Οι Καιροί των Εθνών Αναθεωρημένοι

Η χρονολόγηση της Νεο-Βαβυλωνιακής περιόδου

Στη σελίδα 327, παράγραφο 5, το Βοήθημα αναφέρει. "Τα Βαβυλωνιακά Ιστορικά Υπομνήματα που θα μπορούσαν είτε να στηρίξουν, είτε να υπονομεύσουν τους αριθμούς που δίνει ο Πτολεμαίος για τα μήκη των βασιλειών ορισμένων βασιλέων λείπουν σε μεγάλο βαθμό." Όμως ο συγγραφέας (ή οι συγγραφείς) του άρθρου στο παραπάνω βιβλίο παραλείπει να μνημονεύσει πως αυτό δεν αληθεύει για την Ιστορία της Νεο-Βαβυλωνιακής περιόδου. Υπάρχουν αρκετά ιστορικά κείμενα που θεμελιώνουν το μήκος της Νεο-Βαβυλωνιακής εποχής ανεξάρτητα από τον ‘Κανόνα’ του Πτολεμαίου. Αυτά τα Ιστορικά Υπομνήματα είναι:

(Α) Έχουν ανακαλυφθεί διάφορα χρονικά που καλύπτουν τμήματα της Νεο-Βαβυλωνιακής ιστορίας και διατηρούνται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Η πιο πρόσφατη μετάφρασή τους έχει δημοσιευθεί από τον Α.Κ. Γκέυσον στα Ασσυριακά και Βαβυλωνιακά Χρονικά. Τα χρονικά που σχετίζονται με τη μελέτη μας είναι τα ακόλουθα:

ΧΡΟΝΙΚΟ

Β.Μ. Νο.

ΑΡΧΟΝΤΑΣ

ΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΑ ΕΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

Νο. 2

25127 κ.λ.π.

21901

22047

21946

25124

35382

Ναβοπολασσάρ

Ναβουχοδονόσορ

Νεριγλισσάρ

Ναβονίδης

Έτος ενθρόνισης – 3

10 – 17

18 – 20

Έτος ενθρόνισης – 10

Έτος ενθρόνισης – 17

Όπως μπορεί να δει κανείς, τα πιο πολλά από τα χρονικά αυτά δεν είναι πλήρη. Όμως, από το χρονικό Β.Μ. 21946 μπορούμε να μάθουμε πως ο Νοβοπολασσάρ βασίλεψε στη Βαβυλώνα επί είκοσι ένα χρόνια, όπως αναφέρεται και στον Κανόνα του Πτολεμαίου. Αυτό το τμήμα του κειμένου λέει: "Επί είκοσι ένα χρόνια, ο Ναβοπολασσάρ κυβέρνησε τη Βαβυλώνα Την όγδοη μέρα του μήνα Αβ πέθανε. Το μήνα Ελούλ ο Ναβουχοδονόσορ (ΙΙ) επέστρεψε στη Βαβυλώνα και την πρώτη μέρα του μήνα ανέβηκε στο βασιλικό θρόνο στη Βαβυλώνα." [37]

Το τελευταίο χρονικό (Β.Μ. 35382), το φημισμένο "Χρονικό του Ναβονίδη", καλύπτει ολόκληρη τη βασιλεία του Ναβονίδη, αλλά ατυχώς, έχει υποστεί φθορές. Το τμήμα που καλύπτει την περίοδο από το δωδέκατο ως το δέκατο έκτο έτος της βασιλείας του λείπει. Το τμήμα δε όπου χωρίς αμφιβολία θα μπορούσαν αρχικά να διαβαστούν τα λόγια για το "δέκατο έβδομο έτος" έχει καταστραφεί. [38] Ωστόσο, από άλλες πληροφορίες που παρέχονται στο χρονικό αυτό, επιβεβαιώνεται πως η πεποίθηση ύπαρξης δέκατου έβδομου έτους στη βασιλεία του Ναβονίδη προσεγγίζει την αλήθεια. Προκειμένου για το έκτο έτος αναφέρεται ότι ο Κύρος, ο βασιλιάς του Ανσάν, νίκησε τον Αστυάγη, το βασιλιά της Μηδίας και, επιπλέον, πως στο ένατο έτος του Ναβονίδη, ο Κύρος (που τώρα ονομάζεται "βασιλιάς της Παρσού", δηλαδή, της Περσίας) όδευσε ενάντια στη χώρα της Λυδίας, "νίκησε το βασιλιά της, πήρε τα υπάρχοντά του και εγκαταστάθηκε εκεί." [39] Έτσι ο Κύρος σαφώς αναφέρεται ως βασιλιάς της Μηδίας και της Περσίας κατά το έκτο και ένατο έτος του Ναβονίδη καθώς και ότι είχε σημαντικά προχωρήσει στην επέκταση της αυτοκρατορίας του.

Το πρώτο έτος του Κύρου ως βασιλιά του Ανσάν (Ελόμ) δε μπορεί να τοποθετηθεί νωρίτερα από το 560/59 π.Χ. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (πέμπτος αιώνας π.Χ.), ο Κύρος βασίλεψε είκοσι εννέα χρόνια. Τα εννέα τελευταία από αυτά, βασίλεψε στη Βαβυλώνα. Ο Κτησίας, ο Δίνων, ο Διόδωρος, ο Αφρικανός και ο Ευσέβιος, όλοι δίνουν το ίδιο μήκος βασιλείας για τον Κύρο. [40] Επίσης, πινακίδες σφηνοειδούς γραφής (οικονομικά έγγραφα) δίνουν στον Κύρο βασιλεία εννέα ετών επί της Βαβυλώνας (538-530 π.Χ.) – γεγονός που τοποθετεί την ανάρρησή του στο θρόνο του Ελάμ στο έτος 560 ή 559 π.Χ.

Υποθέστε τώρα πως πρέπει να προστεθούν είκοσι περίπου χρόνια στη Νεο-Βαβυλωνιακή περίοδο – πράγμα που απαιτείται αν η καταστροφή της Ιερουσαλήμ τοποθετηθεί στο 607 μάλλον, παρά στο 587 π.Χ. – και πως προσθέτουμε τα είκοσι αυτά χρόνια στη βασιλεία του Ναβονίδη, ώστε η διάρκειά της να γίνει τριάντα εφτά αντί δεκαεφτά χρόνια. Στην περίπτωση αυτή, το πρώτο έτος του θα πρέπει να ήταν το 575 π.Χ. αντί του 555 π.Χ. όπως υποστηρίζεται ομόφωνα. Έτσι, το έκτο έτος του Ναβονίδη, οπότε ο Κύρος δεν ανέλαβε εξουσία παρά το 560/59 π.Χ., όπως δείχνεται παραπάνω. Σαφώς, δε θα μπορούσε να έχει νικήσει τον Αστυάγη δέκα χρόνια προτού αναλάβει εξουσία! Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το βιβλίο της Εταιρίας Σκοπιά, "Έπεσε η Βαβυλών η Μεγάλη!" Η Βασιλεία του Θεού Κυβερνά! Τοποθετεί σωστά χρονολογικά εκείνη τη μάχη στο 550 π.Χ., [41] δείχνοντας έτσι την ορθότητα της εκτίμησης πως η βασιλεία του Ναβονίδη διάρκεσε δεκαεφτά χρόνια, όπως πιστεύουν όλες οι αυθεντίες και οι κλασικοί συγγραφείς.

Παρόλο που τα διαθέσιμα χρονικά δεν παρέχουν πλήρη χρονολόγηση αναφορικά με τη Νέο-Βαβυλωνιακή περίοδο, ωστόσο, οι πληροφορίες που έχουν διατηρήσει υποστηρίζουν τα μήκη των βασιλειών των Νέο-Βαβυλώνιων Βασιλέων που δίνουν ο Βερόσσος και ο Πτολεμαίος. Εφόσον και οι δύο συγγραφείς άντλησαν τις πληροφορίες τους από τα Βαβυλωνιακά χρονικά, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, όπως δείξαμε παραπάνω, και εφόσον οι αριθμοί που δίνουν για τις Νεο-Βαβυλωνιακές βασιλείες συμφωνούν, είναι λογικό να συμπεράνουμε πως οι χρονολογικές πληροφορίες, που εξαρχής περιέχονταν στα Νέο-Βαβυλωνιακά χρονικά, έχουν διατηρηθεί για χάρη μας σε αναλλοίωτη κατάσταση από το Βερόσσο και τον Πτολεμαίο. Αλλά ακόμη και αν συμφωνήσουμε σ’ αυτό, μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις πληροφορίες που παρέχουν αυτά τα Βαβυλωνιακά χρονικά;

Συχνά, στρέφεται η προσοχή στο ότι οι Ασσύριοι γραφείς παραποίησαν την Ιστορία, με σκοπό να δοξάσουν τους βασιλείς και τους θεούς τους. "Αποτελεί πασίγνωστο γεγονός πως στις Ασσυριακές επιγραφές ποτέ δε γίνεται ανοιχτά παραδεχτή σοβαρή στρατιωτική υποχώρηση." [42] Μερικές φορές οι γραφείς παραμόρφωναν την αφήγηση με το ν’ αλλάξουν τη χρονολογία μιας ήττας και να τη συμπεριλάβουν στην αφήγηση μιας μετέπειτα μάχης. [43] Μήπως και τα Νέο-Βαβυλωνιακά χρονικά μεταχειρίζονται την Ιστορία μ’ αυτό τον τρόπο; Ο Δρ. Α.Κ. Γκρέυσον, πασίγνωστη αυθεντία επί των Ασσυριακών και Βαβυλωνιακών χρονικών, συμπεραίνει: "Ανόμοια με τους Ασσύριους γραφείς, οι Βαβυλώνιοι ποτέ δεν παραλείπουν να μνημονεύσουν τις ήττες τους, ούτε καταβάλλουν προσπάθεια να τις μετατρέψουν σε νίκες. Τα χρονικά περιέχουν ένα λογικά αξιόπιστο και αντιπροσωπευτικό υπόμνημα σπουδαίων συμβάντων της περιόδου την οποία πραγματεύονται." [44] Στο βιβλίο Ασσυριακά και Βαβυλωνιακά Χρονικά γράφει: "Οι συγγραφείς είναι ολότελα αντικειμενικοί και αμερόληπτοι μέσα στα όρια της αρμοδιότητάς τους." [45] Από την άποψη αυτή, τα χρονικά προσομοιάζουν στα ιστορικά τμήματα των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης. [46]

Μπορούμε λοιπόν να νιώθουμε σίγουροι πως οι αριθμοί, που αυτά τα χρονικά δίνουν για τα μήκη των βασιλειών των Νεο-Βαβυλώνιων βασιλέων, και που έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα χάρη στο Βερόσσο και στον Πτολεμαίο, αντιπροσωπεύουν τις πραγματικές τους βασιλείες. Το συμπέρασμα αυτό θα επιβεβαιωθεί επανειλημμένα στη συζήτηση που ακολουθεί.

(Β) Ένας Βασιλικός Κατάλογος είναι συνήθως κατάλογος βασιλικών ονομάτων δίπλα στα οποία παρατίθενται τα χρόνια Βασιλείας καθενός βασιλέα, όμοια με το βασιλικό κατάλογο που διαμόρφωσε αργότερα ο Πτολεμαίος. Παρόλο που έχουν έρθει στο φως αρκετοί βασιλικοί κατάλογοι, τόσο από την Ασσυρία όσο και από τη Βαβυλωνία, μόνον ένας καλύπτει τη Νεο-Βαβυλωνιακή εποχή: ο βασιλικός κατάλογος Ουρούκ. Ατυχώς, έχει διατηρηθεί σε κακή κατάσταση και μερικά τμήματά του λείπουν. Τα τμήματα που έχουν διασωθεί καλύπτουν την περίοδο από τον Κανδαλανού ως το Δαρείο Α΄ (647-486 π.Χ.) και στην πίσω όψη από το Δαρείο Γ΄ ως το Σέλευκο Β΄ (335-226 π.Χ.). Καταφανώς, συντέθηκε από παλαιότερη πηγή μετά από τη Βασιλεία του Σέλευκου Β΄.

Ο βασιλικός κατάλογος Ουρούκ ανακαλύφθηκε το 1959/60 κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Ουρούκ (:Warka), το 1959/60, μαζί με 1000 περίπου άλλα κείμενα σφηνοειδούς γραφής (ως επί το πλείστον οικονομικά) από διάφορες χρονικές περιόδους. Μεταφράστηκε και εκδόθηκε από τον Βαν Ντίτεκ στο UVB 18, Βερολίνο 1962, σελίδες 53-60. [47] Το τμήμα που καλύπτει τη Νεο-Βαβυλωνιακή περίοδο παρέχει τις ακόλουθες πληροφορίες:

Όπως μπορεί να δει κανείς, τα βασιλικά ονόματα και οι αριθμοί που έχουν διατηρηθεί συμφωνούν με τα στοιχεία που δίνουν ο Βερόσσος και ο Πτολεμαίος: Ναβοπολασσάρ 21 χρόνια, Ναβουχοδονόσορ 43 χρόνια, Ευείλ-Μερωδάχ 2 χρόνια. Η μόνη απόκλιση αφορά στο μήκος της βασιλείας του Λαμπασί-Μαρδώκ για τον οποίο ο βασιλικός κατάλογος Ουρούκ δίνει 3 μήνες, έναντι 9 μηνών που δίνει ο Βερόσσος. Χωρίς αμφιβολία, ο μικρότερος αριθμός προσεγγίζει περισσότερο την πραγματικότητα, όπως αποδείχνεται από τα οικονομικά έγγραφα (βλέπε παρακάτω). Οπωσδήποτε, η βασιλεία του Λαμπασί-Μαρδώκ υπολογίσθηκε στο τέταρτο έτος του Νεριγλισάρ που ήταν επίσης έτος ενθρόνισης του Ναβονίδη. Πάντως, το συνολικό μήκος της Νεο-Βαβυλωνιακής εποχής δεν επηρεάζεται από αυτό.

Σε αντίθεση με τον Πτολεμαίο, ο βασιλικός κατάλλγος Ουρούκ δίνει και τα χρόνια και τους μήνες των βασιλειών του Νεριγλισσάρ και του Λαμπασί-Μαρδώκ. Οι αριθμοί που έχουν καταστραφεί, προκειμένου για το Νεριγλισσάρ και το Ναβονίδη, μπορούν να αποκατασταθούν ως [1] + 2 χρόνια, 8 μήνες και [2] + 15 χρόνια αντίστοιχα. Τα οικονομικά κείμενα επίσης δείχνουν πως η βασιλεία του Νεριγλισσάρ ήταν 3 χρόνια και 8 μήνες (Αύγουστος 560 – Απρίλιος 556 π.Χ.). [48] Εφόσον πέθανε στην αρχή του τέταρτου έτους της βασιλείας του, η βασιλεία του θα είχε υπολογισθεί πως διάρκεσε τέσσερα χρόνια, σύμφωνα με την βαβυλωνιακή μέθοδο έτους ενθρόνισης. [49] Ο βασιλικός κατάλογος Ουρούκ αποκλίνει από αυτή τη μέθοδο στο σημείο αυτό.

Έτσι βρίσκουμε πως οι αριθμοί που δίνουν ο Βερόσσος και ο Πτολεμαίος επιβεβαιώνονται από το αρχαίο αυτό έγγραφο. Παραδεχόμαστε πως συντάχθηκε περισσότερο από 300 χρόνια μετά από το τέλος της Νεο-Βαβυλωνιακής εποχής. Συνεπώς, είναι πιθανόν να έχουν παρεισφρήσει σ’ αυτό λάθη εξ’ αντιγραφής. Έτσι, είναι σημαντικό να ρωτήσουμε: Δεν υπάρχουν, λοιπόν, ιστορικά υπομνήματα διασωσμένα από την ίδια τη Νεο-Βαβυλωνιακή εποχή, τα οποία να θεμελιώνουν τη χρονολογία της; Όπως γίνεται άμεσα φανερό, πράγματι υπάρχουν.

(Γ) Βασιλικές Επιγραφές διαφόρων ειδών (κτιριακές επιγραφές, επετηρίδες κ.λ.π.) έχουν βρεθεί σε μεγάλους αριθμούς στην Ασσυρία και στη Βαβυλωνία. Το 1912 ο Σ. Λάνγκτον [50], δημοσίευσε μια γερμανική μετάφραση των τότε γνωστών Νεο-Βαβυλωνιακών επιγραφών, όμως από τότε έχουν ανακαλυφθεί πολλές νέες επιγραφές που αφορούν την υπό συζήτηση περίοδο. Μια νέα μετάφραση όλων των Νεο-Βαβυλωνιακών βασιλικών επιγραφών προετοιμάζεται για δημοσίευση από τον Π.Ρ. Μπέργκερ. [51] Τρεις επιγραφές είναι ιδιαίτερα πολύτιμες για τη χρονολογία: (1) H. Nabon. No 18 (NBD Zyλ. II,7 σύμφωνα με την κατά Μπέργκερ κατάταξη). (2) η Nabon. No 8, που είναι γνωστή ως στήλη της Χιλλάχ και (3) η Nabon. Η 1, Β, που είναι γνωστή ως στήλη της Αντά-Γκουπί. Όλα είναι πρωτότυπα έγγραφα προερχόμενα από την Βασιλεία του Ναβονίδη.

1. Η Nabon. No 18 είναι μια κυλινδρική επιγραφή που αναφέρεται σ’ ένα μη κατονομαζόμενο έτος του Ναβονίδη. Ανταποκρινόμενος στις επιθυμίες του Σιν, του θεού της Σελήνης, ο Ναβονίδης αφιέρωσε μια θυγατέρα του σ’ αυτόν τον θεό σαν ιέρεια στο ναό του, στη Ουρ. Στην αφιέρωση αυτή οδηγήθηκε από μίαν έκλειψη της σελήνης, που κατά το κείμενο, έγινε στις 13 Ελούλ και θεάθηκε κατά την πρωινή φυλακή της νύχτας. Πότε έλαβε χώρα μια τέτοια έκλειψη στη διάρκεια της βασιλείας του Ναβονίδη;

Το 1949 ο Χίλντεγκαρντ Λιούι εξέτασε το ζήτημα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για την έκλειψη της 26^ης Σεπτεμβρίου 554 π.Χ. (Ιουλιανό ημερολόγιο). [52] Αν ο Ναβονίδης βασίλεψε 17 χρόνια και το πρώτο έτος του ήταν το 555/554 π.Χ., όπως δείχνουν ο Βερόσσος και ο Πτολεμαίος, η έκλειψη και η αφιέρωση της θυγατέρας του Ναβονίδη έλαβαν χώρα στο δεύτερο έτος της βασιλείας του (554/553 π.Χ.) σύμφωνα με τον υπολογισμό του Λιούι. Αξιοσημείωτη επιβεβαίωση αυτής της χρονολόγησης ήρθε στο φως 20 χρόνια αργότερα όταν ο Γ.Γ. Λαμπέρτ δημοσίευσε τη μετάφραση τεσσάρων αποσπασμάτων μίας επιγραφής προερχόμενης από τη βασιλεία του Ναβονίδη. Η επιγραφή τεκμηρίωσε ότι η αφιέρωση της θυγατέρας του Ναβονίδη έλαβε χώρα λίγο πριν από το τρίτο και προφανώς στο δεύτερο έτος του – ακριβώς όπως είχε συμπεράνει ο Λιούι. [53] Η σεληνιακή λοιπόν έκλειψη της δέκατης τρίτης του Ελούλ καθόρισε τελεσίδικα δεύτερο έτος του Ναβονίδη το 554/53 π.Χ. και συνεπώς πρώτο έτος του ήταν το 555/54, επιβεβαιώνοντας έτσι πανίσχυρα τους αριθμούς που δίνουν για τη βασιλεία του ο Βερόσσος και ο Πτολεμαίος. [54]

2. Η Nabon. No 8, ή στήλη της Χιλλάχ, ανακαλύφθηκε προς το τέλος του περασμένου αιώνα στα περίχωρα της Χιλλάχ, νοτιοανατολικά των ερειπίων της Βαβυλώνας. Το 1896 ο Μέσερσμιτ δημοσίευσε για πρώτη φορά μια αντιγραφή αυτού του κειμένου και ο Λάνγκτον δημοσίευσε τη μετάφρασή του το 1912. [55] Οι πληροφορίες που παρέχονται σ’ αυτή τη στήλη και μόνο μας βοηθούν να θεμελιώσουμε το μήκος ολόκληρης της Νέο-Βαβυλωνιακής εποχής από τον Ναβοπολασσάρ ως τη βασιλεία του Ναβονίδη. Και αυτή η επιγραφή περιέχει ένα υπόμνημα αστρονομικών παρατηρήσεων που μας επιτρέπουν να καθορίσουμε τη βασιλεία του Ναβονίδη. Οι στήλες VI-VIII, που σχετίζονται με συμβάντα του έτους ενθρονίσεως του Ναβονίδη, καθώς και του πρώτου πλήρους έτους του, περιέχουν την περιγραφή ενός σχηματισμού πλανητών και αστεριών που παρατηρήθηκαν από τον Ναβονίδη στη διάρκεια μιας μη κατονομαζόμενης εσπέρας στη διάρκεια αυτής της περιόδου. αναφέρεται πως η Αφροδίτη, ο Κρόνος και ο Ζευς ήταν ορατοί μετά από το σούρουπο, ενώ απουσίαζαν, απ’ τον ουρανό ο Άρης και ο Ερμής. Άλλοι αστέρες που μνημονεύονται ως ορατοί ήταν ο α του Βοώτη, ο ε της Παρθένου και ο α της Λύρας. Αν, θεμελιώνεται παραπάνω, ο Ναβονίδης ανέβηκε στο θρόνο του το 556 π.Χ. και το πρώτο πλήρες έτος του ήταν το 555/554 (Νισάν – Νισάν), πρέπει να βρούμε αυτό τον αστρικό συνδυασμό εκείνης της περιόδου. Στο άρθρο από το οποίο παραθέσαμε παραπάνω ο Χίλντεγκαρντ Λιούι υπολόγισε την ημερομηνία για το σχηματισμό αυτό και κατέληξε: "Ο μόνος χρόνος, μέσα στο δεδομένο διάστημα, κατά το οποίο εμφανίστηκε αυτός ο σχηματισμός αστέρων ήταν η περίοδος των τριών ημερών που περικλείεται ανάμεσα στις δύο και στις έξι του Σιμανού, του πρώτου πλήρης έτους του Ναβονίδη (31 Μαΐου ως 4 Ιουνίου 555 π.Χ.). Στη διάρκεια αυτής της περιόδου πραγματικά τα συγκεκριμένα άστρα που απαριθμούνται από το βασιλιά ήταν ορατά στον εσπερινό ουρανό." [56] έτσι, και πάλι βρίσκουμε πως η βασιλεία του Ναβονίδη καθορίζεται αστρονομικά και τα δεκαεπτά έτη της επιβεβαιώνονται.

Σε διάφορες βασιλικές επιγραφές του (Stelenfrgm. III, I και XI, Nabon. H 1,B και Zyl. III, 2) ο Ναβονίδης λέει πως σ’ ένα όνειρο που είδε κατά το έτος της ενθρόνισής του προστάχθηκε από τους θεούς Μαρδώκ μ’ αυτό το κείμενο, Nabon. No 8 παρέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία: "Όσο για το ναό έ-χουλ-χουλ στη Χαρράν, που ήταν ερημωμένος 54 χρόνια – τα αγιαστήρια παρέμεναν ερείπια εξαιτίας της ερήμωσης από τις ορδές των Μάντα – είχε πλησιάσει ο [προκαθορισμένος] καιρός από τους θεούς, η στιγμή για τον κατευνασμό τους (εξαιτίας των 54 ετών), οπότε ο Σιν θάπρεπε να επιστρέψει στον τόπο του." [57] Το έτος στο οποίο ο ναός ε-χουλ-χουλ στη Χαρράν καταστράφηκε από τις "ορδές των Μάντα" μας είναι γνωστό από δύο διαφορετικές αξιόπιστες πηγές: Το Βαβυλωνιακό χρονικό Β.Μ. 21901 και την επιγραφή της Χαρράν Nabon. Η 1,Β. Το χρονικό αναφέρει πως στο δέκατο έκτο έτος του Ναβοπολασσάρ, στο μήνα Μαρχεσβάν, "οι Ουμάν-Μάντα (οι Μήδοι), που είχαν έρθει για να βοηθήσουν το βασιλιά της Ακκάδ, συνένωσαν τα στρατεύματά τους και βάδισαν κατά της Χαρράν… Ο βασιλιάς της Ακκάδ έφθασε στη Χαρράν και […] κυρίεψε την πόλη. Αφαίρεσε τα πολλά λάφυρα της πόλης και του ναού." [58] Η στήλη του Ναβονίδη Η 1, Β παρέχει την ίδια πληροφορία: "Όταν στο δέκατο όγδοο έτος του Ναβοπολασσάρ, βασιλιά της Βαβυλώνας, ο βασιλιάς των θεών Σιν θύμωσε με την πόλη και με το ναό του και ανέβηκε στον ουρανό, η πόλη και ο λαός μέσα σ’ αυτήν αφανίστηκαν." [59] Έτσι, είναι προφανές πως ο Ναβονίδης λογαριάζει τα πενήντα τέσσερα χρόνια αρχίζοντας από το δέκατο έκτο έτος του Ναβοπολάσσαρ και φθάνοντας στην αρχή της δικής του βασιλείας, οπότε οι θεοί τον πρόσταξαν να ανοικοδομήσει τον ερειπωμένο ναό. [60] αυτό συμφωνεί θαυμάσια με τους αριθμούς που δίνουν ο Βερόσσος και ο Πτολεμαίος για τη διάρκεια της βασιλείας των Νεο-Βαβυλώνιων βασιλέων. Εφόσον ο Ναβοπολάσσαρ βασίλεψε είκοσι ένα χρόνια, απομένουν πέντε χρόνια από το δέκατο έκτο έτος του ως το τέλος της βασιλείας του. μετά απ’ αυτόν βασίλεψαν ο Ναβουχοδονόσορ σαράντα τρία χρόνια, ο Ευείλ-Μερωδάχ δύο και ο Νεριγλισσάρ τέσσερα χρόνια, προτού αναλάβει εξουσία ο Ναβονίδης (οι λίγοι μήνες του Λαμπασί-Μαρδώκ μπορούν να μη ληφθούν υπόψη). Αθροίζοντας αυτά τα έτη βασιλείας (5+43+2+4) παίρνουμε 54 έτη, ακριβώς όπως αναφέρεται στη στήλη του Ναβονίδη. Αν, όπως έχει θεμελιωθεί, το πρώτο έτος του Ναβονίδη ήταν το 555/554 π.Χ., το δέκατο έκτο έτος του Ναβοπολασσάρ πρέπει να ήταν το 610/609, πρώτο του έτος το 625/524 και εικοστό πρώτο έτος το 605/604 π.Χ. Τότε, το πρώτο έτος του Ναβουχοδονόσορ ήταν το 604/603 και δέκατο όγδοο έτος του, οπότε ερήμωσε την Ιερουσαλήμ, ήταν το 587/586 π.Χ. Οι χρονολογίες αυτές συμφωνούν πλήρως μ’ εκείνες στις οποίες καταλήγουμε από το Βασιλικό Κατάλογο του Πτολεμαίου και από τους αριθμούς που δίνει ο Βερόσσος.

Συνεπώς και μόνη αυτή η στήλη θεμελιώνει το μήκος ολόκληρης της Νεο-Βαβυλωνιακής εποχής. Ορίζει τη βασιλεία του Ναβονίδη αστρονομικά και δίνει το συνολικό μήκος των βασιλειών όλων των Νέο-Βαβυλώνιων βασιλέων πριν από το Ναβονίδη. Δύσκολα γίνεται κανείς υπερβολικός τονίζοντας την ισχύ αυτής της απόδειξης που μας έρχεται από την ίδια τη Νεο-Βαβυλωνιακή εποχή.

3. Επιγραφή της μητέρας τη Ναβονίδη. Με σκοπό να καταδείξει την αποσπασματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα βαβυλωνιακά ιστορικά υπομνήματα, το Βοήθημα παραθέτει από μια επιγραφή της μητέρας του Ναβονίδη, σε μια στήλη που ανακαλύφθηκε το 1906 από τον Χ. Πανιόν στο Εσκί Χοράν. Αυτή η στήλη που ο Κ. Τζ. Γκαντ την τιτλοφόρησε Nabon. Η 1,Α, περιγράφηκε από τον καθηγητή Λαντσμπέργκ το 1947 και τώρα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Άγκυρας. Η επιγραφή περιλαμβάνει ένα βιογραφικό σκίτσο της ζωής της μητέρας του Ναβονίδη (οπότε πέθανε), και δίνει το μήκος της βασιλείας καθενός από τους Νέο-Βαβυλώνιους βασιλείς, εκτός φυσικά από το Ναβονίδη. Ατυχώς αυτό το τμήμα του κειμένου έχει καταστραφεί και οι μόνοι αριθμοί που είναι δυνατό ν’ αναγνωσθούν είναι τα σαράντα τρία χρόνια της βασιλείας του Ναβουχοδονόσορα και τα τέσσερα χρόνια της βασιλείας του Νεριγλισσάρ. [61]

Προφανώς, ο συγγραφέας (ή, οι συγγραφείς) του άρθρου στο Βοήθημα δε γνώριζε για την πρόσφατη ανακάλυψη τριών άλλων στηλών που έκανε ο Δρ. Ντ. Σ. Ράις στη Χαρράν τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο του 1956, μια από τις οποίες έφερε πανομοιότυπη επιγραφή μ’ εκείνη που ανακαλύφθηκε το 1906. Το 1958 ο Κ. Τζ. Γκαντ δημοσίευσε μια μετάφραση της επιγραφής αυτής. Ευτυχώς, τα τμήματα που περιέχουν τις χρονολογικές πληροφορίες δεν είναι κατεστραμμένα. Σύμφωνα με τη νέα επιγραφή, Nabon. H 1,B, το τμήμα που συζητιέται στο Βοήθημα έχει ως εξής:

"Από το 20ο έτος του Ασσουρμπανιπάλ, βασιλιά της Ασσυρίας, οπότε γεννήθηκα, μέχρι το 42ο έτος του Ασσουρμπανιπάλ, το 3ο έτος του Ασσούρ-ετιλού-ιλι, του γιου του, το 21ο έτος του Ναβοπαλασσάρ, το 43ο έτος του Ναβουχοδονόσορα, το 2ο έτος του θεού Σιν, του βασιλιά των θεών του ουρανού και της γης… " [62]

Παρακάτω στο κείμενο δίνεται μια ολοκληρωμένη περίληψη της μακράς ζωής της βασίλισσας Αντά-Γκουππί:

"από τον καιρό του Ασσουρμπανιπάλ, του βασιλιά της Ασσυρίας, ως το 9ο έτος του Ναμπουναΐδ, βασιλιά της Βαβυλώνας, του γιου του γεννήματος της μήτρας μου, 104 χρόνια ευτυχίας, με το σεβασμό που ο Σιν, ο βασιλιάς των θεών μου έδωσε, με έκανε να ευημερίσω, εγώ η ίδια…" [63]

Η βασίλισσα αυτή πέθανε στο ένατο έτος του Ναβονίδη και ο θρήνος για την θανούσα μητέρα περιγράφεται στην τελευταία στήλη της επιγραφής. Είναι ενδιαφέρον πως η ίδια πληροφορία παρέχεται και στο χρονικό του Ναβονίδη (Β.Μ. 35382). "Ένατο έτος: … Την 5η μέρα του μήνα Νισάνου, πέθανε η μητέρα του βασιλιά στη Δουρ-Καρασσού, που βρίσκεται στις όχθες του Ευφράτη, πάνω από τη Σηπάρ." [64]

Σ’ αυτή τη βασιλική επιγραφή παρέχεται το μήκος της βασιλείας όλων των Νεο-Βαβυλώνιων βασιλέων, από το Ναβοπολασσάρ και ως το ένατο έτος του Ναβονίδη, το δε μήκος της βασιλείας καθενός βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τον κανόνα του Πτολεμαίου – γεγονός πολύ σημαντικό, επειδή η επιβεβαίωση προέρχεται από μαρτυρία σύγχρονη όλων αυτών των Νέο-Βαβυλώνιων βασιλέων και συνδέεται στενά μ’ αυτούς! [65]

Τα αποτελέσματα από τη συζήτησή μας σχετικά με τα Νέο-Βαβυλωνιακά ιστορικά υπομνήματα συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα.

Όπως φαίνεται από τον πίνακα αυτό, η Νεο-Βαβυλωνιακή χρονολογία που υιοθετείται από τους κοσμικούς ιστορικούς υποστηρίζεται πολύ ισχυρά από τις αρχαίες σφηνοειδείς πηγές, κάποιες από τις οποίες γράφηκαν στη διάρκεια της Νεο-Βαβυλωνιακής εποχής. Ωστόσο, αυτά είναι μόνο η αρχή. απομένει να έρθουμε σε τέσσερις ισχυρότερες σειρές αποδείξεων που υποστηρίζουν τη χρονολογία που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα. Αυτές θα θεμελιώσουν μια για πάντα όλα τα ιστορικά γεγονότα του ζητήματος.

37. A.K Grayson, Assyrian and Babylonian Chronicles (Ασσυριακά και Βαβυλωνιακά Χρονικά) (New York: J.J. Augustin Publisher, 1975), σελ. 99, 100.

39. Οπ. Παρ. σελ. 106, 107. Το ‘έκτο έτος’ λείπει επίσης αλλά, επειδή το υπόμνημα κάθε έτους διαχωρίζεται από το επόμενο έτος από μια οριζόντια γραμμή και το υπόμνημα για τη νίκη του Αστυάγη προηγείται του υπομνήματος που αφορά το έβδομο έτος, είναι ολότελα προφανές πως αναφέρεται στο έκτο έτος.

40. Το Βοήθημα, σελ. 328 συμφωνεί μ’ αυτή τη χρονολόγηση: ‘Ιστορικοί όπως ο Διόδωρος, ο Αφρικανός και ο Ευσέβιος, δείχνουν πως το πρώτο έτος του Κύρου, σαν βασιλιά της Περσίας, αντιστοιχούσε στην 55^η Ολυμπιάδα, έτος 1(560-559 π.Χ), ενώ το τελευταίο έτος του Κύρου τοποθετείται στην 62^α Ολυμπιάδα, έτος 2, (531-530 π.Χ.).

41. Σελ. 190. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε από την Εταιρία Σκοπιά το 1963. Βλ. επίσης, Βοήθημα, σελ. 408.

42. A.K.Grayson, Assyria and Babylonia (Ασσυρία και Βαβυλωνία) στο Orientalia, Τομ. 49, Φύλλο 2, 1980, σελ. 171.

45. Σελ. 10. Το βιβλίο του Grayson Assyrian and Babylonian Chronicles (Ασσυριακά και Βαβυλωνιακά Χρονικά) είναι το πληρέστερο έργο που έχει γραφτεί σχετικά μ’ αυτά τα μνημεία. Περιέχει μια νέα μετάφραση όλων των διαθέσιμων χρονικών.

46. Σχετικά με τα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, ο Dr. Grayson εκφράζει την εκτίμηση του με τα ακόλουθα λόγια: ‘Στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης η ιστοριογραφία φθάνει σ’ ένα χωρίς προηγούμενο ύψος. Η διαύγεια και η ωραιότητα του ύφους που απαντάται στις αρχαίες Εβραϊκές αφηγήσεις είναι μοναδική ανάμεσα στα ιστορικά έγγραφα που προέρχονται από την Εγγύς Ανατολή.’ Grayson, Assyrian and Babylonian Chronicles, σελ. 1.

47. UVB = Voriaufiger Bericht uder die von dem Deutchen Archaaologischen Institut und der Deutschen Orient-Gesellschaft aus Mitteln der Deutschen Forschungsgemeinschaft unternommenen Ausgrabungen in Uruk-Warka. Δύο άλλες μεταφράσεις έχουν εμφανισθεί: του Oppennheim στο: J.B Pritchard’s The Ancient Near East (Η Αρχαία Εγγύς Ανατολή) (Princeton University Press, 1969), σελ. 566, καθώς και τον Grayson στο Weidner von Soden, Reallexikon der Assyriologie, (Berlin and New York: Walter de Gruyter and Co., 1980). Τομ. VI, σελ. 97.

50. Stephen Langdon, Die neubabylonischen Konigsinschriften (Leipzig: J.C. Hinriches’sche Buchhandlung, 1912). Πρόκειται για τον τόμο IV της Vorderasiatische Bibliothek.

51. Ο Πρώτος από τους τρεις τόμους που προγραμματίστηκαν εκδόθηκε το 1973 ως Die neubabylonischen Konigsinschriften (Neukirchen-Vluyn: Neukirchem Verlag). Είναι ο Τόμος 4:1 στην Alter Orient und Altes Testament.

52. H. Lewy, The Babylonian Background of the Kay Kaus Legend (Το Βαβυλωνιακό Υπόβαθρο του Μύθου του Κέι Κάους Λέτζεντ) στο Archiv Orientani (ed. By B. Hronzy, Prague, 1949), σελ. 50,51). Ο Lewy αιτιολογεί ως εξής την επιλογή του: ‘Στη διάρκεια της βασιλείας του (Ναβονίδη), δύο σεληνιακές εκλείψεις, ορατές στη Βαβυλώνα, συνέπεσαν στις 13 του Ουλουλού, η πρώτη συνέβηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 554 π.Χ. και ο βαθμός της ήταν 10,3 ίντσες που σημαίνει πως ήταν σχεδόν ολική. Στη δεύτερη έκλειψη, που έλαβε χώρα στις 16 Σεπτεμβρίου 545 π.Χ., μόνο ένα μικρό τμήμα της σελήνης συσκοτίστηκε. Σύμφωνα με τους πίνακες του Neugebauer… η πρώτη έκλειψη άρχισε στην Βαβυλώνα στις 3 π.μ., η δύση της σελήνης προφανώς ήταν αόρατη εκεί. Αντίθετα, η δεύτερη έκλειψη μπορούσε να παρατηρηθεί στη Βαβυλώνα μεταξύ 1:18 π.μ. και 3:12 π.μ. Εφόσον ο Ναβονίδης ειδικά μνημονεύει δύση της σελήνης ενώ ήταν συσκοτισμένη, είναι σαφές πως περιγράφει την έκλειψη της 26^ης Σεπτεμβρίου 554 π.Χ., που είναι η 13^η Ουλουλού, του δεύτερου πλήρους έτους του’. (σελ. 51, υποσημείωση 105).

53. W.G Lambert, A New Source for the Reign of Nabonidus (Νέα Πηγή για τη βασιλεία του Ναβονίδη) in Ernstr Weidner, ed., Archive fur Orientforschung, (Graz, 1968-69), Τομ. 22, σελ. 1-8.

54. Αν κάποιος θεωρήσει πως είναι δυνατό να βρει μια άλλη έκλειψη της σελήνης στις 13 του Ελούλ, ίσως είκοσι περίπου χρόνια νωρίτερα, που να ταιριάζει στην περιγραφή που δίνει ο Ναβονίδης, ώστε να προσαρμόσει την παρατήρηση της έκλειψης στη χρονολογία που υποστηρίζει η εταιρία Σκοπιά, πρέπει να έχει κατά νου την προηγούμενη συζήτηση του Χρονικού του Ναβονίδη – που είδαμε πως συνδέει τη βασιλεία του Ναβονίδη μ’ εκείνη του Πέρση βασιλιά Κύρου. Οι πληροφορίες που παρέχονται στο χρονικό περιορίζουν την πιθανή χρονολογία του δευτέρου έτους του Ναβονίδη σε μια περίοδο λίγων ετών κατά την οποία πρέπει να αναζητηθεί η σεληνιακή έκλειψη της 13^ης Ελούλ. Από τα λίγα αυτά χρόνια, μόνο ένα έτος απομένει στην πραγματικότητα για την επιλογή μας: το 554 π.Χ.

Εδώ ίσως πρέπει να προστεθούν λίγα λόγια σχετικά με τις σεληνιακές εκλείψεις. Το Βοήθημα, παραθέτοντας από τη Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια τονίζει πως σε κάποια πόλη ή κωμόπολη συμβαίνουν κατά μέσο όρο περίπου σαράντα σεληνιακές εκλείψεις σε πενήντα χρόνια (Βοήθημα, σελ. 330:5). Αν και είναι αλήθεια πως συμβαίνει περίπου μια έκλειψη κάθε οκτώ πλήρεις σεληνιακούς κύκλους (περίπου 1,5 σεληνιακές εκλείψεις ανά έτος), η συχνότητα των εκλείψεων που πέφτουν σε μιαν ορισμένη ημερομηνία, όπως στις 13 του Ελούλ, είναι πολύ μικρότερη. Η συχνότητα επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες επίσης. Ακόμη κι αν μια σεληνιακή έκλειψη συμβεί την ίδια ημερομηνία του ημερολογίου, μετά από κάμποσα χρόνια, η έκλειψη δε θα γίνει την ίδια ώρα της μέρας και δε θα έχει το ίδιο μέγεθος. Αν συμβεί στη διάρκεια των ωρών της ημέρας, θα είναι φυσικά αόρατη. Αν συμβεί την εσπέρα ή κοντά στα μεσάνυκτα, δε θα ταιριάζει με την έκλειψη που περιγράφει ο Ναβονίδης, καθόσον εκείνος την είδε το πρωί, πριν από την Ανατολή του Ηλίου. Η Σκοπιά 15-6-1969, σελ. 376 κ.λ.π. αναφέρεται σ’ έναν άλλο παράγοντα που υποτίθεται πως δυσκολεύει τον προσδιορισμό των αρχαίων εκλείψεων. Τονίζεται πως οι αστρονόμοι από πολύ καιρό είναι ενήμεροι του γεγονότος ότι οι παλίρροιες, που παράγονται από την έλξη που ασκούν η σελήνη και ο ήλιος στους ωκεανούς και στο σώμα της γης προκαλούν επιβράδυνση της περιστροφής της γης, με αποτέλεσμα βαθμιαία επιμήκυνση της ημέρας. Αυτό, ισχυρίζεται το άρθρο, επηρεάζει τα αρχαία υπομνήματα. Επειδή οι αστρονόμοι είναι ενήμεροι αυτών των επιρροών από πολύ καιρό έχουν καταβάλει προσπάθειες να υπολογίσουν το βαθμό της απόκλισης που υφίσταται ανάμεσα στις αρχαίες παρατηρήσεις και στους σύγχρονους υπολογισμούς. Σήμερα, λαβαίνουν υπόψη τους την απόκλιση αυτή κατά τη μελέτη των αρχαίων κειμένων. Το άρθρο της Σκοπιάς συζητούσε τις ηλιακές εκλείψεις και, επειδή ήθελα να γνωρίζω πώς επηρεάζονται από αυτήν την επιμήκυνση της ηλιακής ημέρας οι αρχαίες αφηγήσεις που αναγράφουν σεληνιακές εκλείψεις έγραψα στον καθηγητή Robert R. Newton, που είναι η εξέχουσα αυθεντία επί αυτού του προβλήματος. Για πολλά χρόνια έχει εξετάσει τις κοσμικές επιταχύνσεις της σελήνης και της γης και έχει δημοσιεύσει μια σειρά εργασιών πάνω στο θέμα αυτό. Το βιβλίο του The Moon’s Acceleration and its Physical Origins είναι το καλύτερο διαθέσιμο σε κυκλοφορία έργο που πραγματεύεται το θέμα. Ήθελα να γνωρίζω κατά πόσον η επιμήκυνση της ηλιακής ημέρας έχει επηρεάσει τα αρχαία υπομνήματα σεληνιακών εκλείψεων και αν μπορούμε να εξακολουθούμε να εμπιστευόμαστε τους παλαιότερους πίνακες υπολογισμού των ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων, οι οποίοι δημοσιεύθηκαν από τον Opplzer το 1887 και από τον Ginzel το 1899. Ο Newton στην απάντηση του με ημερομηνία 11 Μαΐου 1981, ανέφερε: ‘δεν έχω χρησιμοποιήσει πολύ τον κανόνα του Ginzel και δεν μπορώ να μιλήσω εξειδικευμένα για τα λάθη που περιέχει. Όμως, αναμένω πως τα λάθη του είναι περίπου τα ίδια μ’ εκείνα που περιέχονται στο Opplzer’s Canon der Finsternisse το οποίο έχω χρησιμοποιήσει εκτεταμένα. Για παράδειγμα, η παλαιότερη σεληνιακή έκλειψη του κανόνα του είναι η έκλειψη της 21^ης Απριλίου 1206, που σε Μέσο Χρόνο Γκρήνουιτς 20 ώρες 17’, μεγέθους 2,6 βαθμών, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του. Σύμφωνα με τους δικούς μου υπολογισμούς, συνέβηκε την ίδια ημερομηνία, σε Μέσο Χρόνο Γκρήνουιτς 20 ώρες 32’ και είχε μέγεθος 2,4 βαθμούς. Συνεπώς είναι εντελώς ασφαλές να χρησιμοποιείται ο Κανόνας του Οππόλζερ για τον προσδιορισμό αρχαίων εκλείψεων, τα μεγαλύτερα λάθη του είναι προφανώς λάθη μισής ώρας.’ ‘Έτσι το επιχείρημα πως η επιμήκυνση της ηλιακής ημέρας που προκαλείται από παλίρροιες δυσκολεύει τον προσδιορισμό των αρχαίων εκλείψεων είναι ολότελα αβάσιμο. Οι επιδράσεις είναι πολύ μικρές για να προξενήσουν οποιαδήποτε προβλήματα στους αστρονόμους, ο δε κανόνας του Οπόλζερ μπορεί να χρησιμοποιείται με ασφάλεια για τον προσδιορισμό αρχαίων εκλείψεων.

55. Langdon, σελ. 53-57, 270-289. Για Αγγλική μετάφραση βλ. Pritchard’s Ancient Near Eastern Texts (Κείμενα της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής) (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1950), σελ. 308-312.

57. Col. x. Η παραπομπή είναι από το βιβλίο J.B. Pritchard’s Ancient Near Eastern Texts (κοινώς, ΑΝΕΤ), σελ. 11.

59. C.J. Gadd, The Harran Inscriptions of Nabonidus (Οι Επιγραφές της Χαρράν για το Ναβονίδη στο Anatolian Studies (Ανατολικές Μελέτες), Τομ. VIII, 1958, σελ. 47, 72, 73.

60. Εξαιτίας κάποιας ασάφειας στις επιγραφές, δεν είναι ολότελα σαφές εάν ο ναός της Χαρράν ολοκληρώθηκε στην αρχή της βασιλείας του Ναβονίδη ή μετά από τη δεκαετή παραμονή του στη Τειμά, στην Αραβία. Πάντως, το έργο φαίνεται πως ξεκίνησε στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του και όλοι συμφωνούν πως αυτός υπολογίζει τα πενήντα τέσσερα χρόνια από το δέκατο έκτο έτος του Ναβοπολασσάρ μέχρι το δικό του έτος ενθρόνισης, οπότε "ο θυμός του Σιν κατέπαυσε", σύμφωνα με το Nabon. Η 1, Β. Η περίοδος αυτή είχε περάσει όταν η υπό συζήτηση στήλη (Nabon. No. Β) γράφτηκε στο δεύτερο έτος του Ναβονίδη. Berger, σελ. 110.

63. b Όπ. Παρ. σελ. 49, 51, στήλ. II: 26-29. Τα 104 χρόνια πρέπει να διορθωθούν σε 101 χρόνια. Ο συγγραφέας που έγραψε την επιγραφή απλώς άθροισε τα βασιλικά έτη, χωρίς να λάβει υπόψη του πως τα τρία έτη του Ασσούρ-ετιλού-ιλί κάλυψαν τμήμα της βασιλείας του Ναβοπολασσάρ. Βλ. παρακάτω σημείωση 65.

65. Η Επιγραφή φαίνεται να δίνει στον Ασσύριο βασιλιά Ασσούρ-ετιλού-ιλί Βασιλεία τριών ετών. Αυτό θεωρείται σαν
πρόβλημα εφόσον υπάρχει μια πινακίδα συμβολαίου που φέρει χρονολογία του τέταρτου έτους αυτού του βασιλιά. (Βλ. Gadd, σελ. 70 κλπ). Από τότε που ο Gadd δημοσίευσε τη μετάφραση αυτού του κειμένου και άλλοι λόγιοι έχουν εξετάσει τόσον αυτό όσο και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με τους τελευταίους Ασσύριους Βασιλείς. Η Joan Oates (bΙrag Τόμ. 28, 1965, σελ. 135-159) προσφέρει μια λύση που την έχουν αποδεχθεί και άλλοι, προφανώς, σαν την πιο ορθή: Όπως είναι πρόδηλο από την επιγραφή, η Αντά-Γκουππί έζησε στη Χαρράν υπηρετώντας υπό Ασσύριους βασιλείς μέχρι το τρίτο έτος του Ασσούρ-ετιλλού-ιλί, οπότε ήρθε στη Βαβυλώνα, εξαιτίας εσωτερικών Ασσυριακών προβλημάτων. Εκεί υπηρέτησε από τότε κι ύστερα Βαβυλώνιους βασιλείς. Όπως εξηγεί η Όουτς, αυτό δε σημαίνει πως το τρίτο έτος του Ασσούρ-ετιλλού-ιλί ήταν το τελευταίο του έτος ή ότι η Αντά-Γκουππί ήρθε στη Βαβυλώνα στο έτος ενθρόνισης του Ναβοπολασσάρ. (Βλ. επίσης, Julian Reade, bJournal οf Cuneiform Stydies (Περιοδικό Εφηνοειδών Μελετών), Τόμ. 23, 1970, σελ. 1-9). Πάντως, το πρόβλημα αυτό δεν επηρεάζει τις βασιλείες των Νεο-Βαβυλώνιων βασιλέων, όπως εκθέτονται στην επιγραφή. Η συζήτησή μας αφορά τη Νεο-Βαβυλωνιακή χρονολογία και φυσικά, για να θεμελιώσουμε αυτή τη χρονολογία, δεν είναι ανάγκη να λύσουμε και όλα τα προβλήματα της Ασσυριακής χρονολογίας.