Ακούσαμε από πεντηκοστιανή ομιλία την ερμηνευτική προσέγγιση στην προς Ρωμαίους επιστολή, κεφάλαιο έκτο και στίχους 1-12. Ύστερα από σκέψη, αποφασίσαμε να κάνουμε κριτική στα χωρία 6.2-5. Με στόχο και σκοπό το διάλογο για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου, αποφασίσαμε η κριτική μας να εστιάσει σε κάποιες θέσεις του ομιλητή και όχι σε όσα λέει. Ο λόγος έχει να κάνει με την λειτουργικότητα, καθώς θέλαμε το αποτέλεσμα να είναι λειτουργικό και ευανάγνωστο. Έτσι, παραλείψαμε αρκετά από αυτά που λέει στην ομιλία, θεωρώντας πως είναι δευτερεύουσας σημασίας. Φυσικά, η ροή του διαλόγου θα είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη ανάλυση αλλά κάτι τέτοιο δεν έγινε εφικτό, διότι απάντηση δεν πήραμε ποτέ...

Ενδεικτικά, ακολουθούν οι θέσεις του ομιλητή, ενώ εδώ βρίσκεται και ο σύνδεσμος για όποιον επιθυμεί να παρακολουθήσει όλη την ομιλία και ενδεχομένως να συγκρίνει. Η κριτική μας αυτή, έγινε στην επίσημη σελίδα της ομάδας αυτής (fb), που ανήκει στην «Ελευθέρα Αποστολική Εκκλησία της Πεντηκοστής». Βέβαια, οφείλουμε να ενημερώσουμε πως η συγκεκριμένη ομάδα, και σύμφωνα με πληροφορίες, έχει αποσχιστεί (;) από την «ελευθέρα αποστολική εκκλησία της πεντηκοστής» και κινείται αυτόνομα.

Θέσεις του ομιλητή:

Α. 13:30-15:00, ανάλυση στο 6.2. Η αμαρτία διαδραματίζει ένα χαρακτήρα ηθικό και όχι οντολογικό. Αναφορά σε ανθρώπινες υποθέσεις, απολαύσεις με την διαπίστωση πως, ο άνθρωπος του Θεού αισθάνεται άβολα με τις συναναστροφές του κόσμου. Ένας απέραντος ηθικισμός-μοραλισμός.

Β. 15:00-19:33, χωρίο 6.3, που όμως ΔΕΝ αναλύεται καθόλου!

Γ. 19:33-24:07, ανάλυση στο 6.4. Επισημαίνεται το γεγονός πως ο άνθρωπος δεν πεθαίνει μέσα στο νερό του Βαπτίσματος αλλά η θανάτωση συντελείται στην αποδοχή του Χριστού. Στο Βάπτισμα εισέρχεται ένας που έχει ήδη πεθάνει και απλά θάπτεται. Παραλληλίζεται ο Σταυρός του Χριστού με την αποδοχή του κηρύγματος και η Ταφή του Χριστού με το Βάπτισμα. Στο Βάπτισμα απλά συνταφήκαμε και η μετοχή του πιστού περιορίζεται μόνο στην Ταφή.

Δ. 24:07-26:55, ανάλυση στο 6.5. Ανάλυση του ρήματος «συμφύω» σε πλαίσια γεωργικής ορολογίας.  Ομοιάζει η ταφή του πιστού με την ταφή του Χριστού. Παραποίηση χωρίου καθώς ο απόστολος Παύλος επισημαίνει ομοίωμα Θανάτου και όχι ταφής. Ακόμα, ο θάνατός μας δεν είναι πραγματικός.  

Η κριτική μας:

Αγαπητέ κε Περιάλη,

Άκουσα την ομιλία σας και θα ήθελα να «φωτίσω» ορισμένα σημεία που κατά τη κρίση μου είναι προβληματικά, όπως επίσης θα ήθελα να επισημάνω και κάποια παραποίηση χωρίου που γίνεται, με αποτέλεσμα την αλλοίωση του κειμένου, και τη προσκόλληση στη θεολογική θέση που εσείς επιθυμείτε. 

Ο σχολιασμός μου σύντομος, λιτός αλλά πυκνός και μόνο στα χωρία 6.2-5. Επιλεκτικά αναφέρομαι σε κάποιες αστοχίες και παραβλέπω άλλα δευτερεύουσας σημασίας, που όμως δεν παύουν να υφίστανται. 

1. Η Παύλεια νοηματοδότηση της αμαρτίας στο 6.2., δεν σχετίζεται με πράξεις και παραβάσεις εντολών ηθικού χαρακτήρα. Δεν έχει να κάνει με «απολαύσεις» και «ανθρώπινες υποθέσεις».

Η χρήση της σε ενικό αριθμό δίνει το στίγμα ενός οντολογικού χαρακτήρα. Είναι εκείνη ακριβώς χάρη στην οποία όλο το ανθρώπινο γένος έχει περιπέσει μετά την πτώση του Αδάμ - προπατορικό αμάρτημα -, και δεν σχετίζεται με τις επιμέρους αμαρτωλές πράξεις, που αποτελούν συμπτώματα αυτής της κατάστασης.

Τρεις επισημάνσεις καταδεικνύουν έμπρακτα την θεωρία της Παύλειας νοηματοδότησης και εξηγούμαι:

α) Όσα έχουν προηγηθεί στο 5ο κεφάλαιο όπου η αμαρτία εισέρχεται στον κόσμο δια του παραπτώματος ως μια πραγματικότητα τόσο καταλυτική, ώστε να «βασιλεύει» και να οδηγεί όλη την ανθρωπότητα στο θάνατο,

β) η αμαρτία τοποθετείται θεολογικά στο 6.2, όσο και στους στίχ. 5. 20-21, στον αντίποδα της Χάριτος, η οποία ως έννοια έχει μια βαθύτερη πραγματικότητα που αίρει τη βασιλεία της αμαρτίας και οδηγεί τον άνθρωπο στην αιώνια ζωή,

γ) όλες οι αναφορές του όρου «αμαρτία» στην περικοπή 6. 1-14 σημασιοδοτούνται οντολογικά, όχι νομικά, και σημαίνουν την δύναμη αυτή που οδηγεί τον άνθρωπο σε παραπτώματα.

Ακόμα, εάν η έκφραση «ζήσομεν εν αυτή» θεωρηθεί ως έμμεση ηθική προτροπή θα έπρεπε να βρίσκεται σε υποτακτική. Ο Παύλος όμως δεν θέτει ένα υποκειμενικό ηθικό ερώτημα, το οποίο θα εκφραζόταν με χρήση υποτακτικής. Θέτει ένα ερώτημα που έχει απαντηθεί κατά αντικειμενικό και οριστικό τρόπο στο παρελθόν ( «απεθάνομεν» ) και στο οποίο η χρήση της οριστικής είναι επιβεβλημένη.

Επιπλέον το γεγονός ότι η ερώτηση είναι ρητορική, υπονοεί με βεβαιότητα την αρνητική απάντηση και όχι μια απορία με ανοικτή τη δυνατότητα οποιασδήποτε απαντήσεως, που θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η χρήση της απορηματικής υποτακτικής.

Η ερώτηση επομένως του Παύλου  είναι οντολογικού χαρακτήρα και στο οριστικό και αμετάκλητο του θανάτου, χρησιμοποιείται οριστική αορίστου (1).

Τέλος, ο στίχος συνδέεται με τον επόμενο και βλέπουμε ότι ο οντολογικός χαρακτήρας της αμαρτίας αίρεται στο υδάτινο και πύρινο βάπτισμα, το οποίο γίνεται στο Θάνατο και στην Ανάσταση του Χριστού, και αναιρεί καταρχήν το προπατορικό αμάρτημα, ως φθορά και θάνατο, ανηλίκων και ενηλίκων (2). 

2. Στο στίχο 6.3. διαπιστώνω ότι δεν υφίσταται καμία ερμηνευτική προσέγγιση. Επιτρέψτε μου επομένως κάποιες επισημάνσεις, αφού πρώτα δούμε μαζί το χωρίο που έχει ως εξής:

α.  ή αγνοείτε ότι  Α

β.  όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν Ιησούν,  Β

γ.  εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν;   Β' 

Ο στίχος αυτός αποτελεί απάντηση στο αρχικό ερώτημα του 6.1, και παρουσιάζει αντίστοιχη δομή  με αυτή του των στιχ. 6.1-2.

«Εδώ ο Παύλος επανέρχεται στο χιαστό σχήμα α («εβαπτίσθημεν»), β («εις Χριστόν Ιησούν»), β' («εις τον θάνατον αυτού») και α («εβαπτίσθημεν»).

Η διπλή επανάληψη του ρήματος  «εβαπτίσθημεν»  στα δύο άκρα του χιαστού σχήματος τονίζει το γεγονός τους βαπτίσματος, ενώ οι δύο εμπρόθετοι προσδιορισμοί στο μέσον του χιαστού σχήματος εξισώνονται εννοιολογικά, έτσι ώστε ουσιαστικά εδώ να ταυτίζεται το «βάπτισμα εις Χριστόν» με το «βάπτισμα εις τον θάνατον του Χριστού» (3).

Οι ρητορικές ερωτήσεις των χωρίων 6.2-3 συνδέονται νοηματικά μεταξύ τους. Το περιεχόμενο του 2ου στίχου μας πληροφορεί ότι οι Χριστιανοί έχουν πεθάνει ως προς την αμαρτία, ενώ ο 3ος στίχος προσδιορίζει τον προαναφερθέντα θάνατο των Χριστιανών, χαρακτηρίζοντάς τον ως δια του Βαπτίσματος μετοχή στο θάνατο του Χριστού. Μετοχή στο θάνατο του Χριστού χωρίς την προϋπόθεση του Βαπτίσματος είναι κάτι το αδιανόητο (4).

Έτσι, ουσιαστικά ο Παύλος επισημαίνει ότι το βάπτισμα στο θάνατο του Χριστού καθιστά κοινωνό τον πιστό και στις σωτηριώδεις συνέπειες αυτού γεγονότος. Και όλα αυτά χωρίς να προσδιορίσουμε τον Μυστηριακό χαρακτήρα του Βαπτίσματος που θεμελιώνεται οντολογικά και υπαρκτικά εις το Όνομα του Χριστού.

3. Στο 6.4., παρουσιάζετε τη θεολογική σας θέση πως, ο πιστός πεθαίνει με την αποδοχή του Χριστού, παραλληλίζοντας την Σταύρωση με το θάνατο του πιστού προ του βαπτίσματος.

Καταρχήν κάτι τέτοιο, αυτή η ερμηνευτική προσέγγιση δηλαδή, δεν συνάγεται ούτε από αυτό τον στίχο αλλά ούτε και από τον προηγούμενο, όπου εκεί ακριβώς ΑΝΑΙΡΕΙΤΑΙ αυτό που ισχυρίζεστε τώρα (άλλωστε δεν θεωρώ τυχαίο πως το 6.3, δεν το "ακουμπάτε" καθόλου).

Ο Παύλος όμως δεν μας λέει ότι βαπτιζόμαστε στην «αποδοχή» του Χριστού αλλά στον Θάνατο του Χριστού! Δεν πεθαίνουμε στην «αποδοχή» αλλά στο Βάπτισμα-Σταυρός! Το Βάπτισμα στερείται νοήματος αν σε αυτό δεν υφίσταται αναδημιουργία και αν ο πιστός πεθαίνει προ του Βαπτίσματος...

Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά, και στα σημεία, το 4ο στίχο:

α. συνετάφημεν ουν αυτώ δια τού βαπτίσματος εις τον θάνατον, ίνα

β. ώσπερ ηγέρθη Χριστός εκ νεκρών δια τής δόξης τού πατρός,

γ. ούτω και ημείς εν καινότητι ζωής περιπατήσωμεν.

Ο εμπρόθετος προσδιορισμός «εις τον θάνατον» συνδέεται με τη γενική «(διά) του βαπτίσματος» και όχι με το ρήμα «συνετάφημεν». Αυτό προκύπτει από το ότι στον προηγούμενο στίχο ο ίδιος ακριβώς εμπρόθετος προσδιορισμός εξαρτάται από το ρήμα «εβαπτίσθημεν».

Το βάπτισμά «εις τον θάνατον» έχει την έννοια της διά του βαπτίσματος μετοχής του πιστού στις σωτηριώδεις συνέπειες του αντιπροσωπευτικού και εξιλαστήριου θανάτου του Χριστού.  Γι' αυτό ο απόστολος επιλέγει τη διπλή επανάληψη της εκφράσεως αυτής και στο 6.4, ώστε να καταστεί ακόμη σαφέστερος ο θεολογικός και ειδικά ο σωτηριολογικός χαρακτήρας που αποδίδει το Βάπτισμα. Αντίθετα ένα ενταφιασμός «εις τον θάνατον» στερείται νοήματος (5)...

Αξιοσημείωτη η ερμηνεία του Ιερού Χρυσοστόμου: «Τι σημαίνει "βαπτισθήκαμε στο θάνατο Του;" Στο να πεθάνουμε και εμείς, όπως ακριβώς και εκείνος, γιατί ο σταυρός είναι το βάπτισμα (= σταυρός γαρ εστί το βάπτισμα). Αυτό λοιπόν που έγινε στο Χριστό ο σταυρός και ο τάφος, αυτό σ' εμάς έγινε το βάπτισμα, αν όχι και για τα ίδια. Γιατί αυτός βέβαια ως προς το σώμα και πέθανε και θάφτηκε, ενώ εμείς ως προς την αμαρτία πάθαμε το ίδιο» (6). 

Με τη διατύπωση αυτή συνδέεται οντολογικά το Βάπτισμα με τη Σταύρωση, αλλά παραλλήλως και τα διαφοροποιεί, αφού το πρώτο απευθύνεται αποκλειστικά στους πιστούς, ενώ το δεύτερο αφορά αποκλειστικά στον Χριστό, και μόνο κατά μετοχήν στους πιστούς. 

Δεν επεκτείνομαι σε δομικές παρατηρήσεις και στα υπόλοιπα του στίχου όπου, η αναδημιουργία και η αναγέννηση δονεί τη σκέψη του συγγραφέως,  για τους προφανείς λόγους.

4α. Το ρήμα «συμφύω» και η έννοια που αποδίδεται στο πλαίσιο της γεωργικής ορολογίας δεν γίνεται να περιορισθεί διότι, η χρήση και η σημασία του ρήματος στην αρχαία γραμματεία είναι πολύ γενικότερη και αυτό επισημαίνεται από πολλούς ερμηνευτές. Το ρήμα, άπαξ λεγόμενο στην Κ.Δ., πιθανότατα έχει προπαύλεια προέλευση και σημαίνει την από κοινού γέννηση και ανάπτυξη, κατά προέκταση δε και τη στενή σύνδεση και ενότητα δυο μεγεθών μεταξύ τους (7). 

Η άκρως νοηματική χροιά της λέξεως θα προσδιορισθεί με αντιπαραβολή και με τις άλλες λέξεις της περικοπής, που διαθέτουν ως πρώτο συνθετικό την πρόθεση «συν». Και πάλι στο σημείο αυτό, η συμβολή του καθηγητή Χ. Καρακόλη είναι καθοριστική. «Συγκεκριμένα, εκτός από τη λέξη «σύμφυτοι» («τω ομοιώματι του θανάτου και της αναστάσεως»), χρησιμοποιούνται οι λέξεις «συνθάπτεσθαι» (6.4), «συσταυρούσθαι» (6.6) και «συζήν» (6.8). Οι λέξεις αυτές δεν μπορούν να δηλώνουν μια χαλαρή και αφηρημένου περιεχομένου σύνδεση του πιστού με το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού.

Η σύνδεση αυτή αντίθετα φέρει τον πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα της υπαρξιακής και προσωπικής μετοχής, αφού αφορά στα δύο θεμελιώδη μεγέθη της ανθρώπινης υπάρξεως, τη ζωή και το θάνατο, τα οποία εν προκειμένω μοιράζεται ο πιστός με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αυτό του Ιησού Χριστού.

Επομένως η λέξη «σύμφυτοι», όπως ακριβώς αργότερα στην πατερική θεολογία η λέξη «μέθεξις» ή «μετοχής», υπογραμμίζει τη στενότατη σύνδεση και ενότητα του προσώπου και της ζωής του πιστού με αυτά του Χριστού [...] Η χρήση του ρήματος «γεγόναμεν» στον παρακείμενο υπογραμμίζει ότι δια του βαπτίσματος η σύνδεση του πιστού με τον Χριστό αποτελεί οριστικό και αμετάκλητο γεγονός του παρελθόντος, το οποίο όμως συνεχίζει αδιάκοπα να επιδρά επί του βαπτισθέντος πιστού μέχρι το παρόν» (8).

4β. Πριν την ανάλυση της έννοιας για το «ομοίωμα του θανάτου αυτού», θα πρέπει να επισημανθεί ότι εδώ γίνεται παραποίηση του χωρίου. Στο 24:54 γίνεται λόγος για ομοίωμα ΤΑΦΗΣ αλλά ο απόστολος Παύλος κάνει λόγο για ομοίωμα του ΘΑΝΑΤΟΥ και ΟΧΙ της ΤΑΦΗΣ!!!

Η δοτική τω «ομοιώματι», εξαρτάται συντακτικά από το επίθετο «σύμφυτοι». Το «ομοίωμα» εκφράζει μια ακριβή απεικόνιση ενός πρωτοτύπου και ενίοτε χρησιμοποιείται ως συνώνυμο η λέξη «εικών». Βέβαια πολλοί ερμηνευτές συγκλίνουν στη θέση αυτή και προσθέτουν ότι πέρα από την ακριβή απεικόνιση με το πρωτότυπο, υπάρχει και μια σαφή διαφοροποίηση από αυτό. Άλλωστε είναι εμφανές ότι η λέξη «ομοίωμα» στη χρήση της εντός των παύλειων κείμενων, εμπεριέχει όντως το στοιχείο της ταυτίσεως και της διαφοροποιήσεως (9). 

Αν όμως δεν πεθαίνουμε πραγματικά στο Βάπτισμα και δεν θαπτόμαστε, τότε το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: Ασπάζεστε το Δοκητισμό; Και ποια η θέση σας στο Φιλ. 2.7;

Η ορθόδοξη θεώρηση των πράγματων και σύμφωνα με την περικοπή, κάνει λόγο πραγματικό θάνατο αλλά υπαρκτικά και πνευματικά (όχι αισθητά). Ένα οντολογικό και πραγματικό γεγονός που συντελείται κατά τη διάρκεια του Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Και η διαφοροποίηση, πέρα από τους προαναφερόμενους λόγους, έγκειται στο γεγονός ότι είναι «ένας θάνατος που συντελέσθη εντός της αχωρίστου υποστάσεως του σεσαρκωμένου Λόγου [...] Και το κυριώτερον: ήτο ένας θάνατος εν τη υποστάσει του Λόγου, θάνατος της «ενυποστάτου ανθρωπότητας» (10).

Και συνέχιζει ο κορυφαίος θεολόγος του 20ου αιώνα, π. Γεώργιος Φλωρόφσκι: «Είναι αληθινόν, ότι εις την κολυμβήθραν του Βαπτίσματος αποθνήσκομεν και θαπτόμεθα [...] Έτσι λοιπόν ανασταινόμεθα όχι από ένα πραγματικόν τάφον, αφού άλλωστε «ουδέ αληθώς ετάφημεν».

Όμως, έστω και αν «εν εικόνι η μιμησίς», «η σωτηρία εν αληθεία» εστίν, καθ' όσον «ο Χριστός όντως εσταυρώθη και όντως ετάφη και αληθώς ανέστη», ως λέγει ο Κύριλλος» (11).

Με χαρά θα αναμένω τη συνέχεια.

Παραπομπές

1. Αμαρτία-Βάπτισμα-Χάρις, Χρήστου Καρακόλη, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ. 

2. Δογματική και Συμβολική Θεολογία, Νίκου Ματσούκα, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ. 

3. Αμαρτία-Βάπτισμα-Χάρις, σελ.121,  Χρήστου Καρακόλη, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ. 

4. Πβλ. Wilckens, Brief II, 11, Schnackenburg, Heilsgeschehen, Dinkler, Taufe, 131 κ.α.

5. Αμαρτία-Βάπτισμα-Χάρις, Χρήστου Καρακόλη, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ. 

6. Ι. Χρυσοστόμου έργα, ΕΠΕ 17, σελ. 29-31. 

7. Αμαρτία-Βάπτισμα-Χάρις, Χρήστου Καρακόλη, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ.

8. Αμαρτία-Βάπτισμα-Χάρις, σελ. 183-185, Χρήστου Καρακόλη, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ.

9. Αμαρτία-Βάπτισμα-Χάρις, Χρήστου Καρακόλη, εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑ.

10. Ανατομία προβλημάτων πίστεως, π. Γεωργίου Φλωρόφσκι, εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως Πρέβεζας. 

11. Ανατομία προβλημάτων πίστεως, π. Γεωργίου Φλωρόφσκι, σελ. 101, εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως Πρέβεζας.