Το αξίωµα, νοµίζω, το οποίο ο Χριστιανισµός προσπαθεί να ξεδιπλώσει και να διαδώσει σ’ όλο τον κόσµο µέ την ιεραποστολή και τον ευαγγελισµό, είναι ότι η θεία εν Χριστώ αποκάλυψη δεν συνέβη µόνο σ’ ένα σηµείο εν χρόνω, όπως οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός τής κοσµικής ιστορίας, αλλά είναι παρούσα σήµερα µέσω τής ζώσας πίστης, και θα είναι παρούσα σ’ όλες τις γενιές και θα τελειωθεί και συµπληρωθεί µέ τη Δευτέρα Παρουσία.

Η ουσία τής αποκάλυψης, η εν Χριστώ λύτρωση, δεν είναι απλώς ουσία, αλλά γίνεται µέσω τής πίστης στην Εκκλησία µιά παρ-ουσία. Ο χριστιανικός υπαρξισµός βασίζεται στην απόφαση που ένας πιστός παίρνει καθώς ακούει το Ευαγγέλιο, το οποίο επικεντρώνεται, σ’ ένα περασµένο γεγονός το οποίο γίνεται παρόν, όταν αυτός κάνει το ιστορικό αυτό γεγονός µία δύναµη για νέα ζωή, ακολουθώντας το δρόµο τών προηγουµένων γενεών. Η υπαρξιακή επιλογή σε µιά χριστιανική κατανόηση µεταµορφώνει τον κηρυχθέντα και αναγνωσθέντα λόγο σε παρ-ουσία, την παρουσία τού Χριστού µέσω τής Εκκλησίας στον πιστό. Αυτή η ενσυνείδητη αποδοχή τού περιεχοµένου τού ευαγγελικού µηνύµατος γίνεται δυνατή όχι απλώς µέ την απόφασή του, διότι η επιλογή τού θέµατος δεν είναι ποτέ απόλυτη στη χριστιανική εµπειρία, επειδή πρόκειται για το Ευαγγέλιο τού Θεού, που µεταδίδεται µέσω ανθρώπων και σε κοινότητα ανθρώπων. Δεν είναι µία ψυχολογική συναισθηµατική εµπειρία ή ένας εύκολος µυστικισµός, αλλά στην πίστη τού ατόµου είναι το αποτέλεσµα αυτού που βιώνει µόνο στην Εκκλησία, µέσω τής ενέργειας τού Αγίου Πνεύµατος. Είναι γι’ αυτό που χωρίς µία δυνατή θεολογία τού Αγίου Πνεύµατος η αληθινή υπαρξιακή προσέγγιση στο πρόβληµα τής πίστης είναι αδύνατη.

Πώς µπορούµε να µπούµε στο πολύ ευαίσθητο πρόβληµα τής κατανόησης τής ιστορίας δια τού παρελθόντος τής Εκκλησίας; Το µεγάλο ερώτηµα όλων τών θεολογικών σχολών σήµερα είναι πως εκτιµούµε το χρόνο γενικά, και ειδικότερα το χρόνο µεταξύ τής πρώτης παρουσίας τού Χριστού και τής δικής µας ύπαρξης. Υπάρχουν δύο προβλήµατα τα οποία πρέπει να εξεταστούν µαζί: πρώτα, ποια είναι η σχέση µεταξύ τού χρόνου τής ιστορίας τής ανθρωπότητας ως συνόλου και τού χρόνου τής αποκάλυψης; Είµαστε έτοιµοι να πούµε ότι η είσοδος τού Υιού τού Θεού στην ανθρώπινη ιστορία σηµατοδοτεί ταυτόχρονα τη διείσδυση ενός στοιχείου που, χωρίς ν’ αντιτίθεται στο χρόνο (τον οποίο βλέπουµε ως µιάν ακολουθία ιστορικών στιγµών), δηµιουργεί µέσα σ’ αυτή κάτι που δεν µπορεί ν’ αναλυθεί µέ τα όργανα µιάς επιστηµονικής προσέγγισης; Είναι αυτό που ονοµάζουµε ιερή ιστορία, η ιστορία τής σωτηρίας, η οποία δεν είναι µία µεµονωµένη παράλληλη ακολουθία ιστορικών στιγµών ως ένα είδος ιερής υπεριστορίας, αλλά είναι συνυφασµένη µέ το χρόνο εδώ και τώρα. Αυτό σηµαίνει ότι εν Χριστώ δεν ζει µία διπλή ύπαρξη, αλλά καλείται µέσω τής πίστης να δει ότι ο φυσικός χρόνος φέρει από τη στιγµή τής σάρκωσης, τού σταυρού και τής ανάστασης τα σηµάδια κάποιου πράγµατος το οποίο το υπερβαίνει.

Η τωρινή θεολογία είτε αγνοεί αυτό το θεµελιώδες θέµα είτε δεν διακρίνει µεταξύ τού ιερού χρόνου τής αποκάλυψης και τού κοσµικού χρόνου που υπόκειται σε φθορά, επειδή είµαστε τα παιδιά µιάς τεχνολογικής εποχής, τής οποίας η αντιµετώπιση τού χρόνου είναι τόσο περιορισµένη όσο η κατανόηση εκ µέρους τής ύλης. Αλλά αυτή ήταν κάποτε η αντίδραση τής κοσµικής φιλοσοφίας εναντίον µιάς ιδεαλιστικής κατανόησης τής ύλης και ιστορίας, οι οποίες θεωρούνταν ένα εξωτερικό σηµείο κάποιου πράγµατος βαθύτερου, ανεξάρτητου από τον υλικό κόσµο και την ανθρώπινη ζωή, την ουσία ή αρχή τής ύπαρξης. Είναι γι’ αυτό που ο χριστιανισµός σήµερα πρέπει να προσπαθήσει να επανερµηνεύσει την έννοια τού χρόνου µ’ ένα ρεαλιστικό κι όχι ιδεαλιστικό τρόπο, προκειµένου ν’ αξιολογήσει εκ νέου το παρελθόν τής Εκκλησίας ως τού αξονικού ιστορικού γεγονότος. [...]

Όµως, ακόµα ένας κίνδυνος που απειλεί από µέσα την αληθινή, βιβλική αντίληψη για το χρόνο και την ιστορία είναι ο σύγχρονος χριστιανικός υπαρξισµός, που, όπως ο κοσµικός υπαρξισµός, υπογραµµίζει µόνο την οικειοποίηση τής πίστης τώρα από κάθε πιστό ατοµικά ως το ουσιαστικό βήµα —µιά στάση που προχωρεί για να θυσιάσει τη σχέση τού υποκειµένου µέ το παρελθόν και την ιστορία τής Εκκλησίας. Με τον τρόπο αυτό η πίστη θεωρείται ως µιά κάθετη γραµµή µεταξύ Χριστού και πιστού, η οποία αποκλείει την οριζόντια σχέση µεταξύ τής αρχής και τού παρόντος τής Αποστολικής Εκκλησίας, απειλώντας έτσι το ιδιαίτερα σηµαντικό εκκλησιαστικό, κοινοτικό στοιχείο τής χριστιανικής πίστης. Αυτή η κατανόηση τής ιστορίας βλέπει τον ιερό χρόνο ως µιά σειρά άσχετων σηµείων όπου η γραµµή τής συνέχειας τής Εκκλησίας έχει σχεδόν σβηστεί. Μού φαίνεται ότι ο ριζοσπαστικός υπαρξιστής χριστιανός ριψοκινδυνεύει, µιλώντας για κάθε γενιά και κάθε άτοµο αυτής τής γενιάς ότι έχει τη δική της παράδοση, που είναι µοναδική στην καινότητά της, σε τέτοιο βαθµό, που το καθαρό γεγονός τού Χριστού πρέπει να είναι εντελώς ανεξάρτητο από την εµπειρία τού παρελθόντος, και να γίνεται αποδεκτός από το πιστεύον υποκείµενο. Με τον τρόπο αυτό φοβούµαι ότι η Εκκλησία διακινδυνεύει όχι µόνο να χάσει την ενότητά της (το οποίο είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσµα) αλλά και τη βαθύτερη αντίληψη τού χρόνου και τη σχέση του µέ την αιωνιότητα.

Δεν πρέπει να ξεχνούµε ότι σήµερα η αντίληψη τού φυσικού κόσµου και τής φύσης έχει αλλάξει τόσο πολύ και η διάσταση τού χρόνου έχει τόσο καλά σχετιστεί µέ τη διάσταση τού χώρου, ώστε η υλιστική θεώρηση τού κόσµου τού περασµένου αιώνα έχει τελικά καταστραφεί. Έτσι, ο χριστιανός υπαρξιστής δεν έχει να πολεµήσει εναντίον τής στατικής αντίληψης τής φύσης. Εκείνο που µένει σήµερα στη φυσική είναι µιά µυστηριώδης σχέση µεταξύ φυσικών στοιχείων, τών οποίων η σύγχρονη φυσική απλώς παρακολουθεί τα ίχνη τών φαινοµένων και τών αποτελεσµάτων. Δεν λέω πως η επιστήµη δεν είναι πια θετικιστική. Η επιστήµη µπορεί να υπάρξει µόνο αν είναι θετικιστική, όπως αναφέρθηκε στο πρώτο µέρος αυτής τής εργασίας. Λέω απλώς ότι αυτός ο θετικισµός είναι ενός άλλου τύπου και ότι οι χριστιανοί δεν πρέπει να φοβούνται να µπούν σε διάλογο και να µιλούν για τη στιγµή τού εξαιρετικού γεγονότος εν Χριστώ µέσα στην ιστορία. Το καθήκον τού χριστιανού σήµερα είναι να περάσει από µία χριστιανική κατανόηση τής ιστορίας στην παράδοση τής Εκκλησίας· πράττοντας έτσι, παραδέχεται ότι η ιστορική βάση τής πίστης έχει απόλυτη αξία για το παρόν. Μ’ άλλα λόγια, πρέπει πάντοτε να κατανοεί την αποκάλυψη σε µία πραγµατική σχέση µέ την εκκλησιαστική µας ιστορία, µέ τα πρόσωπα που σχηµατίζουν ζωντανούς δεσµούς για να µάς ενώνουν µέ το παρελθόν µας και να βλέπουµε ότι αυτό κινείται προς την ολοκλήρωσή της στους έσχατους χρόνους. Η ιστορία εν Χριστώ συλλαµβάνει εκ νέου την κοινωνία της µέ την αιωνιότητα, και η εκκλησιαστική παράδοση είναι ένα βέλος που δείχνει αυτή τη σύνδεση. Ο Χριστός φανερώνεται µόνο αφού έχει µεταδοθεί το Ευαγγέλιό του σε µάς, µέ όλη την ιστορική πραγµατικότητα που προσωποποιήθηκε στην Εκκλησία από τους αποστόλους του, αγίους και µάρτυρες.

Το καθετί πρέπει να κατανοηθεί εκ νέου· η παρούσα στιγµή έχει για την πίστη απόλυτη προτεραιότητα. Είναι γι’ αυτό που το βιβλικό «τώρα», νυν, είναι ένας από τους πιο πλούσιους όρους τού βιβλικού κειµένου. Περιέχει όλες τις δυνατές έννοιες τού χρόνου, περιλαµβανοµένου τού τέλους τής διαδοχής τών ιστορικών στιγµών, την αρχή τής νέας εν Χριστώ ζωής (Φιλ. 1, 20), τοποθετώντας έτσι τον πιστό µεταξύ τών δύο εµφανίσεων τού Χριστού ( Ιω. 12, 31, Ρωµ. 11, 31). Το «τώρα» τής Βίβλου τοποθετείται έτσι στην τοµή τού σταυρού, ενώνοντας σε µία οριζόντια γραµµή το παρελθόν και το µέλλον, και σε µιά κάθετη την αιωνιότητα µέ το χρόνο. Δεν υπάρχει «τώρα» που να µπορεί ν’ αποµονωθεί και να οριστεί στη βιβλική γλώσσα. Το «τώρα» είναι αποφασιστικής σηµασίας στο ότι πρόκειται για µία διερχόµενη πραγµατικότητα µεταξύ αυτών τών τεσσάρων στοιχείων, που τα ενώνει σ’ ένα. Εδώ συµφωνούµε µέ τους χριστιανούς υπαρξιστές στο ότι απ’ αυτό το «τώρα» εξαρτάται το παν, επειδή πρόκειται όχι για µία στατική στιγµή αλλά για µία συνεχή και ανανεωµένη απόφαση πίστης µεταξύ αυτών τών τεσσάρων πόλων, οι οποίοι καθορίζουν την απόφαση. Μια εν Χριστώ ανθρώπινη ζωή γίνεται έτσι µέ την πίστη προϊόν τού παρελθόντος αλλά πάντοτε στραµµένη προς την τελική της ολοκλήρωση. Ζει µεταξύ δύο κόσµων, ενσωµατώνοντας σ’ αυτή την αιωνιότητα. Αυτή δεν είναι θεωρία για το χρόνο, αλλά η πραγµατικότητα τής στρατευοµένης Εκκλησίας, που πορεύεται στην ιστορία µαζί µέ τη θριαµβεύουσα Εκκλησία τών µαρτύρων.

Τι είναι παράδοση σύµφωνα µ’ αυτή την αντίληψη; Παράδοση δεν είναι απλώς ιστορία, αλλά ακολουθία λογικών πράξεων τής χριστιανικής κοινότητας σε µία σταθερή βάση, η οποία βοηθά το άτοµο να γίνει µέλος µιάς νέας κοινωνίας και η οποία προχωρά πέραν τών απλών ιστορικών και φυσικών κριτηρίων τού έθνους, τής φυλής ή τής γλώσσας· αυτή είναι η εκκλησιαστική παράδοση ως τάξη και ακολουθία, τάξη λογική µέ συνέχεια.

Η παράδοση, λοιπόν, δεν είναι ό,τι οι άνθρωποι κατηγορούν ειδικά την ορθόδοξη παράδοση ότι είναι, ένα στείρο παρελθόν το οποίο προλέγει την τωρινή µας ύπαρξη, υποχρεώνοντάς µας να συµµορφωθούµε µέ τους τύπους τού παρελθόντος. Αλλά είναι µιά απόφαση στο παρόν τού ατόµου, το οποίο βρίσκεται σε κοινωνία µέ τους άλλους πιστούς, από τους οποίους λαµβάνει πίστη και µέ τους οποίους παίρνει την απόφαση που αφορά το µέλλον, το οποίο βασίζεται στην εµπειρία τού παρελθόντος.

Η παράδοση είναι πάντα µιά κίνηση προς το µέλλον, αλλά στη βάση τού παρελθόντος, το οποίο το υποβαστάζει και το γεµίζει. Η παράδοση είναι µία συµφωνία τού ατόµου µέ τη χριστιανική κοινότητα που αντιµετωπίζει το µέλλον, αλλά και µία συµφωνία που συναντάται ήδη στο παρελθόν. Η Γραφή είναι η σύνδεση η πάντοτε παρούσα, όπως ήταν στην αρχή αυτής τής κίνησης, πρώιµη όσο κι η πρώτη αγγελία τού Ευαγγελίου. Είναι µέ τον τρόπο αυτό που η δυναµική παράδοση µετασχηµατίζει τον γραπτό λόγο τού Θεού σ’ ένα αδιάκοπο ρεύµα ζωής. Δεν πρόκειται για έναν κανονιστικό κώδικα, πατερική σοφία στην οποία πρέπει πάντοτε ν’ αναφερόµαστε, αλλά για µία ζωντανή διαδικασία ερµηνείας τής Βίβλου από το Λαό τού Θεού, συγκεντρωµένο σε µία ιστορική οικογένεια και καθ’ οδόν προς τον τελικό του προορισµό.

Πρέπει να βεβαιώσουµε πως δεν δηµιουργούµε παράδοση και δεν παραλαµβάνουµε µία τετελεσµένη παράδοση, αλλά δηµιουργούµε µέσα από την παράδοση τη δική µας νέα ζωή, και ό,τι παίρνουµε το παραδίδουµε στις ερχόµενες γενιές ως µιά νέα αρχή. Αυτή η κατανόηση τής παράδοσης αποκλείει τρεις πολύ επικίνδυνες αποκλίσεις που σηµαίνουν µιά προδοσία τής ελευθερίας αυτής τής δυναµικής αντίληψης τής παράδοσης:

α΄. Τη θεωρία ότι στο παρελθόν υπήρχαν στη ζωή τής Εκκλησίας υπονοούµενα πράγµατα που το παρόν τής Εκκλησίας µπορεί να καταστήσει σαφή.

β΄. Την επιθυµία να προσαρµοστεί η Εκκλησία στον σύγχρονο κόσµο, κάνοντας κριτήριο γι’ αυτή την προσαρµογή τον κόσµο αντί την παράδοση. Ο εκσυγχρονισµός τής Εκκλησίας είναι κάτι το οποίο µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέ την εσωτερική δύναµη τού Ευαγγελίου, αφού αυτό έρχεται να ασχοληθεί µέ τον κόσµο. Είναι το παρελθόν τής Εκκλησίας το οποίο θα δώσει τους κανόνες για το παρόν και όχι το αντίστροφο, διαφορετικά θεµελιώδεις εµπειρίες τής εκκλησιαστικής ιστορίας απορρίπτονται προκειµένου να εξυπηρετηθεί αυτός ο πολύ σηµαντικός σκοπός.

γ΄. Την προσπάθεια για επιστροφή σ’ ένα εξιδανικευµένο παρελθόν τής Εκκλησίας, το οποίο υπάρχει µόνο στο µυαλό µας. Εδώ έχουµε να κάνουµε µέ δύο εξίσου επικίνδυνες καταχρήσεις: η µία κάνει ένα πήδηµα µέ τη φαντασία στην πρώτη Εκκλησία, η οποία δεν ήταν ακόµη ιδρυµατοποιηµένη και ως τότε ήταν αµόλυντη κι ελεύθερη από όλες τις ανθρώπινες ατέλειες, και η άλλη επιθυµεί επιστροφή σε µία ένδοξη περίοδο τής θεολογίας και τής ενότητας τής Εκκλησίας, την οποία πρέπει όλοι να σεβόµαστε, αν θέλουµε ν’ αποκαταστήσουµε τη µία παράδοση, η οποία είναι η ιστορία τής µίας Εκκλησίας. Και οι δύο κινήσεις περιορίζουν την παράδοση τής Εκκλησίας σ’ ένα µόνο τύπο κι αρνούνται την καρδιά της, δηλαδή την εσωτερική εν Αγίω Πνεύµατι δύναµη να καταστεί αυτή ένα κινούµενο ρεύµα ζωής δια µέσου τών αιώνων. Γι’ αυτό, το πρόβληµα δεν είναι πώς ν’ ανακαλύψουµε εκ νέου τη γνήσια παράδοση, αλλά πώς ν’ αποκαθαίρουµε συνεχώς την παράδοση τής Εκκλησίας, να βλέπουµε αυτό που εκφράζει αληθινά και είναι το µέσο διατήρησης τής συνέχειας τής Εκκλησίας.

Στην εικαστική πλαισίωση της σελίδας έργο ("Η προσκύνηση του ονόματος του Ιησού", 1577-79) του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.