Kεφάλαιο 2ο Περιεχόμενα Επίλογος
Παράδοση και ανανέωση
Σεβαστοί Πατέρες και αδελφοί,
Κατανοούμε απόλυτα τον λόγο, που οδήγησε κάποτε κάποιους αδελφούς μας ακόμη μακρύτερα από το Πατρικό τους Σπίτι, δηλ. την Μία Εκκλησία. Οι αυθαίρετες καινοτομίες της Παπικής Εκκλησίας ξεφτίλισαν κάθε έννοια της δια λόγου Παραδόσεως. Αντί όμως να οδηγηθούν οι σκανδαλισθέντες ρωμαιοκαθολικοί στην πατρική εστία, προς την οποία ο τότε Πατριάρχης μας Ιερεμίας ο Β΄ με τόση ευγένεια και αγάπη τους εκάλεσε να επιστρέψουν, απομακρύνθηκαν ακόμη περισσότερο (Γ. Φλωρόφσκι, Χριστιανισμός και Πολιτισμός, σελ. 181-196).
Και ενώ τους ενόχλησαν οι καλοδιατυπωμένοι υπαινιγμοί του Πατριάρχη ότι ακολουθούν ανθρώπινες επινοήσεις, επέμειναν στο δόγμα της semper reformanda Εκκλησίας (της Εκκλησίας που πρέπει συνεχώς να μεταρρυθμίζεται, να μετασχηματίζεται). Όμως αυτό το δόγμα, τους οδήγησε σ’ αυτό, που με «φιλελεύθερο» θράσος διακηρύσσει ένα προτεσταντικό γαλλικό περιοδικό του διαδικτύου: «η αίρεση είναι καθήκον!»
Αν επέστρεφαν στο Πατρικό τους, θα έβλεπαν ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία ποτέ δεν είχε σχέση με μια «Θεολογία της αγίας Ακινησίας», όπως ειρωνικά μας κατηγορεί, το ως άνω περιοδικό. Ποτέ δεν είχε αλλεργία με την έννοια της σωστής μεταρρύθμισης. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ποτέ δεν ταλαιπωρήθηκε από μια στείρα παραδοσιαρχία (όπως ταλαιπωρούνται οι συμπαθείς παλαιοημερολογίτες, οι οποίοι λόγω της νοσηρής προσκόλλησης τους σε παραδόσεις - με μικρό π - τελικά κατάντησαν στο του Λουθήρου, ολίγον παραλλαγμένο: «κάθε Χριστιανός είναι καθ' εαυτόν Πατριάρχης και Εκκλησία!» Και γι' αυτό, σε λίγο, οι ομάδες τους θα συναγωνίζονται σε αριθμό τις προτεσταντικές σέκτες).
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είχε πρόβλημα, από την μια, το 268, στην Σύνοδο της Αντιοχείας, να καταδικάζει τον όρο «ομοούσιος», όπως βλασφήμως τον χρησιμοποιούσε ο Παύλος ο Σαμοσατεύς (για να υποστηρίξει τον Μοναρχιανισμό του) και από την άλλη, μετά από 50 χρόνια να τον υιοθετεί τον ορο «ομοούσιος» (ορθοδόξως, βέβαια) και να τον βάζει στο Σύμβολο της Νικαίας! Και ο ... αρχιμεταρρυθμιστής Μέγας Αθανάσιος εξηγεί και καθησυχάζει τους «σούπερ ορθοδόξους» της εποχής του: «Οι πάντες (και οι συνελθόντες στην Αντιόχεια και οι συνελθότες στην Νίκαια) Πατέρες εισίν. Οι πάντες εκοιμήθησαν εν Χριστώ. Πάντες γαρ επρέσβευον τα Χριστού. και πάντες σπουδήν εσχήκασι κατά των αιρετικών και οι μεν (της Αντιοχείας) τον Σαμοσατέα κατέκρινον, οι δε (τηςΝικαίας) τον Άρειον...» (Περί Συνόδων 43,1 - 45,2).
Και ενώ, για 56 ολόκληρα χρόνια οι ορθόδοξοι ζούσαν έναν αδυσώπητο διωγμό από τους αρειανούς και προτιμούσαν να τους κόψουν το κεφάλι, παρά να κόψουν οι ίδιοι από την ομολογία τους την λέξη «ομοούσιος», ξαφνικά, στην Β' Οικουμενική Σύνοδο, παρακάμπτουν την πολύπαθη αυτή λέξη. Συνειδητά παραμερίζουν έναν όρο που εξέφραζε κατά τρόπο τέλειο την δογματική ακρίβεια, κάνοντας οικονομία. Ναι, καλά ακούσατε: οικονομία σε μία διατύπωση δόγματος! Μόνο και μόνο για να διευκολυνθεί η επιστροφή στην Εκκλησία των καλής διαθέσεως Μακεδονιανών - πνευματομάχων. Αυτήν την χριστομίμητη οικονομία την αποδέχεται ολόψυχα και ο στύλος της Ορθοδοξίας άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Και φτάνουν οι απολλιναριστές να «το παίζουν» «σούπερ ορθόδοξοι» και υπέρμαχοι του ομοουσίου, και να τον κατηγορούν ότι πρόδωσε την πίστη!
Συγχωρείστε μας μια παρένθεση για να πούμε ότι οι «σούπερ ορθόδοξοι» της εποχής του Μεγάλου Αθανασίου, της εποχής του αγίου Γρηγορίου και κάθε εποχής, συνηθίζουν να «τρώγονται με τα ρούχα τους», για να βρουν δήθεν «αιρετικές» λέξεις και να κάνουν «σαματά». Που νάξεραν οι ταλαίπωροι τα λόγια του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που λέει με παρρησία: «Είωθεν εξ αρχής, ου μόνον η Θεία Γραφή, αλλά και οι άγιοι Πατέρες περί τας λέξεις αδιαφορείν ότι ουδέν αδικούσιν αι λέξεις, όταν άλλως είη τα πράγματα.» Και καταλήγει ο Παλαμάς ότι «η περί τας λέξεις σμικρολογία» είναι άγνωστη στους αγίους Πατέρες. Και ότι όποιος προσέχει «μη τω σκοπώ του συγγεγραφότος, αλλά ταις λέξεσι», καταντάει να «επισεμνύνεται ψεύδει», δηλαδή να έχει ψευδή αντίληψη περί της πίστεως και να καμαρώνει κι από πάνω (Προς Διονύσιον, παρ. 13, εν Παν. Χρήστου, 2, 490).
Κλείνομε την παρένθεση.
Η πιστότητα στην Παράδοση (με κεφαλαίο «Π»), δεν εμπόδισε τους Πατέρες της Εκκλησίας να δημιουργήσουν «νέα ονόματα» (όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος), όταν αυτό ήταν αναγκαίο για την προστασία της αναλλοιώτου πίστεως. Έστω κι αν αυτά τα «νέα ονόματα» κάποτε σκανδάλιζαν τους δήθεν εραστές της Παραδόσεως. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, από πόσους συγχρόνους του θεωρήθηκε νεωτεριστής ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, όταν αντέταξε στην συμβατική θρησκευτικότητα την εμπειρία της εν Χριστώ ζωής! Ακόμη και ο άγιος Γρηγόρης ο Παλαμάς χαρακτηρίσθηκε από τους αντιπάλους του καινός (με αι) θεολόγος και επικίνδυνα νεωτερίζων.
Όλες όμως αυτές οι ορθόδοξες μεταρρυθμίσεις δεν έθιξαν ποτέ την άπαξ παραδοθείσαν τοις αγίοις πίστιν. Απλώς μπροστά σε κάθε απειλή παραχαράξεως της πίστεως, η Εκκλησία αναγκαζόταν να περιφρουρεί την μία αναλλοίωτη αλήθειά της, επαναδιατυπώνοντάς την με την προσθήκη νέων ονομάτων (όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος). Αυτές οι νέες διατυπώσεις δεν προσέθεταν κάποια νέα αλήθεια η κάποια νέα αποκάλυψη, που δεν γνώριζε η Εκκλησία προηγουμένως, ούτε οδηγούσαν σε μια καλύτερη και πληρέστερη κατανόηση της αποκαλύψεως. Απλώς ήταν όροι προσαρμοσμένοι και συμβατοί με το νέο εννοιολογικό πλαίσιο που χρησιμοποιούσε η εμφανισθείσα αίρεση, ώστε μέσω αυτών να γίνει φανερή η συνήθως μασκαρεμένη κακοδοξία.
Ο Μέγας Βασίλειος ξεκαθαρίζει τα πράγματα λέγοντας: «Αν κάθε φορά αλλάζαμε το περιεχόμενο της πίστεως ανάλογα με τις προκλήσεις και τις περιστάσεις, τότε θα ήταν ψευδής η απόφασις του ειπόντος: ΄΄Εις Κύριος, μία πίστις, εν βάπτισμα.΄΄ Ει δε εκείνα αληθή, μηδείς υμάς εξαπατάτω τοις κενοίς λόγοις». Και καταλήγει: «Πίστιν δε ημείς, ούτε παρ’ άλλων γραφομένην ημίν νεωτέραν παραδεχόμεθα, ούτε αυτοί τα της ημετέρας διανοίας γεννήματα παραδιδόναι τολμώμεν, ίνα μη ανθρώπινα ποιήσωμεν τα της ευσέβειας ρήματα. Αλλ’ άπερ παρά των αγίων Αποστόλων και Πατέρων δεδιδάγμεθα, ταύτα διαγγέλλομεν...» (Έπιστολαί 226,3 και 140,2).
Υποκύπτω στον πειρασμό να αναφέρω και ένα ακόμη θαυμάσιο χωρίο του Μεγάλου Βασιλείου, που αναφέρεται σε μια άλλη «αύξηση, συμπλήρωση ή και Ανανέωση» της παραδοθείσης πίστεως, που δεν έχει απαραίτητα σχέση με τις προκλήσεις των αιρέσεων. Γράφοντας ο Μέγας Βασίλειος στον ευμετάβλητο στην πίστη Ευστάθιο Σεβαστείας εξομολογείται τα έξης: «Όλη μου η ζωή είναι για κλάματα. Για ένα μόνο τολμώ να καυχηθώ: ότι ουδέποτε πεπλανημένος έσχον τας περί Θεού υπολήψεις ή (προσέξτε) ετέρως φρονών μετέμαθον ύστερον. Αλλά την πίστη που παρέλαβα από την μακαρίτισσα την μητέρα μου και την γιαγιά μου την Μακρίνα, ταύτην ΑΥΞΗΘΕΙΣΑΝ έσχον εν εμαυτώ».
Και εξηγεί σε ΤΙ συνίστατο αυτή η αύξηση: «Ου γαρ άλλα εξ άλλων μετέλαβον εν τη του λόγου συμπληρώσει, αλλά τας παραδοθείσας μοι παρ’ αυτών αρχάς ΕΤΕΛΕΙΩΣΑ, (δηλ. τελειοποίησα). Ώσπερ γαρ το αυξανόμενον μείζον μεν από μικρού γίνεται, ταυτό δε εστίν εαυτώ, ου κατά γένος μεταβαλλόμενον, αλλά κατ’ αύξησιν τελειούμενον, ούτω λογίζομαι εμοί τον αυτόν λόγον δια της προκοπής ηυξήσαι...» Και αυτή η αύξηση δεν σημαίνει ότι άλλα έλεγα κάποτε και άλλα λέω τώρα. Ούτε έγινε κάποια μεταβολή στα λεγόμενα μου εκ του χείρονος προς το βέλτιον. Απλώς έγινε «συμπλήρωσις του λείποντος κατά την προσθήκην της γνώσεως» (Επιστολή 223, 3-5).
Τα λόγια αυτά του αγίου Πατρός φανερώνουν την αύξησή του στην θεογνωσία, την ανανέωση - αν θέλετε - της εμπειρίας του εν τη πίστει. Μια ανανέωση όμως, που στηρίζεται στην ζώσα Παράδοση της Εκκλησίας.
Μια τέτοια - ας την πούμε «μεταρρύθμιση» (για να μας καταλαβαίνουν και οι προτεστάντες) δεν είναι απλώς θεμιτή αλλά και αναγκαία. Διότι απλούστατα η εμπειρία του ζώντος Θεού και ο περί Αυτού λόγος ή ομολογία, δεν είναι δυνατόν να θεωρούνται στοιχεία νεκρά και στατικά, μάλιστα δε εντός των προβλημάτων του κόσμου και της ιστορίας. Άρα η κατά τον Μέγαν Βασίλειον αύξησις, προκοπή, συμπλήρωσις και τελείωσις της πίστεως, συνιστά την μόνη ορθόδοξη ανανέωση της Παραδόσεως, που δεν είναι τίποτε άλλο από την εν εκάστη εποχή της ιστορίας ζώσα εμπειρία της ΑΝΑΛΛΟΙΩΤΟΥ πίστεως της Εκκλησίας και τον περί αυτής ζώντα λόγο, ομολογία, θεολογία, μαρτυρία ή όπως αλλιώς θέλετε.
Kεφάλαιο 2ο Περιεχόμενα Επίλογος
Δημιουργία αρχείου: 7-1-2005.
Τελευταία ενημέρωση: 8-1-2005.