Πολλά γεγονότα και πράξεις στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης προτύπωσαν και συμβόλισαν γεγονότα και πράξεις της ιστορίας της Καινής Διαθήκης παίρνοντας όχι μόνο διαφορετικό νόημα αλλά και υψηλό πνευματικό περιεχόμενο. Έτσι π.χ. η διάβαση από τους Ιουδαίους της Ερυθράς Θάλασσας που τους οδήγησε από την γη της δουλείας στην γη της ελευθερίας συμβολίζει στον Χριστιανισμό το βάπτισμα που είναι το πέρασμα από το «κράτος» του διαβόλου στο «κράτος» των τέκνων του Θεού. Ή το «μάνα» η τροφή που έτρωγαν οι Ισραηλίτες στην έρημο συμβολίζει την Θεία Ευχαριστία που είναι τροφή αθανασίας.

Κατά παρόμοιο τρόπο και οι θυσίες στον Αρχαίο Ισραήλ προτυπώνουν και συμβολίζουν την ύψιστη θυσία που έγινε ποτέ στον κόσμο. Αυτή του Θεού (Χριστού) για την σωτηρία του πλάσματός του.

Αξίζει λοιπόν να παρακολουθήσουμε το είδος, τον τρόπο και τον σκοπό που γίνονταν αυτές στον Αρχαίο Ισραήλ, γεγονός που θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πιο βαθιά την ύψιστη θυσία του Χριστού.

1. Οι θυσίες στον Αρχαίο Ισραήλ

Οι θυσίες στον Αρχαίο Ισραήλ αποτελούν εντολή Θεού όπως αναφέρει και ο Ωριγένης (1) όχι βέβαια ως ευτελή νομοθεσία όπως ελήφθη από ορισμένους που αντιτίθεντο σε αυτή αλλά ως «Αποκεκρυμμένα εν τούτοις μαθήματα» προς κατανόησιν των Θαυμασίων του Θεού (2) .

Εμφανίζονται μετά την διάπραξη της αμαρτίας εκ μέρους του ανθρώπου στον κόσμο και αποτελούν την κυριότερη έκφραση λατρείας προς τον Θεό. Ένας από τους βασικούς λόγους της προσφοράς των θυσιών είναι η άφεση των Αμαρτιών «Και δείται θυσίας προς άφεσιν»(3).

Σύμφωνα με τον Ωριγένη ο Θεός επέτρεψε και για έναν άλλο λόγο να του προσάγουν θυσίες. Το έκανε επειδή ήθελε να περιορίσει τις ορμές που είχαν οι Ιουδαίοι να θυσιάζουν στα είδωλα (3β).

Το κέρδος από τη θυσία είναι διπλό διότι και στο Θεό προσάγεται τιμή αλλά και αυτά τα οποία θύει ο καθένας δεν πρόκειται να τα προσκυνήσει ποτέ νομίζοντάς τα ότι είναι Θεός (4) αλλά παιδαγωγείται στο να τα προσφέρει στον Αληθινό Θεό ως κτίσματα.
Τέλος ο Ιερέας έπρεπε να φάει από το θυσιαζόμενο αλλιώς η θυσία θα ήταν ατέλεστη και η αμαρτία θα έμενε στον προσφέροντα (5).

Η θυσία του Αρχαίου Ισραήλ εξέφραζε την ατομική και την εθνική ευσέβεια και αποτελούσε το ουσιαστικότερο μέρος της λατρείας του. Για να προσεγγίσει ο Ισραηλίτης τον Θεό έπρεπε να προσφέρει θυσίες. Ήξερε ότι δεν πρέπει να εμφανισθεί μπροστά στο Θεό με άδεια χέρια σύμφωνα με την εντολή του Θεού στην Έξοδο «ουκ οφθήση ενώπιόν μου κενός» (23,15). Αυτό όμως δεν ήταν ότι χειρότερο. Το πιο εφάμαρτο ήταν το να εμφανισθεί ο Ισραηλίτης με ακάθαρτα χέρια και με άδεια καρδιά χωρίς δικαιοσύνη.

2. Είδη των θυσιών

Η προσφορά ξεκίνησε από τη Γένεση όπου ο Κάїν προσέφερε ως θυσία στον Θεό καρπούς της γης και ο Άβελ προσέφερε ως θυσία από τα πρωτότοκα των προβάτων αυτού. Ο Θεός εκεί δέχθηκε την προσφορά ερευνώντας και την διάθεση του προσφέροντος. Αυτή η πράξη μας πληροφορεί όχι μόνο για την αποδοχή των θυσιών από το Θεό αλλά και για την διάκρισή τους σε αιματηρές και αναίμακτες.

Η θυσία γινόταν επί τη ευκαιρία συγκεκριμένων περιστατικών σε θυσιαστήρια που ήταν πρόχειρα κατασκευασμένα όπου η ίδρυσή τους ήταν ισάξια με τη θεμελίωση Ιερού.

Πριν τη Μωσαїκή περίοδο δεν υπήρχε καθορισμένος τόπος προσφοράς αλλά ούτε και ειδικοί λειτουργοί. Από την Μωσαїκή εποχή ορίζονται τακτοί χρόνοι προσφοράς των θυσιών σε μόνιμο θυσιαστήριο το καλούμενο ως «θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων» (Έξ 30,28) που βρίσκονταν στην αυλή του Ιερού. Αυτό κατασκευάσθηκε με εντολή του Θεού από τον Μωϋσή και αποτελούσε το κέντρο της λατρείας στην Π.Δ.

Ο περιορισμός της προσφοράς των θυσιών σε έναν ορισμένο τόπο ήταν σύμφωνος προς το πνεύμα της Μονοθεїστικής θρησκείας τής Π.Δ (6) επειδή ο Θεός δεν μπορούσε να λατρευθεί σε άλλο τόπο εκτός του καθορισμένου θυσιαστηρίου (7).

Οι θυσίες χωρίζονταν σε αιματηρές και αναίμακτες και προσφέρονταν «εις οσμήν ευωδίας (8) τω Κυρίω (8β)». Αυτή η έκφραση «εις οσμήν ευωδίας τω Κυρίω» (Λευιτ 1,9) δηλώνει την αποδοχή τους εκ μέρους του Θεού και την ευαρέσκειά του.

Αιματηρές είναι το ολοκαύτωμα και η εξιλαστήρια θυσία (9) και αναίμακτες είναι οι καρποί της γης που ήταν κυρίως δημητριακά, οίνος και έλαιο, η θυσία του θυμιάματος και η προσευχή. Ο σκοπός τέλεσής τους ήταν ο φόβος του Θεού, η προσπάθεια εξευμένισης του Θεού δηλαδή από τον άνθρωπο για τα παραπτώματα του τελευταίου που εξόργιζαν τον Θεό. Μέσα στο σκοπό αυτό ήταν και η έκφραση ευγνωμοσύνης καθώς και η απαλλαγή του Ισραήλ από κάποια δοκιμασία.

Από τις αναίμακτες θυσίες το πιο βασικό στοιχείο είναι το έλαιο. Η αναίμακτη θυσία γνωστή ως δώρο του θεού συνόδευε συνήθως την αιματηρή αλλά μπορούσε να προσφερθεί και από μόνη της. Ήταν συνήθως άζυμος άρτος παρασκευασμένος από σιμιγδάλι διαποτισμένο με λάδι όπου εναπέθεταν πάνω σε αυτό λιβάνι. Το έλαιο είχε και τελετουργική χρήση. Με αυτό χρίονταν ο Αρχιερέας και οι ιερείς αλλά και οι βασιλείς για να εγκατασταθούν στο αξίωμα τους αλλά και απλοί άνθρωποι.

Υπήρχαν και οι ιερές προσφορές οι οποίες έχουν τον χαρακτήρα των θυσιών. Μία τέτοια προσφορά είναι η προσφορά των πρωτοτόκων αρσενικών τέκνων στο Θεό και η εν συνεχεία εξαγόραση της αφιέρωσής τους με την καταβολή λύτρων στο Ναό.

3. Τρόποι προσφοράς των θυσιών

Το ολοκαύτωμα προσφερόταν σύμφωνα με τις διατάξεις του Λευїτικού (1,1-17.6,1) οι οποίες χαρακτηρίζονται ως «ο νόμος της ολοκαυτώσεως» (6,2.7,37).

Το τελετουργικό της περιελάμβανε την ένδυση του Αρχιερέα με την ειδική αρχιερατική του ενδυμασία και την είσοδό του στο θυσιαστήριο όπου προσέφερε τον ενιαύσιο Μόσχο.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι θάνατος απειλούσε τους Ιερείς εάν έμπαιναν μεθυσμένοι μέσα στη Σκηνή του Μαρτυρίου. Έπρεπε να εισέρχονται με καθαρή τη διάνοια χωρίς να είναι μεθυσμένοι από «σίκερα» και ανθρώπινους λογισμούς και έννοιες (9α).

Το θυσιαζόμενο ζώο ήταν τρυγόνα, περιστερά, ερίφιο, αμνός, μόσχος, και καιγόταν (9β) ολόκληρο στο θυσιαστήριο εκτός από το δέρμα του.

Εν συνέχεια ράντιζε με το Αίμα του Μόσχου (9γ) το Άγιον και μόνο αυτή τη μέρα το Άδυτο της Σκηνής του Μαρτυρίου. Ράντιζε επίσης επτά φορές το «ιλαστήριον» της Κιβωτού της Διαθήκης.

Το τυπικό συνεχιζόταν με την προσφορά δύο τράγων για τους οποίους έριχναν κλήρο για το ποιός θα προσφερθεί ως θυσία στο Θεό ενώ ο άλλος στέλνονταν στην έρημο μεταφέροντας εκεί τις αμαρτίες του λαού. Ο ραντισμός με το αίμα του κληρωθέντος τράγου έχει την έννοια του εξαγνισμού και της κάθαρσης των αντικειμένων της λατρείας από τους μολυσμούς των Ισραηλιτών. Σειρά έχει μετά ο εξαγνισμός και η κάθαρση του Αρχιερέα και των ιερέων.

Ο Αρχιερέας θέτει τα χέρια του στο κεφάλι του δεύτερου (10) και εξομολογείται τις αμαρτίες του λαού (10α).

4. Σημασία των θυσιών

Οι θυσίες αυτές είχαν εξιλαστικό χαρακτήρα όπως και τα ολοκαυτώματα τα οποία θεράπευαν τον διακαή πόθο του Ισραηλίτη να εξαγνισθεί ενώπιον του Θεού για τις αμαρτίες του.

Η απομάκρυνση του Ισραήλ από την Διαθήκη που συνήψε και από την αγιότητα του Θεού τον κάνουν να προσφέρει ως εξιλέωση τις θυσίες. Ο Ισραηλίτης είχε τη βαθιά συναίσθηση ότι είναι αμαρτωλός σε αντίθεση με την Αγιότητα του Γιαχβέ με τον οποίο προσπαθούσε να συνδεθεί. Στόχος του είναι η θεμελίωση μιας κοινωνίας αγάπης μαζί του (10β).

Έπρεπε όμως πρώτα να εξιλεωθεί απέναντι στο Θεό του. Η εξιλέωση στην Π. Δ. κατανοείται ως εξάλειψη των αμαρτιών του Ισραηλίτη (10γ) και αποκατάσταση των σχέσεών του με τον Θεό τις οποίες ο ίδιος ο Ισραηλίτης είχε διαρρήξει.

Για το σκοπό αυτό είχε καθιερωθεί η ετήσια εορτή του Εξιλασμού (10δ) ως μία από τις επισημότερες εορτές του Ιουδαϊκού ημερολογίου. Πραγματική εξιλέωση όμως δεν επιτυγχάνεται με την εναπόθεσή τους στον αποδιοπομπαίο τράγο (11). Εδώ έχουμε μόνο εναπόθεση των αμαρτιών.

Το προσφερόμενο ζώο έπρεπε να ήταν απαλλαγμένο από παντός μώμου αλλιώς δεν γινόταν δεκτό (12). Ο τράγος παίρνει της αμαρτίες πάνω του αλλά δεν ταυτίζεται με το θύμα της θυσίας (12α).

Η πραγματική άρση των αμαρτιών του κόσμου ολόκληρου γίνεται από τον ίδιο τον Δούλο του Γιαχβέ.

Στην Κ. Δ. έχουμε την πλήρη ανάθεση των αμαρτιών του στον Δούλο του Γιαχβέ (12β) όπου με την θυσία του υποκαθιστά ελεύθερα τους αμαρτωλούς και εκτίει την ποινή τους (13).

Έτσι ο Δούλος του Γιαχβέ στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού επιτελεί την πραγματική εξαγνιστική πράξη παραδίδοντας «την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλών» (14). Με το αίμα του Χριστού έχουμε την πλήρη απολύτρωση (15).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ωριγένους Εκλογαί, Εις το Λευїτικόν, PG 12,397A. «Και ανεκάλεσε Μωϋσήν. Λευїτικόν ωνόμασται επειδή το της ιερωσύνης και τα των θυσιών και όσα τοιαύτα προσέταξεν ο Θεός, εν τούτω Λευїτικώ φέρεται»

2. Ωριγένους Εκλογαί, Εις το Λευιτικόν, PG 12,397Β. «Τον περί θυσιών λόγον οι μη ορθώς ενορώντες καταφρονούσιν η ως ευτελούς νομοθεσίας, και μηδέν άξιον του Δημιουργού εχούσης, η αυτού του Δημιουργού ως ευτελή νομοθετούντος ασεβώς καταψηφίζονται…..Ο νόμος πνευματικός εστί δύναται διαβλέψαι ως άξια Θεού εστίν αποκεκρυμμένα εν τούτοις μαθήματα»

3. Ωριγένους Εκλογαί, Εις το Λευїτικόν, PG 12,400Α.

3β. Ένθα ανωτέρω, 379C. «Επειδή έχαιρον ταις θυσίαις οι Ιουδαίοι εν Αιγύπτω ταύταις προσεθίσαντες, ως και η εν τη ερήμω μοσχοποιία μαρτυρεί, επέτρεψεν ο Θεός ταύτας αυτώ προσάγειν, ταύτη χαλινώσας της πολυθεΐας τας ατάκτους ορμάς και του μη θύειν δαίμοσι». Κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό υπάρχουν δυo μεταθέσεις ως προς το θέμα της σχέσεως Π. Δ. και Κ. Δ. Η πρώτη μετάθεση είναι από τα είδωλα στον (μωσαϊκό) Νόμο, και η δεύτερη από τον Νόμο στο Ευαγγέλιο. Πρόκειται σαφώς για διαδοχική και πληρέστερη αποκάλυψη, καθόσον ο Θεός ενεργεί «παιδαγωγικώς και ιατρικώς» . Με την πρώτη περικόπτει ο Θεός τα είδωλα, επιτρέπει όμως τις θυσίες. Με την δεύτερη καταργεί τις θυσίες, διατηρεί όμως την περιτομή. Με τον τρόπο αυτό τα έθνη των ειδώλων μεταστρέφονται σε Ιουδαίους και οι Ιουδαίοι σε χριστιανούς. Με τις επί μέρους αυτές μεταθέσεις οι άνθρωποι «κλέπτονται» στο Ευαγγέλιο. Η πρώτη χαρακτηρίζει την οικονομία του Θεού, η δεύτερη την τελειότητα (ομοίως). Η μνεία της περιτομής (με αναφορά στην Γαλ. 5,11), ως του χαρακτηριστικού της δεύτερης μεταθέσεως, κατανοείται ως παραχώρηση προς τους Ιουδαίους μέχρι να γίνουν τελείως χριστιανοί.

4. Ωριγένους Εκλογαί, Εις το Λευїτικόν, 400C. «Διπλούν δε εστι το κέρδος το από του θύειν · και ότι Θεώ προσάγεται τιμή, και ότι α θύει τις ουκ αν προσκυνήσειεν, ουδέ αν οιηθείη Θεόν είναι.»

5. Ένθα ανωτέρω, 400D. «Δείκνυσι δε ότι μη των ιερέων εσθιόντων, ατέλεστος η θυσία, και η αμαρτία μένει· εχρήν γαρ και εκ του αίματος εισενεχθήναι, και αυτούς φαγείν»

6. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87, 749A. «Απαγορεύει δε θυσίαν αλλαχού μη γίνεσθαι της σκηνής, της Αιγυπτίων αυτούς αποφέρων πολυθεΐας»

7. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 552A-C. «Ότι δε τόπος ταις θείαις ιερουργίαις ο μάλιστα πρέπων, η Εκκλησία του Θεού, και εν αυτή αναγκαίως το Χριστού τελείται μυστήριον, ενδείξειεν αν ουκ ασυμφανώς προσεπενεγκών οις έφην · «Εν τόπω αγίω βρωθήσεται, εν αυλή της σκηνής του μαρτυρίου». Αλλ’ ήν κατ’ εκείνο καιρού μία μεν κατά την έρημον σκηνή, και εις μετ’ εκείνην ο ναός, ον εν τοις Ιεροσολύμοις ο Σολομών εδείματο. Και θάνατος ην τοις έξω θύουσι της σκηνής…Έξω γαρ θύουσι της αγίας σκηνής, το περί της αμαρτίας, ουκ εν τόποις αγίοις την ιεράν τελούσι θυσίαν»

8. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 545A «…οι ιερείς, επί το θυσιαστήριον, επί τα ολοκαυτώματα, επί τα ξύλα επί του πυρός, κάρπωμα οσμή ευωδίας τω Κυρίω»

8β. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87, 700A. «Ευωδίας δε οσμή, φησί, τω Κυρίω, κατά την ευσέβειαν. Άλλως γαρ δυσώδη τα καιόμενα σώματα. Όθεν αντί ευωδίας, ευδοκίας ηρμήνευσαν οι λοιποί».

9. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 541A «Και ταυτί δη πάλιν έξεστι καταθρείν και εκ των γεγραμμένων εν τω Λευїτικώ. Έχει δε ούτως «Εάν δε προσφέρεις θυσίαν πρωτογεν[ν]ημάτων τω Κυρίω νέα πεφρυαγμένα χίδρα ερεικτά τω Κυρίω, και προσοίσεις την θυσίαν των πρωτογεν[ν]ημάτων, και επιχεείς επ’αυτήν έλαιον, και επιθήσεις επ’αυτήν λίβανον. Θυσία εστί. Και ανοίσει ιερεύς το μνημόσυνον αυτής από των χίδρων συν τω ελαίω, και πάντα τον λίβανον αυτής, κάρπωμά εστι τω Κυρίω». Ο Walter Zimmerli αναφέρει χαρακτηριστικά: «Την κοινωνία (communio) με το Γιαχβέ τη βρίσκουμε κυρίως στη χαρακτηριζόμενη ως «σφάγιο» (zaebah) θυσία, που μαρτυρείται ήδη για την Παλαιότερη εποχή. Έτσι κατά το Α' Βασ. 1 ο Ελκανά ανεβαίνει κάθε χρόνο τη γυναίκα και τα παιδιά του στο ιερό στη Σηλώ, για να προσκυνήσει εκεί «Γιαχβέ των δυνάμεων» και να θυσιάσει (zbh). Το θυσιαστικό τυπικό του Λευϊτ. 3 καθορίζει επακριβώς ποιά τεμάχια της θυσίας αυτής, που εδώ ονομάζει zaebah selamin, πρέπει να καούν στο θυσιαστήριο για το Γιαχβέ. Το Α΄ Βασ. 1 δείχνει περαιτέρω κατά τρόπο εποπτικό πως συγκεντρώνεται σε γεύμα κοινωνίας η οικογένεια του θυσιάζοντος, κατά το όποιο δίνεται στον καθένα το μερίδιό του, και πως γευματίζει ενώπιον του Γιαχβέ. Μπορούμε να υποθέσουμε πως ο χαρούμενος τόνος που κυριαρχεί στην περιγραφή των θυσιών από το Δευτ. 12, 5-7 κ.α. — όπου όμως συμπεριλαμβάνονται κατά μη συστηματικό τρόπο κάθε λογής προσφορές θυσίας — προέρχεται κυρίως από την προσφορά zaebah, κατά την οποία η κοινωνία γιορτάζεται με το δείπνο. Το Δευτ. δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο ότι δεν θα ξεχαστούν κατά τον εορτασμό ο φτωχός και ο Λευίτης που κατοικεί στον τόπο. Η χρήση από τον P τον πληρέστερου χαρακτηρισμού zaebah selamin πρέπει να σχετίζεται με μεγαγενέστερη σύνδεση του θυσιαστήριου δείπνου με την αρχικά απλώς selamin χαρακτηριζόμενη «τελική θυσία».

9α. Ωριγένους Εκλογαί, Εις το Λευιτικόν, PG 12,400C. «Και ου μη αποθάνητε. Θάνατος ο λόγος έοικεν απειλείν ιερεύσιν, οίνον και σίκερα, πίνουσιν, ηνίκα αν εις την σκηνήν εισπορεύωνται. Δει γαρ τους υπέρ του λαού ευχομένους επισκόπους αποστρέφεσθαι από μέθης, ου μόνον της από οίνου, αλλά και της των πραγμάτων, και διαλογισμών ανθρωπίνων. Ουχ ως άτοπον δε απαγορεύει τούτο, αλλ’ ότι ήδει το ακρατές των Ισραηλιτών, ότι οπόταν άψοιντο, εις αμετρίαν εχώρουν. Ίν’ ότε εις τα άγια εισπορεύονται, νηφάλιον το της ψυχής ακριβές έχωσι, και λεπτόν του Θεού μνημόσυνον».

9β. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87,697A. «Η ολοκαύτωσις την ολόκληρον ανάθεσιν εις Θεόν δηλοί. Διό τα των ιερέων εκ σεμιδάλεως δώρα ολόκαυτα»

9γ. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87, 717Β -720Α. «Αίματι και ελαίω ερράντισεν αυτούς. Το μεν έλαιον, από του ελαίου της χρίσεως· το δε αίμα, από του θυσιαστηρίου. Και ταύτα τύπος αν είη, το μεν αίμα , του σωτηρίου πάθους· το δε έλαιον, της επί του λουτρού χρίσεως. Αλλ’ εν νόμω οι ιερείς μόνοι, εν δε τη χάριτι το πλήθος όλον. Οι βασιλείς δε ελαίω μόνω.»

10. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 545C «Εσφάζετο μεν έναντι Κυρίου παρά τας θύρας της σκηνής, επενηνεγμένων αυτώ των χειρών του προσκεκομικότος»

10α. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87, 740A «Τα δύω ζώντα ορνίθια δοκεί τινα φέρειν αναλογίαν πρός τούς δύω τράγους, ών ο εις του αποπομπαίου· κακεί γαρ ο εις θύεται, και ο εις πέμπεται εις την αποπομπήν αυτού· καθαροί δε άμφω, καθά και τα νυν ορνίθια».

10β. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87,705A «Αι δε του σωτηρίου θυσίαι, ας έτεροι ειρηνικών ερμηνεύουσι, διτταί τινές ήσαν, σωτηρίου αινέσεως, και σωτηρίου εκουσιασμού, ως ερεί προїών. Ούσαι δε χαριστήριοι επί τοις αγαθοίς και τη ειρήνη τη παρά Θεού, ελάττω των ολοκαυτωμάτων έχουσιν αξίαν».

10γ. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87, 709Β. «Η μία δε ψυχή μετά την πλημμέλειαν γνούσα την αμαρτίαν προσφέρει την θυσίαν, και ου πρότερον της γνώσεως γίνεται ο ιλασμός και η άφεσις».

10δ. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87, 785Β «Όθεν η αρχή του ενιαυτού παρά τοις Ιουδαίοις νενόμισται από της αρχής του ενιαυτού της αφέσεως, ήτοι από της αρχής του εβδόμου μηνός, εν ω η εορτή του εξιλασμού επετελείτο. Καθ’ ην μόνην εισήει ο ιερεύς εις τα Άγια των αγίων».

11. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 544D «Και καθ’ έτερον δε τρόπον την Χριστού θυσίαν ημίν ο νόμος διασαφεί, λέγων «Εάν δε θυσία σωτηρίου, το δώρον αυτού τω Κυρίω· εάν μεν εκ βοών αυτώ προσάγη, εάν τε άρσεν, εάν τε θήλυ, άμωμον προσάξει αυτό έναντι Κυρίου, και επιθήσει τας χείρας αυτού επί την κεφαλήν του δώρου, και σφάξει αυτό παρά τας θύρας της σκηνής του μαρτυρίου. Και προσχεούσιν οι υιοί Ααρών οι ιερείς το αίμα επί το θυσιαστήριον, των ολοκαυτομάτων κύκλω. Και προσάξουσιν από της θυσίας του σωτηρίου, κάρπωμα Κυρίω το στέαρ το κατακαλύπτον την κοιλίαν, και παν στέαρ το επί της κοιλίας, και τους δύο νεφρούς, και το στέαρ το επ’ αυτών το επί των μηρών, και τον λοβόν του ήπατος συν τοις νεφροίς περιελεί».

12. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 545A-Β «Είτε δη άρσεν είη τυχόν, είτε θήλυ το θύμα, μώμου δειν έφη παντός απηλλάχθαι παντελώς…Πλην άμωμον το ιερουργούμενον. Τοιούτος δε ο Χριστός».

12α. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87,725A. «Και το μείζον, ότιπερ άνω προστάξας ο Θεός μόσχους υπέρ αμαρτιών του λαού προσφέρεσθαι, νυν τράγον, άλλον αντ’ άλλου, εποίησε προσαχθήναι, ίνα μόνος ο τύπος πληρωθή».

12β. Προκοπίου Γαζαίου, COMMENTARI IN LEVITICUM, PG 87,705Β-708Β. «Επισκέψη δε, ει δυνατόν, εκουσίως αναλαβόντα την του λαού αμαρτίαν τον αρχιερέα λέγεσθαι αμαρτάνειν. Επεί τον μη γνόντα αμαρτίαν, υπέρ ημών αμαρτίαν εποίησεν, αντί πληρώματος εαυτόν κενώσαντα, ίνα τας αμαρτίας ημών άρη, και τας νόσους βαστάση· ως υποληφθήναι παρ’ ημών είναι εν πληγή και εν κακώσει. Προσάγει δε μόσχον τον γήїνον αυτού σώμα το αμίαντον· εκ Πνεύματος γαρ αγίου· ο δια του αμώμου δηλούται. Ου τη κεφαλή την χείρα επέθηκεν, ίνα περικαθάρη την υπέρ του λαού φθάσασαν εις αυτό αμαρτίαν».

13. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 545C- 548Α «Πέπρακται μεν γαρ εν οφθαλμοίς ώσπερ του Θεού και Πατρός ο του Υιού θάνατος, υπέρ της του κόσμου ζωής την εαυτού τιθέντος ψυχήν. Ει γαρ εστίν αληθής ο λέγων · «Τίμιος εναντίον Κυρίου ο θάνατος των οσίων αυτού» πως αν αυτόν αξιώσειε της ιδίας επισκοπής τον του Υιού θάνατον ο Θεός και Πατήρ;…Τύπος μεν γαρ της Εκκλησίας το θυσιαστήριον, ψυχής δε αίμα».

14. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 548Β. «Άγιος δη ουν και αμώμητος ο Χριστός, και αρετής έμπλεως, ιερός και ευώδης, ολοκαύτωμα νοητόν, και εν είδει παντί προσενηνεγμένον, μόσχω τε, φημί, και κριώ, και αιγί. Σωτήριος γαρ γέγονεν υπέρ υμών θυσία τε, και δέδωκεν εαυτόν υπέρ πάντων εις, ο πάντων αντάξιος».

15. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Γλαφυρών εις το Λευїτικόν Βιβλίον, PG 69, 549Α. «Τέθυται γαρ, ως έφην, ίνα τω ιδίω αίματι κατακτήσηται την υπ’ ουρανόν. «Ηγοράσμεθα γαρ τιμής,» κατά τας Γραφάς, και ουκ εσμέν εαυτών, αλλά του υπέρ υμών γεγονότος αμαρτία, ίνα των αρχαίων ημάς απαλλάξη πλημμελημάτων, και αγίους αποφήνη δια μετοχής της αγίας αυτού σαρκός, δήλον δε ότι και αίματος».