Είναι σημαντικό, όταν εξετάζουμε ένα θέμα, ή όταν συζητάμε με κάποιον, ή όταν ελέγχουμε μια πληροφορία, ΝΑ ΕΝΤΟΠΙΖΟΥΜΕ ΤΗ ΒΑΣΗ όλου τού θεματικού αυτού οικοδομήματος, και να βεβαιωνόμαστε ότι είναι τεκμηριωμένη, ή τουλάχιστον να γνωρίζουμε τα αναπόδεικτα αξιώματα που εν γνώσει μας αποδεχόμαστε.

Είναι αλήθεια ότι ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΤΙΠΟΤΑ δεν μπορεί να αποδειχθεί με την αυστηρή έννοια τής λέξης "απόδειξη", γιατί τα πάντα στηρίζονται πάνω σε κοινώς αποδεκτά αξιώματα ή κοινές βάσεις. Όμως είναι ανάγκη να γίνεται έλεγχος και εντοπισμός τών αξιωμάτων αυτών, σε κάθε θέμα που ερευνάμε, και να διαχωρίζουμε τα "αποδεκτά" αξιώματα από τα ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΑ αξιώματα.

Κάνοντας αυτή την έρευνα, θα είμαστε σε θέση, όχι μόνο να εντοπίζουμε τα όρια μιας έρευνας, όχι μόνο να εντοπίζουμε τις αυθαιρεσίες και τα ατοπήματα τού συνομιλητή μας, αλλά μπορούμε έτσι και να έχουμε αυτογνωσία στη βεβαιότητα τών ΔΙΚΩΝ ΜΑΣ απόψεων, ή να εντοπίζουμε τα ΔΙΚΑ ΜΑΣ ατοπήματα και να τα διορθώνουμε.

1. Διάκριση αποδείξεων και ενδείξεων

Πριν αποφασίσουμε να υποστηρίξουμε μια θέση πάνω σε κάποιο ζήτημα, θα πρέπει να κάνουμε έναν αυτοέλεγχο. Γιατί η σοβαρότητα απαιτεί ΠΡΙΝ επιχειρηματολογήσουμε για κάτι, να έχουμε ΠΡΩΤΑ ΕΜΕΙΣ εξετάσει τα επιχειρήματά μας. Θα πρέπει ΠΡΙΝ πείσουμε τον άλλο, να έχουμε πείσει πρώτα τον εαυτό μας, όχι με "συναισθηματικές εξάρσεις", ούτε με "ευσεβείς πόθους", ούτε με "ενστικτώδεις βεβαιότητες", ούτε με φήμες, αλλά με ΤΕΚΜΗΡΙΑ. Γιατί τότε θα έχει συνοχή η σκέψη και το επιχείρημά μας.

Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, ας ξεκινήσουμε λοιπόν με ένα παράδειγμα από τη βάση τής πίστης μας, την ίδια την ύπαρξη τού Θεού.

Πολλοί πιστοί λένε: "ο Θεός αποδεικνύεται από τη δημιουργία Του". Όμως κατά την Ορθοδοξία, ουδέν ψευδέστερον! Γιατί ως βασική αρχή τής Ορθόδοξης Θεολογίας, είναι ότι ο Θεός είναι ΑΝΟΜΟΙΟΣ με οποιοδήποτε κτιστό, και ότι ΔΕΝ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ, αλλά ως ελεύθερο ον αποκαλύπτεται σε όποιον Εκείνος θέλει, και αυτό σημαίνει ότι ΔΕΝ μπορεί κάποιος να τον "εξαναγκάσει" σε φανέρωση δια τών δήθεν αποδείξεων τής δημιουργίας!

Ένας πιστός λοιπόν, που στηρίζει την πίστη του σε αυτό το αξίωμα, ότι δηλαδή ο Θεός είναι δυνατόν να αποδειχθεί, στην πραγματικότητα στηρίζει την πίστη του σε σαθρές βάσεις. Γιατί με μία βαθύτερη επιχειρηματολογία, ο συνομιλητής του θα τον αποστομώσει.

Πρέπει να έχουμε συναίσθηση, ότι ακόμα και όταν μιλάμε για "αποδείξεις", αυτό το κάνουμε με πολλή συγκατάβαση, εννοώντας ως απόδειξη το ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΟ και ότι το όντως αποδεδειγμένο.

Πράγματι, για έναν πιστό, η κτίση αποτελεί έναν ισχυρό μάρτυρα υπέρ τής ύπαρξης τού Θεού. Όμως αυτό απέχει πολύ από το να μιλάμε για "απόδειξη". Απλώς είναι τόσα τα στοιχεία, που φαντάζει εξαιρετικά ΑΠΙΘΑΝΟ να μην έχει πλάσει αυτή την κτίση ένας Δημιουργός. Έχουμε ισχυρότατες και συντριπτικές ενδείξεις, όχι όμως αποδείξεις.

Πάνω σε αυτή τη βάση, ο πιστός μπορεί να οικοδομήσει την πίστη του, έχοντας την επίγνωση τού "άλματος πίστης" που κάνει στην ύπαρξη τού Θεού, όχι επειδή Εκείνος εκβιάζει την πίστη μας με αποδείξεις, αλλά επειδή η λογική οδηγεί προς την ύπαρξη, παρά προς την ανυπαρξία Του.

Πάνω σε αυτή τη βάση, ο πιστός θα μπορέσει να συζητήσει χωρίς σφάλματα, για τις συντριπτικές αυτές ενδείξεις, και να εκθέσει ως "ψευδή" την άποψη κάποιου, που επίσης χωρίς αποδείξεις, τον διαβεβαιώνει ότι ο Θεός ΔΕΝ υπάρχει!

2. Προσοχή στα "ευρέως γνωστά"

Ένα δεύτερο θέμα που πρέπει να προσέξουμε, είναι όταν στηριζόμαστε πάνω σε "ευρέως γνωστές" βάσεις. Γιατί μπορεί κάτι να είναι μεν "γνωστό" στον πολύ κόσμο, αλλά στην πραγματικότητα να είναι λάθος!

Για παράδειγμα, μια θρησκεία που δρα και στον Ελληνικό χώρο, συχνά μοιράζει φυλλάδια που κινούν το ενδιαφέρον τού αναγνώστη με τη δήλωση: "Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος χρησιμοποιεί μόνο το 10% τών δυνατοτήτων του. Μπορούμε να σάς βοηθήσουμε να χρησιμοποιήσετε το 100% αυτών τών δυνατοτήτων!".

Ο αναγνώστης αυτού τού φυλλαδίου που θα εμπιστευθεί σε αυτή την εντελώς αστήρικτη δήλωση, έχει εξαπατηθεί. Γιατί καμία τέτοια έρευνα δεν απέδειξε κάτι τέτοιο για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Όμως αυτή η φήμη είναι πολύ γνωστή και την ακούμε συχνά, έτσι ώστε έχει καταστεί "αστικός μύθος", τον οποίο εδώ εκμεταλλεύεται η εν λόγω θρησκεία, για να προσελκύσει πιστούς με βάση κάποια ανυπόστατη φήμη.

3. Διευκρινίσεις στις ομοιότητες

Ένα άλλο θέμα που πρέπει να προσέχουμε, είναι οι διαφορετικές βάσεις θεμάτων που με μια πρώτη ματιά φαίνονται όμοια αλλά δεν είναι.

Ως παράδειγμα, θα αναφέρουμε τη γνωστή διαφορά που έχουμε εμείς οι Ορθόδοξοι με τους Προτεστάντες.

Σε μια συζήτηση με έναν Προτεστάντη, ο Προτεστάντης θα μάς μιλήσει και αυτός για τη "θεόπνευση Αγία Γραφή" που κι εμείς δεχόμαστε ως Θεόπνευστη. Όμως όταν ο Προτεστάντης τα λέει αυτά, έχει πολύ διαφορετικό περιεχόμενο στα λόγια του, από αυτό που εμείς κατανοούμε ως Ορθόδοξοι! (Για τη συντριπτική πλειοψηφία τών Προτεσταντών).

• Για τον Προτεστάντη η Αγία Γραφή έχει 66 βιβλία, και όχι 76 όπως έχει για εμάς.

• Για τον Προτεστάντη η Αγία Γραφή είναι "θεόπνευστη" κατά λέξιν "υπαγορευμένη" από τον Θεό, και όχι ως περιέχουσα Θεία αποκάλυψη όπως πιστεύουμε εμείς.

• Για τον Προτεστάντη η Αγία Γραφή είναι ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ "λόγος τού Θεού", και όχι μία από τις πολλές Θεόπνευστες ανθρώπινες καταγραφές τού Άρρητου λόγου τού Θεού, όπως είναι για εμάς.

• Για τον Προτεστάντη είναι "καταστατικό πίστης", ενώ για εμάς είναι μία από τις εκφράσεις τού Θεοπνεύστου Ευαγγελίου.

• Για τον Προτεστάντη είναι αλάθητη ακόμα και σε επιστημονικά θέματα, ενώ για εμάς είναι μόνο για τα ζητήματα Σωτηρίας.

• και άλλα πολλά ακόμα δευτερεύουσας αξίας, που δεν είναι τού παρόντος να τα αναφέρουμε.

Είναι λοιπόν σημαντικό να ξεκαθαρίζουμε τη βάση μιας συζήτησης, και στην προκειμένη περίπτωση η Αγία Γραφή για τούς Προτεστάντες αποτελεί "βάση συζήτησης" ενώ για εμάς η βάση συζήτησης είναι πολύ διαφορετική, και είναι "η Εκκλησία", ανεξαρτήτως αν συγκαταβατικά, για τη δική τους ασθένεια, συχνά τούς μιλάμε κι εμείς κυρίως από την Αγία Γραφή που δέχονται, για να τούς βοηθήσουμε.

4. Αναγωγή τής συζήτησης στη θεμελιωδέστερη βάση

Για να καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι το να γνωρίζουμε την πραγματική βάση μιας συζήτησης, θα εξηγήσουμε πώς μπορεί να διαμορφωθεί μια συζήτηση με έναν Προτεστάντη, όταν τού υποδείξουμε ότι η βάση τής συζήτησης δεν μπορεί να είναι η Αγία Γραφή όπως νομίζει, αλλά η ίδια η Εκκλησία!

Πιθανότατα θα μάς πει ο Προτεστάντης στη συζήτηση: "Πού το λέει η Αγία Γραφή αυτό που κάνετε;"

Εδώ, με έμμεσο τρόπο, θέτει ως βάση τής λατρείας τής Εκκλησίας, το "τι λέει η Αγία Γραφή". Όμως για εμάς, η Αγία Γραφή ΔΕΝ είναι καταστατικό πίστεως. Για εμάς, η Εκκλησία εκφράζεται όχι μόνο μέσα από την Αγία Γραφή, αλλά και μέσα από τις Οικουμενικές Συνόδους, και από την Υμνολογία τής Εκκλησίας, και από τα Λειτουργικά μας κείμενα, κ.ά. Και έτσι η ερώτησή του, που γι' αυτόν είναι θεμελιώδης, για εμάς είναι άνευ σημασίας.

Στο σημείο αυτό λοιπόν, πρέπει να τον πληροφορήσουμε, ότι η βάση τής πίστης του, είναι λάθος. Και ότι υπάρχουν ακόμα πιο θεμελιώδη ζητήματα από την Αγία Γραφή, πάνω στα οποία στηρίζεται και η ίδια η Αγία Γραφή. Όπως για παράδειγμα, η αξιοπιστία τής Αγίας Γραφής, η οποία θεμελιώνεται ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ! Κατά συνέπειαν, δεν μπορεί να αποδέχεται την Αγία Γραφή ως αξιόπιστη, αλλά να απορρίπτει την Εκκλησία τών πρώτων τεσσάρων αιώνων, που τού έδωσε την Αγία Γραφή και εγγυήθηκε γι' αυτήν!

Η συζήτηση λοιπόν, πρέπει κατ' ανάγκην να μετατεθεί στο θέμα τής αξιοπιστίας τής Αγίας Γραφής, και τής Εκκλησίας ως "στύλου και εδραιώματος τής αληθείας", η οποία εγγυάται για την ίδια την Αγία Γραφή. Και κατά συνέπεια, δεν είναι απαραίτητο ό,τι κάνει η Εκκλησία να το διατάζει ακριβώς η Αγία Γραφή. Αρκεί να μην αντιτίθεται στην Αγία Γραφή, γιατί τότε θα είχαμε αντίφαση, (και η Εκκλησία αντιφάσεις δεν έχει).

Ομοίως, σε μια συζήτηση με έναν Αθεϊστή, όταν θα μάς λέει ότι "Δεν υπάρχει Θεός, επειδή εγώ στηρίζομαι στις αποδείξεις, και αποδείξεις τού Θεού δεν υπάρχουν στην κτίση", τότε οφείλουμε να τού δείξουμε ότι απόδειξη ΔΕΝ υπάρχει, ούτε για την ανυπαρξία τού Θεού. Συνεπώς, δεν μπορεί να το δογματίζει, ότι δεν υπάρχει Θεός, αλλά μπορεί απλώς να πει: "δεν ξέρω αν υπάρχει Θεός ελλείψει αποδείξεων".

Ομοίως, σε μια συζήτηση με έναν Μάρτυρα τού Ιεχωβά, δεν μπορεί να μάς λέει ότι το 1914 έγινε αόρατα δήθεν η Β΄ Παρουσία τού Χριστού. Οφείλουμε να τού δείξουμε ότι η βάση τής συζήτησης είναι λάθος, επειδή το 1914 στηρίζεται σε μια εσφαλμένη ημερομηνία που λένε μόνο αυτοί για την καταστροφή τής Ιερουσαλήμ, την οποία οι Ιστορικοί και η ίδια η Αγία Γραφή αρνούνται.

Ομοίως, οι ίδιοι δεν μπορούν να λένε ότι πρέπει να δέχονται το 1914 επειδή το λέει "ο Πιστός και Φρόνιμος Δούλος", που είναι η ηγεσία τής οργάνωσής τους, επειδή ο ισχυρισμός αυτός, ότι δηλαδή είναι ο από το Θεό διορισμένος Π. και Φ. Δούλος, στηρίζεται με τη σειρά του ακριβώς στο 1914, και αν αυτό είναι λάθος, ούτε αυτοί μπορούν να έχουν τέτοια εξουσία, να επιβάλλουν τις απόψεις τους ως "Θεόδοτες". Έχουμε δηλαδή έναν κυκλικό συλλογισμό, όπου ο Π. και Φ. Δούλος στηρίζεται στο 1914, και το 1914 στηρίζεται στον Π. και Φ. Δούλο, ενώ όλα τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο!

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε αμέτρητα παρόμοια παραδείγματα, όμως από τα παραπάνω έχει γίνει φανερό πλέον, τι εννοούμε, όταν λέμε ότι πρέπει να εξετάζουμε τη βάση μιας συζήτησης.

5. Διερευνητικά βήματα

Όταν λοιπόν μάς λέει κάτι ο συνομιλητής μας, ας θέσουμε τις εξής διερευνητικές ερωτήσεις:

1. Παρουσίασε οποιαδήποτε τεκμηρίωση γι' αυτό που ισχυρίσθηκε;

2. Πού στηρίζεται αυτό που μόλις μάς είπε;

3. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που κάνουν τις θέσεις του διαφορετικές από τις δικές μου θέσεις;

4. Σε ποια τεκμήρια βασίζονται οι προϋποθέσεις τών θέσεών του;

5. Αυτό που είπε, είναι συνεπές με όλα τα άλλα που είπε ως τώρα; Και αν όχι, σε τι διαφωνεί;

6. Αυτό που είπε, θα μπορούσε αν και αναπόδεικτο να είναι αληθινό, ή συγκρούεται με κάποιο τεκμήριο που γνωρίζω;

7. Αυτό που είπε, αν και αναπόδεικτο, αφού δεν συγκρούεται με κάτι τεκμηριωμένο, πώς μπορεί να ελεγχθεί αν είναι σωστό;

8. Αυτό που είπε, και που τεκμηριωμένα δεν είναι σωστό, είναι σημαντικό και έχει σοβαρές προεκτάσεις στη συζήτησή μας, ή είναι δευτερεύον θέμα;

9. Αυτό που αυτός θεωρεί "βάση συζήτησης", είναι πραγματικά η βάση τής συζήτησης, ή πρέπει να αναχθούμε σε ένα ακόμα θεμελιωδέστερο θέμα, πάνω στο οποίο στηρίζεται η δική του "βάση";

10. Τα επιχειρήματά του, που στηρίζονται πάνω στη δική του "βάση", ισχύουν και ως προς την πραγματική θεμελιωδέστερη βάση που τού εξηγούμε και που αγνοεί;

Με τον παραπάνω δεκάλογο, θα μπορούμε σε κάθε συζήτηση, να εντοπίζουμε λοιπόν την αληθινή βάση τής συζήτησης, πιθανές αντιφάσεις και αυθαίρετους ισχυρισμούς, και κυρίως, να εξετάζουμε αυτές τις ίδιες τις δικές μας θέσεις, και να τις βαθαίνουμε, ή να τις διορθώνουμε, όπου βλέπουμε ότι υπάρχει κενό τεκμηρίωσης, ακόμα και σφάλμα. Και μπορούμε έτσι να θέτουμε νέα ερωτήματα προς απάντηση, σε πράγματα που φαίνονται προβληματικά.

Γιατί στο κάτω-κάτω τής γραφής, αυτό που πρέπει να μάς ενδιαφέρει δεν είναι απλώς να πείσουμε για τις δικές μας απόψεις, αλλά είναι η ίδια η Αλήθεια!

Γ. Κ.