Ερώτηση: Θα ήθελα να μας μιλήσετε για το κατά πόσο ισχύει ότι υπάρχουν “Συγχωροχάρτια” στην Ορθοδοξία. Το άκουσα στο μάθημα της «Νεοελληνικής Ιστορίας» της σχολής μου και μου δημιούργησε αμφιβολίες. Δεν γνώριζα ότι υπήρχαν αυτά στην Ορθοδοξία!

Απάντηση: Το θέμα αυτό είναι στα χωράφια μου και γι’ αυτό θα μιλήσω με ευκολία. Διαφορετικά θα το μελετούσα περισσότερο.

Ο μακαρίτης ο Φίλιππος Ηλιού, ο γιος του πολιτικού του Ηλιού, Ηλία Ηλιού που πέθανε από καρκίνο πριν από μερικά χρόνια, ήταν ένας ιστορικός ολκής. Ένα μυαλό θαυμάσιο, μια κατάρτιση υπέροχη και παρ’ όλο που δεν συμφωνούσαμε σε κάποια θέματα τρέφαμε αμοιβαία εκτίμηση. Πολλές φορές συζητήσαμε, πολλές φορές κοντραριστήκαμε, πολλές φορές συμφωνήσαμε.

Ο Φ. Ηλιού έγραψε μια μελέτη στα Ιστορικά, ένα επιστημονικό ιστορικό περιοδικό, περί των Συγχωροχαρτίων. Διότι πραγματικά υπάρχουν Συγχωροχάρτια ως κείμενα και στην Ανατολή, στην Ορθόδοξη Ανατολή. Αλλά όπως ξέρετε, η χειρότερη άρνηση και καταπάτηση της αλήθειας, είναι η θεώρηση της μίας πλευράς. Για να δεις την αλήθεια πρέπει να έχεις όλες τις πλευρές. «Audietor et altera pars» έλεγαν οι αρχαίοι Λατίνοι: «πρέπει να ακουστεί και η άλλη πλευρά».

Αυτό που δίνει στα ιστορικά σε δυο συνέχειες μάλιστα (το’ χω φάει το κείμενο γι’ αυτό τα λέω έτσι) ο Ηλιού ήταν η μία πλευρά. Του έκαμα κριτική μετά και με τον Γιανναρά είχαμε μία εκπομπή στην ΕΡΤ-1. Συζητήσαμε μια ώρα το θέμα, τότε. Αλλά ο Γιανναράς μου είπε «Αυτά ξεχνιώνται. Κάτσε και γράψε ένα κείμενο». Κι έγραψα ένα κείμενο. Το οποίο βέβαια, και ο Ηλιού ο μακαρίτης, το δέχτηκε ως την «άλλη όψη». Και του είπα πως ναι, ότι και οι δύο όψεις λένε την αλήθεια.

Δημιουργήθηκε, λοιπόν, ένα θέμα στην Ανατολή εν σχέσει με τα Συγχωροχάρτια. Για να μπούμε στην ουσία: τι είναι τα Συγχωροχάρτια;

Στην περίοδο του Μεσαίωνα διαμορφώθηκε στον Παπισμό μια θεωρία καθαρά «μπακαλίστικη». Έλεγε ότι «Για να σωθεί ένας Άγιος, αρχίζοντας από την Παναγία σ’ όλους τους Αγίους, κάνει έναν αριθμό καλών χριστιανικών πράξεων... Αυτά όλα είναι προσκοπικά, επεκράτησαν στον Προσκοπισμό και δεν έχουν σχέση με την Ορθόδοξη Παράδοση. Πόσες πράξεις έκαμε ο Ληστής, εις το σταυρό; Γι’ αυτό ανατρέπονται τα μαθηματικά του κόσμου με ένα νέο «Απειροστικό Λογισμό» του Ευαγγελίου και της Ορθοδοξίας. Λέει, ο Χρυσόστομος, ότι ο Θεός δέχεται «τον της πρώτης έως και τον της εντεκάτης» και τον αμοίβει με τον ίδιο τρόπο! Έρχεται κι ο Παναγιωτόπουλος ο φίλος μου, «φίλος» ως δημοσιογράφος, τώρα δεν έχω καμιά σχέση που είναι πολιτικός, και σου λέει: «Μα είναι δυνατόν ο ένας μία ώρα και ο άλλος δώδεκα και να παίρνουνε τα ίδια χρήματα;». Για το Θεό είναι δυνατό, γιατί έφτασε εκεί που πρέπει να φτάσει. Είναι θέμα πού φτάνεις, πώς γεμίζει η καρδιά σου από κάτι. Ο ένας έχει μια κάνουλα που δέχεται τη Χάρη κι ο άλλος σταγόνα-σταγόνα. Έτσι δεν γεμίζει ποτέ! Άλλα μαθηματικά...

Έτσι, λέγανε ότι οι Άγιοι έχουνε πολλά έργα που ξεπερνούν όσα χρειάζονται για να σωθούν. Άρα υπάρχουν «υπέρτατα έργα» ή «πλεόνασμα έργων». «Supererogatoria» λέγονται στα λατινικά. Αυτά τα έργα, λοιπόν, τα βάζει ο Παπισμός, ο Πάπας, σε ένα ταμείο, το «ταμείο αγαθών έργων». Και λέει, π.χ.: «Στον παπα-Γιώργη τι του λείπουν; 344,5 έργα». Παίρνει από τον Άγιο Αντύπα και μου τα δίνει... Έτσι παίρνει από τα έργα αυτά, τα δίνει σε μένα και από τα «πλεονάζοντα έργα» των Αγίων λαμβάνουμε κι εμείς για να σωθούμε. Αλλά λέει το εξής: «Όταν η ψυχή, στον άλλο κόσμο, ακούσει τον ήχο του χρήματος (“νταν-νταν-νταν”, τις λίρες), λυτρώνεται η ψυχή». Γιατί, λέει, «Για μένα πληρώνουν». Καταλαβαίνετε γιατί είναι καθαρά μπακαλίστικη όπως είναι και η «θεωρία της ικανοποιήσεως», ότι ο Θεός Λόγος σαρκώθηκε για να πάρει ικανοποίηση, όπως στο ιπποτικό δίκαιο: «Θα σας σφάξω όλους! Αλλά επειδή δεν μπορώ να σας σφάξω (αλλά και να σας σφάξω τι θα βγάλετε;),  σταυρώνομαι Εγώ για να ικανοποιήσω τον Θεό Πατέρα». Είναι, καθαρά, το ιπποτικό δίκαιο που προβάλλεται στο Θεό.

Αυτό είναι το πνεύμα του Παπισμού και των Προτεσταντισμών που δεν έσβησε. Οπότε βρήκανε τις λεγόμενες «Indulgentie». Είναι οι «αφέσεις». Αγόραζε ο κόσμος, αυτό που εμείς λέμε Συγχωροχάρτι, σαν «μετοχές Παραδείσου», αγοράζανε Παράδεισο. Κι έλεγε, π.χ. 500 σκούδα, 50 λίρες και παίρνεις διαμέρισμα στο Παράδεισο, τρίτη οδό αριστερά... Αυτά φαίνονται κωμικά αλλά είναι η ουσία! Οπότε άρχισαν να μαζεύουν χρήματα στη Ρώμη για να κτίσουν, να επεκτείνουν τον Ναό του Αγίου Πέτρου και για να κάνουν κι άλλα, βέβαια... Κάπου πρέπει να πάνε τα χρήματα, να δικαιολογηθούν. Και σήμερα γίνονται απάτες και σε μας για «να κτιστεί ο Ναός». ‘Ελεγε ο μακαρίτης ο Κοντόπουλος σε ένα έργο του που είδα στη τηλεόραση: «Αποπερατούται, αποπερατούται ο Ναός και αποπερατωμό δεν έχει!». Θεός σχωρέσ’ τον. Ήταν ωραιότατο έργο, αρκετά καυστικό κατά της Εκκλησίας αλλά για πολλούς άξιζε.

Οπότε... πουλούσαν αβέρτα Συγχωροχάρτια! Τώρα, να δούμε και τους Έλληνες σε ένα σύντομο ανέκδοτο που συνδέεται και δεν ξέρω αν είναι ιστορία ή απλώς ανέκδοτο.

Εκείνος που μοίραζε τα Συγχωροχάρτια στη Δύση, αρχές του 16^ου αιώνος, περίπου 1510-1515, ήταν ένας Ιωάννης Tezel (Τέτσελος), ο οποίος πήγαινε από πόλη σε πόλη και πουλούσε Συγχωροχάρτια. Οι Γερμανοί, κακά τα ψέματα, δεν μπορούν να τα χωνέψουν κάτι τέτοια. Σ’ αυτό εγώ τους αγαπώ. Είναι επιστημονικά μυαλά, Αρχαίοι Έλληνες στο πνεύμα –άλλο τι κάνουν στη πολιτική τους! Εφθάρησαν, όμως, κι αυτοί. Ξέρετε γιατί; Επειδή οι εργάτες οι δικοί μας τους έμαθαν να βγαίνουν «ελεύθεροι ιατρού». Δεν τα ξέραν αυτά οι Γερμανοί, εμείς τους τα μάθαμε, οι Έλληνες! «Με πονεί η μέση μου»: «δέκα μέρες έξω από το εργοστάσιο»...! Και το κάνουν και οι Γερμανοί! Και μετά που είδανε που παν... και είπαν «Πού πάτε ρε παιδιά; Θα αδειάσουν τα εργοστάσια...».

Λένε ότι ένας Κεφαλλονίτης καπετάνιος (οι Κεφαλλονίτες είναι μόνιμα έμποροι, καπεταναίοι και συγκεντρώνουν πολλά χρήματα) βρέθηκε σε μια πόλη που, κατά σύμπτωση, ο Τέτσελ πουλούσε Συγχωροχάρτια. Δεν ήξερε Γερμανικά. Ρωτάει κάποιον, ενώ ήταν ανεβασμένος σε κάποιο ύψωμα ο Τέτσελ: «Τι λέει αυτός εκεί πέρα, πατριώτη;». «Πουλάει Παράδεισο. Όποιος πληρώσει εξασφαλίζει μια θέση στο Παράδεισο». Οπότε σκέφτηκε ο Κεφαλλονίτης, είδε και το πουγκί του που είχε. Πάει κοντά και λέει του Τέτσελ, με τον διερμηνέα: «Ο Παράδεισος ποιανού είναι;» «Του Πάπα. Και πουλεί Παράδεισο» «Η Κόλαση ποιανού είναι;». Λέει «...Δεν ξέρω τι να σου πω... αλλά κι αυτή του Πάπα είναι» «Μου πουλείς εμένα την Κόλαση;» «Πόσο δίνεις;» «Δέκα χιλιάδες δουκάτα» «Τεράστιο ποσό...!» «Πάρ’ το». Και με δέκα χιλιάδες δουκάτα αγοράζει την Κόλαση. Οπότε πριν προφτάσει ο Τέτσελ να συνεχίσει τα Συγχωροχάρτια ανεβαίνει σε ένα άλλο βραχάκι ο Κεφαλλονίτης και λέει: «Παιδιά, σε μισή τιμή πληρώνετε και δεν πάτε στην Κόλαση. Είναι δική μου η Κόλαση!».

Αυτό το ανέκδοτο το κεφαλληνιακό δείχνει ότι πράγματι και οι ίδιοι το γελούσαν αλλά και οι άλλοι. Κι όμως, ακόμη μέχρι σήμερα υπάρχουν οι «Indulgencies». Τα έργα των Αγίων, τα «Supererogatoria», τα υπέρτατα έργα και δεύτερον, η αγορά αξιομισθιών των Αγίων.

Στην Ανατολή δημιουργήθηκε το θέμα, γιατί οι Παπικοί ήτανε δίπλα μας συνεχώς (εδώ είναι η ουσία της απάντησης). Και έλεγαν οι απλοί άνθρωποι «Πώς ο Πάπας συγχωρεί αμαρτίες και μπάζει στον Παράδεισο;». Αυτά τα έλεγε ο απλός άνθρωπος, ο αθεολόγητος που μπορεί να πάει στον Παράδεισο επειδή δεν ξέρει άλλα πράγματα. Αλλά δεν ήξερε να εκτιμήσει. Οπότε η Σύνοδος του 1722, στην Κωνσταντινούπολη και στα Ιεροσόλυμα, μιλεί για την δυνατότητα και της ημετέρας Εκκλησίας «να συγχωρεί αμαρτίες». Δεν λέει η Σύνοδος για «Συγχωροχάρτια». Όλα αυτά τα κείμενα υπάρχουν στο έργο «Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας» του Ι. Καρμίρη. Κι αρχίζουν να κυκλοφορούν στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κείμενα-συγχωροχάρτια, δηλαδή δεν γράφει «Συγχωροχάρτι», αλλά «Ψυχοχάρτι». Έδινε το όνομα, έδινε και τα χρήματα, σα να κάνει ένα Τρισάγιο. Οπότε αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε κι εμείς κείμενα, χαρτιά, τα οποία είχαν το ύφος του Συγχωροχαρτίου. Αυτά όλα τα μάζεψε, όσα βρήκε, ο Ηλιού -Θεός σχωρέσ’ τον- και καλά έκανε και τα δημοσίευσε. Το επιχείρημα το οποίο ανέτρεψε την θέση ότι είχαμε Συγχωροχάρτια, είναι ότι ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ επίσημη διδασκαλία της Εκκλησίας. Αλλά επειδή το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ήταν πάντα εμπερίστατο: π.χ. άλλοι ήθελαν να πάρουν χρήματα επειδή τους έλειπαν. Όλα είναι μέσα, ακόμη και οι απάτες. Άλλο οι Άγιοι κι άλλο εγώ! Οπότε άρχισε η έννοια της «συγχωρήσεως» των αμαρτιών με αυτό το τρόπο. Δηλαδή, έγραφες το όνομα, το έδινες κάπου κι αυτό διαβαζόταν στη λειτουργία, όπως παίρνετε σήμερα τα ψυχοχάρτια. Αλλά δεν είναι Συγχωροχάρτια. Η παπική θεολογία, το παπικό υπόβαθρο που σχετίζεται με τα Συγχωροχάρτια δεν υπάρχει σε μας. Απλούστατα απαντούν στον λαό, ότι «Κι εμείς συγχωρούμε» και βγάλανε αυτά τα κείμενα που είναι ΣΑΝ Συγχωροχάρτια, «οιωνεί Συγχωροχάρτια». Και στην ουσία εμείς τα λέμε «Ψυχοχάρτια», που μέχρι σήμερα παίρνετε μαζί με το πρόσφορο τα ονόματα.

Προσέξτε τώρα. Η απάντηση στον μακαρίτη τον Ηλιού που επίσημα γραπτώς την έδωσα, ήταν η εξής. Κάθισα και μελέτησα τον έβδομο τόμο της εννεάτομης Δογματικής της Παπικής Εκκλησίας, που ήταν δυο συγγραφείς καθηγητές πανεπιστημίου. Ο ένας ήταν ο Άουερ κι ο άλλος ήταν ο Ράτσινγκερ, ο νυν Πάπας. Και μάλιστα στο «Die Sakramente der Kirche», το περί μυστηρίων κεφάλαιο το γράφει ο Ράτσινγκερ, στον έβδομο τόμο. Γράφει: «Και στην Ανατολή εμφανίστηκαν ανάλογα κείμενα αλλά ουδεμία σχέση έχουν με τα λατινικά Συγχωροχάρτια».