Στην παράδοσή μας δεν γίνεται μόνον λόγος για την κάθαρση, αλλά προσδιορίζεται και η έννοιά της, που την διαφοροποιεί από κάθε άλλο είδος κάθαρσης, θρησκευτικής, κοινωνικής κλπ. Θα το δούμε στις επόμενες αναλύσεις.

Κατ' αρχάς πρέπει να εξετασθεί τι ακριβώς είναι η κάθαρση. Συνήθως, οι άνθρωποι ομιλούν για κάθαρση της κοινωνίας, του κράτους. Ασφαλώς πρέπει να βελτιωθούν και οι κοινωνικές συνθήκες ζωής. Η κάθαρση, όμως, κατά την Ορθόδοξη παράδοση είναι εσωτερική.

«Όλοι, εδώ στην Ελλάδα, μιλάνε για κάθαρση και σημαίνει ότι πρέπει να εκκαθαρίσουμε τον κρατικό μηχανισμό από τους αντιθέτους, δηλαδή οι δεξιοί, όταν λένε κάθαρση, εννοούν ότι θα φύγουν οι αριστεροί, όταν λένε οι αριστεροί κάθαρση του κρατικού μηχανισμού, πρέπει να φύγουν οι δεξιοί, κ.ο.κ. Οπότε, εδώ στην Ελλάδα, κάθαρση σημαίνει να παστρέψουμε τους εχθρούς μας, δηλαδή.

Οι εχθροί μας, όμως, με αυτήν την έννοια, δεν είναι ο διάβολος, δεν είναι οι λογισμοί που δεν έχουν καμιά δουλειά στην νοερά ενέργεια, αλλά η κάθαρση εδώ γίνεται με νομοθεσία και με αστυνομική παρακολούθηση, δηλαδή, των άλλων. Αυτή είναι η κάθαρση όπως παρατηρείται σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Αλλά η πραγματική κάθαρση δεν είναι με τους νόμους ούτε με την παρακολούθηση του ενός και του άλλου. Η κάθαρση είναι μια εσωτερική κάθαρση».

Στην αρχή η κάθαρση έχει έναν ηθικό προσανατολισμό.

«Η κάθαρση, ουσιαστικά, είναι η ασκητική που κανείς ασκείται στο να αποφεύγει να κάνει κακά πράγματα και να κάνει καλά πράγματα. Δηλαδή, ξεκινάει με μια ηθική, δηλαδή είναι ένας ηθικός προσανατολισμός στην αρχή. Μαθαίνει να νηστεύει, όλα αυτά που χρειάζονται για να προχωρήσει, δηλαδή, στα πρώτα στάδια».

Επειδή κάθε αμαρτία και πάθος είναι αποτέλεσμα της δαιμονικής ενέργειας και της δικής μας θελήσεως, γι' αυτό και η κάθαρση επιτυγχάνεται με την εκδίωξη των ενεργειών του διαβόλου από την ψυχή.

Στα ευαγγέλια βλέπουμε ότι ο Χριστός εξεδίωκε τα δαιμόνια, για να ελευθερώσει τους ανθρώπους που ήταν κυριευμένοι από τον διάβολο Μέσα από αυτήν την ερμηνευτική προσέγγιση μπορούμε να δούμε τις θεραπείες των δαιμονιζομένων.

Αλλά, βεβαίως, οι Πατέρες της Εκκλησίας συγκεκριμενοποιούν την κάθαρση στην ελευθέρωση της καρδιάς και του νου από την κυριαρχία των λογισμών και των παθών. Για να γίνει κατανοητό το τι ακριβώς εννοούν οι Άγιοι Πατέρες, όταν κάνουν λόγο για κάθαρση, πρέπει να τονισθεί ό,τι αναφέρθηκε σε άλλες ενότητες, ότι η ψυχή του ανθρώπου έχει δύο ενέργειες, την νοερά και την λογική ενέργεια. Ο άνθρωπος με την νοερά ενέργεια (νους) έρχεται σε επικοινωνία με τον Θεό και με την λογική ενέργεια έχει γνώση του περιβάλλοντος κόσμου. Στην φυσική κατάστασή τους η νοερά ενέργεια ευρίσκεται στην καρδιά και έχει μνήμη Θεού και η λογική ενέργεια βρίσκεται στον εγκέφαλο και σχηματίζει λογισμούς. Όταν συγχέωνται αυτές οι ενέργειες και όταν οι λογισμοί της διάνοιας καταλαμβάνουν τον νου και κατέρχωνται στην καρδιά, δηλαδή στο παθητικό μέρος της ψυχής, όπου είναι ο θυμός και επιθυμία, τότε δημιουργείται η ακαθαρσία του νου και της καρδιάς.

Έτσι, κάθαρση στην Ορθόδοξη παράδοση εννοείται η ελευθέρωση της νοερός ενεργείας (νους) από τους λογισμούς, όχι μόνον τους κακούς, αλλά και τους καλούς,

«Τι είναι η κάθαρση; Κάθαρση είναι να φύγουν από τον νου όλοι οι λογισμοί και να μείνει ένας λογισμός, Και αυτός ο λογισμός είναι η μνήμη Θεού, η εντύπωση στην καρδιά του ανθρώπου της μνήμης του Θεού, που πλέον δουλεύει όλο το εικοσιτετράωρο».

Στην πτωτική κατάσταση ο νους κυριαρχείται από πολλούς λογισμούς, είναι εκτός λειτουργίας και γι' αυτό πρέπει να ενεργοποιηθεί.

«Θέτουμε σε λειτουργία κάτι που είναι αλειτούργητο· και αυτός είναι ο νους. Γίνεται η κάθαρση, τον σφουγγαρίζουμε καλά - καλά, βγάζουμε όλα τα νοήματα, τους λογισμούς από τον νου, τον νου αυτόν τον κάνουμε μονολόγιστο, γίνεται μονολόγιστος και όχι πολυλόγιστος, γίνεται μονολόγιστος ευχή. Και αυτή είναι η θεραπεία του νοός, και αυτή είναι η επάνοδος της μνήμης. Και επανακτά πλέον ο νους αυτός το μνημονικό που είχε χάσει».

Έτσι, ξεκινά κανείς από εξωτερικά πράγματα, αποφεύγει δηλαδή την αμαρτία, αλλά στην συνέχεια προχωρεί στον εσωτερικό του κόσμο.

«Βλέπουμε στους Πατέρες ότι υπάρχει η κάθαρση, υπάρχει και ο φωτισμός. Και τονίσαμε ότι η κάθαρση δεν είναι κάθαρση υπό καθαρώς ηθική έννοια, αλλά είναι υπό ηθική έννοια, που έχει ασκητική σημασία. Οπότε, κάθαρση στους Πατέρες είναι μια ασκητική κατάσταση που βρίσκεται ο άνθρωπος μετά από αγώνα, όχι να αποφύγει την αμαρτία απλώς, διότι η αποφυγή της αμαρτίας είναι ένα μέρος της ασκήσεως, αναπόσπαστο μέρος της ασκήσεως, αλλά και η κάθαρση της καρδιάς.

Κάθαρση της καρδίας δεν είναι μόνο η αποφυγή της αμαρτίας. Κάθαρση της καρδίας είναι να φύγει από την καρδιά κάποιος λογισμός και να πάει στην λογική του ανθρώπου. Να περιορισθούν όλοι οι λογισμοί, ο τρόπος που σκέπτεται ο άνθρωπος,  δηλαδή, στην λογική και να μείνει η καρδιά χωρίς λογισμούς. Με έναν λογισμό μόνο, μόνο με την προσευχή. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία. Λέγεται ευχή της καρδιάς, όταν αποκτηθεί, λέγεται και μονολόγιστη ευχή. Είναι ο ένας λογισμός, που είναι η ίδια η ευχή, που αποτελεί την αέναη μνήμη Θεού κ.ο.κ. Αυτή είναι η κάθαρση της καρδίας, κατά τους Πατέρες. Δεν είναι απλώς η αποφυγή της αμαρτίας. Εδώ, στην Ελλάδα, έχει επικρατήσει μια πουριτανική αντίληψη περί καθαράς καταστάσεως του ανθρώπου».

Είναι βασική διδασκαλία των Πατέρων ότι πρέπει από τον νου να αδειάσουν όλοι οι λογισμοί, καλοί και κακοί. Βέβαια, οι λογισμοί, ακόμη και οι λογισμοί πονηριάς, πρέπει να υπάρχουν στην λογική, γιατί διαφορετικά ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει στο περιβάλλον έτσι. Όταν λένε οι Πατέρες ότι πρέπει να μην έχουμε λογισμούς, δεν εννοούν να αποβάλλουμε τους λογισμούς από την λογική-διάνοια, αλλά από τον νου που ενεργεί στην καρδιά.

«Πρέπει ο νους του ανθρώπου να καθαρθεί από όλες τις προλήψεις. Αλλά τι εννοούν οι Πατέρες; Εννοούν και τις ήθικές προλήψεις και τις ανήθικες προλήψεις, δηλαδή, και αυτό είναι το παράξενο, ότι πρέπει κανείς να αποβάλη όλους τους λογισμούς».

Μερικοί που διαβάζουν τα πατερικά κείμενα και δεν έχουν αντιληφθεί την διάκριση μεταξύ νου και διανοίας, νομίζουν ότι πρέπει να βγουν όλοι οι πονηροί λογισμοί από την λογική και να αφήσουν εκεί μόνον τους καλούς λογισμούς. Αυτό όμως δεν είναι σωστή ερμηνεία, ούτε μπορεί να πραγματοποιηθεί.

«Εκείνος που κάνει αυτό γίνεται στο τέλος πουριτανός και, μάλλον, οδεύει στο τρελλοκομείο, δηλαδή· δεν γίνονται αυτά τα πράγματα έτσι. Ο σκοπός δεν είναι να αποβάλεις τους πονηρούς λογισμούς, διότι ένας που δεν ξέρει τους πονηρούς λογισμούς, πώς να ξέρει τι να αποφύγει; Πώς θα τους αποβάλεις τους πονηρούς λογισμούς, δηλαδή; Γίνεται αυτό το πράγμα;

Είναι σαν να μην σκέπτεσαι κακά πράγματα, μόνον καλά πράγματα. Καλά, πώς θα είσαι τότε Πνευματικός Πατέρας και θα κατευθύνεις τον κόσμο, αν δεν έχεις στο μυαλό σου, ας πούμε, τα πονηρά πράγματα, στην λογική σου μέσα δηλαδή. Πρέπει να ξέρεις τι είναι τα πονηρά πράγματα. Αν δεν έχεις την πονηριά μέσα στο κεφάλι σου, δηλαδή, και έρχεται ο διάβολος, θα γίνεσαι αμέσως θύμα του διαβόλου, διότι δεν θα ξέρεις να διακρίνεις πλέον. Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα.

Αλλά οι Πατέρες δεν μιλάνε για αποβολή των λογισμών από την λογική, διότι από την λογική δεν μπορείς να αποβάλεις τους λογισμούς, αυτό αποκλείεται, διότι η λογική είναι να λογικεύεται. Όταν λέμε "λογισμός", είναι αυτό που είναι μέσα στην λογική του ανθρώπου, αλλά η αποβολή των λογισμών δεν γίνεται από την λογική του ανθρώπου, γίνεται από τον νου του ανθρώπου. Ο νους πρέπει να καθαρθεί από τους λογισμούς και να αδειάσει πλήρως, που σημαίνει ότι όχι μόνο τους κακούς λογισμούς πρέπει να διώξη ο νους, αλλά και τους καλούς, και να αδειάσει πλήρως ο νους του ανθρώπου. Και μόνον τότε, εφ' όσον η λογική ασχολείται με τα θεμέλια της νοερός προσευχής, τότε μπορεί να πάει η προσευχή από την λογική στον νου, αφού γίνει ο χωρισμός. Αυτό εννοούν οι Πατέρες, όταν ομιλούν για κάθαρση».

Είναι φανερό ότι στην πατερική παράδοση η κάθαρση από τους λογισμούς γίνεται στον νου, ώστε αυτός να ενεργεί στην καρδιά μόνον με έναν λόγο, την μονολόγιστη προσευχή.

«Οι Πατέρες της Εκκλησίας, όταν λένε για κάθαρση του νοός, εννοούν το άδειασμα του νοός όχι μόνο από τους κακούς λογισμούς, αλλά και από τους καλούς λογισμούς. Διότι, όταν αδειάζει ο νους και ηττηθούν τα πάθη του ανθρώπου, τότε έρχεται το Πνεύμα το Άγιον, κάνει την επίσκεψη Του και τότε το Πνεύμα αναλαμβάνει και προσεύχεται μέσα στην καρδιά του ανθρώπου».

«Όταν γίνεται το άδειασμα του νοός, φεύγουν όλοι οι λογισμοί. Καταλάβατε; Δεν είναι ερασιτεχνικό αυτό, το κάνουμε σαν επαγγελματίες, δηλαδή. Είναι σίγουρο ότι γίνεται αυτό.

Θα γίνει αυτό, εφ' όσον κάνει κάποιος υπακοή. Αφού πάει σε έναν Πνευματικό, που έχει νοερά προσευχή και ο υποτακτικός κάνει πραγματική υποταγή, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα φθάσει σ’ αυτό. Στο τέλος μπορεί να πάει στην Κόλαση, αλλά ότι θ’ αποκτήσει νοερά προσευχή, θα την αποκτήσει».

Μπορεί, δηλαδή, ο άνθρωπος όταν έχει ησυχαστή Πνευματικό Πατέρα να γνωρίσει την νοερά προσευχή, αλλά αν υποπέσει σε πνευματικά λάθη, θα χάσει αυτήν την δωρεά και θα καταδικασθεί.

«Η προσευχή του Αγίου Πνεύματος μέσα στην καρδιά του ανθρώπου δεν μπορεί να έρθει στον άνθρωπο, αν ο νους προηγουμένως δεν έχει αδιάσει. Πρέπει ν’ αδιάσει πλήρως. Και από τους καλούς και από τους κακούς λογισμούς., Απ' όλους τους λογισμούς. Γιατί λέγονται λογισμοί; Διότι είναι ενέργειες της λογικής, οι οποίες έχουν εισπηδήσει στον νου, αλλά δεν πρέπει να είναι εκεί. Η λογική έχει λογισμούς, γι' αυτό, πρέπει να φύγουν από τον νου του ανθρώπου και να περιορισθούν στην λογική.

Στον νου να υπάρχει μόνο η μονολόγιστη ευχή. Ένας λογισμός και τίποτε άλλο. Και αυτό είναι η αρχή της θεραπείας του ανθρώπου. Μονολόγιστη ευχή σημαίνει να υπάρχει ο ένας λογισμός, που είναι η μνήμη του Θεού, και τίποτε άλλο. Το "Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό". Ένας λογισμός, που είναι ο Κύριος της δόξης, μέσα στον νου του ανθρώπου, γι' αυτό λέγεται και μονολόγιστη ευχή».

«Όταν κανείς βλέπει την σαφήνεια της διακρίσεως μεταξύ νοός και λογικής, βλέπει ότι η καλλιέργεια του νοός του ανθρώπου, μέσω της καθάρσεως και του φωτισμού, δεν είναι άσχετη με την καλλιέργεια της λογικής. Διότι και η λογική καλλιεργείται μαζί, παράλληλα, αλλά καλλιεργείται κατά τέτοιο τρόπο, που η κάθαρση του λόγου δεν είναι ηθική κάθαρση, δεν είναι μία κάθαρση που έχει ηθικό σκοπό. Είναι ασκητικός ο σκοπός αυτής τής καθάρσεως. Γιατί; Όταν γίνεται η κάθαρση του νοός από την μνήμη φεύγουν οι κακοί λογισμοί, αλλά και οι καλοί λογισμοί. Γίνεται άδειασμα».

Το σημαντικό είναι ότι ο νους του ανθρώπου είναι το κέντρο των πέντε αισθήσεων. Διαχεόμενος ο νους στην κτίση εξακτινώνεται στις πέντε αισθήσεις και μολύνεται. Όταν όμως καθαρισθεί από  τις προλήψεις και τους διαφόρους λογισμούς, τότε όλες οι αισθήσεις ενοποιούνται και γίνεται η ενοειδής συνέλιξη του νου. Αυτό συνιστά την κάθαρση του νου.

«Σήμερα, όταν σκεπτόμαστε αυτά τα θέματα, νομίζουμε ότι κάθαρση είναι το να σταματάμε να αμαρτάνουμε, δηλαδή, εάν είμαστε κλέφτες, να μην κλέβουμε πλέον, εάν κάνουμε ορισμένα άλλα πράγματα, να τα κόψουμε, εάν λέγαμε ψέματα να μην λέμε πλέον ψέματα, και έχουμε περιορίσει την έννοια της καθάρσεως στην έννοια των αμαρτωλών πράξεων. Δηλαδή, η αμαρτωλή πράξη είναι η αμαρτία και η κάθαρση του ανθρώπου είναι να σταματήσει να κάνει αμαρτωλές πράξεις, δεν είναι έτσι; Αυτή είναι η επικρατούσα αντίληψη.

Αν δεις στους Πατέρες, όμως, δεν είναι η κάθαρση μόνο αυτό το πράγμα, αυτό είναι ένα μέρος της ασκητικής.

Η πραγματική έννοια της καθάρσεως είναι να καθαρισθεί ο ίδιος ο νους, που είναι το κέντρο όλων των πέντε αισθήσεων, όπου στην καρδιά του ανθρώπου και στον νου οι πέντε αισθήσεις είναι μία αίσθηση. Μία αίσθηση είναι. Εκεί γίνεται η ενοποίηση των πέντε αισθήσεων, οπότε καταντούν να είναι μία. Και γι' αυτό και η ενέργεια της καρδιάς πρέπει να είναι ενοειδής. Ενοειδής σημαίνει ότι πρέπει να έχει το είδος του ενός, να σταματήσει να είναι πέντε αισθήσεις και να είναι ενοειδής πλέον αίσθηση· και, κατ' αυτόν τον τρόπο, όταν θα έχει συγκεντρωθεί ή συγκεντρώσει τον νου του μέσα στην καρδιά του, τότε μπορεί να φυλάξει τις αισθήσεις του, διότι φυλάει τον νου του. Και εφόσον ο νους ασχολείται μόνο με την προσευχή, εφ' όσον φθάσει ο άνθρωπος σε αυτή την ενοειδή ενέργεια του νου μέσα στην καρδιά, γι' αυτόν τον λόγο και λύονται και τα προβλήματα των πέντε αισθήσεων. Φεύγουν όλα τα νοήματα από την καρδιά, από τον νου, ό,τι προέρχεται από τις αισθήσεις και από την λογική και αυτό το άδειασμα του νου είναι και κάθαρση του νου, αυτή η κένωση του νου είναι η κάθαρση του νου. Και μετά, αφού καθαρισθεί ο νους από την αέναο μνήμη Θεού και από την νοερά προσευχή, σημαίνει ότι το μόνο πράγμα που απασχολεί τον νου είναι πλέον η μνήμη περί του Θεού ή η αδιάλειπτος προσευχή και τίποτα άλλο.

Και όταν κανείς φθάνει σε αυτήν την κατάσταση, πλέον, αντιστέκεται μια χαρά στους πειρασμούς. Γι' αυτό παρατηρείται το φαινόμενο που ασκητές Πατέρες, οι οποίοι είχαν φθάσει στην νοερά προσευχή, συνήθιζαν να μπαίνουν μέσα και στα πορνεία, για να σώσουν τις πόρνες, δηλαδή, που πολλές από αυτές ήσαν αιχμάλωτες μέσα στα πορνεία. Γιατί; Γιατί ήσαν στην κατάσταση αυτή και δεν είχαν πλέον επίδραση από το περιβάλλον, δεν δέχονταν πλέον επίδραση από το περιβάλλον. Αντί να επηρεάζονται από το περιβάλλον, οι ίδιοι επηρέαζαν το περιβάλλον, αντί να σκοτίζονται από το περιβάλλον, οι ίδιοι φωτίζανε και το περιβάλλον. Γι' αυτό αυτοί λέγονται αναμμένες λαμπάδες στους Πατέρες· αυτοί είναι οι αναμμένες λαμπάδες».

Αυτό το οποίο στην Αγία Γραφή ονομάζεται καρδιά (εσωτερική-πνευματική) είναι το λεγόμενο παθητικό μέρος της ψυχής, το επιθυμητικό και θυμικό. Ο καθαρός νους πρέπει να ενεργεί σε αυτό το μέρος της ψυχής και να το κατευθύνει σωστά, οπότε η καρδιά είναι καθαρή. Καθοριζόμενος ο νους δεν μεταφέρει στην καρδιά (επιθυμία-θυμό) τις εικόνες και τις προλήψεις των αισθητών πραγμάτων. Συγχρόνως ο νους, ενοποιώντας όλες τις αισθήσεις και προφέροντας την μονολόγιστη προσευχή, κινεί και την καρδιά σε αγάπη και ζήλο προς τον Θεό.

Οι Ινδουΐστές γνωρίζουν τι σημαίνει άδειασμα της λογικής, αφού απορρίπτουν όλους τους λογισμούς, αλλά δεν γνωρίζουν τι σημαίνει κάθαρση καρδιάς και προ παντός δεν γνωρίζουν πώς ενεργεί η Χάρη του Θεού στην καρδιά του ανθρώπου και τι σημαίνει ότι ο άνθρωπος γίνεται ναός του Αγίου Πνεύματος.

«Οι Ινδουϊστές ξέρουν να κάνουν κάθαρση του νοός. Εκείνο που δεν ξέρουν να κάνουν είναι η κάθαρση της καρδιάς. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της καρδιάς, η οποία είναι μια τρόμπα που δουλεύει, και του νου. Ο χώρος της καρδιάς πρέπει να καθαρισθεί, για να μπορέσει ο νους αυτός να προσεύχεται μέσα στην καρδιά. Οι Ινδουϊστές κάνουν αυτή την κάθαρση του νου και αδειάζουν από αυτόν όλες τις σκέψεις, και καλές και κακές.

Όταν δηλαδή μιλάνε για κάθαρση του νου, τον αδειάζουν και κάνουν "θεωρία". Αυτό λέγεται "θεωρία" σε αυτούς. Στα αγγλικά το λένε meditation και το λένε trascendal meditation. Και το κάνουν πολλές φορές την ημέρα, άλλοι δύο, άλλοι τρεις. Βρίσκουν, έτσι, μια ανάπαυση και μια γαλήνη. Αυτό έχει φυσιολογικές επιπτώσεις, γιατί καλμάρει τα νεύρα, περνάει καλύτερα την ημέρα του ο άνθρωπος. Δεν μαλώνει π.χ. τόσο πολύ με την γυναίκα του κ.ο.κ., Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οφελούνται πάρα πολύ οι Ινδουϊστές από αυτά τα γυμνάσματα που κάνουν. Αλλά το παράξενο είναι πως στην Ινδουϊστική παράδοση δεν υπάρχει ευχή. Τίποτε. Απλώς γίνεται άδειασμα του νου και περιορίζουν τις σκέψεις στην λογική του ανθρώπου. Και κάνουν αυτό το γύμνασμα.

Οι καλόγεροι οι δικοί μας κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, αλλά με αυτό κάνουν και κάθαρση των παθών, που εμφωλεύουν στην καρδιά του ανθρώπου. Γίνεται η κάθαρση της καρδιάς. Και όταν ο άνθρωπος είναι έτοιμος, επειδή πιστεύει στον Χριστό, στην παράδοση κ.ο.κ., έρχεται το Πνεύμα το Άγιον και προσεύχεται μέσα στον άνθρωπο. Στους Ίνδουιστές δεν γίνεται το ίδιο πράγμα».

Ενώ εξωτερικά η πατερική ησυχαστική παράδοση φαίνεται να έχει μερικές ομοιότητες με την άσκηση του Ινδουισμού, εν τούτοις υπάρχει διαφορά. Στην Ορθόδοξη παράδοση συνδέεται η κάθαρση του νου με την κάθαρση των παθών και την πίστη στον Θεό.

«Οι ασκήσεις συνοδεύονται από κάθαρση νοός, κάθαρση παθών και πίστη στον Χριστό και προσευχή. Όλα μαζί είναι αυτά».

Η κάθαρση του νου και της καρδιάς υπήρχε και στην Παλαιά Διαθήκη. Μάλιστα, στον πεντηκοστό (ν΄) ψαλμό, μεταξύ άλλων, ζητούμε από τον Θεό: «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, ο Θεός, και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου».

«Θυμόμαστε την Παλαιά Διαθήκη, που πάρα πολύ μιλάει για την κάθαρση της καρδιάς και έχουμε τον πεντηκοστό (Ν') ψαλμό, που λένε οι παπάδες όταν θυμιατίζουν κλπ. Και εκεί μέσα θα δούμε ολόκληρη προσευχή να μη φύγει το Πνεύμα το Άγιον, για να υπάρχει κάθαρση. 

Σε αυτό το σημείο οι Πατέρες τονίζουν ότι, το να μη φύγει το Πνεύμα το Άγιον, σημαίνει να μην χάσει κανείς την νοερά προσευχή, διότι οι Πατέρες διδάσκουν ότι η νοερά προσευχή δεν είναι μόνον στην Καινή Διαθήκη και στην Χριστιανική παράδοση, αφού και οι Προφήτες είχαν νοερά προσευχή».

Για όλους αυτούς τους λόγους οι Κατηχούμενοι στην αρχαία Εκκλησία έπρεπε να μάθουν στην πράξη πώς καθαρίζει ο νους και πώς επιστρέφει στην καρδιά, ώστε ο νους να διευθύνει την επιθυμία και τον θυμό να πορεύονται κατά φύση και υπέρ φύση.

«Στην πατερική παράδοση, που είναι της Αγίας Γραφής, γίνεται η κάθαρση, μετά βαπτίζεται κανείς, παίρνει το βάπτισμα του ύδατος, αφέωνται οι αμαρτίες του και μετά γίνεται το χρίσμα».

Από όλα τα ανωτέρω φαίνεται ότι κάθε άνθρωπος έχει την δυνατότητα της καθάρσεως της καρδιάς.

«Στην Ορθοδοξία, ο χειρότερος άνθρωπος μπορεί να καθαρισθεί και να φθάσει στην φώτιση».

Η κάθαρση της καρδιάς «είναι ένα στάδιο θεογνωσίας». Και σε αυτό βοηθά αποτελεσματικά το δόγμα.

«Γι' αυτόν τον λόγο το δόγμα είναι οδηγός γι' αυτούς που περνάνε από την κάθαρση και συνεχίζει να είναι οδηγός γι' αυτούς που εξακολουθούν να είναι στην φώτιση».

Έτσι, η κάθαρση του νου και της καρδιάς προσανατολίζει τον άνθρωπο προς τον φωτισμό.

«Η κάθαρση είναι ένας προσανατολισμός, ένας πρακτικός προσανατολισμός, ο οποίος έχει μεγάλη ομοιότητα με την ηθική τάξη που θέλουν όλοι οι πολιτικοί, οι φιλόσοφοι· έχει μια παράλληλη ομοιότητα με αυτά τα πράγματα. Αλλά, όταν κανείς φθάσει σε αυτό το επίπεδο της ασκήσεως, μετά προχωράει και ο φωτισμός». 

Δυστυχώς, όλη αυτή η ασκητική ζωή, όπως βιώνεται στην εκκλησιαστική ζωή και προσδιορίζεται στην πατερική διδασκαλία, έχει διαφοροποιηθεί στην Δύση από τον δυτικό Χριστιανισμό και αυτό μεταφέρθηκε και στον δικό μας χώρο.

«Γι' αυτό και η κάθαρση κατήντησε σήμερα να είναι η ηθική. Καθαρμένος σήμερα στην Ελλάδα είναι ο ηθικός άνθρωπος».

Αυτή η διαφοροποίηση και άλλο ίωση έχει συνέπειες και στην όλη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.

«Με τον ευσεβισμό που ήρθε στην Ελλάδα, μετατράπηκε η κάθαρση από ασκητική σε ηθική κάθαρση. Επίσης, έλεγαν μερικοί ότι οι κανόνες λένε να κοινωνήσουμε κάθε Κυριακή, θα κοινωνήσουμε κάθε Κυριακή Δηλαδή, εφ' όσον έχουμε κατηχηθεί και είμαστε ηθικοί, πρέπει να κοινωνήσουμε κάθε Κυριακή».