• Εισαγωγή
• 1. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος για την πατρίδα
• 2. Ο Μέγας Φώτιος για την πατρίδα
• 3. Ο Γρηγόριος Νύσσης για την πατρίδα
• 4. Ο Μέγας Βασίλειος για την πατρίδα
• 5. Ο Γρηγόριος Θεολόγος για την πατρίδα
• Επίλογος: εθνισμός-εθνικισμός-διεθνισμός

Εισαγωγή

Στις μέρες μας, είναι γνωστό ότι η ελληνική ιστορία διαστρέφεται συστηματικά από ανθρώπους που για διαφόρους λόγους, προσπαθούν με τη μέθοδο των ωμών παραχαράξεων να  την αλλάξουν. Ένας από τους κλασικούς τους στόχους είναι η Εκκλησία και οτιδήποτε σχετίζεται με τον Χριστιανισμό και γι’ αυτό, στην προσπάθεια τους να διαστρεβλώσουν την ιστορία τής Τουρκοκρατίας με τα γνωστά παραμύθια περί «εθελοδουλείας», προβάλουν την δικαιολογία ότι οι Χριστιανοί αδιαφορούν για την επίγεια πατρίδα τους επειδή νοιάζονται μόνο για την ουράνια.

Βεβαίως, τα «επιχειρήματα» αυτά είναι φτωχά και επιφανειακά, διότι Χριστιανοί κράτησαν το Βυζάντιο ζωντανό επί 11 αιώνες, Χριστιανοί έκαναν τις απανωτές επαναστάσεις στην Τουρκοκρατία, Χριστιανοί έκαναν το ’21, τον Μακεδονικό Αγώνα, τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον αγώνα του ’40. Άρα, δεν προκύπτει από πουθενά άρνηση της επίγειας πατρίδας επειδή ο Χριστιανός έχει εσχατολογικό προορισμό την Ουράνια Πατρίδα.

Στο σημείο αυτό, ο «σοφός» συνομιλητής θα κάνει ότι δεν βλέπει την απάντηση και θα συνεχίσει απτόητος «θυμίζοντας» μας ότι ο Απόστολος Παύλος λέει ότι «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην» (Γαλ. 3,28), άρα, συμπεραίνει, τους Χριστιανούς δεν τους νοιάζουν έθνη και πατρίδες.

Βεβαίως, ο συνομιλητής αγνοεί ότι το εδάφιο αυτό δεν καταργεί τις επίγειες πατρίδες και τα έθνη της γης, διότι αν ήταν έτσι, τότε και το εδάφιο «ουκ ένι άρσεν και θήλυ» (Γαλ. 3,28) θα σήμαινε ότι ο Χριστιανός είναι επίσης υποχρεωμένος να μην αναγνωρίζει τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες. Κατά συνέπεια, τα εδάφια αυτά προσδιορίζουν απλώς την ισότητα με την οποία αντιμετωπίζονται όλα τα έθνη και τα δύο φύλα από τον Θεό. Επίσης, το Γαλ. 3,28 διαλύει τυχόν ψευδαισθήσεις μας, ώστε να μην νομίζει κάποιος ότι αν είναι π.χ. «Έλλην» ο Θεός τον αγαπάει περισσότερο, μην νομίζει κάποιος ότι αν είναι άντρας ο Θεός του αναγνωρίζει ανωτερότητα σε σχέση με τη γυναίκα, μην νομίζει κανένας ότι οι δούλοι (αλλά και οι φτωχοί εργαζόμενοι, ντόπιοι ή μετανάστες, που κάποιοι τους αντιμετωπίζουν σαν δούλους) έχουν για τον Θεό μικρότερη αξία…

Είναι επίσης χαρακτηριστική η αγάπη με την οποία ο Απόστολος Παύλος μιλάει για την πατρίδα του και την εθνικότητα του, λέγοντας «εγώ άνθρωπος μεν ειμι Ιουδαίος Ταρσεύς, της Κιλικίας ουκ ασήμου πόλεως πολίτης» (Πράξ. 21,39) ενώ και στους Αθηναίους δήλωσε καθαρά ότι τα διαφορετικά έθνη και οι επίγειες πατρίδες έχουν οριστεί από τον Θεό ο οποίος δημιούργησε, «παν έθνος ανθρώπων […] ορίσας […] τας οροθεσίας της κατοικίας αυτών» (Πράξ. 17,26).

Στο ίδιο ακριβώς πνεύμα κινήθηκαν και οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας οι οποίοι μας δίδαξαν να τιμούμε την επίγεια πατρίδα μας και μάλιστα να την προστατεύουμε όταν αυτή κινδυνεύει, όπως προκύπτει και από τα Λουκ. 3,14, Ματθ. 8,5-10 και Πραξ. 10,1-7, όπου φαίνεται καθαρά για ποιον λόγο η Εκκλησία, από την ίδρυση της, «ποτέ και σε καμία περίπτωση δεν αποδοκίμασε τη στρατιωτική ιδιότητα, και δεν εξανάγκασε σε παραίτηση όσα μέλη της έγιναν χριστιανοί, ενώ υπηρετούσαν στο στράτευμα»[1] (βλ. και ΕΔΩ).

Ακριβώς η θέση αυτή προκύπτει από τη διδασκαλία όλων των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, και έτσι μπορούμε να πούμε ότι αυτή η «Συμφωνία Πατέρων» μας βεβαιώνει ότι μία από τις σημαντικές υποχρεώσεις των Χριστιανών είναι η αγάπη, η προστασία και η υπεράσπιση της επίγειας πατρίδας.

1. Ιωάννης Χρυσόστομος: Ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει όπλο, όμως παράδειγμα αρετής είναι εκείνος που θ’ αγωνιστεί μ’ αυτό για την προστασία της πατρίδας του

(Ιωάννης Χρυσόστομος, «Ερμηνεία εις την προς Ρωμαίους επιστολήν», PG 60,487)

2. Μέγας Φώτιος: Ο ηγεμόνας, οφείλει να μετατρέπει τις εμφύλιες διαμάχες, σε αγωνιστικότητα προς υπεράσπιση της πατρίδας

(Μέγας Φώτιος, επιστολή Η΄, κεφ. ξβ΄, στο: Βαλέττας Ιωάννης (επιμ.), «Φώτιου του σοφωτάτου και αγιωτάτου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Επιστολαί», εν Λονδίνω 1864, σελ. 236)

3. Γρηγόριος Νύσσης: Ανόσια πράξη η προδοσία της πατρίδας

(Γρηγόριος Νύσσης, «Περί των νηπίων προ ώρας αφαρπαζομένων», PG 46,188Α)

4. Μέγας Βασίλειος: Άξιος αυτός που τιμά την πατρίδα εξ ίσου με τους γονείς του

(Μέγας Βασίλειος, Επιστολή «Σωφρονίω μαγίστρω», PG 32,492Α)

5. Γρηγόριος Θεολόγος: Κοινή μητέρα όλων μας είναι η Πατρίδα

(Γρηγόριος ο Θεολόγος, Επιστολή «Σωφρονίω», PG 37,77B)

Επίλογος: εθνισμός-εθνικισμός-διεθνισμός

Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ περισσότερα, όμως επιλέξαμε ακριβώς τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας για να μην χρειάζονται περισσότερα. Η συμφωνία τους ως προς την τιμή και την υπεράσπιση της πατρίδας αρκεί ώστε να αποτελέσει για εμάς έγκυρη χριστιανική διδασκαλία.

Θυμίζουμε ότι τα διδάγματα αυτά τα είδαμε καθαρά και στο σχετικό μας άρθρο για την Άλωση της Πόλης στα 1453, όπου οι τόσο συκοφαντημένοι από τους αντιπάλους τους Ανθενωτικοί, ήταν στην πραγματικότητα πατριώτες, αγωνιστές και γενναίοι, όπως ο Ιωσήφ Βρυέννιος, όπως και ο Γεννάδιος Σχολάριος που παρέμεινε στην πολιορκημένη πόλη έως το τέλος, μαζί με τον ανδρείο εθνομάρτυρα Λουκά Νοταρά και τον ηρωικό αυτοκράτορα Κων/νο Παλαιολόγο.

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε άλλωστε ότι και το γνωστότατο Κοντάκιο «Τη Υπερμάχω», έχει ως αφορμή τη σωτηρία της μονίμως αμυνόμενης Κωνσταντινούπολης και το ίδιο αυτό Κοντάκιο που έχει ασφαλώς και πνευματική έννοια, ψάλλεται και στις δοξολογίες της 25^ης Μαρτίου και της 28^ης Οκτωβρίου.

Όμως, η Ορθόδοξη Εκκλησία με τη διδασκαλία της, απορρίπτει ξεκάθαρα την εθνική και φυλετική αλαζονεία (εθνοφυλετισμός) όπως και το ενδεχόμενο της βίαιης επιβολής τους, έννοιες που στη σημερινή ελληνική γλώσσα εμπεριέχονται στον όρο «εθνικισμός», ο οποίος επιπλέον εκφράζει και την τάση εδαφικής επέκτασης σε βάρος άλλων. Κάτι τέτοιο είναι εντελώς ασύμβατο με την Πατερική Ορθοδοξία που ευλόγησε μόνο αμυντικούς και απελευθερωτικούς αγώνες.

Στην ελληνική γλώσσα, σε σχέση με το έθνος και την πατρίδα, πιο συμβατός με τη γνήσια εκκλησιαστική παράδοση είναι ο όρος «εθνισμός», επειδή εμπεριέχει τον πατριωτισμό, τη φιλοπατρία και την προσπάθεια για διατήρηση της εθνικής συνείδησης και ταυτότητας. Φυσικά, καμία επιστημονική ορολογία δεν είναι δυνατόν ν’ αντικαταστήσει ή να ταυτιστεί πλήρως με το περιεχόμενο της διδασκαλίας της Εκκλησίας, η οποία πάνω απ’ όλα είναι Σώμα Χριστού.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία πάντως δεν αποδέχεται τον εθνικισμό (υπεροχή ενός έθνους), δεν αποδέχεται τον διεθνισμό (κατάργηση των εθνών) αλλά αποδέχεται την αγάπη όλων των ανθρώπων για την πατρίδα τους και την εθνική τους ταυτότητα, με στόχο την ειρηνική συνύπαρξη και συνεργασία. Αντιθέτως, ο εθνικισμός και ο διεθνισμός εύκολα έδωσαν χώρο στις στρατευμένες εκδοχές τους, και το μόνο που κατάφεραν στον πλανήτη αυτό είναι να αιματοκυλίσουν εκατομμύρια αθώων μέσα στα πλαίσια των «δεξιών» και «αριστερών» δικτατοριών που δημιούργησαν.

Σημείωση