιν και Χανκόφ.

Γύρω στα τέλη του αιώνα το ρωσικό πολιτικό ενδιαφέρον αυξήθηκε σημαντικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την κατασκευή της κινεζικής σιδηροδρομικής γραμμής, την οποία ανέλαβαν Ρώσοι, κτίσθηκαν πολλοί Ορθόδοξοι ναοί, οι περισσότεροι στην επαρχία Τσίχλι, αρκετοί στην υπό Ρωσική επιρροή Μαντζουρία, καθώς και σε ορισμένα εμπορικά κέντρα³².

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. εργάσθηκαν στην Ιεραποστολή της Κίνας επιφανείς κληρικοί, όπως ο λόγιος αρχιμανδρίτης Φλαβιανός Γκορουτέσκυ, μετέπειτα Μητροπολίτης Κίεβου +1915), αι ιερομόναχοι Αλέξιος Βινογκράντοφ και Νικόλαος Αντοράτσκυ, οι οποίοι κατείχαν πανεπιστημιακά αξιώματα. Λόγω όμως ελλείψεως μέσων και επιτελείου Ιεραποστόλων, η δράση των περισσοτέρων περιορίσθηκε σε μεταφράσεις και επιστημονικές εργασίες.³³

Όλα αυτά βοηθούν να διαφανεί ότι μια θεωρητική βάση, μαζί με κατάλληλη παιδεία και καλή θέληση δεν επαρκούν για ουσιαστική και συνεχή αύξηση του ιεραποστολικού έργου, ιδιαίτερα σε δύσκολες περιοχές. Χρειάζονται πολύ περισσότερα μέσα και κινητοποίηση πολλών παραγόντων.

Σε αντίθεση με τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Προτεστάντες, οι οποίοι έδειξαν εξαιρετική δραστηριότητα κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, οι Ορθόδοξοι δεν φρόντισαν να εκμεταλλευθούν τις ευνοϊκές συνθήκες που προσφέρονταν για τη διάδοση της πίστεως.

Σημειώσεις:

30. Νικολ. Αντοράτσκυ, "Η δράση της Ορθόδοξης Ιεραποστολής στην Κίνα" (ρωσικά), Πεκίνο 1884, σ. 4. Παράβαλλε J. Glazik, μν. έργ., σ. 172.

31. J. Glazik, μν. έργ., σ. 172.

32. K. S. Latourette, μν. έργ., τόμ. VI (The great century in Northern Africa and Asia A. D. 1800-1914), σ. 294.

33. «Λόγω ελλείψεως μέσων και δυνάμεως η Ιεραποστολή είναι υποχρεωμένη να περιορίζει τη δράση της στις μεταφράσεις» (Ν. Αντοράτσκυ, Ορθόδοξος Σύμβουλος (ρωσικά), εκδ. Ακαδημίας Καζάν, 1844, ΙΙ 390, στο J. Glazik, μν. έργ., σ. 173).