Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Προτεσταντισμός, Πεντηκοστιανισμός και Μελέτες

Μέρος 18ο:

- Οι πιστοί χρησιμοποιούσαν εικόνες και στους 3 πρώτους αιώνες και σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της Εκκλησίας

- Παρά την μαρτυρημένη παρουσία εικόνων ουδέποτε υπήρξε σύνοδος πριν την εικονομαχία που να καταδίκασε τη δημιουργία τους

- Η Γραφή διδάσκει ότι για τη δημιουργία εικόνων δεν απαιτείται η απεικόνιση των λεπτομερειών της μορφής

Λένε οι Προτεστάντες: «Απουσία εικόνων στους πρωτοχριστιανικούς ναούς […] έλλειψη σωματικής περιγραφής του ίδιου του Ιησού από τους Ευαγγελιστές».

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο. Είναι σύνηθες φαινόμενο να κάνουν οι Προτεστάντες την υποκριτική ερώτηση, «γιατί φτιάχνετε εικόνα του Ιησού» αφού δεν υπάρχει «σωματική περιγραφή του»;

Προφανώς οι Προτεστάντες ξέχασαν το εδάφιο που ήδη αναφέραμε, όπου ο Θεός προστάζει να δημιουργηθεί θαυματουργή εικόνα από χαλκό, με σχήμα φιδιού (Αριθμοί 21:9).

Από εδώ προκύπτει η διδασκαλία της Γραφής για τον τρόπο δημιουργίας των εικόνων. Διότι ενώ υπάρχει τεράστιο πλήθος διαφορετικών ειδών φιδιού που το καθένα έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ο Θεός αποδέχτηκε απόλυτα την εικόνα που φτιάχτηκε χωρίς να δοθεί η παραμικρή σημασία στις αμέτρητες μικροδιαφορές της εξωτερικής μορφής.

Έτσι και η Εκκλησία απεικονίζει τον Χριστό όχι ως προς τις λεπτομέρειες της μορφής αλλά ως προς την ανθρώπινη φύση Του με την οποία εμφανίστηκε στους ανθρώπους (άραγε οι Προτεστάντες που στα βιβλία και τα φυλλάδιά τους έχουν εικόνες του Ιησού, των Αποστόλων και όλων των βιβλικών προσώπων, από πού έμαθαν την μορφή τους; Βρήκαν… φωτογραφίες;)

Ως προς την ιστορία των εικόνων τώρα:

1. Είναι γνωστό, ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, όταν κρύβονταν στις κατακόμβες χρησιμοποιούσαν εικόνες, όπως για παράδειγμα τον συμβολισμό της Αναστάσεως του Χριστού διά της εικόνας του Ιωνά και του κήτους, η οποία εμφανίζεται σε «νωπογραφίες των κατακομβών της Ρώμης τον 2^ο αιώνα μ.Χ.» (βλ. «Καινή Κτίση, Η Θέση του κόσμου στην Ορθόδοξη οπτική», έκδοση του περιοδ. «Σύναξη», Αθήνα 2003, σελ. 6).

2. Επίσης, μόλις στα μέσα του 2^ο αιώνα οι Χριστιανοί έφεραν πάνω τους εικόνες με μυστικό Χριστιανικό συμβολισμό, όπως η άγκυρα, το περιστέρι ή το ψάρι, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κλήμεντος Αλεξανδρείας (PG 8,633).

3.Οι Χριστιανοί επίσης, γύρω στα 250 μ.Χ., χρησιμοποιούσαν εικόνες όπως του «Καλού Ποιμένα» ή απεικονίσεις με τα θαύματα του Χριστού στους «κατ’ οίκον ναούς» που χρησιμοποιούσαν για τη λατρεία (βλ. «Ιστορία της Ορθοδοξίας», τόμ. 1, έκδ. 2008, σελ. 417).

4. Ο Τερτυλλιανός (155-240μ.Χ.) αναφέρει Χριστιανικές απεικονίσεις από τους Χριστιανούς της εποχής του ακόμα και για οικιακή χρήση [Depudicitia (= περί καθαρότητας) 7 & 10].

5. Η παλαιότερη ιστορική μαρτυρία για χριστιανική εικόνα έρχεται από τον 1^ο αιώνα και ήταν ένας ανδριάντας του Χριστού τον οποίο έστησε η αιμορροούσα γυνή (Ματθαίο 9:20-22) για να τιμήσει τον Κύριο που την θεράπευσε. Τη μαρτυρία αυτή παραδίδει ο ιστορικός Ευσέβιος (Εκκλησιαστική Ιστορία 7,18) και ο ιστορικός Σωζομενός που γράφει ότι: «στην Καισάρεια Φιλίππου … υπήρχε λαμπρό άγαλμα του Χριστού, το οποίο αφιέρωσε η αιμορροούσα που απαλλάχτηκε από την αρρώστια της» και προσθέτει ότι το άγαλμα αυτό καταστράφηκε από τους ειδωλολάτρες «επί Ιουλιανού» (PG 67,1280BC).

Είναι σαφές πως αν οι Χριστιανοί είχαν τις εχθρικές αντιλήψεις κατά των εικόνων που φαντάζονται οι Προτεστάντες, τότε από ευσέβεια θα είχαν καταστρέψει το άγαλμα αυτό. Όμως επέζησε τόσους αιώνες και μαρτυρείται η επιβίωσή του έως τον 4^ο αιώνα.

Εκτός αυτών, ο Βασίλειος Καισαρείας είχε μιλήσει για ζωγράφους, οι οποίοι μπορούν με χρώματα να αναπαριστούν τους αγίους και τον Χριστό, σε μια εικόνα μάλιστα που μπορεί να έχει θαυματουργά αποτελέσματα αφού μόλις την αντικρίζουν οι δαίμονες καταθλίβονται:

«Σηκωθείτε τώρα λαμπροί ζωγράφοι των αθλητικών κατορθωμάτων […] Θέλω να δω επάνω στον πίνακά σας λαμπρότερο τον αθλητή ζωγραφισμένο. Ας κλάψουν οι δαίμονες χτυπημένοι από τις δικές σας [ζωγραφισμένες] ανδραγαθίες του μάρτυρα […] Ας ζωγραφιστεί στον πίνακα και ο αγωνοθέτης Χριστός· του οποίου η δόξα εις τους αιώνες των αιώνων. Αμήν.» («Εις Βαρλαάμ τον Μάρτυρα», PG 31,489Α).

Αλλά και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει:

«[Του αγίου Μελετίου] πολλοί ζωγράφισαν εκείνη την αγία εικόνα  παντού, όχι μόνο για να ακούνε την αγία προσφώνηση εκείνης, αλλά και για να βλέπουν παντού το σχήμα του σώματος, και να έχουν κάποια διπλή παρηγοριά της απουσίας του» («Εις τον εν αγίοις πατέρα ημών Μελέτιον», PG 50,516).

Επίσης, ο Μεθόδιος Ολύμπου αναφέρεται στην τιμή των εικόνων με Αγγέλους και ότι μέσω αυτών δοξάζεται ο Θεός:

«Τις μεν εικόνες των αγγέλων, τις αρχές και τις εξουσίες Αυτού οι οποίες είναι κατασκευασμένες από χρυσό, εις τιμή και δόξα Αυτού κάνουμε» («Περί Αναστάσεως», PG 18,289B).

Το ίδιο και ο Εφραίμ ο Σύρος που αναφέρει πως οι αγιογράφοι που ζωγραφίζουν αγίους θα πρέπει να προσεύχονται στον Θεό για να γίνει το έργο τους αντάξιο της πραγματικότητας:

«Μην έχοντας χρώματα (ενν. τον αγιογράφο), άξια της εικόνας, ούτε πάλι δάκτυλο που να μπορεί να αποτυπώσει σε αυτή την εικόνα τον τέλειο χαρακτήρα […] χάρη αυτών πέφτει στα γόνατα, παρακαλώντας με δάκρυα τον Κύριο των πάντων, τον βασιλέα Χριστό […] για να χαρίσει αυτός ο Θεός ο αγαθός και άγιος πραγματική σοφία και σύνεση και δύναμη, ώστε να αναστήσει μεγάλη εικόνα και αντάξια με τον αγώνα αυτό των αγίων Μαρτύρων» (Εφραίμ Σύρου, «Έργα», τόμ 7, σελ. 176-177).

Επιπροσθέτως, στον 4^ο αιώνα, στόλιζε τα ανάκτορα ένας τεράστιος πίνακας, όπου είχε αποτυπωθεί ο Σταυρός που νικά τον διάβολο με μορφή δράκου, κάτι το οποίο, όπως αναφέρεται, είχε γίνει με θεία έμπνευση:

«Περί της εικόνας αυτού πάνω στην οποία βρίσκονταν ο σταυρός και κάτω κτυπιόνταν ο δράκος […] αλλά αυτά δήλωναν διά της εικόνας τα χρώματα· εμένα δε, με κατείχε θαυμασμός για την ευφυΐα του βασιλιά, διότι με θεία έμπνευση αποτύπωνε αυτά τα οποία οι φωνές των προφητών είχαν προείπει ως εξής για το θηρίο αυτό» (Ευσέβιος Καισαρείας, «Εις Βίον Κων/νου» 3,3. PG 20,1057ΑB).

Επιπλέον, όπως γράφει ο αείμνηστος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής των Αθηνών, Παναγιώτης Τρεμπέλας, αυτή η πρακτική υπέρ των Εικόνων ίσχυε και στη Δύση:

«Ο μεν Prudentius (σ.σ. Προυδέντιος) περιγράφει τις εικόνες στις οποίες είχε διαζωγραφιστεί το μαρτύριο του αγίου Κασσιανού καθώς και το μαρτύριο του αγίου Ιππολύτου, ο δε Παυλίνος της Νώλης και ο Σουλπίκιος Σεβήρος διακοσμούσαν με θρησκευτικές εικόνες τις βασιλικές που είχαν αναγερθεί από αυτούς. Επιπλέον δε και ο Ιερώνυμος ομιλεί περί εικόνων των Αποστόλων τις οποίες συνήθιζαν να ζωγραφίζουν πάνω σε σκεύη, αλλά και ο Αυγουστίνος αναφέρει, ότι στα χρόνια του επικρατούσε η συνήθεια σε πολλούς τόπους (multisinlocis) να αναπαριστούν τον Πέτρο και τον Παύλο πλησίον του Κυρίου μας» (Παναγιώτης Τρεμπέλας, «Δογματική», τόμ. 3, σελ. 405).

Επίσης, ο Θεόδωρος Αναγνώστης (6^ος αιώνας) γράφει ότι η Ευδοκία, η σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β΄ (408–450), αγόρασε εικόνα της Θεοτόκου (PG86,165Α), την οποία μάλιστα, πιστευόταν πως την είχε δημιουργήσει ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Λουκάς, κάτι που φανερώνει σαφώς συνείδηση αποστολικής καταγωγής των εικόνων. Την εικόνα αυτή, η Ευδοκία την έστειλε στην Πουλχερία, σύζυγο του αυτοκράτορα Μαρκιανού (450-457), την οποία Πουλχερία ο Θεόδωρος Αναγνώστης ονομάζει «Ευσεβή» (PG 86,168B).

Επιπλέον στους αιώνες 6^ο-8^ο έχουμε σημαντικά αντι-ιουδαϊκά ή αντι-εικονομαχικά έργα υπέρ των εικόνων, όπως του Λεοντίου Κύπρου, του Θεόδωρου Στουδίτη, του Ιωάννου Δαμασκηνού και βεβαίως της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Πέραν όλων αυτών βεβαίως, έχουμε τη σημαντική μαρτυρία που προκύπτει από τις επτά Οικουμενικές Συνόδους, ουδεμία εκ των οποίων καταφέρθηκε ποτέ κατά των εικόνων, γεγονός που δείχνει ότι οι Προτεστάντες είτε αγνοούν, είτε αποκρύπτουν την πραγματικότητα.