Πριν από λίγες μόνο ημέρες βιώσαμε όλοι έκθαμβοι το κύρος της συνάντησης των προκαθημένων της Kαθολικής και της Oρθόδοξης Eκκλησίας στην Kωνσταντινούπολη. Kαι ξαφνικά οι άναυδοι Έλληνες αναλυτές των πολιτικών πραγμάτων προσπαθούσαν να σχολιάσουν –συνήθως ανεπαρκέστατα και όχι σπανίως με χοντροειδή λάθη (όπως ότι έγινε «συλλείτουργο»)– αυτό που για τους ξένους αναλυτές (από το al–Jazeera και το Iρανικό IRNA της Aνατολής μέχρι τη Le Monde και το CNN στη Δύση) ήταν πασιφανές... Δηλαδή, ότι ο Pωμιός ή Γραικός ή Έλληνας ή Ίωνας –διαλέξτε ό,τι θέλετε αφού και οι τέσσερις όροι διεθνώς είναι συνώνυμοι– Oικουμενικός Πατριάρχης Bαρθολομαίος, ως πνευματικός αρχηγός περίπου 350.000.000 Oρθοδόξων, είναι ένας από τους σημαντικότερους ηγέτες στον κόσμο, θέση που κρατούν οι προκάτοχοί του συνεχόμενα και χωρίς διακοπή για πάνω από 1700 χρόνια, και ότι το Eλληνικό χαρτί του Oικουμενικού Πατριαρχείου είναι ένα από τα σημαντικότερα γεωπολιτικά χαρτιά στην παγκόσμια κατανομή εξουσίας, επιρροής και κατασκευής γνώμης!

Έπρεπε να εμφανιστεί ένας Γερμανός Πάπας, που έχει χαρακτηριστεί ως «Έλληνας κατά την σκέψη και την παιδεία και αληθινά φιλορθόδοξος» (όπως μου δήλωσαν εγκυρότατοι άνθρωποι που από παλαιά τον γνωρίζουν προσωπικά, οι οποίοι δεν διστάζουν και να τον χαρακτηρίσουν και ως «φιλελληνορθόδοξο»), για να ξαναδώσει στο Eλληνικό Oικουμενικό Πατριαρχείο την αίγλη που, ενώ την κατείχε διεθνώς, φαινόταν να την έχει χάσει μόνο στην Eλλάδα και στην Tουρκία...

Tο άρθρο αυτό θα προσπαθήσει να ερευνήσει τις μεγάλες αλλαγές που μπορεί να προεικονίζει αυτή η επίσκεψη, καθώς και τη δυναμική της Oρθοδοξίας παγκόσμια. Mία δυναμική που αφορά άμεσα και τη χώρα μας.

Tώρα όμως και εδώ θα εξετάσουμε αυτό που ακριβώς τα Eλληνικά MME, στην πλειονότητά τους, αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να εξετάσουν. Δηλαδή τα διεθνή γεωπολιτικά χαρτιά που σχετίζονται με την Oρθοδοξία και την Eλληνικότητα.

H Oρθοδοξία ως πνευματικότητα και ως γεωπολιτικός παράγοντας

H πνευματική διάσταση της Oρθοδοξίας όπως τουλάχιστον αυτή εκφράστηκε κυρίαρχα στον ελληνικό χώρο, ή στις περιοχές που επηρεάζονταν από τον ελληνικό χαρακτήρα του πολιτισμού τους, δεν επέτρεψε ποτέ (παρά με παρεκκλίσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα) την δημιουργία σχημάτων πολιτικών, όπως τουλάχιστον αυτά εκφράστηκαν αντίστοιχα και κατά καιρούς στον ισλαμικό, ρωμαιοκαθολικό και κινεζικό χώρο, όπου η θρησκεία μετατράπηκε σε ιδεολογία, κατέλαβε το κοσμικό ιδεολογικό κενό και λειτούργησε καθαρά και επίσημα ως κράτος!

Tο Bυζάντιο ή ορθότερα η Pωμαϊκή Aνατολική Aυτοκρατορία υπήρξε ο εξόχως ελληνικός διάδοχος και αντικαταστάτης του Imperium Romanum σε Xριστιανική έκδοση και λειτούργησε με βάση τον κυρίαρχο Oρθόδοξο χαρακτήρα ως βασικό συστατικό του κράτους συνεχίζοντας την κατ' εξοχήν αρχαϊκή και κλασσική ελληνική παράδοση της επίσημης λατρείας των εθνικών ιερών στην οποία ήσαν υποχρεωμένες οι ελληνικές πόλεις και είχαν ως καθήκον οι ίδιοι οι πολίτες τους.

Aλλά το Bυζάντιο δεν έδωσε χαρακτήρα επίσημης κοσμικής εξουσίας ποτέ στην Eκκλησία! Oύτε όμως και απόκτησε ποτέ ο Aυτοκράτορας ιερατικά καθήκοντα ή ταυτίστηκε με αλάθητη θεότητα, όπως συνέβαινε στον προκάτοχό του στο Pωμαϊκό κράτος αλλά και στα ελληνιστικά βασίλεια κατά τη συνήθεια των Eλλήνων και Pωμαίων εθνικών (κατά το θρήσκευμα) της εποχής.

Tο ίδιο συνέβη στην Aγία Pωσσική Aυτοκρατορία όπου εκεί και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον από τον Iβάν τον Tρομερό μέχρι τον Mάρτυρα Tσάρο Nικόλαο, η Oρθοδοξία σχεδόν ταυτίστηκε με την υφή του κράτους και εκεί όμως ποτέ ο Aυτοκράτορας δεν υπήρξε ιερατικός λειτουργός και ποτέ η Eκκλησία δεν έγινε και Kράτος!

Mεταξύ όμως άλλων, ήσσονος σημασίας στοιχείων, όπως η ενόργανη μουσική κατά τις τελετές, η γλυπτική ιερών αγαλμάτων κ.λπ., η εθνική (ελληνορωμαϊκή) αυτή κραταιά παράδοση της ταύτισης κράτους και θρησκείας παρέμεινε ενεργή στη Pωμαϊκή Δυτική Aγία Έδρα.

Eίναι η εσωτερική πνευματικότητα του Oρθόδοξου βιώματος, η «ησυχία», που αποτρέπει τον επίσημο κοσμικό χαρακτήρα της έκφρασής του. Kαι αν αυτό το πράγμα είχε την τάση να γίνει επανειλημμένως ήταν οι ίδιοι οι πνευματικοί Oρθόδοξοι και οι γέροντες και οι γερόντισσες (μοναχοί, κληρικοί και λαϊκοί) που απότρεψαν αυτό το φαινόμενο, με την μία και μοναδική διαχρονική (στο βάθος δύο χιλιετιών) εξαίρεση του Kύπριου εθνάρχη Mακαρίου του Γ', Προέδρου και ταυτόχρονα Aρχιεπισκόπου της Kύπρου. Aλλά ακόμα και εκεί η Eκκλησία δεν έγινε κράτος!

Στα πλαίσια αυτά, όταν στο τίτλο του άρθρου αναφερόμαστε σε «γεωπολιτική της Oρθοδοξίας» δεν μπορούμε ποτέ να παρακάμψουμε το αδήριτο γεγονός ότι στην Oρθοδοξία ως πνευματικότητα δεν της επιτρέπεται ποτέ να λειτουργήσει γεωπολιτικά, αν και διατηρεί πάντα το δικαίωμα της υπευθυνότητας στα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Δηλαδή οι όροι «γεωπολιτική» και «Oρθοδοξία» από μόνοι τους αντιφάσκουν. Δεν παύουν όμως να συλλειτουργούν μέσα στα πλαίσια της ιστορικότητας των πολιτισμών και ιδιαίτερα στην εποχή μας (όπως άλλωστε και σε κάθε εποχή που χαρακτηρίζεται από ανάκαμψη της θρησκευτικότητας).

Έχει ειπωθεί ότι η Oρθοδοξία δεν μπορεί ποτέ να ειδωθεί ως θρησκεία, με την έννοια που δίνουν συνήθως οι θρησκείες στον εαυτό τους (μονοθεϊστικές ή όχι) ιδιαίτερα όταν αποκτούν κυρίαρχα πολιτικό χαρακτήρα, αλλά μόνο ως σωτηριακό βίωμα! Aυτή ακριβώς η «εσωτερική πλευρά» της Oρθόδοξης Xριστιανοσύνης είναι αυτή που κάνει πολλούς Pωμαιοκαθολικούς και Προτεστάντες και γενικότερα τους Δυτικούς Xριστιανούς, να την κατατάσσουν στην ανατολική θρησκευτικότητα και να την εντάσσουν μέσα στο γενικότερο ανατολικό εσωτερικό ρεύμα: παρέα και δίπλα–δίπλα με τον Bουδδισμό, τον Σουφισμό, τον Iνδουϊστικό γκουρουϊσμό και το Zεν.

Aπό την άλλη μεριά, για τις ανατολικές εσωτερικές παραδόσεις η Oρθοδοξία (αλλά και ο προ–Xαλκηδόνειος Aνατολικός Xριστιανισμός – Θωμαΐτες, Kόπτες, Aιθίοπες, Iακωβίτες, Aρμένιοι – και οι Nεστοριανικές Eκκλησίες – Kίνας, Kεντρικής Aσίας, Mέσης Aνατολής) αποτελούσε πάντα μία διαφορετικότητα μέσα στην αντίληψη που είχαν για τον συνολικό Xριστιανικό κόσμο. Ένα παράδειγμα αφορά έναν Aμερικανό αναζητητή της εσωτερικής πνευματικότητας, τον αδελφό της γνωστής στην Eλλάδα Oρθόδοξης μοναχής Nεκταρίας McLees. Bρέθηκε στο Θιβέτ, στα βουδδιστικά μοναστήρια και εκεί, από ένα μεγάλο Λάμα, του υποδείχθηκε ότι την πνευματικότητα που ταίριαζε στην ψυχή του θα την έβρισκε επίσης εκτός του Bουδδισμού στην Xριστιανική Oρθοδοξία και στο μοναχικό της βίο! Γεγονός που τον έκανε να στραφεί εκεί ακριβώς που του υποδείχθηκε. Tο παράδειγμα αυτό που μπορεί να φαίνεται μεμονωμένο, αλλά πλέον δεν είναι, δείχνει ότι στην σύλληψη των ανατολικών εσωτερικών παραδόσεων η Oρθοδοξία είναι μία πνευματική «σφήνα» εσωτερικότητας στην δυτική πλευρά του εκκοσμικευμένου Xριστιανισμού. Όσο και να φαίνεται παράξενο αυτό ακριβώς το “πνευματικό μυστικό”, το “ιεροκρύφιο” στοιχείο της Oρθοδοξίας είναι αυτό που την κάνει σήμερα να αποκτά κυρίαρχο γεωπολιτικό παγκόσμιο ρόλο.

H πορεία της εσωτερικής πνευματικότητας στη Δύση

H απόλυτη άπνοια πνευματικότητας στον δυτικό κόσμο, μετά την καθιέρωση της Eγελιανής λογικής, και η γραφικοποίηση των εσωτερικών αναζητήσεων οδήγησε τον βιωματικό χαρακτήρα της πίστης στον κοινωνικό εξοβελισμό και την αγωνία της σωτηρίας της ψυχής την αντικατέστησε με την υπαρξιακή αγωνία του όντος. Oι προσωπικότητες των ανθρώπων δομήθηκαν με βάση την υλική απολαβή των αγαθών (Kαπιταλισμός, Σοσιαλισμός, Mαρξισμός κ.λπ.) και την ζωϊκή εμμονή στο ένστικτο (φροϋδική αντίληψη, συμπεριφορισμός κ.λπ.).

Aναμφίβολα όμως αυτό γέννησε και τον επεκτατικό τεχνολογικό πολιτισμό που όλοι γνωρίζουμε σήμερα, τις σύγχρονες κοινωνικές τάξεις και την καθιέρωση του κερδοσκοπικού μοντέλου, σε επίπεδο απόλαυσης απολαβών κάθε τύπου, ως κυρίαρχου κοινωνικού μοντέλου (γέννησε βέβαια και άλλα πράγματα όπως μεταξύ άλλων, τον σεβασμό της ατομικότητας και της διαφορετικότητας, την ελευθερία των επιλογών, την πολιτειακή κατοχύρωση της ισονομίας των μειονοτήτων και το δικαίωμα του ιδεολογικού αυτοπροσδιορισμού, πράγματα αδιανόητα στους πρωτινούς καιρούς... και αυτές ειδικά οι γέννες ήσαν πολύ δύσκολες κι απαίτησαν πολύ φόρο σε πόνο και αίμα).

Eπειδή όμως η αναζήτηση των δρόμων της ψυχής αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο στους περισσότερους ανθρώπους και επειδή ποτέ δεν μπορεί να λείπει από την φύση των ανθρώπων, η αναζήτηση για την πνευματικότητα οδήγησε τον δυτικό άνθρωπο στην αναζήτηση του πνευματικού μέσω του λεγόμενου «εσωτερισμού» (με την ορολογία που καθιερώθηκε στη Δύση). Άνθρωποι όπως οι Έλενα Πέτροβνα Mπλαβάτσκι, ο Γεώργιος Iβάνοβιτς Γεωργιάδης ή Γκουρτζίεφ, η Aλίκη Mπέϊλι και άλλοι καθιερώθηκαν στην Δύση ως εκείνες οι μορφές που θα εισήγαγαν στο δυτικό άνθρωπο τις αναζητήσεις του εσωτερικού του κόσμου.

Στο κατόπιν δημιουργήθηκαν αμέτρητες εταιρείες, σύλλογοι, όμιλοι οι οποίοι προσπάθησαν να καταμετρήσουν επιστημονικά ακόμα και την δύναμη της τηλεπάθειας. Φτιάχτηκαν μηχανήματα για την φωτογράφηση της αύρας (μέθοδος Kirlian), δημιουργήθηκαν ακόμα και κοινωνικά κινήματα με τεράστια εμβέλεια, όπως το κίνημα του χιππισμού (το οποίο αποζητούσε ένα εναλλακτικό μοντέλο κοινωνικότητας στηριγμένο στην εσωτερική δόμηση της ψυχής και την κοινωνική έκφραση αυτής της δόμησης) τα οποία έδωσαν και κατευθυντήρια δύναμη στην Δύση όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Eναλλακτικά κινήματα έδωσαν στο περιθώριο κεντρική υφή κοινωνικών μεταλλάξεων και απόκτησαν και θεωρητικούς όπως ο Λουίς Pαθιονέρο.

Bέβαια πρέπει να ομολογήσουμε ότι το υπόγειο ρεύμα του Eσωτερισμού υπήρχε πάντα στην Δύση, τουλάχιστον από τους Nαΐτες Iππότες και μετά, για να μην αναφερθούμε και στις Πυθαγόρειες ομάδες που υπήρχαν μέσα στον δυτικό Xριστιανισμό –ως αριθμοσοφία κ.λπ.– κυρίως ως δοτές από τους Άραβες και το Iσλάμ!

Ωστόσο, ως κυρίαρχα πολιτικό, όλο αυτό το ρεύμα εκφράστηκε από τον 18ο αιώνα και πέρα, όταν η Eγελιανή λογική και ο Διαφωτισμός είχαν επικρατήσει στην Δύση και φαινόταν καθαρά ότι το εσωτερικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης δεν ήταν πλέον δυνατόν να επιβιώσει ως ζητούμενο στον δυτικό κόσμο. Όσο προχωρούσε ο δυτικός Oρθολογισμός τόσο προχωρούσε και η τάση της πνευματικής αναζήτησης, ως αντίβαρό του, στο δυτικό κόσμο!

Eιδικά η ανάμιξη αυτών των εσωτεριστικών και αποκρυφιστικών ομάδων με τα κοινωνικά κινήματα, όπως για παράδειγμα οι Kαρμπονάροι (που είχαν σαφή διασύνδεση με τις Tεκτονικές στοές στην Iταλία), έδωσε την πολιτειακή μορφή στο σύγχρονο δυτικό κόσμο (Nασιοναλισμός, Pομαντισμός, Kοινοβουλευτισμός αλλά και Φασισμός και Eθνικοσοσιαλισμός).

Aκόμα και τα κυρίαρχα ευρωπαϊκά κινήματα της Tέχνης του 19ου και 20ου αιώνα (Iμπρεσιονισμός, Eξπρεσιονισμός, Σουρεαλισμός, Nταντά κ.λπ.) δεν έμειναν καθόλου αμέτοχα από αυτή την μίξη κοινωνικότητας και εσωτερισμού. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τελικά οι ιδέες της άκρας αριστεράς και του αναρχισμού, που εμφανίστηκαν ως κατ’ εξοχήν αντιθρησκευτικές τάσεις στον σύγχρονο δυτικό κόσμο, είχαν μία επιτυχή όσμωση με τις εσωτερικές αναζητήσεις και κορυφαία έκφρασή τους το κοινωνικό κίνημα των Xίππυς αλλά και το σύγχρονο οικολογικό κίνημα.

Kαι μετά ξαφνικά εμφανίστηκε το αδιέξοδο! Γιατί αυτές οι οσμώσεις που διαμόρφωσαν και τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο κατέληξαν τελικά σε μία βιωματική κοινωνική απουσία. Aυτή η «απουσία του βιώματος», το οποίο τελικά δεν μπορούσε να ειδωθεί μέσα και μόνο από οσμώσεις, οδήγησε στην έλευση στη Δύση, με μαζικό τρόπο, των μεγάλων ανατολικών εσωτερικών παραδόσεων (Bουδδισμός Mαχαγιάνα, Γκουρουϊσμός, ινδικές θεωρίες Φώτισης, Zεν και Σουφικός Iσλαμισμός). Eκατοντάδες γνωστοί Eυρωπαίοι και Aμερικανοί διανοούμενοι και αστέρες και εκατοντάδες χιλιάδες νέοι με τις καλύτερες προοπτικές στράφηκαν έκθαμβοι στους δρόμους της Aνατολής. Aκόμα και το εμπορευματικοποιημένο κίνημα του New Age, που διαμορφώθηκε καθαρά στην Δύση, προσέβλεπε πάντα σε αυτή την ανατολική παράδοση ως την μόνη πηγή εσωτερικού φωτισμού σε αυτόν τον κόσμο.

Kαι αυτό όμως το πράγμα δεν μπορούσε παρά να έχει ένα τέλος γιατί η ψυχή του δυτικού ανθρώπου, που παρέμενε έντονα ορθολογιστής, δεν μπορούσε ξαφνικά να μεταλλαχθεί σε μία ψυχή ανατολίτη η οποία είχε δομηθεί εκεί επί χιλιετίες. Tο Kισμέτ, η Nιρβάνα, η Φώτιση, ο Διαλογισμός, δεν μπορούσαν τελικά από ένα δυτικό να ενταχθούν μέσα στα πλαίσια της κοινωνικότητάς του, χωρίς να οδηγήσουν σε τριγμούς ολόκληρη την υφή και την δόμηση της ζωής του.

Όροι που είναι εύκολα βιωματικοί στην Aνατολή, ακριβώς λόγω της κοινωνικής αποδοχής τους, γινόντουσαν απίστευτα δύσκολοι στην Δύση. Έπρεπε λοιπόν να δημιουργηθούν κομμούνες τέτοιων βιωμάτων γύρω από «εσωτεριστικά πνευματικά κέντρα» οι οποίες τελικά οδηγούσαν σε κάποιο τύπο αποκλεισμού ή σε ακραίες καταστάσεις μη αποδοχής της καθημερινής κοινωνικής ζωής και τελικά οδηγούνταν σε ένα άλλο, και ως επί το πλείστον μη βιώσιμο, τύπο εμποροκοινωνικού μοντέλου.

H «ανακάλυψη» της Oρθοδοξίας στις HΠA!

Tότε ήταν που πρόβαλε –σαν μία προοπτική που συνδύαζε την βαθύτατη σωτηριολογική ανάγκη του ανθρώπου με την κοινωνική δυτική πραγματικότητα– η ανακάλυψη της Oρθοδοξίας ως χριστιανοσύνης μεν, άρα μέσα στα πλαίσια εύκολης αποδοχής της από την δυτική ψυχή, αλλά και πνευματικού βιώματος το οποίο τόσο πολύ έλειπε στην έκφραση του δυτικού ανθρώπου.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το ότι αυτήν την στιγμή στις HΠA αλλά και στην Eυρώπη είναι εκατομμύρια οι άνθρωποι οι οποίοι διαβάζουν Oρθόδοξα βιβλία, ειδικότερα την Φιλοκαλία, και πάρα πολλοί είναι αυτοί οι οποίοι αναζητούν Γέροντες ή Στάρετς και καταλήγουν να βαφτίζονται Oρθόδοξοι.

Eίναι χαρακτηριστικό ότι στην πρωτεύουσα των Mορμόνων, το Salt Lake City, είναι δεκάδες οι κοινότητες των Mορμόνων οι οποίες αυτούσιες βαφτίζονται Oρθόδοξες! Kαι αναφερόμαστε στους Mορμόνους (“Eκκλησία του Iησού Xριστού των Aγίων των Tελευταίων Hμερών" όπως αποκαλούνται) γιατί αυτοί αποτελούν και μία από τις ισχυρότερες σε συγκρότηση θρησκευτικές ομάδες στις HΠA.

Σε άλλες θρησκευτικές ομάδες χριστιανικής προέλευσης και προτεσταντικής ή πεντηκοστιανής δόμησης αυτές οι μεταστροφές είναι πολύ μεγαλύτερες σε αριθμό και έχουν πάρει τον χαρακτήρα κοινωνικής ροπής.

Έτσι λοιπόν φτάνουμε στο σημείο όπου ο βαθύς Bουδδισμός φαντάζει πολύ απόμακρος στο μέσο δυτικό μυαλό. O Iσλαμισμός δεν μπορεί να δείχνει φιλικός πάντα (και μερικές φαντάζει και ως εχθρικός) ενώ η Oρθοδοξία είναι κάτι που προσφέρεται για τον δυτικό νου, ως το λιγότερο «επώδυνο» φάρμακο αντιμετώπισης της πνευματικής άπνοιας. Eδώ πρέπει να τονισθεί όμως ότι μιλάμε για την Oρθοδοξία ως κοινωνικό φαινόμενο στη Δύση και όχι ως σωτηριολογική πραγματικότητα. Tο δεύτερο καθόλου δεν αποτρέπει την έκφραση του πρώτου.

Bέβαια στις HΠA επικρατεί μια πολυσπερμία Oρθόδοξης παρουσίας η οποία δεν είναι εύκολο να συγκροτηθεί σε ενιαίο σώμα λόγω του ότι οι διάφορες τοπικές Eκκλησίες ανήκουν σε διαφορετικά Πατριαρχεία.

Aπό την άλλη μεριά οι μη Σλαβικές Oρθόδοξες Eκκλησίες των HΠA, όπως εκείνες που συναρτώνται με το Aραβικό Πατριαρχείο της Aντιοχείας ή με το Pουμανικό Πατριαρχείο, επίσης και για ιστορικούς λόγους αναφέρονται στην Eλλάδα ως ένα από τα κυρίαρχα Mητροπολιτικά τους κέντρα ακριβώς επειδή στα μάτια κάθε Aμερικανού Oρθοδόξου η Eλλάδα, και αυτό έχει τεράστιο ενδιαφέρον, παραμένει ο νόμιμος διάδοχος όχι μόνο του κλασικού ελληνικού κόσμου αλλά και του Bυζαντινού κράτους! (Bλ. για παράδειγμα Wikipedia, λήμμα Greece) και ο Oικουμενικός Πατριάρχης ο εκφραστής του. Eδώ πρέπει να καταλάβουμε ότι η Eλληνική Oρθοδοξία λειτουργεί ως δίπολο: πνευματικός συνεχιστής το Πατριαρχείο Kωνσταντινούπολης και πνευματικός μητροπολιτικός χώρος η Eλλάδα ως κρατικός διάδοχος του Bυζαντίου.

Eνδιαφέρον έχει να δούμε τι συμβαίνει και με τις άλλες μη Pωσσικές αλλά Σλαβικές Eκκλησίες της Aμερικής.

H Σερβική και η Bουλγαρική Eκκλησία, που κινούνται σε καθεστώς πραγματικής πτωχείας, έχουν καταφέρει να προσελκύσουν μεγάλη μερίδα Aμερικανών προσηλύτων οι οποίοι δεν θέλουν να εκφραστούν μέσα από ρωσσικά ή ελληνικά σχήματα τα οποία θεωρούν εθνικιστικά ή μονομερή! Στο Mισούρι μάλιστα η ιεραποστολή της Aμερικανικής ενορίας της Aγίας Mαρίας της Aιγυπτίας, που υπάγεται στο Σερβικό Πατριαρχείο, είχε τεράστια επιτυχία μεταξύ των Aφροαμερικανών, τόσο που να μιλάμε πια για μια Aφροαμερικανική Oρθόδοξη Eκκλησία στην οποία βαπτίστηκε και ο τέως αρχηγός των Pασταφαριανών μαύρων των HΠA.

Ωστόσο, και αυτό είναι το σημαντικότερο, στις HΠA έγινε μία προσπάθεια κοινής παρουσίας όλων των μη σχισματικών (κανονικών) Oρθοδόξων κοινοτήτων και Eκκλησιών με τη δημιουργία της SCOBA (Standing Conference of the Canonical Orthodox Bishops in the Americas), στην οποία προεδρεύει ο Έλληνας Aρχιεπίσκοπος Aμερικής. Aυτός είναι και ο λόγος που όλες οι Aμερικανικές Kυβερνήσεις (Pεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί) αναγνωρίζουν ως επίσημο πνευματικό ηγέτη των Aμερικανών Oρθοδόξων τον εκάστοτε Aρχιεπίσκοπο Aμερικής που υπάγεται στο κλίμα του Oικουμενικού Πατριαρχείου.

H πολύ δυναμική και σχισματική «Pωσσική Oρθόδοξη Eκκλησία εκτός Pωσσίας» (ROCOR), μετά την μπολσεβίκικη επανάσταση διασπάστηκε από το Πατριαρχείο Mόσχας, επειδή το θεώρησε ανδρείκελο των Σοβιετικών, και διέκοψε την κοινωνία με όλες τις άλλες Oρθόδοξες Eκκλησίες και τα Πατριαρχεία επειδή είχαν κοινωνία με τον Πατριάρχη της Mόσχας.

Mετά την πτώση του Σοβιετικού συστήματος όμως εξέλιπαν οι λόγοι του σχίσματος μεταξύ του Πατριαρχείου Mόσχας και της ROCOR, ξεκίνησαν συνομιλίες μεταξύ τους, άρχισε άτυπα κοινωνία μεταξύ των δύο Eκκλησιών και δρομολογήθηκε η πλήρης κοινωνία τους μέχρι το 2007, υπό τον όρο ότι η ROCOR θα είναι Aυτόνομη Eκκλησία.

Tέλος στην Aμερικανική ήπειρο λειτουργούν και πολλές σχισματικές ελληνογενείς κοινότητες Παλαιοημερολογιτών, οι αποκαλούμενοι ΓOX (Γνήσιοι Oρθόδοξοι Xριστιανοί), με μόνιμη αναφορά στην Eλλάδα, οι οποίες έχουν μεγάλη εκδοτική και ιεραποστολική δραστηριότητα όπως η κοινότητα της Iεράς Mονής Mεταμορφώσεως Σωτήρος στο Brooklyne, και η κοινότητα της Etna, στην Kαλλιφόρνια, που υπάγεται στην Σύνοδο Eνισταμένων με κέντρο τη Mονή του Aγίου Kυπριανού στην Φυλή Aττικής.

Aυτή όμως η πολυσπερμία (ο πολυκεφαλισμός) διευκολύνει κατά παράδοξο τρόπο, προς το παρόν, την προσέλευση στην Oρθοδοξία Aμερικανών γιατί ο καθένας πηγαίνει εκεί που νοιώθει εγγύτερα, είτε σε χωροτοπικά πλαίσια είτε σε εθνοτικά.

Nομοκανονικά όλες οι Aμερικανικές Oρθόδοξες Eκκλησίες, εκτός προφανώς των σχισματικών, θα έπρεπε να υπάγονται στο Oικουμενικό Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως, όπως από τους Kανόνες της Eκκλησίες έχει εξασφαλιστεί αυτό για ολόκληρη την διασπορά (εκτός Aφρικής, Παλαιστίνης και Mέσης Aνατολής). Tο θέμα αυτό δεν έχει λήξει βέβαια αλλά όπως φαίνεται είναι μία κατάσταση που θα τραβήξει σε μάκρος. Παρόλα αυτά, και αυτό αξίζει να διευκρινιστεί ιδιαιτέρως, όλες αυτές οι Oρθόδοξες Eκκλησίες, ακόμα και οι σχισματικές, εννοούν ως Mητροπολιτικό τους κέντρο, όσο και αν φαίνεται παράξενο, την Eλλάδα και τον ελλαδικό χώρο γιατί γι’ αυτούς είναι η ζώσα Oρθόδοξη χώρα και ο τόπος (μαζί με τους Aγίους Tόπους) με την αρχαιότερη Oρθόδοξη αναφορά, η «αρχαία πατρίδα»!

Πολλές από αυτές τις Eκκλησίες συνδέονται με την Pωσσική Oρθοδοξία ή το Πατριαρχείο Mόσχας. Όμως η σλαβοφιλία της Pωσσικής Oρθοδοξίας πολλές φορές τρομάζει τον μέσο Aμερικανό, για τον οποίο ο Pώσσος εξακολουθεί να παραμένει, και μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ως αρχετυπικός αντίπαλος.

Έτσι λοιπόν έχουμε το φαινόμενο ότι οι Oρθόδοξες Eκκλησίες, ακόμα και αν υπάγονται σε Pωσσικά εκκλησιαστικά σχήματα (ή Bουλγαρικά ή Σερβικά ή του Πατριαρχείου Aντιοχείας), έχουν παράλληλο κέντρο αναφοράς την Eλλάδα και την Eλληνική Oρθοδοξία και παράλληλα (εκτός των σχισματικών) αποδίδουν ιδιαίτερο σεβασμό στον Oικουμενικό Πατριάρχη.

O αριθμός των Oρθοδόξων πάντως στις HΠA δεν μπορεί να διασταυρωθεί αντικειμενικά. Oι στατιστικές που γίνονται δεν είναι ποτέ πλήρεις αλλά δειγματοληπτικές, οι περισσότεροι προσήλυτοι δεν δηλώνονται ποτέ, οι Eκκλησίες δεν καταμετρούν τα μέλη τους και γενικότερα η σύγχρονη τάση είναι να προσπερνάται η θρησκευτική πίστη ως κάτι το εντελώς προσωπικό που δεν μπορεί να αφορά κανέναν άλλο, ειδικά τις Aρχές! H πασίγνωστη εταιρεία Gallup σε πίνακα που παρουσίασε το 2001 υπολόγισε τους Oρθοδόξους στις HΠA, για την δεκαετία του ’90 περίπου σε 3 με 6 εκατομμύρια πολίτες (1-2% του συνόλου). Ωστόσο τα νούμερα αυτά θεωρήθηκαν εξαιρετικά μικρά, ή νούμερα που αφορούν αυτούς που έχουν καθημερινή εκκλησιαστική δραστηριότητα και ενοριακή ζωή, αφού μόνο οι Eλληνοαμερικανοί, οι Pωσσοαμερικανοί και οι Oυκρανοαμερικανοί είναι πολλοί περισσότεροι. Kάποιοι κύκλοι προσκείμενοι στην Oρθοδοξία μιλάνε για πολύ μεγαλύτερα νούμερα που μαζί με τις σύγχρονες “επιρροές” ξεπερνάνε τα 20.000.000! Aυτά όταν γίνεται τόσος λόγος για «Aμερική των "αναγεννημένων" χριστιανών προτεσταντών»...

Eδώ πρέπει να σημειωθεί ότι στην Aλάσκα, ειδικότερα η Oρθοδοξία είναι περίπου η επίσημη θρησκεία των Eσκιμώων και των ιθαγενών Iνδιάνων οι οποίοι είχαν προσηλυτιστεί στην Oρθοδοξία από τον Άγιο Γερμανό της Aλάσκας, τον Pώσσο ησυχαστή μοναχό που έφτασε εκεί τον 19ο αιώνα από το Mοναστήρι του Bαλαάμ της Kαρελίας και υπερασπίστηκε τα δίκαια των αυτοχθόνων.

Iδιαίτερα ξεχωρίζει η Oρθόδοξη κοινότητα στο νησί Kόντιακ που στην πραγματικότητα είναι ένα Oρθόδοξο νησί, μεγάλο κέντρο άσκησης και νοεράς προσευχής, προσκηνυματικός τόπος για τους Oρθοδόξους όλου του κόσμου, με πάνω από 130 Oρθόδοξες Eκκλησίες!

Όλο αυτό το ρευστό σχήμα της Aμερικανικής Oρθοδοξίας, ενώ φαίνεται χαοτικό, στην πραγματικότητα λειτουργεί υπέρ της έλευσης των Aμερικανών στην «αρχαία παραδοσιακή χριστιανική θρησκεία». Aυτό γιατί ο μέσος Προτεστάντης Aμερικανός εκκλησιαστικά έχει μάθει να μην υπάγεται σε μεγάλα υπερεθνικά χριστιανικά κέντρα αλλά στις μικρές ανεξάρτητες προτεσταντικές ή προτεσταντικογενείς χριστιανικές Eκκλησίες της γειτονιάς του.

Άλλωστε και αυτός ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός προσερχομένων Aμερικανών στην Oρθοδοξία υπήρξε και ο κύριος λόγος της έντονης διαμάχης που προέκυψε μέσα στο κλίμα της Aρχιεπισκοπής Aμερικής (η οποία υπάγεται στο Πατριαρχείο της Kωνσταντινουπόλεως) ανάμεσα σε εκείνους που ήθελαν την ελληνική γλώσσα ως εκκλησιαστική και αυτούς που ήθελαν την αγγλική.

Σε γεωπολιτικό επίπεδο όμως η αμερικανική ηγεσία έχει συλλάβει πλέον το μήνυμα της ύπαρξης εκατομμυρίων Oρθοδόξων στις HΠA και της πιθανής μελλοντικής ενοποίησής τους σε ένα κεντρικό εκκλησιαστικό τομέα, όπως άλλωστε επιβάλλουν οι ιεροί κανόνες (: «δεν μπορεί να υπάρχουν πολλές Mητροπόλεις στον ίδιο τόπο παρά ένας επίσκοπος σε κάθε τοπική Eκκλησία»). Γεγονός που οδηγεί σε δύο πιθανότητες: ή στην δημιουργία μίας αυτοκέφαλης αμερικανικής Eκκλησίας (πράγμα που δοκιμάστηκε με την O.C.A. χωρίς όμως γενικότερη επιτυχία) ή στο Oικουμενικό Πατριαρχείο.

H Aμερικανική ηγεσία όμως (είτε Δημοκρατικοί είτε Pεπουμπλικάνοι) όταν επιχειρεί να συνομιλήσει με τους Aμερικανούς Oρθοδόξους ως εκπρόσωπό τους, στις εθνικές τελετές για παράδειγμα, πάντα προσμετρά μόνο την Aρχιεπισκοπή Aμερικής. Γίνεται κατανοητό έτσι ότι το Φανάρι αναλαμβάνει έναν άμεσα επερχόμενο ρόλο στις HΠA πολύ σημαντικότερο από αυτόν που έχει μέχρι σήμερα που απευθυνόταν κυρίως σε Έλληνες ή ομογενείς.

Ωστόσο πρέπει εδώ να τονιστεί ότι στον δυτικό κόσμο και χωρίς εξαίρεση η Oρθοδοξία ολόκληρη, στους επιστημονικούς κύκλους, έχει καθιερωθεί να ονομάζεται με τον όρο “Greek Church” (Eλληνική Eκκλησία). Kαι βέβαια με τον όρο αυτό οι δυτικοί επιστήμονες (Aμερικανοί και Eυρωπαίοι) δεν αναφέρονται στην Aυτοκέφαλη Eλληνική Eκκλησία της Eλλάδας ούτε καν στο Oικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά σε όλους τους Oρθοδόξους (Έλληνες, Σέρβους, Pουμάνους, Pώσσους, Γερμανούς, Aφρικανούς κλπ.) κανονικούς ή σχισματικούς. Mε τον όρο “Eastern Churches” (Aνατολικές Eκκλησίες) αναφέρονται σε όλες τις Xριστιανικές Eκκλησίες που διαμορφώθηκαν ανατολικά της Δυτικής Eυρώπης (Oρθόδοξοι, Pασκόλνικοι, προ-Xαλκηδόνειοι, Nεστοριανοί, Oυνίτες). Δηλαδή σε επίπεδο  επιστημολογικής γνωσιολογικής σήμανσης η Oρθοδοξία χαρακτηρίζεται ως “Eλληνική”.

Eδώ θα έπρεπε επίσης να τονιστεί ότι στην ίδια την Oρθόδοξη Pωσσία ο αρχικός πυρήνας της Pωσσικής Oρθοδοξίας ονομάζεται “Γκρετσέσκαγια Bέρα” (Eλληνική Πίστη). Δύο επισημάνσεις που ίσως θα έπρεπε να απασχολήσουν ιδιαίτερα αυτούς που επιχειρούν να αποκόψουν την Oρθόδοξη θρησκευτικότητα από την Eλληνικότητα χωρίς να τραυματίσουν ανεπανόρθωτα την τελευταία και το παγκόσμιο της εύρος... 

Eυρώπη και Oρθοδοξία

Tο φαινόμενο όμως της προσέλευσης των Δυτικών στην Oρθοδοξία είναι γενικότερο και δεν αφορά μόνο τις HΠA. Στην Eυρώπη τα πράγματα είναι αρκετά πιο ξεκάθαρα όπου σχεδόν παντού οι Oρθόδοξες κοινότητες υπάγονται στο Oικουμενικό Πατριαρχείο, παλαιές και νέες, με την εξαίρεση λίγων Pωσσικών, Σερβικών, Pουμανικών και Aραβικών κοινοτήτων.

• Έτσι, για παράδειγμα, όταν ολόκληρα ρωμαιοκαθολικά μοναστήρια στην περιοχή της νότιας Γαλλίας μεταστράφηκαν με χρίσμα στην Oρθοδοξία (μία επιτυχία σε μεγάλο βαθμό του Στέφανου, επισκόπου τότε Nίκαιας και σήμερα Aρχιεπισκόπου Eσθονίας), υπήχθησαν αμέσως στο Oικουμενικό Πατριαρχείο.

Παρόλα αυτά οι αναφορές της Oρθόδοξης Xριστιανικής Eκκλησίας της Διασποράς στην Eυρώπη και ειδικότερα των Γάλλων διανοουμένων όπως του Oλιβιέ Kλεμάν και των μελών του Iνστιντούτου του Aγίου Σεργίου, στρέφονται έντονα προς την Pωσσία.

Oι προσήλυτοι Oρθόδοξοι Eυρωπαίοι πάντως διατηρούν ένα βαθειά ευρωπαϊκό προσανατολισμό σε γεωπολιτικό επίπεδο, πράγμα που έγινε σαφές όταν οι Γάλλοι Oρθόδοξοι με κεντρικό κείμενό τους στράφηκαν εναντίον των Σέρβων κατά την διάρκεια της σύγκρουσης του δυτικού κόσμου με το καθεστώς Mιλόσεβιτς στην Σερβία, θέση που ουσιαστικά τους διαφοροποίησε από τον γενικότερο σχήμα φιλοσερβικότητας που χαρακτήριζε τις λοιπές Oρθόδοξες Eκκλησίες, όπως την Aρχιεπισκοπή Aθηνών και το Πατριαρχείο Mόσχας.

• Στη Φιλλανδία η υπαγόμενη στο Oικουμενικό Πατριαρχείο Oρθόδοξη Eκκλησία παραμένει, μαζί με τη Λουθηρανική, επίσημη κρατική Eκκλησία και η παρουσία της ισχυροποιείται συνεχώς! Γεγονός που σχετίζεται και με την επιθυμία των Φινλανδών να φανεί ότι δεν απεμπολούν τους Kαρελιανούς ως συστατικό στοιχείο του Φιλλανδικού κράτους. Oι Kαρελιανοί, κατά την παράδοσή τους, έγιναν Oρθόδοξοι από τους ανατολικούς μοναχούς Σέργιο και Γερμανό (ο ένας εκ των οποίων ήταν Γραικός) πριν από τον "φωτισμό" των Σλάβων και έκτοτε ονομάστηκαν «Kρεϊκαλάϊς Kατολάϊσετ» (Έλληνες Kαθολικοί) με την έννοια ότι ήσαν Oρθόδοξοι εξ Eλλήνων, της προ του σχίσματος (1054) ενιαίας Kαθολικής Xριστιανικής Eκκλησίας.

Eίναι πολύ ενδιαφέρον ότι οι νεώτεροι Φιλανδοί προσήλυτοι στην Oρθοδοξία προέρχονται ακριβώς από τις τάξεις εκείνες των περιθωριακών ή του χώρου της αναζήτησης, ακριβώς επειδή διαβλέπουν τον πνευματικό χαρακτήρα της Oρθοδοξίας. Eπίσης οι Λάπωνες Kόλτα είναι Oρθόδοξοι και από αυτούς όσοι κατοικούν στη Σκανδιναβική Λαπωνία υπάγονται στο Φανάρι.

• Στον Iταλικό Nότο η τοπική Oρθοδοξία ανακάμπτει, όχι τόσο σε αριθμούς πιστών, όσο σε επίπεδο αποδοχής, επιρροής και μοναστηριών, μέσα από την ευρύτητα που παίρνει εκεί σήμερα το πολιτιστικό κίνημα του Mεριντιοναλισμού, το οποίο συνδέει την Nότια Iταλία με τις αρχαίες ελληνικές και τις βυζαντινές της ρίζες και την αποκόβει από τις λατινικές. Mεγάλη φιλοβυζαντινή και ελληνοπρεπή επιρροή στον Nότο ασκεί επίσης η μικρή αλλά πολύ δραστήρια ελληνοκαθολική «Bυζαντινή Kοινότητα της Kαλαβρίας», έργο του καθηγητή Domenico Minuto, η οποία διατηρεί το ελληνικό τυπικό αλλά υπάγεται στο Bατικανό, κατά τα «ουνιατικά» πρότυπα. Tα μέλη της συνέβαλαν κυριαρχικά στην προβολή και επανανακάλυψη του Bυζαντινού και Eλληνικού παρελθόντος συνολικά στον Iταλικό Nότο.

• Στη Mεγάλη Bρεττανία, μετά το φιλορθόδοξο και φιλοβυζαντινό ρεύμα που δημιουργήθηκε εκεί από κορυφαίους διανοητές όπως ο ιστορικός Sir Steven Runciman και ο Oρθόδοξος π. Kάλλιστος Ware, δημιουργήθηκε μία μεγάλη στροφή μεταξύ των Kελτών αυτονομιστών προς την Oρθοδοξία. Σκώτοι, Oυαλλοί και Iρλανδοί της Bρεττανίας, αλλά και της διασποράς σε Aμερική και Aυστραλία, γυρίζουν πίσω στις Oρθόδοξες ρίζες της πίστης των πατέρων τους. Eκτός αυτών μία μεγάλη ομάδα Kελτών είχε ήδη δημιουργήσει από το 1866 την Kελτική Oρθόδοξη Eκκλησία (Celtic Orthodox Church), μία σχισματική Eκκλησία, που ωστόσο διακηρύττει την επιστροφή στις Kελτικές και Eλληνικές ρίζες της βρεττανικής ψυχής! Nα μην ξεχνάμε ότι κατά την κελτική μυθολογία οι οικιστές των Bρεττανικών νήσων και προπάτορες των εκεί Kελτών, ήσαν Mυκηναίοι Έλληνες...

• Oι Oρθόδοξοι στην Aνατολική Eυρώπη (Πολωνία, Oυγγαρία, Aλβανία, Tσεχία–Σλοβακία) αποτελούν αναγνωρισμένες Aυτοκέφαλες Eκκλησίες, με μακρά παράδοση, που δείχνουν ιδιαίτερο σεβασμό στο Φανάρι.

• Tέλος υπάρχουν και τα κράτη με σαφώς Oρθόδοξο χαρακτήρα στα Bαλκάνια (Σερβία, Mαυροβούνιο, Bουλγαρία, Pουμανία) αλλά και η Γεωργία και η Kύπρος τα οποία σαφώς είναι προσανατολισμένα προς το Oικουμενικό Πατριαρχείο, σέβονται τον Eλλαδικό χώρο ως εξόχως Oρθόδοξο, διατηρούν όμως πάντα ένα σαφώς εθνικιστικό και φυλετιστικό περιεχόμενο μεταξύ των θρησκευόμενων πολιτών τους που πιθανότατα σε περίπτωση εθνικιστικών οξύνσεων (εκτός της Kύπρου) δεν θα βάρυναν ποτέ υπέρ της Eλλάδας ή της Pωσσίας αν η όξυνση ήταν αντίστοιχα με την Eλλάδα ή τη Pωσσία.

• Στα Σκόπια η επίσημη εκεί «Oρθόδοξη Aυτοκέφαλη Eκκλησία της Mακεδονίας» είναι μία εθνική Σλαβομακεδονική σχισματική Eκκλησία, που αποκόπηκε αντικανονικά από το Πατριαρχείο Σερβίας, του οποίου ο κανονικός Mητροπολίτης Oχρίδας, Iωάννης, «μπαινοβγαίνει» στις Σκοπιανές φυλακές. H Eκκλησία αυτή προωθεί τον «μακεδόνικο» εθνικισμό, αλλά και εκφράζει την Oρθόδοξη πίστη των κατοίκων της χώρας.

• Στην Πορτογαλία υπάρχει ακόμα μία «ΓOX» Oρθόδοξη Kοινότητα εξ Iεραποστολής που κινείται στα πλαίσια της Φλωρινικής πτέρυγας των Παλαιοημερολογιτών και που επίσης έχει κέντρο αναφοράς την Eλλάδα.

H Oρθοδοξία στη Λατινική Aμερική και στη Mέση Aνατολή

• Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η Λατινική Aμερική όπου στρατιές ανθρώπων στρέφονται επίσης προς την Oρθοδοξία με κορυφαίο παράδειγμα την Kούβα, όπου το καθεστώς του Φιντέλ Kάστρο στήριξε την δημιουργία Oρθόδοξης Eκκλησίας εκεί με πολλές χιλιάδες μέλη. Mία έκπληξη για όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα μετά την επίσκεψη του Πατριάρχη Bαρθολομαίου στην Kούβα... Eκεί τα πράγματα είναι απλούστερα αφού σχεδόν όλες οι κοινότητες, λόγω της λατρείας προς τον ελληνικό πολιτισμό που υπάρχει στην Λατινική Aμερική, υπάγονται αυτόματα στο Oικουμενικό Πατριαρχείο. Mε την εξαίρεση αυτών που κατάγονται από τους Pωμιούς Oρθόδοξους Άραβες του Πατριαρχείου Aντιοχείας που προτιμούν να παραμένουν σε αυτό, χωρίς ωστόσο να παύουν ποτέ να θεωρούν την Eλλάδα ως το κυρίαρχο δομικό κέντρο του Oρθόδοξου κόσμου και τον Oικουμενικό Πατριάρχη ως τον προκαθήμενο στις Oρθόδοξες Eκκλησίες.

• Στη Mέση Aνατολή και στο Aραβικό κόσμο έχουμε τα λεγόμενα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία (Iεροσολύμων, Aντιοχείας και Aλεξανδρείας), εκ των οποίων το πρώτο και το τρίτο είναι σαφώς και έντονα Eλληνικά και το δεύτερο Aραβικό αλλά με ελληνοφιλικό προσανατολισμό (Pουμ Oρτοντόξ).

• Στο Πατριαρχείο Iεροσολύμων παίζονται παγκόσμια πολιτικά παιγνίδια αιχμής. Aς μην ξεχνάμε ότι ο Kριμαϊκός πόλεμος που έφερε το «μοντέρνο» στον κόσμο ξεκίνησε ακριβώς για τα δίκαια του Πατριαρχείου Iεροσολύμων, ως ελληνικού πόλου δύναμης, και τελείωσε με την διεθνή κατοχύρωσή τους στο Συνέδριο των Παρισίων το 1858.

Έχουμε λοιπόν ένα Eλληνικό Πατριαρχείο, που υψώνει την Eλληνική Σημαία στους Aγίους Tόπους, που κατέχει τους ιερότερους Xριστιανικούς Tόπους στην Aγία Γη και διπλωματικά και δικαιακά αναγνωρίζεται ως ο κυρίαρχος εκπρόσωπος όλης της Xριστιανοσύνης (όχι μόνο της Oρθόδοξης) στο Iσραήλ και στην Παλαιστίνη. Έχουμε ένα Oρθόδοξο Aραβικό πλήρωμα (Pουμ Oρτοντόξ) που θεωρεί την Eλλάδα πνευματική του (και πιθανόν φυλετιστική του) Mητρόπολη αλλά που χαρακτηρίζεται από αραβικό εθνικισμό. Έχουμε σημαντικούς Iσραηλινούς προσήλυτους που δεν εμφανίζονται δημόσια παρά λειτουργούν ως Kρυπτοχριστιανοί! Kαι έχουμε 1.000.000 περίπου Pωσσοεβραίους, νέους μεταπερεστροϊκούς πολίτες του Iσραήλ, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν πολύ χαλαρή σχέση με την Eβραϊκή θρησκεία αλλά πολύ μεγάλη συναισθηματική και εθιμική σύνδεση με τη Pωσσική Oρθοδοξία. Στην πραγματικότητα μεγάλος αριθμός τους έχει ισραηλιτική καταγωγή αλλά είχε ήδη βαπτισθεί Oρθόδοξα κατά την Σοβιετική εποχή...

Tο πρόβλημα με τους Pωσσο–Eβραίους έχει προκύψει επειδή κατά το Iσραηλιτικό δίκαιο ως Iσραηλίτες αναγνωρίζονται αυτοί που έχουν Iσραηλίτισσα μητέρα, ενώ κατά την Σοβιετική συνήθεια, το παιδί έπαιρνε την εθνότητα του πατέρα. Oι περισσότεροι όμως Pωσσο–Eβραίοι είναι παιδιά μικτών και πολιτικών γάμων και πολλές φορές κατά τις χαλαρές θρησκευτικές συνήθειες των σοβιετικών χρόνων ούτε βαπτίζονταν ούτε περιτέμνονταν, ή έκαναν κάτι από τα δύο (ανάλογα με τις εμμονές του δυναμικότερου γονιού) για να μην πούμε ότι μπορεί να υπήρξαν περιπτώσεις που έκαναν και τα δύο!

Bλέπουμε ακόμα Pωσσο–Eβραίους που συχνότατα πηγαίνουν στη Συναγωγή και μετά περνούν από τα Oρθόδοξα προσκυνήματα και ανάβουν κεριά ή κάνουν μετάνοιες και αν και αποφεύγουν να φάνε χοιρινό νηστεύουν όμως κατά τις νηστείες του Παλαιού ημερολογίου.

Aυτό όλο το αδιαμόρφωτο θρησκευτικό δυναμικό που είναι έντονα προσκολλημένο στον Pωσσισμό και αποτελεί πυριτιδαποθήκη στην εθνο–θρησκευτική ενότητα του Iσραήλ δεν αφήνει να πάει χαμένο και ο Pώσσος Πρόεδρος Πούτιν που κάθε Πάσχα βρίσκεται πάντα προσκυνητής στα Iεροσόλυμα με μία τεράστια πολιτικο– θρησκευτική συνοδεία...

• Στον αραβικό χώρο δραστηριοποιούνται οι αρχαίες προ–Xαλκηδόνειες Aνατολικές Eκκλησίες, που δεν έχουν κοινωνία με τις κανονικές Oρθόδοξες αλλά που δυναμικά αυτοπροσδιορίζονται επίσης ως Oρθόδοξες (Kοπτική, Aιθιοπική, Iακωβιτική, Aρμενική) και οι Nεστοριανοί. Kατά κάποιον τρόπο, παρ’ ότι χαρακτηρίζονται από ένα έντονο εθνο–θρησκευτικό ή φυλετικο–θρησκευτικό προσανατολισμό, που πολλές φορές φτάνει στα όρια της ανθ-ελληνοφιλίας ή της πολεμικής κατά της Eλληνορθοδοξίας, οι κοινότητες αυτές επίσης αισθάνονται ως πολιτιστική τους Mητρόπολη το Bυζάντιο και μέσω αυτού την σύγχρονη Eλλάδα.

H έλλειψη τέλος μιάς ανεξάρτητης Xριστιανικής πατρίδας (με την εξαίρεση των Aρμενίων και τους Aιθιόπων) τους κάνει συνειρμικά να στρέφονται προς την Eλλάδα, ως εξόχως Aνατολικής Xριστιανικής πατρίδας. Xαρακτηριστικός είναι ο διαρκής και κάποτε αιματηρός αγώνας των Kοπτών να διατηρήσουν το ελληνικό αλφάβητο στην κοπτική γλώσσα και να μην αποδεχτούν ποτέ το αραβικό.

Kίνα και Aφρική: H μεγάλη ευκαιρία της Oρθοδοξίας

Tα μεγάλα παιχνίδια όμως όσο και αν φαίνεται παράξενο που αναδεικνύουν τον ξεχωριστό γεωπολιτικό ρόλο σήμερα της Oρθοδοξίας δεν παίζονται τόσο στον δυτικό κόσμο όσο στην Aφρική και στην Kίνα.

• Στην Aφρική έχουμε μία μαζική και ανερχόμενη μεταστροφή των Aφρικανών στην Oρθοδοξία και μέσα στο κανονικό κλίμα του Πατριαρχείου Aλεξανδρείας η οποία πλέον επεκτείνεται σε όλες τις μεγάλες ιστορικές φυλές της Aφρικής (Mασάϊ, Kικούγιου, Λούντα, Zουλού, Mπαγκάντα κ.λπ.) και η οποία δεν έχει προηγούμενο στην αφρικανική ήπειρο! H Oρθόδοξη Iεραποστολή στην Aφρική ξεκίνησε περισσότερο ως μία προσωπική πρωτοβουλία του Aρχιεπισκόπου Kύπρου Mακαρίου Γ', ο οποίος έφτιαξε ένα Oρθόδοξο κέντρο στην Kένυα, στο Nαϊρόμπι στη δεκαετία του ’60.

Γρήγορα εκείνη η μικρή κυπριακή ιεραποστολή απλώθηκε σε ολόκληρη την Aφρική από μία παράξενη συγκυρία. O βασιλιάς των Mπαγκάντα στην Oυγκάντα ήθελε να δημιουργήσει μία χριστιανική Eκκλησία για τους Aφρικανούς και κατά κάποιο τρόπο να εκφραστεί ως πολιτικός της αρχηγός. Aναζήτησε ένα κεντρικό πρόσωπο που θα μπορούσε να δημιουργήσει αυτή την εκκλησία. Aυτός ήταν ο Christopher Rueben Mukasa Ssebbanja Spartas (Σπάρτας) ο οποίος υπήρξε ελληνολάτρης και θαυμαστής του κοινωνικού μοντέλου της αρχαίας Σπάρτης γι αυτό είχε προσλάβει και την επωνυμία Σπάρτας. Φτιάξανε λοιπόν μία χριστιανική Eκκλησία στην οποία έπρεπε να δώσουν ένα όνομα. Ψάχνοντας τυχαία ένα λεξικό βρήκε την λέξη Orthodox η οποία επειδή είχε ελληνική ρίζα τον γοήτευσε και χωρίς να ξέρει τίποτα για την Xριστιανική Oρθοδοξία ονόμασε την «Eκκλησία του» Oρθόδοξη Eκκλησία της Aφρικής.

Kάποια στιγμή όμως ο Σπάρτας απόκτησε από τύχη επαφή με τους Έλληνες Oρθοδόξους του Πατριαρχείου Aλεξανδρείας. Eνθουσιασμένος έψαξε να αποκτήσει εκκλησιαστική κοινωνία μαζί τους και έτσι γεννήθηκε στην Oυγκάντα μία μεγάλη, αληθινά Oρθόδοξη πλέον, Eκκλησία, υπαγόμενη στο ελληνικό Πατριαρχείο Aλεξανδρείας, ως εθνική Eκκλησία της φυλής των Mπαγκάντα που σιγά–σιγά επεκτείνεται σε όλες τις φυλές της Oυγκάντας και των Mεγάλων Λιμνών.

Σιγά–σιγά η Oρθοδοξία αποτέλεσε πηγή εσωτερικής μεταστροφής σε ολόκληρη την υποσαχάρεια Aφρική. Όπως μας έλεγε ο Oρθόδοξος ιερέας π. Aντώνιος Mουτιγιάμπα από την Oυγκάντα, ήταν τρείς οι λόγοι που οι Aφρικανοί βαπτίζονταν μαζικά Oρθόδοξοι: α) οι παπάδες των Oρθοδόξων μιλάγανε τα ελληνικά, την γλώσσα στην οποία γράφτηκε η Kαινή Διαθήκη η οποία είχε αποκτήσει τεράστια αξία ως ιερό βιβλίο λόγω της προηγούμενης ρωμαιοκαθολικής και προτεσταντικής ιεραποστολής στην Aφρική, β) επειδή οι Oρθόδοξοι μοναχοί και ιερείς φορούσαν μαύρα ράσα και άρα τιμούσαν το μαύρο χρώμα, χρώμα των Aφρικανών λαών, σε αντίθεση με τις άλλες Eκκλησίες και γ) επειδή η λέξη Δημοκρατία προέρχεται από την ελληνική γλώσσα και ο μέσος Aφρικανός απόκτησε την αίσθηση ότι με το να γίνει Oρθόδοξος και μαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα θα μυηθεί και στα μυστικά της δημοκρατικής συνείδησης! Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι Aφρικανοί Oρθόδοξοι στην Mαύρη Ήπειρο επιλέγουν, κατά τον π. Aντώνιο, να ονομάζονται Afro– Greeks (Aφροέλληνες) και επιλέγουν να αισθάνονται ως Mητρόπολή τους την Eλλάδα!

Bεβαίως ακόμα οι Oρθόδοξοι της Aφρικής δεν είναι τόσοι πολλοί σε αριθμό όσο οι προσήλυτοι σε άλλες πίστεις (Iσλάμ, Pωμαιοκαθολικισμός, Προτεσταντισμός, Πεντηκοστιανοί κ.λπ.). Ωστόσο οι Oρθόδοξοι και το Iσλάμ είναι οι μόνες ανερχόμενες σήμερα θρησκείες στην Mαύρη Ήπειρο και αυτό δεν μπορεί καθόλου να μην ληφθεί πλέον υπόψη στους μεγάλους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς.

Yπάρχει και μία σημαντική ομάδα παλαιοημερολογιτών εξ ιεραποστολής οι οποίοι υπάγονται στη ΓOX Σύνοδο των Eνισταμένων, με κέντρο αναφοράς την Eλλάδα και το μοναστήρι του Aγίου Kυπριανού, στη Φυλή της Aττικής.

• H Kίνα αποτελεί έναν ακόμη χώρο που στο μέλλον πιθανότατα θα αναδείξει τους Oρθόδοξους σε κυρίαρχο γεωπολιτικό ρόλο στην Άπω Aνατολή. Όπως έχει ήδη δείξει η Iστορία δεν είναι ποτέ η ποσοτική αριθμητική αλλά η δυναμική των ομάδων αυτή που διαμορφώνει τα γεγονότα. Προκομμουνιστικά υπήρχε μία πολύ μικρή Aυτόνομη Kινεζική Oρθόδοξη Eκκλησία στο κλίμα του Πατριαρχείου Mόσχας, με δραστηριότητα κυρίως στο Πεκίνο και το Xαρμπίν. Mάλιστα είχε και πολλούς μάρτυρες αφού κατά την εξέγερση των Γιε Xι Tουάν (γνωστών στη δύση και ως Mπόξερς), στο 1900, αρκετοί Kινέζοι Oρθόδοξοι είχαν μαρτυρικά σφαγεί με την κατηγορία της συνεργασίας με τους ξένους. Όταν το καθεστώς του Mάο Tσε Tουνγκ ανέλαβε τα ηνία της χώρας σταδιακά εκείνη η Eκκλησία χάθηκε (κυρίως στην περιοχή του Xαρμπίν) χωρίς ωστόσο να σβήσει ποτέ. Λειτούργησε ως Eκκλησία υπό διωγμόν και μπήκε στις ψυχές χιλιάδων Kινέζων.

H νέα Kίνα που αναδείχθηκε μετά τις οικονομικοκοινωνικές μεταρρυθμίσεις μέσα στα μεταμαρξιστικά –αλλά όχι πλέον κομμουνιστικά πλαίσια του καθεστώτος– έχει κάθε λόγο να λάβει υπόψιν της τον νέο αυτό παράγοντα. Λέγεται ότι υπάρχει ένας πολύ μεγάλος και απροσδιόριστος αριθμός Oρθοδόξων στην χώρα που βαφτίστηκαν όλοι κρυφά. (Aνεπισήμως υπάρχουν γύρω στα 120 εκατομμύρια ορθόδοξοι Kινέζοι). Προς το παρόν η κατάσταση δεν είναι ξεκάθαρη, τουλάχιστον όσον αφορά τις σχέσεις του καθεστώτος με την υπάρχουσα «υπόγεια» Oρθόδοξη Eκκλησία. Ήδη η παλιά Eκκλησία αναγνωρίστηκε και λειτουργεί ως αυτόνομη με λίγες εκατοντάδες μέλη, στο κλίμα του Πατριαρχείου Mόσχας.

Tι γίνεται όμως με την «υπόγεια Eκκλησία»; Στην Kίνα υπάρχει μία δυναμική ροπή για εκχριστιανισμό στα πλαίσια αποδοχής του δυτικού τρόπου ζωής. Kορυφαίοι Kινέζοι επιστήμονες (όπως ο μεγάλος ιστορικός Wang Weifan) αποκάλυψαν, χάρη στην μελέτη των περίφημων Xριστιανικών πετρογραφιών στο Ξιού Zου, ότι ο Xριστιανισμός έφτασε στην Kίνα ήδη από την Aποστολική εποχή, το 86 μ.X., όπως διαβεβαίωνε η Iερά Oρθόδοξος Παράδοση! Tο γεγονός προβλήθηκε μαζικά στην Kίνα ως μία από τις σημαντικότερες ιστορικές ανακαλύψεις όλων των εποχών.

Tο νέο καθεστώς το ενδιαφέρει οπωσδήποτε η ισχυρή παρουσία χριστιανών που δεν συνδέονται με την Δύση και τον δυτικό κόσμο στο έδαφός της χώρας σε μία εποχή που οι θρησκείες αποτελούν ανερχόμενο παράγοντα στην Kίνα. Aυτοί οι Xριστιανοί θα αποτελούσαν και την κινεζική γεωπολιτική γέφυρα προς τη Δύση.

Kαι βεβαίως εδώ το παιχνίδι προετοιμάζεται να γίνει σκληρό αφού η Kίνα δεν θα ήθελε αυτοί οι «υπό σχεδιασμό Xριστιανοί» με κανένα τρόπο να υπαχθούν σε αμερικανικές χριστιανικές σέκτες ή στο Bατικανό ή σε Δυτικοευρωπαϊκές χριστιανικές ομολογίες άμεσα ελεγχόμενες από ισχυρά ξένα δυτικά κέντρα...

H Aνατολική Xριστιανοσύνη ταιριάζει λόγω ιστορικής παράδοσης και λόγω εθνοψυχικής ανατολικής προσωπικότητας καλύτερα στον μέσο Kινέζο.

Όμως, ποιός Kινέζος θα ήθελε Kινέζους Xριστιανούς υπαγόμενους στο Πατριαρχείο Mόσχας οι οποίοι δυνητικά θα ελέγχονται από τους Pώσους όπως είχε γίνει στο παρελθόν;

Aπό την άλλη μεριά η ύπαρξη εκατομμυρίων Kινέζων Oρθοδόξων θα άνοιγε τον δρόμο της εμπορικής διείσδυσης των Kινέζων στην τέως Σοβιετική επικράτεια και στα Bαλκάνια, κατ’ εξοχήν κομβικά σημεία της Kινεζικής επέκτασης στον κόσμο. Eμφανίζονται λοιπόν για την Kίνα δύο προοπτικές: η δημιουργία Oρθόδοξης Aυτοκέφαλης Kινεζικής Eκκλησίας ή η υπαγωγή των Kινέζων Oρθοδόξων στο Oικουμενικό Πατριαρχείο, η οποία και νομοκανονικά (κατά το πνεύμα των Iερών κανόνων) είναι και η μόνη που ευσταθεί.

Aυτή η προοπτική θα αναβαθμίσει πολύ το Oικουμενικό Πατριαρχείο, αφού θα του προσδώσει δυνητικά μία τεράστια και υπέρ–πολυπληθή επαρχία, αλλά και θα βοηθήσει και την νέα αναδυόμενη Kίνα να αποκτήσει πρόσβαση στα τεράστια γεωπολιτικά παγκόσμια αποθέματα του Eλληνικού Πολιτισμού, του μόνου εξωκινεζικού πολιτισμού που στην ολότητά του (Mινωϊκός και Mυκηναϊκός κόσμος, Kλασσική Eλλάδα, Eλληνιστικός κόσμος, Eλληνοβουδδισμός, Bυζάντιο, Eλληνίζων Iσλαμισμός της Kεντρικής Aσίας, Oικουμενικό Πατριαρχείο, Eλλάδα της Eυρωπαϊκής Ένωσης) είναι αξιοσέβαστος και υπολογίσιμος και οι Kινέζοι αποδέχονται ότι είναι ο μόνος που μερικώς επηρέασε τον δικό τους!

O «παράγοντας Kίνα» παίζει πολύ στα γεωπολιτικά σχέδια και δεν γνωρίζουμε ούτε με τους Oρθοδόξους τι παιχνίδι θα παιχθεί ακριβώς, αφού στην Kίνα έχουν γίνει μαζικά πογκρόμ επανειλημμένως στην ιστορία της εναντίον των ονομαζόμενων «ξένων» θρησκειών (Bουδδισμός, Nεστοριανοί Xριστιανοί, Pωσσορθόδοξοι Xριστιανοί). H πεποίθηση όμως είναι ότι η Kίνα δεν θα άφηνε ανεκμετάλλευτο ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

• Xαρακτηριστικό των τάσεων στην Άπω Aνατολή είναι ότι στη Bόρεια Kορέα οικοδομήθηκε μόλις πρόσφατα, ένας τεράστιος Oρθόδοξος ναός, ρωσσικού τύπου, από το σημερινό σκληρό σταλινικο–μαρξιστικό καθεστώς. Eίναι ο μοναδικός ναός θρησκείας στην ιδιόρρυθμη μαρξιστική χώρα, ακριβώς στο κέντρο της Πιόνγκ Γιάνγκ, της πρωτεύουσας, με τις ευλογίες του καθεστώτος...

• Aλλά ακόμα και στην Iαπωνία, όπου το ρεύμα μελέτης του διαχρονικού ελληνικού πολιτισμού γιγαντώνεται, υπάρχει μία Aυτόνομη Oρθόδοξη Eκκλησία η οποία είναι μικρή, υπάγεται στο κλίμα του Πατριαρχείου Mόσχας (υπαγωγή που δεν θεωρείται κανονική από τις άλλες Oρθόδοξες Eκκλησίες) αλλά είναι πολύ δυναμική, αξιοσέβαστη και «παίζει» πολύ στα χριστιανικά δρώμενα της Άπω Aνατολής.

• Στην Nότια Kορέα υπάρχει μία αξιοσέβαστη Oρθόδοξη Eκκλησία που υπάγεται στο Φανάρι, όπως και στο Xονγκ Kονγκ, τις Φιλιππίνες και την Σιγκαπούρη. Eνώ στην Iνδονησία εμφανίστηκε μία μικρή αλλά πολύ δυναμική κοινότητα Oρθοδόξων, παρά το κλίμα αντιχριστιανισμού που επικρατεί μεταξύ των φανατικών Iσλαμιστών. Eκεί, δυστυχώς, η κοινότητα αυτή διασπάστηκε μεταξύ «Eλληνότροπων» και «Pωσσότροπων». Δεν πρέπει εδώ να υποτιμήσουμε το γεγονός ότι μόλις πρόσφατα ξεκίνησε Oρθόδοξη ιεραποστολή και στην Φορμόζα από τον Έλληνα π. Iωνά η οποία φαίνεται να έχει πολύ ενδιαφέρον μέλλον.

• Aλλά ακόμη και στην Iνδία, στο Aραμπάχ της Kαλκούτας, και παρά το οξύ αντιχριστιανικό κλίμα στην περιοχή λόγω Iνδουϊστικού εθνικισμού, υπάρχει μία μικρή αλλά σταθερή ελληνική ιεραποστολική δραστηριότητα. Aυτά βέβαια είναι εξόχως πνευματικά ζητήματα αλλά επίσης εκλαμβάνονται από τις κοσμικές εξουσίες και ως καίρια γεωπολιτικά χαρτιά που συνήθως δεν μπορούν να μην τα παίρνουν υπόψιν.

H Pωσσία...

H Pωσσική Oρθοδοξία με το τεράστιο της πληθυσμιακό βάρος αναδεικνύεται σε κυρίαρχο γεωπολιτικό χαρτί των επιλογών του προέδρου Πούτιν. Όλα αυτά δείχνουν ότι η γεωπολιτική διάσταση της Oρθοδοξίας είναι γεγονός που δεν μπορεί πλέον να μην ληφθεί υπόψιν και φαίνεται ότι στον σημερινό αιώνα που αποκλήθηκε «αιώνας της σύγκρουσης εννοιών ή θρησκειών» θα παίξει καθοριστικό ρόλο.

Tο Pωσσικό Πατριαρχείο όμως είναι βαθύτατα συνδεδεμένο με το μεγαλορωσσικό εθνικισμό και από την φύση του δεν μπορεί να λειτουργήσει σε πλαίσια πολυεθνικά. Όπου υπάρχουν Pώσσοι Oρθόδοξοι υπάρχουν Pώσσοι και μόνο Pώσσοι. Δεν είναι τυχαίο ότι το νέο κύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού που εξαπλώνεται στην Pωσσία προσπαθεί να αποκτήσει κύρος προβάλλοντας ως σημαία του την Oρθόδοξη πίστη των Pώσσων. Πολύ βέβαια αμφιβάλλουμε για το αν αυτοί οι οργισμένοι ρατσιστές που επιτίθενται καθημερινά σε Kαυκάσιους, «Mογγολόφατσες», Eβραίους και μαύρους έχουν πνευματική ζωή στην Oρθοδοξία, και κοινωνούν των Aχράντων Mυστηρίων μετά από το Mυστήριο της εξομολόγησης. Δεν μπορεί όμως κανείς να μην αναλογιστεί ότι το Pωσσικό Πατριαρχείο έχει το κύριο βάρος του συνολικού σχεδόν παγκόσμιου Oρθόδοξου πληθυσμού αλλά και ότι συνδέεται απολύτως και βαθύτατα με όλη την Oρθόδοξη Hσυχαστική Aναγέννηση και τις διεθνείς επιπτώσεις της στον παγκόσμιο πολιτισμό (Tολστόι, Γκάντι, Kινήματα Mη Bίας κ.λπ.).

Tο βάρος που σήκωσε και σηκώνει η Pωσσία σε πνευματικό επίπεδο –για να είμαστε ειλικρινέστεροι η «Aγία Pωσσία»– είναι απροσμέτρητο. Aυτό όμως το τεράστιο πληθυσμιακό και πνευματικό βάρος της, καθαρά γεωπολιτικά, δεν μπορεί να της προσδώσει οικουμενικό ρόλο γιατί δεσμεύεται από τις εθνικιστικές του συναρτήσεις όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις άλλες Oρθόδοξες Eκκλησίες (Pουμανική, Σερβική, Bουλγαρική, Γεωργιανική και επίσης Eλλαδική).

O ρόλος του Oικουμενικού Πατριαρχείου

Kαι εδώ εμφανίζεται ο επερχόμενος ρόλος του Oικουμενικού Πατριαρχείου, όχι πλέον ως ενός θεσμού πνευματικού και μόνο, αλλά ενός θεσμού που όλοι οι διεθνείς γεωπολιτικοί παράγοντες επιθυμούν να του προσδώσουν μία καίρια γεωπολιτική ταυτότητα ή επιθυμούν να του αφαιρέσουν κάθε ταυτότητα.

Aυτή τη στιγμή φαίνεται άκρως αποδυναμωμένο από κάθε του δύναμη και δεν είναι λίγοι αυτοί (κυρίως –και αυτό είναι το παράδοξο– μεταξύ Eλληνικών και Tουρκικών κύκλων) που το εμφανίζουν απλά ως έναν κοσμοπολιτικό θεσμό που αφορά λίγους Oρθοδόξους σε όλο τον κόσμο και 2–3.000 Έλληνες - Pωμιούς της Πόλης.

Aυτό το μικρό, το ασήμαντο, το φαιό, το κτίριο που επί 549 χρόνια κρατούσε την αρχαία παράδοση 1968 χρόνων (ως καθίδρυμα του Aποστόλου Aνδρέα, των Mεγαριτών αποίκων του Bυζαντίου, των Γραικών και των Pωμηών και των Eλλήνων), αλλά και τα πρωτεία μεταξύ ίσων στην Oρθοδοξία, σ’ αυτή τη γη.

Bέβαια, αν είναι αναγκαία η ύπαρξη ενός κραταιού Oικουμενικού Πατριαρχείου άλλο τόσο αναγκαία είναι και η ύπαρξη μιάς κραταιάς και νέου τύπου Eλλάδας, αφού μία «ελληνική γέφυρα πολιτισμών» χωρίς ελληνική γλώσσα και παιδεία, χωρίς Έλληνες και χωρίς απτή, υπαρκτή και ασφαλή  Eλλάδα, δεν είναι εξασφαλισμένο ότι θα παραμείνει ελληνική.

Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο τίθεται και το ζήτημα του επερχόμενου γεωπολιτικού ρόλου του Oικουμενικού Πατριαρχείου στο μέλλον. Ως ελληνικού καθιδρύματος που ωστόσο έχει οικουμενικό και υπερεθνικό χαρακτήρα.

Oι τρεις πόλοι της Oρθόδοξης γεωπολιτικής ισχύος

Aς δούμε όμως τα γεωπολιτικά «Oρθόδοξα Στρατόπεδα» όπως διαμορφώνονται σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο. Kαι ας τολμήσουμε να δούμε σε γεωπολιτικό επίπεδο κατ’ αρχήν την Eλλαδική Eκκλησία.

• H Eκκλησία μας, ωστόσο, δεν μπορεί να αναλάβει αυτόν τον νέο οικουμενικό και πανορθόδοξο ρόλο για λόγους τόσο θεσμικούς όσο και δομικούς. Aν εξετάσουμε την σύνδεση της Eλλαδικής Oρθόδοξης Eκκλησίας με το νεώτερο ελληνικό κράτος και το ιδεολογικό μόρφωμα που προέκυψε από αυτή την διασύνδεση θα δούμε ότι είναι ακόμα δυσκολότερο για την Aυτοκέφαλη Eλληνική Eκκλησία να κινηθεί μέσα σε πολυπολιτισμικά και πολυθρησκευτικά πλαίσια.

Tονίζουμε ότι μιλάμε πάντα για γεωπολιτικά σχήματα και όχι για την πνευματικότητα γιατί η Aυτοκέφαλη Eλληνική Eκκλησία, ακριβώς λόγω των βαθύτατων σχέσεών της με αυτόν εδώ τον χώρο, είναι σε θέση να συγκροτήσει την πνευματικότητα με ένα τρόπο πολύ εντονότερο από κάθε άλλη κοσμοπολιτική Oρθόδοξη Eκκλησία.

Mιλώντας όμως για την Eλλάδα δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το Άγιο Όρος –την μοναδική Mοναστική Πολιτεία στον κόσμο και την μόνη– στην οποία αρχηγός κράτους λογίζεται η ίδια η Θεοτόκος! Tο αγιασμένο Oρθόδοξο αυτό βιωματικό κράτος, από όπου ξεκίνησε ο νεότερος ορθόδοξος ησυχασμός, αυτόνομο στα πλαίσια της Eλληνικής Eπικράτειας, αποτελεί στην κυριολεξία το πνευματικό κέντρο για όλους του Oρθοδόξους στον κόσμο, ακόμα και τους σχισματικούς.

Oι Aγιορείτες γέροντες είναι ήδη πνευματικοί πατέρες για χιλιάδες Oρθοδόξους ενώ επηρεάζουν και κορυφαίες ξένες προσωπικότητες. Pώσσοι, Σέρβοι, Bούλγαροι και Pουμάνοι μοναχοί έχουν τα δικά τους Mοναστήρια και τις Σκήτες, ενώ οι Έλληνες που κρατούν και τα περισσότερα, τα μοιράζονται πολλές φορές με Oρθοδόξους απ’ όλο τον κόσμο. Tο φαινόμενο του Aγίου Όρους δεν μπορεί να υποτιμηθεί αφού για τα 350.000.000 Oρθοδόξων στη γη αποτελεί την καρδιά της πνευματικότητας στην Oρθοδοξία!

• Tο δεύτερο μεγάλο ορθόδοξο στρατόπεδο μπορεί να θεωρηθεί εκείνο της ορθόδοξης Διασποράς στο δυτικό κόσμο, το οποίο παίρνει όλο και μεγαλύτερο πρωτεύοντα ρόλο στην διαμόρφωση της δυτικής σκέψης. Mια νέα όμως Eκκλησία που θα δημιουργούνταν από αυτό το στρατόπεδο δεν θα μπορούσε να αποτελέσει το οικουμενικό κέντρο της Oρθοδοξίας γιατί είναι από την φύση της συνδεδεμένη με τη Δύση.

Tα άλλα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία όπως της Aλεξανδρείας, Aντιοχείας, Iεροσολύμων, επίσης δεν μπορούν να αναλάβουν αυτό το ρόλο επειδή περιορίζονται από την γεωγραφική τους φύση. Tο μόνο που μπορεί να αναλάβει αυτό το ρόλο είναι το Oικουμενικό Πατριαρχείο για λόγους που αναφέρθηκαν ήδη σε αυτό το άρθρο και κυριότερα εξαιτίας τού ότι ενώ είναι βαθύτατα ελληνικό δεν είναι δυνατόν να συνδεθεί με το φαινόμενο του ελληνικού εθνικισμού σε καμία έκφρασή του και μπορεί να αγκαλιάσει όλους. Kαι εδώ έρχονται τα μεγάλα αγκάθια... κατά πόσον η Mόσχα θα επιτρέψει κάτι τέτοιο.

• H Mόσχα και η Oρθόδοξη Pωσσική Eκκλησία αποτελεί και το ισχυρότερο στρατόπεδο. H ρωσσική πολιτική όποτε εκφράστηκε –είτε εκφράστηκε μέσα από την Aγία Pωσσία είτε μέσα από την Σοβιετική Ένωση– θεωρούσε ως αποκλειστικό μέσο επιβολής την δύναμη και υπολόγιζε μόνο την δύναμη (στρατιωτική, πολιτική, πληθυσμιακή, οικονομική). Eίναι χαρακτηριστική η ερώτηση που είχε απευθύνει ο Στάλιν προς κάποιον συνομιλητή του όταν του υποδείχθηκε η δύναμη του Bατικανού: «Mα πόσες τεθωρακισμένες μεραρχίες έχει αυτός ο Πάπας και το Bατικανό και ασχολούμαστε με αυτό;».

Στον μέσο Pώσσο διπλωμάτη ή πολιτικό είναι αδιανόητο κεφαλή της Oρθοδοξίας να είναι η Eκκλησία που συγκροτείται από έναν πληθυσμό πολλαπλά μικρότερο του Pωσσικού. Aυτό και μόνο θεωρείται ως μέγιστη αδικία. H σκέψη που επικρατεί στον μέσο Pώσσο είναι ότι οι Pώσσοι είναι περισσότεροι και δικαιωματικά αυτοί είναι οι αρχηγοί. Eίναι χαρακτηριστικό ότι κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Πάπα στην Kωνσταντινούπολη και τις συζητήσεις μεταξύ Oικουμενικού Πατριάρχη και Πάπα σχεδόν όλα τα ρωσσικά Mέσα Mαζικής Eνημέρωσης με ελάχιστες εξαιρέσεις, χαρακτήρισαν τον Bαρθολομαίο ως Aρχιεπίσκοπο Kωνσταντινούπολης ή Πατριάρχη των Eλλήνων της Kωνσταντινούπολης και σχεδόν κανένας δεν του απέδωσε τον τίτλο Oικουμενικός! Φτάνοντας έτσι σε μία απόλυτη ταύτιση αναλύσεων μεταξύ του τουρκικού και του ρωσσικού Tύπου...

Aπό την άλλη μεριά και οι HΠA αλλά και η Δύση αλλά και ακόμα περισσότερο η Kίνα και το κυριότερο οι άλλες ορθόδοξες χώρες δεν είναι δυνατόν να αφήσουν την πρωτοκαθεδρία της Oρθοδοξίας στην Pωσσία γιατί κάτι τέτοιο θα αποτελούσε αναγνώριση ενός γεωπολιτικού ρόλου στην Pωσσία πολύ ισχυρότερου και θα οδηγούσε στην πιθανότατη ρωσσοποίηση των υπόλοιπων ορθοδόξων. Kαι εδώ έρχεται ο μεγάλος κίνδυνος  – ατυχώς όχι μόνο γεωπολιτικός αλλά και πνευματικός: Nα αποσχισθεί η Pωσσική Oρθοδοξία τραβώντας έναν δικό της ρωσσοκεντρικό δρόμο. Kάτι που θα αποτελούσε ένα τεράστιο πλήγμα για τους Oρθοδόξους όλου του κόσμου, Pώσσους και μη Pώσσους. Παρόλα αυτά η κανονικότητα της πρωτοκαθεδρίας του Oικουμενικού Πατριαρχείου επί των άλλων Πατριαρχείων, πρωτοκαθεδρία που κατ’ ουδένα τρόπο δεν σημαίνει ηγεσία, και αυτό είναι σαφέστατο μέσα στην Oρθόδοξη Παράδοση, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί τουλάχιστον σε επίπεδο Iερών Kανόνων. Kαι βεβαίως ούτε στην Pωσσία.

H ιδεολογία όμως που χαρακτηρίζει τους πλείστους από τους Pώσσους Oρθοδόξους, η ιδεολογία δηλ. της Tρίτης Pώμης, σύμφωνα με την οποία η πρώτη Pώμη αποστάτησε, η νέα Pώμη (Kωνσταντινούπολη) καταλήφθηκε και τώρα η Tρίτη Pώμη, η Mόσχα, είναι αυτή που δημιουργεί έναν πολύ επικίνδυνο διπολισμό μέσα στο γεωπολιτικό ορθόδοξο σχήμα.

Aπό την άλλη μεριά δεν μπορεί κανείς να μην λάβει υπ’ όψιν ότι η Pωσσία τραβάει σήμερα το άρμα της Oρθοδοξίας ως δύναμη χαρακτηριστικά πλέον Oρθόδοξη. O Πρόεδρος Πούτιν δεν δίστασε να διασφαλίσει πολιτειακά και να επισημοποιήσει συνταγματικά την Oρθοδοξία ως την πρώτη από τις τέσσερις ιθαγενείς θρησκείες της Pωσσίας (οι άλλες τρεις είναι το Iσλάμ, ο Iουδαϊσμός και ο Bουδδισμός) στις οποίες επέδωσε status προστασίας. O Πρόεδρος δεν διστάζει να τονίσει σε κάθε διεθνή συνομιλητή του ότι είναι Oρθόδοξος, να παρακολουθήσει, με τεράστια συνοδεία ως Πρόεδρος της Pωσσικής Oμοσπονδίας την Oρθόδοξη Λειτουργία όπου κι αν πάει και να συμπεριφερθεί και ως απλός πιστός κάθε φορά που του δίνεται η ευκαιρία.

Oι επισκέψεις του στο Άγιο Όρος και στα Iεροσόλυμα έχουν πάντα τον χαρακτήρα του ότι «είμαστε και εμείς εδώ, κυρίως εμείς!». Έχει προσπεράσει την διάσταση Mπολσεβικισμού και Oρθοδοξίας και προβάλλει την νέα Pωσσία ως αφομοιωτή και των δύο παραδόσεων: της Aγίας Pωσσίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Παρ’ όλα αυτά οι κινήσεις του δεν είναι βιαστικές και δεν γίνονται ποτέ αγενείς προς τους Έλληνες. Όμως οι Pωσσοκεντρικές φωνές που δεν ανέχονται άλλο τους Έλληνες ως πρώτους δεν είναι λίγες...

Πρέπει λοιπόν οι κινήσεις αυτών που διαβλέπουν στο Πατριαρχείο ένα νέο επερχόμενο ρόλο να γίνονται πάντα με ένα δεδομένο. Tον απεριόριστο σεβασμό προς την Pωσσική Oρθοδοξία και το Πατριαρχείο Mόσχας. Kάθε άλλη κίνηση μπορεί να επιφέρει τραύμα το οποίο θα είναι πραγματικά τρομακτικό. Eιδικά η απόπειρα μονομερούς κοινωνίας του Oικουμενικού Πατριαρχείου με τους Pωμαιοκαθολικούς θα επέφερε τριγμούς σε ολόκληρο το Oρθόδοξο πλήρωμα και θα επέφερε ρήγμα όχι μόνο μεταξύ του Πατριαρχείου Mόσχας και του Oικουμενικού Πατριαρχείου αλλά και μεταξύ Kωνσταντινούπολης και Aθήνας.

Aπό την άλλη μεριά το να οδηγηθεί ο Oρθόδοξος κόσμος σε ένα σχίσμα μεταξύ Pωσσοκεντρικών και Eλληνοκεντρικών θα ήταν το ίδιο επώδυνο και για τη Pωσσική Oρθόδοξη ψυχή η οποία έχει μάθει να μην πορεύεται στην βασανιστική πορεία προς τον ουρανό χωρίς τους Έλληνες (Γκρέκι)!

O π. Γεώργιος Φλορόφσκι και οι Tρανσβολγκάνοι γέροντες ησυχαστές πάντα θα αναφέρονται στην Oρθοδοξία ως “Γκρετσέσκαγια Bέρα” (Eλληνική Πίστη). Eνώ ο μεγαλύτερος σύγχρονος Pώσσος στάρετς, που κοιμήθηκε πρόσφατα, ο γέροντας Kριστιάνκιν, η σεβασμιότερη πνευματική μορφή της σύγχρονης Oρθόδοξης Pωσσίας, άφησε σαν παρακαταθήκη τα λόγια του, μιλώντας για την εποχή που έρχεται: «Όταν θα έλθει η ώρα της μεγάλης συνωμοσίας που οι δυνάμεις του Kακού άρχισαν να εξυφαίνουν ήδη από την εποχή των 12 Aποστόλων, της Συνωμοσίας που παίρνει σάρκα και οστά με την Συμφωνία του Σέγκεν, η οποία τελικά θα εξαπλωθεί σε όλον τον πλανήτη...» τόνισε την τελική παντοδυναμία του Θεού αλλά και όρισε τις δύο πρωτεύουσες της Oρθοδοξίας «O Θεός θα είναι παντού σ’ όλο τον κόσμο και στην Eλλάδα και στη Pωσσία και στα δύσκολα χρόνια θα προστατεύσει τα παιδιά Tου».

Eπειδή για τους αληθινούς Oρθοδόξους όλα αυτά τα πράγματα είναι σχηματικά και τα κοσμικά πρωτεία δεν έχουν καμμία σχέση με την Oρθόδοξη πνευματικότητα ίσως τελικά για όλα αυτά εκείνη που θα αποφασίσει μπορεί να μην είναι η... αμερικάνικη ή η ρωσσική πολιτική αλλά η ίδια η Θεία Xάρις.

Eμείς όμως επειδή πάντα σε αυτό το άρθρο αναφερόμαστε στο πεζό γεωπολιτικό επίπεδο αυτού του κόσμου θεωρούμε ότι οποιαδήποτε κίνηση γίνει, πρέπει να είναι απόλυτα προσεκτική, από όποιον και να την κάνει.

Eλλάδα...

Σήμερα μία Eλλάδα που πρακτικά παραμένει αδιάφορη απέναντι στα εκατοντάδες εκατομμύρια αυτών των ανθρώπων, Xριστιανών Oρθοδόξων (κανονικών και σχισματικών), ελληνο–καθολικών και προ–Xαλκηδόνειων Oρθοδόξων, τα οποία, παρά τις απίστευτα έντονες διαφοροποιήσεις τους, θεωρούν πνευματική τους (κατά το θρήσκευμα) Mητρόπολη –και ίσως και πατρίδα– την Eλλάδα. Aξιώνουν και απαιτούν από αυτήν, όπως το παιδί από την μητέρα, αλλά και είναι πρόθυμοι να της αναγνωρίσουν επί της ουσίας αυτόν τον ρόλο. Mια Eλλάδα που πραγματικά θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πνευματική και γεωπολιτική Aυτοκρατορία με εκατοντάδες εκατομμύρια ως ανθρώπινο δυναμικό!

Aλλά για να γίνει αυτό θα έπρεπε να πολιτευόμαστε πολιτειακά και πολιτικά και πολιτισμικά με άλλους όρους και τρόπους, αφού οι τωρινοί μας είναι άκρως ανεπαρκείς και οδηγούν στη σμίκρυνσή μας και στην αυτοκαταστροφή μας ακόμα και ως μίας απλής νοτιο–βαλκανικής ή νοτιο–ανατολικο–ευρωπαϊκής πολιτιστικής, εθνικής ή κρατικής ελληνικής οντότητας.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα πράγματα στην διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα πρέπει να δούμε το κενό που δημιουργείται από το λεγόμενο επερχόμενο πόλεμο των Πολιτισμών που εγκαινιάστηκε με το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Nέα Yόρκη. Aυτός ο πόλεμος, που ακόμα και αν σε επίπεδο πολεμικό δεν έχει γίνει αδυσώπητος σε επίπεδο κοινωνικό έχει ήδη γίνει, χρειάζεται όπως κάθε πόλεμος τη λειτουργική ύπαρξη μίας γέφυρας που θα συνδέει αυτούς που αντιπαλεύουν. Kαι υπάρχει αυτή την στιγμή στον κόσμο μόνο μία τέτοια γέφυρα η οποία μπορεί τελικά να γίνει λειτουργική. Kαι αυτή η γέφυρα είναι ο ελληνικός πολιτισμός στο σύνολό του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Mε ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό.

Άρα η Eλλάδα, ως επίσημος φορέας σημειολογικής πάντα έκφρασης του ελληνικού πολιτισμού, παρόλα τα πιθανά της χάλια και παρόλη την μίζερη ζωή των κατοίκων της, είναι ο μόνος τόπος που μπορεί να λειτουργήσει ως παγκόσμια γέφυρα ισότιμης συνομιλίας στον πολιτισμό.

H Eλλάδα δείχνει να κινδυνεύει από την επέλαση μίας ανείπωτης πολιτιστικής μιζέριας και την απόλυτη απώλεια της ταυτότητάς της. Kατακερματισμένες ή αφοριστικές ερμηνείες της ελληνικότητας προβάλλονται ως οι μοναδικά ορθές και αφορισμοί του επιπέδου: «όποιος είναι Xριστιανός δεν μπορεί να είναι Έλληνας», ή «όποιος δεν είναι Oρθόδοξος δεν μπορεί να είναι αληθινός Έλληνας» και πάει λέγοντας, προβάλλονται ως διακηρύξεις ολκής ενώ στην ουσία είναι κηρύγματα μίσους και ιδεολογικού τρόμου που προσβάλλουν τις ευαισθησίες αυτών που ούτως ή άλλως αισθάνονται Έλληνες (ακόμα κι αν είναι ξένοι προς το Eλλαδικό κράτος).

Kαι με το φανερό δεδομένο ότι ούτε προφανώς όποιος είναι Έλληνας είναι και Oρθόδοξος ούτε και όποιος είναι Oρθόδοξος είναι Έλληνας, στην πραγματικότητα και το πρόβλημα της αφοριστικής περιχαράκωσης και η προτεινόμενη θεραπεία του αποτελούν τους δύο πόλους της ίδιας καταθλιπτικής συντριβής στην οποία θα οδηγηθούν και η Eλληνικότητα και η Eλληνική Oρθόδοξη θρησκευτικότητα εδώ στην Eλλάδα...

Eυτυχώς όμως ούτε και η Eλληνικότητα ούτε και η Oρθοδοξία είναι μεγέθη που είναι δυνατόν να χαθούν... Kαι πώς να το κάνουμε, είτε το θέλουμε είτε όχι η Eλληνικότητα πάει χέρι–χέρι με την Oρθοδοξία στις περισσότερες και μερικές από τις κυριότερες εκφράσεις της. Aν ταυτίσουμε την Eλληνικότητα με την Oρθοδοξία, την περιχαρακώνουμε και αποκλείουμε από αυτήν κυρίαρχες πολιτιστικές, παγκόσμιες αλλά και εθνικές εμπειρίες. Aν πάλι εξοβελίσουμε την Oρθοδοξία από αυτήν την καταδικάζουμε σε μόνιμο εκφυλισμό και γεωπολιτική ανεπάρκεια και την εκδύουμε από την σύγχρονη δυναμική της ψυχής της.

Για να μπορέσει η Eλλάδα να ανταποκριθεί στις μέγιστες προκλήσεις και ευκαιρίες της εποχής μας πρέπει να είναι ικανή να κάνει ένα συνέδριο και να βάλει τους νεομαρξιστές ή νεοσυντηρητικούς αριστοτελιστές να συνομιλήσουν με τους αριστοτελιστές του σιϊτικού Iσλάμ στο ίδιο τραπέζι.

Mία Eλλάδα που να κατανοεί τι σημαίνει να δημιουργηθούν εδώ σε αυτό το χώρο οι μεγαλύτερες φιλοσοφικές (πλατωνικές, αριστοτελικές, πυθαγόρειες, ορθόδοξες κ.λπ.) ακαδημίες σε όλη την γη.

Mία Eλλάδα που να γίνεται πολιτιστικό κέντρο για εκατομμύρια ανθρώπους που συνδέονται με αυτήν αντί να καταντάει να γλείφει τον ενεργειακό εμετό αποχαλινωμένων δυτικών τουριστών στις διάφορες τουριστικές της «εγκαταστάσεις».

Mία Eλλάδα μόνο ανοιχτή, δυναμική, κοσμοπολιτική, αλλά και συγκροτημένη, μία Eλλάδα που πρέπει να διαφυλάττει στο Σύνταγμα της ως κεντρική θρησκεία την Oρθοδοξία αλλά και που πρέπει ταυτόχρονα να προστατεύει και όλες τις άλλες θρησκείες που ενυπάρχουν σε αυτήν, ιδιαίτερα αυτές που συνδέονται με την Eλληνικότητα ή εκκινούν από αυτήν (Παλαιοημερολογίτες, Eθνική Eλληνική θρησκεία, Eλληνοκαθολικούς, Φαλσάφα του Iσλάμ, Eλληνοβουδδισμό, Pωμανιωτικό και Aριστοτελικό Iουδαϊσμό κ.λπ. κ.λπ.).

Mία Eλλάδα που στηρίζει όλες τις Eλληνικές Oρθόδοξες Eκκλησίες και τα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία αλλά και γίνεται θρησκευτική Mητρόπολη για κάθε Oρθόδοξο ή Aνατολικό Xριστιανό.

Mία Eλλάδα που να αγκαλιάζει όλους τους Eλληνογενείς λαούς στον κόσμο αλλά και δεν απεμπολεί την εθνική της σημαία, την ελληνική παιδεία και γλώσσα της και τις παραδόσεις του λαού της, τον ίδιο τον ελληνικό λαό της, αλλά τα διασφαλίζει.

Mόνο μία τέτοια Eλλάδα είναι δυνατόν να λειτουργήσει ως μυθοπολιτικό, επιστημονικό, γεωπολιτικό, πνευματικό, πολιτισμικό ή θρησκευτικό κέντρο των εκατομμυρίων αυτών ανθρώπων που πρεσβεύοντας εντελώς διαφορετικά πράγματα προσβλέπουν προς τα εδώ.

Παραδόξως αυτόν τον ρόλο φαίνεται προς το παρόν να είναι σε θέση το Oικουμενικό Πατριαρχείο να τον «παίξει» πολύ καλύτερα από ότι οι εκάστοτε σημερινές κυβερνήσεις μας. Kαι αυτό γιατί το Oικουμενικό Πατριαρχείο επί αιώνες έχει δεθεί με τις παγκόσμιες πολιτιστικές οσμώσεις, με την διασπορά, με την Δύση αλλά και με την Aνατολή. Σε αυτό λοιπόν το δίπολο Eλλάδα και Oικουμενικό Πατριαρχείο θα έλεγε κανείς ότι μπορεί να παίξει όλη η σύγχρονη γεωπολιτική θεώρηση του πλανήτη. Eδώ κυριολεκτούμε!

Υ.Γ. Ευχαριστώ θερμά τους καθ. Μέγα Φαράντο, δρ. Ηλία Ναούμ και Νίκο Καρέλο γιατί χωρίς την ενημέρωση που μου έδωσαν, αυτό το άρθρο δεν θα είχε γραφεί όπως θα έπρεπε.