H καταχρηστική χρήση του όρου «φασισμός» τις τελευταίες δεκαετίες, μάς έχει κάνει να ξεχνάμε την ουσία της φασιστικής ιδεολογίας, με βάση την οποία προκλήθηκαν και οι φρικαλεότητες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης, η προβολή των διωγμών των Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς έχει υποβαθμίσει στη μνήμη μας τον αντιχριστιανικό και κατ’ ουσίαν νεοπαγανιστικό προσανατολισμό του ναζισμού.

Ο ιστορικός Ουίλιαμ Σίρερ, στο μνημειώδες έργο του «Η άνοδος και η πτώσις τού Γ’ Ράιχ», αξιολογώντας το βιβλίο του Αδόλφου Χίτλερ «Ο Αγών μου», επισημαίνει ότι όπως ο Δαρβίνος, έτσι και ο Χίτλερ είδε τη ζωή ως «ένα κόσμον εις τον οποίον το εν πλάσμα τρέφεται με το άλλο και όπου ο θάνατος τού ασθενέστερου εξασφαλίζει την ζωήν τού ισχυρότερου... Ο ισχυρότερος πρέπει να κυριαρχή και όχι να αναμιγνύεται με τον ασθενέστερον, θυσιάζων ούτω το μεγαλείον του». Έτσι, ο Χίτλερ απονέμει το δικαίωμα του «κυριάρχου» στους Αρίους.

Ο Άριος, κατά τον Χίτλερ, είναι ο Προμηθέας της ανθρωπότητας, αυτός που έθεσε τα θεμέλια και ύψωσε τους τοίχους «παντός μεγάλου οικοδομήματος εις τον ανθρώπινον πολιτισμόν» (Ουίλιαμ Σίρερ, «Η άνοδος και η πτώσις τού Γ’ Ράιχ», τόμος Α', σελ. 148).

Η παραπάνω αντίληψη, που είναι ο πυρήνας της φασιστικής ιδεολογίας και πρακτικής, αναπροσαρμόζεται κατά περίπτωση, ανάλογα με το λαό και τον πολιτισμό που θεωρεί «ανώτερο» ο καθένας. Είναι η αποδοχή του διαταραγμένου κόσμου της πτώσης, όπου νόμος της ζούγκλας κυριαρχεί. Για το λόγο αυτό, δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός με την διδασκαλία της Εκκλησίας, η οποία κηρύσσει την άρνηση της πτώσης, την ελπίδα Σωτηρίας του κάθε ανθρώπου ως εικόνος του Θεού και την προσδοκία της Ανάστασης. Άλλωστε, στο περιοδικό των Ες -Ες «Schwartze Korps» τονίζεται ότι «Η πτώση -και όλη η έννοια της αμαρτίας όπως έχει διατυπωθεί από την Εκκλησία, η οποία περιλαμβάνει ανταμοιβή ή τιμωρία σ' έναν άλλο κόσμο - είναι απαράδεκτη για το Βόρειο άνθρωπο, αφού είναι ασύμβατη με την «ηρωική» ιδεολογία τού αίματός μας» (Μπάρλεϊ, ο.π., σελ. 259).

Έτσι, παρά το γεγονός ότι οι Εβραίοι εμφανίσθηκαν ως ο πρωταρχικός στόχος των ναζιστών, στην πραγματικότητα αυτοί απέβλεπαν στην εκθεμελίωση των Χριστιανικών εκκλησιών. Οι Εβραίοι απετέλεσαν πρωταρχικό στόχο ως φυλετικώς «εξοβελιστέοι». Οι εκκλησίες της Γερμανίας (ρωμαιοκαθολική και προτεσταντική) αποτελούσαν στόχο λόγω της ριζικής αντίθεσης της ουσίας της Χριστιανικής Διδασκαλίας - στο βαθμό που και οι σχισματικές εκκλησίες την αντιλαμβάνονται - προς τη ναζιστική ιδεολογία και αντίληψη του πολιτισμού. Κατά τον ιστορικό Μάικλ Μπάρλεϊ, «Οι ναζιστές περιφρονούσαν το Χριστιανισμό για τις Ιουδαϊκές του ρίζες... Στα μάτια των ναζιστών, ο Χριστιανισμός ήταν «ξένος» και «αφύσικος», άλλως αυτό που περιγράφηκε ως το «μεταθανάτιο δηλητήριο των Εβραίων», ένας όρος που οι ναζιστές δανείστηκαν από τον Νίτσε» (ο.π., σελ. 255-256).

Ο Ουίλιαμ Σίρερ παραθέτει ολόκληρο κεφάλαιο για τις διώξεις των εκκλησιών. Ο Χίτλερ, για λόγους στρατηγικής, φρόντισε να συγκαλύψει τους στόχους του και υπέγραψε «κονκορδάτο» με το Βατικανό το 1934. Ο Πάπας και η ρωμαιοκαθολική ιεραρχία ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν, αλλά απογοητεύθηκαν πλήρως. «Κατά την διάρκειαν των επομένων ετών χιλιάδες καθολικών ιερέων, καλογραιών και λαϊκών ηγετών συνελήφθησαν, πολλοί εξ αυτών βάσει χαλκευθεισών κατηγοριών περί «ανηθικότητος» ή «λαθρεμπορίου ξένου συναλλάγματος» (Σίρερ, ο.π., σελ. 353-354).

Όσον αφορά τις προτεσταντικές εκκλησίες, οι ναζιστές δημιούργησαν το «Κίνημα Πίστεως των Γερμανών Χριστιανών», με στόχο την προσαρμογή της Χριστιανικής θρησκείας στη ναζιστική ιδεολογία και την αποβολή κάθε ξένου και ιδίως εβραϊκού στοιχείου. Ως αντίβαρο στην τάση αυτή ιδρύθηκε η «Εξομολογητική εκκλησία», υπό την ηγεσία του Πάστορα Νημαίλλερ, αντιτιθέμενη στην ναζιστικοποίηση των προτεσταντικών εκκλησιών. Το 1937, ο Νημαίλλερ συνελήφθη, για να κλεισθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και να απελευθερωθεί το 1945 από τα συμμαχικά στρατεύματα.

Οι «Γερμανοί-Χριστιανοί» προσπάθησαν να απαλλάξουν το Χριστιανισμό από τα κατά την άποψή τους ιουδαϊκά στοιχεία. «Η Παλαιά Διαθήκη καταργήθηκε ως Ιερό βιβλίο, ενώ τα Ευαγγέλια ξαναγράφτηκαν, για να αποδείξουν ότι ο Χριστός δεν ήταν Εβραίος... Ο Χριστός που συμπονούσε και υπέφερε αντικαταστάθηκε από έναν οργισμένο εκκαθαριστή τοκογλύφων (αργυραμοιβών) ή έναν Παγκόσμιο Στρατιώτη, κατά πως οι Γερμανοί Χριστιανοί "λύτρωναν το Λυτρωτή" (Μπάρλεϊ, ο.π., σελ. 258).

Πιο ακραίοι και από τους «Γερμανούς Χριστιανούς» ήταν οι νεοπαγανιστές, με επιφανέστερο εκπρόσωπο τον Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ, οι οποίοι δεν αρκούνταν στην «προσαρμογή» του Χριστιανισμού στα γερμανικά και εθνικοσοσιαλιστικά δεδομένα, αλλά απέρριπταν τελείως το Χριστιανισμό ως προϊόν του Εβραϊσμού. Η μεγαλύτερη νεοπαγανιστική ένωση ήταν το «Κίνημα Γερμανικής Πίστης» του Γιάκομπ Χάουερ, με κύριο στόχο την υπονόμευση του περιεχομένου του Χριστιανισμού (Μπάρλεϊ, ο.π., σελ. 255).

Αν και για λόγους στρατηγικής, ο Χίτλερ δεν υιοθέτησε ανοιχτά την άποψη αυτή, στην πραγματικότητα οι απόψεις του συνέπιπταν και σε επίπεδο κατωτέρων στελεχών. Σύμφωνα με τον Μπάρλει, «στην πραγματικότητα οι απόψεις του ήταν ένα μίγμα υλιστικής βιολογίας, ψευδονιτσεϊκής περιφρόνησης θεμελιωδών... χριστιανικών αξιών και έντονου αντικληρικαλισμού» (Μπάρλεϊ, ο.π., σελ. 716).Ο Χίτλερ, στις ιδιωτικές του συζητήσεις θεωρούσε το Χριστιανισμό οργανωμένο ψεύδος, προσδοκώντας ότι το «σάπιο κλαδί» θα έπεφτε μόνο του και ότι θα απομείνουν ως πιστοί οπαδοί «μερικές περίεργες γριές, όσο γίνεται πιο γκαγκά και πτωχές τω πνεύματι».

Είναι αλήθεια ότι ο διωγμός των εκκλησιών της Γερμανίας δεν έφτασε την ένταση του διωγμού των Εβραίων, κυρίως λόγω των βαθιών ριζών του Χριστιανισμού στη χώρα. Ο Χίτλερ, για λόγους τακτικής, συγκράτησε τα ακραία στοιχεία του κόμματός του.

Όμως, σταδιακά μέχρι το 1939, τα ιδιωτικά χριστιανικά και τα εκκλησιαστικά σχολεία είχαν κλείσει, η πρόσβαση των κληρικών στα σχολεία εμποδίσθηκε, το μάθημα των Θρησκευτικών καταργήθηκε, προωθείτο εν γένει η άποψη ότι η θρησκεία είναι ιδιωτική υπόθεση.

Στο Ολδεμβούργο, οι τοπικές ναζιστικές αρχές διέταξαν την αφαίρεση των Εσταυρωμένων από τα σχολεία στις Ρωμαιοκαθολικές περιοχές, καθώς και των πορτρέτων του Λούθηρου. Οι Προτεστάντες συμμορφώθηκαν, αλλά οι Ρωμαιοκαθολικοί αντέδρασαν, με αποτέλεσμα οι εντόπιοι ναζί να κάνουν πίσω. Παράλληλα, έγινε προσπάθεια αποξένωσης του λαού από τη ζωή των χριστιανικών εκκλησιών, ιδίως με την κατάργηση των χριστιανικών αργιών και την καθιέρωση, άλλων, ή το μποϋκοτάζ των χριστιανικών εορτασμών.

Στην Άνω Σιλεσία, όπου υπήρχε και πολωνική μειονότητα, επιχείρησαν να μποϋκοτάρουν το παραδοσιακό προσκύνημα της αγίας Άννας, κλείνοντας τον ξενώνα της τοπικής εκκλησίας, καθώς και με άλλους τρόπους. Όμως, ως αντίδραση, η συμμετοχή ξεπέρασε τις 150.000 λαού, συμπεριλαμβανομένων και μη ρωμαιοκαθολικών, όπως Σοσιαλδημοκρατών, Κομμουνιστών και Εβραίων.

Η χιτλερική νεολαία επιδόθηκε συχνά σε αντιχριστιανικούς βανδαλισμούς με βεβηλώσεις Εκκλησιών και καταστροφές αγαλμάτων Αγίων και προσκυνημάτων. Ο Μπάρλι καταγράφει μια περίπτωση στην περιοχή Βούπερταλ-Μπάρμεν, όπου μέλη της χιτλερικής νεολαίας χρησιμοποίησαν ένα σταυρό για στόχο σκοποβολής και στη συνέχεια κάρφωσαν την επιγραφή «Ι.Ν.Β.Ι.» σε μια εβραϊκή επιχείρηση, κραυγάζοντας «Κάτω οι Εβραίοι και οι Χριστιανοί».(Μπάρλι, ο.π., σελ. 252-267, ιδιαίτερο κεφάλαιο με τίτλο «Η φαιά λατρεία και οι Χριστιανοί»)

Ήταν φανερό ότι οι Χριστιανικές Εκκλησίες θα ήταν ο επόμενος στόχος του ναζισμού. Τούτο επιτείνει και την ευθύνη των ηγεσιών των Προτεσταντών και των Ρωμαιοκαθολικών, οι οποίοι δεν αντιστάθηκαν, αλλά συνεργάσθηκαν με το χιτλερικό καθεστώς και δεν φρόντισαν να μετατρέψουν σε αντιναζιστική στάση την αγανάκτηση των οπαδών τους.

Δεν έλειψαν όμως μεμονωμένες περιπτώσεις Χριστιανών που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αντιναζιστική αντίσταση. Χαρακτηριστική περίπτωση η μυστική οργάνωση «Λευκό Ρόδο», την οποία είχαν δημιουργήσει χριστιανοί φοιτητές του Μονάχου. Ανάμεσα στους πρωτεργάτες της ήταν και ένας Χριστιανός Ορθόδοξος, ο Αλεξάντερ Σμόρελ, ο οποίος, μαζί με άλλα πέντε μέλη της οργάνωσης, καρατομήθηκε το 1943.

Κατά τα λοιπά, είναι ολοφάνερες οι συγκρίσεις με τις επιθέσεις που δέχεται η πίστη μας στην Ελλάδα, με κριτήρια αρχαιολατρικά και εθνοφυλετικά. Όμως και οι επιδιώξεις κάποιων που επικαλούνται τα «ανθρώπινα δικαιώματα» στη χώρα μας, προκειμένου να θέσουν την Εκκλησία στο περιθώριο, δεν φαίνεται να διαφέρουν από ορισμένες ακραίες ναζιστικές πρακτικές που είχαν στόχο την αποχριστιανοποίηση της Γερμανίας στο διάστημα 1933-1945.