Θεία Ευχαριστία. Την ίδια ημέρα, σε κάθε αγία Τράπεζα, και από κάθε ιερέα, τελείται μία μόνο Θεία Λειτουργία

Θεία Ευχαριστία

Την ίδια ημέρα, σε κάθε αγία Τράπεζα, και από κάθε ιερέα, τελείται μία μόνο Θεία Λειτουργία

Papyrus 52

Ως απάντηση σε ερώτημα αναγνώστη, παραθέτουμε τα παρακάτω στοιχεία που αφορούν το πρόβλημα της επαναλαμβανόμενης τέλεσης Θείας Λειτουργίας κατά την ίδια ημέρα, στην ίδια αγία Τράπεζα ή από τον ίδιο ιερέα.

Ο παλαιότερος, διακεκριμένος καθηγητής, Νικόλαος Δαμαλάς (1842-1892) σημειώνει:

«Διά το αντίτυπον είναι την ιερουργίαν [επειδή η ιερουργία είναι αντίτυπο], της άπαξ επί συντελεία των αιώνων τελεσθείσης θυσίας του Κυρίου (Εβρ. 10,12-14) [της μίας και μοναδικής θυσίας του Χριστού], εκανόνισεν η εκκλησία όπως, ‘’εν μία και τη αυτή ημέρα τω τύπω τούτο του νυν αιώνος μία και μόνη επί της αυτής αγίας τραπέζης ιερουργία τελείται και εν Κυριακόν δείπνον επιτελείται, όπως και εν κοινόν δείπνον καθ’ εκάστην λαμβάνομεν’’ (η εν Αντισιοδώρω τοπική σύνοδος επί Ηρακλείου 613 μ.Χ. εν 10 καν). Τούτο δε μέχρι της σήμερον απαρεγκλίτως τηρεί η [Ορθόδοξη] καθολική εκκλησία, οι δε λατίνοι παρανομούσι διδάσκοντες ότι, και πολλάκις της ημέρας δύναται να γίνη το τοιούτο …»[1].

Πηγή των παραπάνω βεβαίως, αποτελεί το «Πηδάλιον», η σημαντικότατη αυτή συλλογή Ιερών Κανόνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, και σύμφωνα με τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη:

«Διά να μη διπλασιάζηται ο μοναδικός θάνατος του Χριστού, εδιώρισε και η εν Αντισιοδώρω τη πόλει τοπική σύνοδος επί Ηρακλείου κατά το χιγ΄ έτος συναχθείσα· Να μη γίνωνται δύω λειτουργίαι εν μια ημέρα εις μίαν και την αυτήν τράπεζαν […] όπερ παραβαίνουσιν οι παπισταί. Αλλά και οι ημέτεροι ιερείς, οι δύω φοραίς λειτουργούντες, τάχα διά παρρησίαν, βαρέως αμαρτάνουν, και ας παύσουν εις το εξής το άτοπον τούτο»[2].

Αυτή η έννοια της ανεπανάληπτης μοναδικότητας καταγράφεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία ήδη από τον 1^ο αιώνα. Ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, δεύτερος επίσκοπος Αντιοχείας, από το 70 μ.Χ. και πρώτος μεγάλος θεολόγος και Πατέρας της Εκκλησίας μετά τους αποστόλους[3], αναφέρει:

«Γράφω στην αξιόθεη αγάπη σας, παρακαλώντας σας να έχετε μια πίστη, και ένα κήρυγμα, και μία Ευχαριστία. Διότι ένα είναι το σώμα του Κυρίου Ιησού, και ένα το αίμα του που χύθηκε για μας- ένας άρτος κομματιάστηκε για όλους, και ένα ποτήρι μοιράστηκε σε όλους- ένα θυσιαστήριο υπάρχει για όλη την Εκκλησία και ένας επίσκοπος, μαζί με το πρεσβυτέριο και τους διακόνους τους συνδούλους μου. Διότι και ένας αγέννητος υπάρχει, ο Θεός και Πατέρας, και ένας μονογενής Υιός, Θεός Λόγος και άνθρωπος, και ένας Παράκλητος, το Πνεύμα της αλήθειας· αλλά και ένα κήρυγμα, ‘’και η πίστη είναι μία και το βάπτισμα ένα’’, και μία η Εκκλησία, που ίδρυσαν οι άγιοι απόστολοι από τη μια άκρη ως την άλλη άκρη του κόσμου με το αίμα του Χριστού, με τον ιδρώτα και τους κόπους τους»[4].

Ο γνωστός κανονολόγος, καθ. Παναγιώτης Μπούμης, αποτυπώνει τα δεδομένα αυτά στο έργο του «Κανονικόν Δίκαιον», ως εξής:

«Στην Αγία Τράπεζα μόνο μία Θεία Λειτουργία επιτρέπεται να τελεσθεί την ίδια ημέρα, για να μη διπλασιάζεται ο ένας και μοναδικός θάνατος του Ι .Χριστού. Εάν υπάρξει ανάγκη να τελεσθούν δύο Θ. Λειτουργίες, η δεύτερη τελείται σ’ άλλη Αγία Τράπεζα, εφ’ όσον ο ναός είναι δισυπόστατος ή τρισυπόστατος, ή αλλιώς προστίθεται ειδική καθαρή τράπεζα και θέτουμε επάνω σ’ αυτήν καθιερωμένο αντιμήνσιο[5]»[6].

Και συμπληρώνει στις προϋποθέσεις κανονικής τελέσεως της Θ. Ευχαριστίας:

«Ο λειτουργός δεν πρέπει να έχει τελέσει προηγουμένως άλλη Θ. Λειτουργία κατά την ίδια ημέρα»[7].

Σημειώσεις

[1] Δαμαλάς Νικόλαος, «Ερμηνεία εις την Καινήν Διαθήκην - Το κατά Ιωάνννην Ευαγγέλιον», Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2010 (ανατύπωση), σελ. 344.

[2] Βλ. Νικοδήμου Αγιορείτου, «Πηδάλιον», εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2003 (ανατ. έκδ. 1864), σελ. 90β (Σχόλιο αριθ. (1) στην Ερμηνεία του ΞΗ΄ Κανόνα των Αγίων Αποστόλων).

[3] Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, «Πατρολογία», τόμ. Α΄, έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 173.

[4] Η μετάφραση από το Αποστολικοί Πατέρες αρ.4 (σειρά Ε.Π.Ε. #119), εκδ. Αφοι Μερετάκη «Το Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 230-233.

Στο πρωτότυπο το απόσπασμα έχει ως εξής: «Γράφω τη αξιοθέω αγάπη υμών, παρα καλών υμάς μια πίστει και ενί κηρύγματι και μια ευχαριστία χρήσθαι· μία γαρ εστιν η σάρξ του κυρίου Ιησούη και εν αυτού το αίμα το υπέρ ημών εκχυθέν (εις γαρ άρτος τοις πάσιν εθρύφθη και εν ποτήριονη τοις όλοις διενεμήθη), εν θυσιαστήριονη πάση τη εκκλησία και εις επίσκοπος άμα τω πρεσβυτερίω και τοις διακόνοις, τοις συνδούλοις μου. επείπερ και εις αγέννητος, ο θεός και πατήρ, και εις μονογενής υιος, θεός λόγος και άνθρωπος, και εις ο παράκλητος, το πνεύμα της αλη θείας, εν δε και το κήρυγμα και η πίστις μία και το βάπτισμα έν και μία η εκκλησία, ην ιδρύσαντο οι άγιοι απόστολοι από περάτων έως περάτων εν τω αίματι του Χριστού οικείοις ιδρώσι και πόνοις» (Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, «Επιστολή προς Φιλαδελφείς» (εκτενής μορφή), PG 5,821C-824Α).

[5] Το αντιμήνσιον είναι σύνθετη λέξη ελληνολατινικής προελεύσεως που σημαίνει «αντί τραπέζι». Το αντιμήνσιο μπήκε στη λατρεία για να αντικαταστήσει την αγία Τράπεζα και να κάνει δυνατή την τέλεση της Θ. Ευχαριστίας ακόμη και σε μέρη όπου αυτή έλειπε ή δεν ήταν καθιερωμένη. Κατασκευαζόταν από ξύλο ή ύφασμα και τελικά επικράτησε το δεύτερο υλικό μέχρι σήμερα. Το αντιμήνσιο καθιερώνεται (αγιάζεται) όταν ο ναός εγκαινιάζεται χρησιμοποιούμενο ως μάκτρο για το σπόγγισμα της αγίας Τραπέζης και ραντιζόμενο με μύρο. Μπορεί όμως να καθιερωθεί και χωριστά από τα εγκαίνια ναού. Το αντιμήνσιο χρησιμοποιείται μόνο για την τέλεση της θ. Ευχαριστίας και όχι για την τέλεση άλλων ακολουθιών (βλ. Βεργωτής Γεώργιος, «Λεξικόν Λειτουργικών και Τελετουργικών Όρων», 3η έκδ. βελτιωμένη και επαυξημένη, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 38).

[6] Μπούμης Ι. Παναγιώτης, «Κανονικόν Δίκαιον», έκδ. 3η επηυξημένη, Γρηγόρης, Αθήνα 2002, σελ. 210.

[7] Μπούμης Ι. Παναγιώτης, «Κανονικόν Δίκαιον», ό.π., σελ. 118.