Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Βιβλία, Διωγμοί, Ιστορία και Ιεραποστολή

Πρόλογος, ευχαριστίες και βιβλιογραφία

Κάθε έρευνα είναι ένα ταξίδι, δηλαδή μια εμπειρία, που πλουτίζει την ψυχή μας και βοηθά στη γνώση και κατανόηση του κόσμου γύρω μας. Προπαντός αν ανακαλύψουμε εκείνο, που εξ αρχής αναζητούσαμε, και συμπληρώσουμε ψηφίδα-ψηφίδα την εικόνα στο μωσαϊκό μας, ανταμειβόμαστε επιπλέον με ξεχωριστή ικανοποίηση.

Βέβαια, αυτό που βρίσκουμε δεν είναι πάντα εκείνο που περιμέναμε ή δεν είναι ακριβώς αυτό. Εξάλλου, ίσως διαπιστώσουμε πως εκείνο που αναζητούσαμε δεν είναι εφικτό να βρεθεί ποτέ… Πάντα όμως η ανακάλυψη της αλήθειας, όποια κι αν είναι, συνιστά το υπερπολύτιμο έπαθλο του ταξιδιού μας.

Αφορμή για την παρούσα μελέτη στάθηκαν οι προβληματισμοί ενός αδελφού μας, δυτικού στην καταγωγή, για την ιστορική ύπαρξη του αγίου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου. Στη συνέχεια, διαβάσαμε μια μελέτη, που κατέτασσε συλλήβδην τα συναξάρια των αγίων μας στο επίπεδο της λογοτεχνίας του φανταστικού. Αναζητήσαμε λοιπόν το ιστορικό υπόβαθρο πίσω από τους αρχαίους διωγμούς κατά των χριστιανών γενικά και από την ιστορικότητα συγκεκριμένων αγίων μαρτύρων ειδικότερα. Και πιστεύω ότι, με τη βοήθεια του Θεού και των ίδιων των αγίων μας, ανταμειφθήκαμε. Η έρευνά μας είναι δημοσιογραφική και όχι επιστημονική, από την άποψη ότι δεν φέρνει στο φως νέα στοιχεία, αλλά συγκεντρώνει και παρουσιάζει στοιχεία ήδη ανακαλυφθέντα από άλλους, όντως ερευνητές. Κατά τη διάρκειά της αξιωθήκαμε να νιώσουμε κοντά σε πολλούς αγίους, τη ζωή των οποίων κάπως διερευνήσαμε, πράγμα που μας έδωσε ιδιαίτερη χαρά.

Κάθε έργο είναι κατά κανόνα αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας. Το ίδιο ισχύει και για την παρούσα μελέτη. Καθοριστική ήταν η συμβολή των εν Χριστώ αδελφών μας Κατερίνας Ν. (αγγλόφωνη ΟΟΔΕ) και Papyrus52, ενώ σημαντική και η βοήθεια των συναδέλφων Γ. Μ. Βαρδαβά (ιστολόγιο «Πέρα από το άτομο», ΕΔΩ) και Κωστή Ηλ. Παπαδάκη («Ρεθεμνιώτικες αναδρομές», ΕΔΩ), οι οποίοι μας βοήθησαν στη διερεύνηση κάποιων εκδόσεων. Τέλος, ο συνάδελφος Κωνσταντίνος Μ. Παπαδάκης (της Βιβλιοθήκης του Παν/μίου Κρήτης στο Ρέθυμνο) και ο καθηγητής αγιολογίας Εμμανουήλ Δουνδουλάκης (της Ανωτάτης Πατριαρχικής Εκκλ. Ακαδημίας Κρήτης) σε ανύποπτο χρόνο μας έδωσαν καποιες κατευθύνσεις που απέβησαν ιδιαίτερα χρήσιμες γι’ αυτή την έρευνα. Οι παραπάνω, εκτός της συνεργασίας μας, με τιμούν και με την εν Χριστώ αγάπη τους. Για όλα αυτά τους ευγνωμονώ.

Ευγνωμονώ όμως και όλους τους εν Χριστώ αδελφούς μας και εν γένει συνανθρώπους μας, που σε ανύποπτο χρόνο και ενδεχομένως μακρινό τόπο σάρωσαν ηλεκτρονικά και δημοσίευσαν στο διαδίκτυο όλες τις πολύτιμες πηγές και τα βοηθήματα, που μας επέτρεψαν τη σύνταξη αυτής της μελέτης, ιδιαίτερα τώρα, σε περίοδο καραντίνας (2020 – 2021), που η πρόσβαση σε δημόσιες και πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ήταν δύσκολη. Όλα αυτά εμείς τα βρήκαμε έτοιμα και τα αλιεύσαμε στη θάλασσα του διαδικτύου, όμως δεν μπήκαν εκεί μόνα τους, ούτε αυτόματα ή «μαγικά», αλλά με την πολύμοχθη και χρονοβόρα εργασία κάποιων ανθρώπων, άγνωστων σ’ εμάς, γνωστών όμως στο Θεό. Εκείνος ας τους ευλογεί όλους και ας είναι αφιερωμένο σ’ αυτούς ένα κεράκι στη θεία λειτουργία.

***

Κλείνοντας τον πρόλογό μας, παραθέτουμε έναν βασικό βιβλιογραφικό κατάλογο, αλφαβητικό, για να είναι εύχερα τα στοιχεία των βιβλίων, επειδή σε κάποιες παραπομπές δίδεται ένδειξη «όπου παραπάνω». Για την ηλεκτρονική αρθρογραφία αρκούμαι στις παραπομπές (υπερσυνδέσμους) που δίνονται σε όλη την έκταση της μελέτης μας. Ομοίως και για τα βιβλικά και πατερικά κείμενα και για τα λήμματα που χρησιμοποιήσαμε από εγκυκλοπαίδειες.

· Αγάθωνος Παρασκευά (εισαγωγή), Βίος και ακολουθία της αγίας ενδόξου μεγαλομάρτυρος και αθληφόρου Ειρήνης, έκδ. ι. ναού αγίας Ειρήνης Φαρμακά, Λευκωσία Κύπρου 1992.

·  Αγουρίδη Σάββα, Εισαγωγή εις την Καινή Διαθήκην, Γρηγόρης 1971.

· Απρεσυάν Μαριάννας, Οι μεταχαλκηδόνιοι άγιοι στα αρμενικά συναξάρια(διδακτορική διατριβή), Θεσσαλονίκη 2014.

· Γεδεών Μανουήλ Ιω., Βυζαντινόν Εορτολόγιον. Μνήμαι των από του Δ΄ μέχρι μέσων του ΙΕ΄ αιώνος εορταζομένων αγίων εν Κωνσταντινουπόλει, εν Κωνσταντινουπόλει 1898.

· Γλαβίνα Απόστολου Οι διωγμοί κατά της Εκκλησίας στην Προκωνσταντίνεια εποχή.

·         Δουνδουλάκη Εμμανουήλ Κ, «Η καύση των σωμάτων μαρτύρων και νεομαρτύρων στα αγιολογικά κείμενα» (στο, του ίδιου, Αγιολογικά και υμνολογικά μελετήματα Α΄, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 51-65).

·         Του ίδιου, Αγία Μεγαλομάρτυς Ειρήνη – Αγιολογικά, Υμνολογικά, Εορτολογικά, Αθήνα 2018.

·         Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία, εισαγωγή, μτφρ. σχόλια, Παναγιώτης Χρήστου, τόμ. 1-3, Πατερικαί εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», Θεσαλονίκη, 1977-1978 (ολόκληρη δημοσιεύεται εδώ και εδώ).

· Καλλινίκου Κωνσταντίνου π.,Ο χριστιανικός ναός και τα τελούμενα εν αυτώ, Γρηγόρης 1969.

· Καλογεράκη Γιώργη, Άι-Γιώργης – Δράμα βασισμένο σε Δημοτικά Τραγούδια και στην Κρητική Αναγεννησιακή Λογοτεχνία, έκδ. του Ιδρύματος Κοινωνικής Διακονίας και Νεότητας της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Ρέθυμνο 2012

· Μάργαρη Αθανασίου Γ. (επιμέλεια), Συναξαριστής Νεομαρτύρων, εκδ. «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη ²1989.

· Μαργουνίου Μαξίμου, Βίοι Αγίων εκ της Ελληνικής Γλώττης ήτοι εκ των συναξαρίων μεταφρασθέντες, παρά Μαξίμου ταπεινού επισκόπου Κυθήρων, Βενετία, Αντώνιος Πινέλλος, 1621.

· Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού – Τόμος τρίτος, περιέχων τους μήνας, του Μαΐου, Ιουνίου, Ιουλίου, και Αυγούστου, εν Βενετία 1819.

·  Του ίδιου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αστήρ 1993.

· Παπαδόπουλου Στυλιανού, Πατρολογία Β΄, Αθήνα 1990.

·  Πιπεράκι Γεωργίου, Πανάγιον, εκδ. «Η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος», Μήλεσι 2006.

·  Βασιλειανό Μηνολόγιο:MenologiumBasilianum, J. P. Migne, PatrologiaGraeca,τόμ. 117, στ. 9 κ.εξ.

· Συναξάριον της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως: Hippolyte Delehaye (operaetstudio), SynaxariumEcclesiaeConstantinopolitanae, PropylaeumadActaSanctorumNevembris, BruxellisApudSociosBollandianos 1902.

· Transactions of the Royal Society of Literature of the United Kingdom, London 1863.

· Πατήρ Αρσένιος 1, Ο κατάδικος «ZEK – 18376», έκδοση, πρωτοτύπως στα ρωσικά, του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Τύχωνος, Μόσχα 1994, ελλ. έκδ. ιεράς μονής Παρακλήτου, Ωρωπός 2007.