1. Τα μεγάλα Ιστορικά γεγονότα δεν είναι πάντα φανταχτερά. Πολλές φορές συμβαίνουν μέσα στη σιωπή, απαρατήρητα από τους πολλούς. Έτσι γίνεται σχεδόν πάντοτε με τις ιδέες που αλλάζουν τη μοίρα λαών κι εποχών.

Αυτό το βλέπουμε καθαρά στην περίπτωση του Χριστιανισμού. Τα πρώτα του βήματα τα περιβάλλει η σιωπή των Ιστορικών του πρώτου μ.Χ. αιώνα, το γνωστό silentium saeculi. Ποιος νοιαζόταν για ένα σταυρωμένο εβραίο Προφήτη; Οι μεγάλοι της γης κατοικούσαν στη Ρώμη κι όχι στην απόμακρη Ιουδαία.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τη διάδοση του Χριστιανισμού. Κανένας από τους μεγαλόσχημους της εποχής δεν ενδιαφέρεται να σημειώσει την παρουσία του. Εξαπλώνεται αθόρυβα η νέα θρησκεία, μακριά από την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Λίγοι άνθρωποι πιάνουν το μήνυμα του λυτρωμού και σχηματίζουν τους πρώτους πυρήνες της Εκκλησίας. Οι άλλοι αδιαφορούν, μένουν έξω από τη διεργασία αλλαγής του κόσμου και μόνο τυχαία ρίχνουν μια περιφρονητική ή κι εχθρική ακόμα ματιά στους Αποστόλους της νέας θρησκείας.

Κλασικό παράδειγμα για τη σιωπή αυτή έχουμε στην περίπτωση της ιδρύσεως της πρώτης Εκκλησίας στην Ευρώπη, της Εκκλησίας των Φιλίππων. Η σημαντικότερη πνευματική και πολιτιστική αλλαγή στην ήπειρό μας πέρασε απαρατήρητη για τους ιστορικούς της εποχής. Μόνο ο Λουκάς αφιερώνει ένα κεφάλαιο των Πράξεων στο σπουδαίο αυτό γεγονός, για να υπογραμμίσει τη σπουδαιότητά του. Γιατί ο Χριστιανός ευαγγελιστής και Ιστορικός αντιλαμβάνεται σωστά πως η είσοδος του λόγου του Χριστού στην Ευρώπη είναι μεγάλη στιγμή για την Εκκλησία και για την Ευρώπη.

2. Η άφιξη του ευαγγελίου στην Ευρώπη δεν είναι τυχαίο γεγονός, ούτε οφείλεται σε ανθρώπινη πρωτοβουλία, υπογραμμίζει ο Λουκάς (Πράξεις 16, και εξής). Το αρχικό σχέδιο του Παύλου ήταν να πορευθεί στη Βιθυνία, για να κηρύξει εκεί το ευαγγέλιο. Το εμπόδισε όμως «το πνεύμα Ιησού», κι έτσι έφτασε στην Τροία. Μαζί του είχε το Σίλα και τον Τιμόθεο. Στην Τροία προστέθηκε στον αποστολικό όμιλο ο Λουκάς, γιατρός από την Αντιόχεια. Γι' αυτό εδώ αρχίζει η διήγηση σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, Αφού ο συγγραφέας παρακολούθησε αυτοπροσώπως τα γεγονότα.

Στην Τροία ο Παύλος είδε τη νύχτα ένα όραμα: «Ανήρ Μακεδών» τον παρακαλούσε με τούτα τα λόγια: «διαβάς εις Μακεδονίαν βοήθησον ημίν». Αυτή η έκκληση ερμηνεύτηκε από όλους σαν θεϊκή πρόκληση για τον ευαγγελισμό της Ευρώπης.

Η Ευρώπη δε ζητούσε βέβαια υλική βοήθεια από τον Απόστολο, ο οποίος άλλωστε δεν μπορούσε να προσφέρει τίποτε σ’ αυτό τον τομέα. Η οικονομική κατάσταση ήταν, μπορούμε να πούμε, σχετικά καλή στην περιοχή. Η ρωμαϊκή εξουσία εξασφάλιζε ησυχία, ειρήνη και ασφάλεια στον πληθυσμό. Άρτια οργανωμένες συγκοινωνίες, ευνομία και ένα ανθηρό εμπόριο έδιναν την ευκαιρία για πλούσια και ήρεμη ζωή σ’ οποίον ήθελε ν' αγωνιστεί. Υλικά η Ευρώπη δεν είχε μεγάλα προβλήματα τουλάχιστο το μεγαλύτερο τμήμα της, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Ηθικά και πνευματικά όμως τα πράγματα δεν ήταν καλά. Το πιο Ελληνικό επίτευγμα η ελευθερία, αποτελούσε μια μακρινή ανάμνηση για την ίδια την Ελλάδα. Η υποταγή στη μοίρα του νικημένου είχε αλλάξει ριζικά την ψυχοσύνθεση των πολλών, σε σημείο που ο Κικέρωνας μιλά περιφρονητικά για τους «Γραικύλους». Μαζί με την ελευθερία σαν ήθος ζωής χάθηκε η αγωνιστικότητα, το Ιδανικό του «καλού καγαθού», η θρησκευτικότητα, η δημιουργική πνευματικότητα. Η Ευρώπη είχε χάσει τον πνευματικό προσανατολισμό της. Χρειαζόταν βοήθεια για να συνεχίσει την πορεία της, κι αυτήν ζήτησε ο Μακεδόνας που εμφανίσθηκε στον Παύλο.

3. Με ούριο άνεμο χρειάστηκαν μόνο δύο μέρες για να φτάσουν στη Νεάπολη (Καβάλα) οι Απόστολοι. Από το λιμάνι έφυγαν αμέσως για του Φιλίππους, «ήτις εστίν πρώτη μερίδος της Μακεδονίας πόλις, Κολωνία».

Δεν εντυπωσίαζε το μέγεθος της πόλης όποιον είχε δει την Αντιόχεια. Σίγουρα όμως θα θυμήθηκαν ο Παύλος κι οι συνεργάτες του τη μεγάλη μάχη του 42 π. Χ. που σήμανε το τέλος της δημοκρατίας της Ρώμης. Ασφαλώς θα άκουσαν για τα «μυστήρια» του Παγγαίου και θα είδαν με θλίψη το πλήθος των ειδώλων κάθε λογής θρησκείας που γέμιζαν την πόλη.

Κανένας δεν ασχολήθηκε με τον ερχομό τους τις πρώτες μέρες. Οι κάτοικοι, λίγοι ντόπιοι και περισσότεροι Ρωμαίοι άποικοι, είχαν τις δουλειές τους και τη μικροπολιτική τους. Περήφανοι για τα «Ιταλικά προνόμια» (jus italicum) που τους χορήγησε ο Αύγουστος είχαν την ψευδαίσθηση πως αποτελούν ένα τμήμα της Ρώμης. Έτσι λίγο νοιάστηκαν για τους ανατολίτες που έφτασαν στην πόλη, όσο η αστυνομία δεν είχε κακές πληροφορίες. Άλλωστε υπήρχαν και μερικοί Εβραίοι στο μωσαϊκό του πληθυσμού.

4. Από τους Ιουδαίους αποφάσισε ν’ αρχίσει το ευαγγελικό κήρυγμα ο Παύλος. Συναγωγή δεν υπήρχε, γιατί ήταν λίγοι οι Ιουδαίοι. Έτσι το Σάββατο βγήκαν έξω από την πόλη, στις όχθες του Αγγίτη, προσμένοντας τον ερχομό των Ιουδαίων για την τακτική σαββατιάτικη προσευχή. Μαζεύτηκαν μερικές γυναίκες. Ξεχωρίζει μια ξένη από τα Θυάτειρα της Μ. Ασίας, η Λυδία που εμπορευόταν πορφύρα (σίγουρα την έφερνε από τα ονομαστά εργαστήρια της πατρίδας της). Αυτή και το σπιτικό της άκουσε το Χριστιανικό μήνυμα πρώτη και βαφτίστηκε. Η πρώτη Εκκλησία στην Ευρώπη ήταν κιόλας πραγματικότητα. Βρισκόμαστε στην άνοιξη του 50 μ. Χ. Κι οι ιστοριογράφοι της εποχής αγνοούν τελείως το γεγονός.

Το αγνοούν άλλωστε για ένα χρονικό διάστημα και οι άλλοι κάτοικοι των Φιλίππων. Τι κι αν μια γυναίκα άλλαξε την πίστη της; ένας νέος Θεός κοντά σε τόσους άλλους…

5. Η δημοσιότητα έρχεται μ’ ένα περίεργο τρόπο. Ο Λουκάς περιγράφει λιτά, θα λέγαμε με ξηρότητα πρακτικογράφου, τα συμβάντα. Ο μόνος κάτοικος των Φιλίππων που ενδιαφέρθηκε για τον Αποστολικό όμιλο ήταν μια δούλη με «πνεύμα πύθωνος», που εξασφάλιζε με τις μαντικές της ικανότητες ένα ικανοποιητικό ποσό στους κυρίους της. Αυτή έγινε ο μόνιμος ακόλουθος του Παύλου, ο κήρυκας του έργου του. Ο Παύλος τελικά αναγκάζεται να διώξει το κακό πνεύμα από τη δούλη, για να πάψει αυτή η ακούσια κι ενοχλητική παρέα. Και τότε μαθαίνει όλη η μικρή πόλη την ύπαρξή του: ενοχλημένοι πια οι κύριοι της δούλης, γιατί έχαναν μια πηγή πλουτισμού, καταγγέλλουν επισήμως τον Παύλο και το Σίλα στους στρατηγούς:

«Αυτοί οι άνθρωποι αναστατώνουν την πόλη μας είναι Ιουδαίοι, -μην το ξεχνάτε -και κηρύττουν πράγματα απαράδεκτα για μας, που σαν Ρωμαίοι ούτε να τα δεχτούμε ούτε να τα κάνουμε οδηγό στη ζωή μας μπορούμε». Η κατηγορία ήταν σωστά φτιαγμένη: στόχευε στην υπερηφάνεια των κατοίκων για τη ρωμαϊκή τους ιδιότητα και στον επαρχιωτικό συντηρητισμό τους που ήταν αντίθετος με κάθε καινοφανή διδαχή. Καθόλου παράξενο, λοιπόν, που οι πολίτες τάχθηκαν με το μέρος των κατηγόρων και που οι «στρατηγοί» τους έδειραν και στη συνέχεια τους φυλάκισαν.

Η κοινή γνώμη και οι άρχοντες των Φιλίππων αντέδρασαν με δραστικά μέτρα καταστολής του ευαγγελικού μηνύματος, αμέσως μόλις το πληροφορήθηκαν. Η πρώτη Εκκλησία στην Ευρώπη αρχίζει τη ζωή της μ’ ένα διωγμό από μέρους της κρατικής εξουσίας με σύμφωνη την κοινή γνώμη. Είναι ενδεικτική αυτή η εμπειρία για την πορεία της Εκκλησίας στον κόσμο: αυτό που περιμένει τους Χριστιανούς είναι ο διωγμός, θυμίζει ο Λουκάς. Τα γεγονότα το επιβεβαίωσαν, κι όχι μόνο την εποχή του Νέρωνα…

Αναρωτιέται κανείς, διαβάζοντας τη διήγηση των Πράξεων, γιατί λαός κι άρχοντες τάχθηκαν με το μέρος των κατηγόρων των Αποστόλων. Επισημάναμε τα στοιχεία της κατηγορίας που είχαν απήχηση στις καρδιές των ακροατών, αλλά αυτά δεν αρκούν για να εξηγήσουν τη στάση των αρχών. Ξέρουμε μάλιστα πως οι Ρωμαίοι στο σύνολό τους ήταν ανεξίθρησκοι και συνήθως αδιαφορούσαν για τις θρησκευτικές διενέξεις, όσο αυτές δεν είχαν σχέση με τη δημόσια τάξη. Ο ίδιος ο Λουκάς αναφέρει πως έτσι μ’ αδιαφορία και ψυχρότητα αντιμετώπισε ο Ανθύπατος της Αχαΐας Γαλλίωνας τις κατηγορίες κατά του Παύλου. Γιατί οι «στρατηγοί» των Φιλίππων κρατούν διαφορετική στάση;

Ορισμένοι ερευνητές δέχονται πως η κατηγορία «έπιασε», επειδή οι Απόστολοι ήταν «Ιουδαίοι» δηλαδή έχουμε ένα εχθρικό για τους Ιουδαίους κλίμα στην πόλη. Η απουσία όμως μεγάλης Ιουδαϊκής κοινότητας δεν επιτρέπει να δεχτούμε την άποψη. Άλλωστε στη Θεσσαλονίκη, που είχε μεγάλη Ιουδαϊκή κοινότητα και συναγωγή, δε βρίσκουμε ίχνος αντι-ιουδαϊσμού αντίθετα οι Ιουδαίοι έχουν μεγάλη επιρροή στην κοινωνία.

Ούτε και η άποψη ότι οι κατήγοροι είχαν κύρος ευσταθεί, γιατί δε φαίνεται τέτοιο πράγμα στη διήγηση του Λουκά. Μένει, λοιπόν, μια άλλη εξήγηση: οι κατηγορίες ήταν πολιτικές: οι ταραχές που προκαλούσαν οι Απόστολοι είχαν στόχο την πολιτικοκοινωνική τάξη και το ρωμαϊκό νόμο. Ο Λουκάς τα υπονοεί όλα αυτά, αλλά με πολλή σύνεση αποφεύγει να τα πει ευθέως, για να μη δημιουργήσει προβλήματα στους Χριστιανούς. Άλλωστε ένας Χριστιανός ποτέ δε θα δεχόταν αυτού του είδους τις κατηγορίες σαν ορθές.

Με το μάτι του «στρατηγού» των Φιλίππων όμως οι κατηγορίες είχαν μια βάση. Μήπως ο Παύλος δεν κήρυττε μια θρησκεία που καταργούσε τη διάκριση κυρίων και δούλων; Δεν υποστήριζε πως ήταν χωρίς νόημα η διάκριση των ανθρώπων σε ρωμαίους πολίτες, Έλληνες και βαρβάρους; Δεν έλεγε ότι ο μόνος Κύριος είναι ο Χριστός; Μ’ αυτό όμως ήταν σαν να υποστήριζε ότι ο αυτοκράτορας ήταν απλός άνθρωπος κι όχι «Κύριος και Θεός», όπως πίστευαν όλοι οι υπήκοοί του! Όλα αυτά αποτελούσαν μιαν επικίνδυνη αρχή ανατροπής της «καθεστηκυίας τάξεως», που έπρεπε να παταχθεί στη γέννησή της! να, γιατί οι άρχοντες των Φιλίππων φυλάκισαν τους δύο Αποστόλους.

6. Η πρώτη Εκκλησία στην Ευρώπη γεννήθηκε σιωπηλά. Έγινε γνωστή μ’ έναν αναίτιο διωγμό. Συνέχισε όμως την Αναγεννητική για τον άνθρωπο πορεία της για πολλούς αιώνες. Οι διωγμοί δε στάθηκαν ικανοί να ανακόψουν την πορεία της Εκκλησίας στην Ευρώπη. Η βοήθεια που ζήτησε ο «Μακεδών ανήρ» από τον Παύλο δόθηκε και εξακολουθεί να δίνεται στην ήπειρό μας.