|
|
Χαντίθ: Δεύτερο στήριγμα του «Οίκου του Ισλάμ» * Ερωτήσεις Χριστιανών σε Ισλαμιστές για τις πηγές του Ισλάμ * Η σχέση Αγίας Γραφής και αποκάλυψης του Θεού * Ερωτήσεις Χριστιανών σε Ισλαμιστές για τις πηγές του Ισλάμ * Ο Αμπού Ζαΐντ και η σύγχρονη ισλαμική θεολογία
|
Οι Πηγές του Ισλάμ Μέρος 1ο Το Κοράνιο Αναστασίου Γιαννουλάτου Αρχιεπισκόπου Τιράνων και κάθε Αλβανίας, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθήνας.
Πηγή: Μεταφορά στη Δημοτική αποσπασμάτων από το βιβλίο: «Ισλάμ – Θρησκειολογική Επισκόπησις» Αναστασίου Γιαννουλάτου Αρχιεπισκόπου Τιράνων και κάθε Αλβανίας, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθήνας. © Α. Γιαννουλάτος 1975. Εκδόσεις «Πορευθέντες». Ζ΄ έκδοση 1995. (Κεφάλαιο Τρίτο. Σελ. 97-114). Μεταφορά στη Δημοτική: Ταρίκ Σ. |
|
Στα πλαίσια τής σειράς άρθρων που προγραμματίζουμε να δημοσιεύσουμε, σχετικά με τις πηγές τού Ισλάμ, θεωρήσαμε σημαντικό να ξεκινήσουμε με το παρόν άρθρο, παρουσιάζοντας τη βασική πηγή πίστης τού Ισλάμ (το Κοράνιο), μέσα από την επιστημονική ματιά τού Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, ενός ανθρώπου που έχει σπουδάσει επισταμένα το θέμα. Σε επόμενα άρθρα θα επεκταθούμε και σε άλλες παραμέτρους τών πηγών τής πολυπληθούς αυτής θρησκείας, και κατόπιν θα προχωρήσουμε σε σύγκρισή της με τη Χριστιανική πίστη.
Κοράνιο: «Αποκάλυψη του Κυρίου του Σύμπαντος Κόσμου». (Οι Ποιηταί, 26: 192). Άξονες της μουσουλμανικής θρησκευτικότητας παραμένουν ο Προφήτης και το Κοράνιο. Ενώ όμως η αξία του πρώτου έγκειται στο γεγονός ότι ενεργεί στο όνομα του Θεού, το Κοράνιο θεωρείται αυτός καθεαυτός ο λόγος του Θεού. Για τον ίδιο τον Μωάμεθ, το κήρυγμά του ήταν σημαντικότερο του προσώπου του· ήταν η τελευταία και οριστική έκφραση του μηνύματος ευσπλαγχνίας, καθοδηγήσεως και προειδοποιήσεως του Αιωνίου Θεού, δια του οποίου σφράγιζε τις εντολές, που δόθηκαν σε προηγούμενος γενεές δια των άλλων Προφητών. Διόρθωνε όσα είχαν παραχαραχθεί στο μεταξύ από τους ανθρώπους, και ανανέωνε τις παλαιές συνθήκες μεταξύ Θεού και ανθρώπινου γένους. Το Κοράνιο υπήρξε θεμέλιο επί του οποίου οικοδομήθηκε ολόκληρο το Ισλάμ. Η λέξη qur’ân βρέθηκε και στην αρχαία συριακή χρησιμοποιούμενη από τους Σύρους Χριστιανούς προς δήλωσιν των λειτουργικών αναγνωσμάτων. Η αραβική λέξη qur’ân, προερχόμενη από το σημιτικό ρήμα qara'a, σημαίνει ανάγνωση, απαγγελία, κήρυγμα. Στο Κοράνιο συναντιέται πολλές φορές ο τύπος της προστακτικής iqrâ’ μεταφραζόμενος συνήθως με το: «ανάγνωσε». Κατά τις μουσουλμανικές όμως παραδόσεις ο Προφήτης προσελάμβανε τα θεία μηνύματα μέσω της ακοής και της καρδιάς· έτσι, το iqrâ’ θα μπορούσε, σύμφωνα με το ευρύτερο ισλαμικό θεολογικό πλαίσιο, να μεταφρασθεί: ανάγγειλε, κήρυξε, και συνεπώς η συγγενής προς το iqrâ’, λέξη: qur'ân να αποδοθεί με τις λέξεις: κήρυγμα, αναγγελία[1]. Τα βασικότερα προβλήματα, τα οποία αντιμετώπισε η νεότερη έρευνα, ως προς το Κοράνιο, υπήρξαν συνοπτικά τα εξής: Α) η αφετηρία του· Β) η ιστορία της διαμόρφωσής του και μάλιστα του οριστικού κειμένου· Γ) η χρονολόγηση των κεφαλαίων και προφητειών του· Δ) το θέμα των ιστορικών θρησκειακών πηγών και του βαθμού επιρροής τους Ε) η μορφολογική και νοηματική ανάλυση του περιεχομένου του. Όπως είναι προφανές τα θέματα αυτά αλληλεξαρτώνται και συνυφαίνονται. Γι’ αυτό αναφέρονται μόνο ως σχηματικό διάγραμμα, για διασάφηση της προβληματικής γύρω από το Κοράνιο[2]. Πρέπει ακόμη να υπενθυμίσουμε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι προϋποθέσεις και οι μεθοδολογικές αρχές των μουσουλμάνων, από αυτές τών μη μουσουλμάνων ερευνητών, είναι ριζικά διαφορετικές.
1. Τρόπος διαμόρφωσης του Κορανίου α) Αφετηρία Την εποχή κατά την οποία ο Μωάμεθ άρχισε το έργο του, βρέθηκε μπροστά στις ανεπτυγμένες θρησκείες του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού, που στηρίζονταν σε ιερά κείμενα, ενώ η αραβική ειδωλολατρία βασιζόταν απλώς σε προφορικές παραδόσεις και θρύλους. Ο Προφήτης θέλησε ευθύς από την αρχή να υψώσει το μήνυμά του στο επίπεδο των θρησκειών, που ήταν θεμελιωμένες πάνω σε σταθερές βάσεις, «των θρησκειών του βιβλίου». Κοντά του είχε κατά κανόνα γραφείς, οι οποίοι κατέγραφαν τις προφητείες του ή αποσπάσματά τους, πάνω σε οποιαδήποτε διαθέσιμη επιφάνεια. Πάνω σε φύλλα φοινίκων, δέρματα, λίθινες πλάκες… Πολλά τμήματά τους σε διάστημα είκοσι δύο ετών (610-632) κατά τα οποία γίνονταν τα κηρύγματά του, διατηρήθηκαν στην μνήμη και στις καρδιές των οπαδών του, οι οποίοι τα αποστήθιζαν. Αυτά υποστηρίζει η ψυχρή φιλολογική τοποθέτηση των εκτός του Ισλάμ θρησκειολόγων. Αλλά, σύμφωνα με την επίσημη σουννιτική Θεολογία, το Κοράνιο είναι ουράνιο βιβλίο, το πρώτο μέρος του οποίου στάλθηκε στον Μωάμεθ δια του αγγέλου Γαβριήλ την «νύκτα της δυνάμεως» κατά τον μήνα Ramadan. Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεολογία, το Κοράνιο παραδόθηκε σταδιακά στον Προφήτη για χάρη όλης της ανθρωπότητας. Στο κεφάλαιο «Η Λατρεία», 32:1-2 διαβάζουμε. «… Πράγματι ο Κύριος του παντός κατέπεμψε τη βίβλο [το Κοράνιο]. Θα πουν: ο Μωάμεθ την εφεύρε. Όχι· αλλά αυτή είναι η αλήθεια που πηγάζει από τον Κύριο, έτσι ώστε να διδάξεις λαό που δεν είχε κανένα Προφήτη πριν από εσένα, και έτσι ώστε όλοι να κατευθυνθούν αισίως». Στο κεφάλαιο: «Οι Ποιηταί», 26:192, αναφέρεται: «Το Κοράνιο αυτό είναι αποκάλυψη του Κυρίου του σύμπαντος κόσμου». Το Κοράνιο λοιπόν, κατά την Ορθόδοξη μουσουλμανική παράδοση, είναι «αιώνιο και αδημιούργητο, που υπήρχε ανέκαθεν με τον Θεό ως αιώνια φανέρωση της θείας θελήσεως» [3]. Το συγκεκριμένο βιβλίο, που βρίσκεται στα χέρια των ανθρώπων, είναι απλώς αντίγραφο του ουρανίου πρωτοτύπου, το οποίο στην Ισλαμική ορολογία αποκαλείται: «Μητέρα της Βίβλου», «Καλώς διατηρούμενη πλάκα». Το ουράνιο αυτό πρωτότυπο, από το οποίο ανακοινώθηκε το θέλημα του Θεού προς τον Μωάμεθ, βρίσκεται πάντοτε μπροστά στον Θεό και θεωρείται άναρχο, αδημιούργητο, αλάνθαστο. Τη θέση την οποία έχει στην Χριστιανική Θεολογία ο Χριστός, ως προαιώνιος Λόγος του Θεού, έλαβε στο Ισλάμ το Κοράνιο. Κατά τη χαρακτηριστική έκφραση του Η. Kraemer: ''το θεμέλιο του Ισλάμ δεν είναι «ο Λόγος σαρξ εγένετο», αλλά «ο Λόγος έγινε βιβλίο»'' [4]. Εννοείται ότι η συσχέτιση αυτή για την οποία μιλάμε, δεν είναι απόλυτη.
β) Ιστορία αποκρυσταλλώσεως του κειμένου Ο Abū Bakr, ο πρώτος χαλίφης και ηγέτης του ισλαμικού κράτους από το 632 ως το 634 μ. Χ., ενδιαφέρθηκε για την περισυλλογή των προφητειών του Μωάμεθ. Όπως αναφέρει η παράδοση, ένας από τους γραμματείς του Προφήτη, ο Zaid Ibn Thâbit, έδωσε στον χαλίφη ό,τι είχε συγκεντρώσει από το κήρυγμα του Μωάμεθ. Ο Αμπού Μπακρ εμπιστεύθηκε το πολύτιμο αυτό υλικό στην Hafsa, μία από τις χήρες του Προφήτη και θυγατέρα του 'Umar, ο οποίος αργότερα έγινε δεύτερος χαλίφης (634-644). Κατά την ηγεμονία του Όμαρ κυκλοφορούσαν τέσσερεις διάφορετικές εκδόσεις του ιερού βιβλίου. Ο τρίτος χαλίφης, o 'Uthmân (644-656), προς αποφυγή περαιτέρω συγχύσεως, ανέθεσε σε μία επιτροπή να συλλέξει ό,τι γραπτό υπήρχε από τις προφητείες του Μωάμεθ, να επιλέξει μεταξύ των διαφόρων μορφών και να ετοιμάσει ενιαίο κείμενο. Στις εργασίες της επιτροπής αυτής κύριο ρόλο διαδραμάτισε ο μνημονευθείς Zaid, ο επονομαζόμενος «Γραμματεύς». Μετά την εργασία της επιτροπής, ένα μόνο κείμενο θεωρήθηκε αυθεντικό και δόθηκε εντολή να καταστραφεί κάθε άλλη γραφή ή παραλλαγή. Η ενιαία αυτή μορφή του Κορανίου δεν έγινε δεκτή χωρίς αντιρρήσεις από τον μουσουλμανικό κόσμο. Οι κάτοικοι της Kofa διατηρούσαν δική τους γραφή μέχρι το τέλος της πρώτης χιλιετηρίδας[5]. Ο Zaid, κατά μία παράδοση, διαμόρφωσε και άλλη συλλογή, για να άρει τις διαφορές των κειμένων, των χρησιμοποιούμενων από τους μουσουλμάνους της Συρίας και της Βαβυλωνίας. Τελικά επικράτησε κείμενο που διαμορφώθηκε από την επιτροπή. Η μορφή συνεπώς του σημερινού επίσημου κειμένου χρονολογείται από την εποχή του τρίτου χαλίφη, η οποία απέχει από τον θάνατο του Μωάμεθ δύο μόνο δεκαετίες.
2. Μορφή. Χρονολογικά προβλήματα α) Διαίρεση Το Κοράνιο περιλαμβάνει 114 κεφάλαια, εκτεινόμενα σε 6.200 περίπου στίχους. Ένα κεφάλαιο (sūra: σούρα) μπορεί να απαρτίζεται από λίγους μόνο στίχους ή να περιέχει άνω των διακοσίων. Τα δύο μεγαλύτερα («Η Βους», 2ο, και «Οι Ποιηταί», 3ο) έχουν αντίστοιχα 286 και 227 στίχους, ενώ τα μικρότερα («Η Δείλη», 103ο, «Το Κάουθερ», 108ο, «Η Επικουρία», 110ο) μόνο τρεις. Άλλα και οι στίχοι δεν είναι ορισμένοι μήκους· μερικοί αποτελούνται από δύο μόνο λέξεις, άλλοι από πολλές δεκάδες. Η κατάταξη των κεφαλαίων δεν γίνεται βάσει λογικής ή χρονολογικής σειράς. Προηγούνται κατά κανόνα τα εκτενέστερα και έπονται τα συντομότερα. Εξαίρεση αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο, «Η Έναρξις»: είναι μία σούρα σύντομη, που έχει μορφή προλόγου. Αυτή επαναλαμβάνεται από τους πιστούς μουσουλμάνους τουλάχιστον δύο φορές σε κάθε προσευχή. Η σημασία της αντιστοιχεί προς τη σπουδαιότητα, την οποία έχει για εμάς η Κυριακή προσευχή. Στον μουσουλμανικό κόσμο οι διάφορες σούρες είναι συνήθως γνωστές με τις ονομασίες τους: Η Έναρξη, Ο Οίκος Εμράν, Η Τράπεζα, Ιωσήφ, Αβραάμ, Η Μαριάμ, Η Νυκτερινή Οδοιπορία, Οι Έλληνες κ. λπ., ενώ στη δυτική Επιστήμη αναφέρονται με τον αριθμό της σειράς τους στο παραδεδομένο επίσημο κείμενο.
β) Χαρακτήρας κειμένου Οι μικρές σούρες παρουσιάζουν κατά κανόνα ενότητα, οι μεγάλες όμως αποτελούν συμπίλημα διαφόρων μικρότερων προφητειών ποικίλου ύφους, τόνου και περιεχομένου· το υλικό τους είναι ανομοιόμορφο και συχνά χωρίς συνοχή. Οι προφητείες δίδονται σε πρώτο πρόσωπο: μιλάει ο Θεός, και ο Μωάμεθ (κατά τη μουσουλμανική άποψη), απλώς μεταφέρει αυτούσιο τον λόγο Του· πρόβλημα αποτελεί η συχνή χρήση του α' Πληθυντικού. Το κείμενο του Κορανίου εμφανίζεται πολλές φορές σκοτεινό, ελλειπτικό, που περιέχει πολλές αντιφάσεις. «Η παλαιά κουφική γραφή, στην οποία αρχικά γράφτηκε, δεν είχε σύμβολα για τα φωνήεντα· με αυτό τον τρόπο τα σύμφωνα των ρημάτων επέτρεπαν την ανάγνωση είτε σε παθητική φωνή είτε σε ενεργητική και το χειρότερο, πολλά από τα σύμφωνα δεν ήταν δυνατό να προσδιορισθούν χωρίς τα διακριτικά σημεία στίξεως, τα οποία προσετέθησαν αργότερα στο κείμενο, άγνωστο από ποιον και σε ποια ακριβώς εποχή» [6] Η ανάγνωση του Κορανίου γίνεται συνήθως με κόπο. Ορισμένες πάντως σελίδες του έχουν τόνο εκρηκτικό, μεστό προφητικής ορμής. Το Αραβικό πρωτότυπο, γεγραμμένο σε ρυθμικό λόγο, σοβαρό, επιβλητικό, διακρίνεται για τον ιδιότυπο δυναμισμό του· αυτός όμως ατονεί κατά τη μετάφραση σε άλλες γλώσσες. Γενικότερα, οι αρχαιότερες προφητείες, οι οποίες είναι συνήθως και οι συντομότερες, έχουν ρυθμό ποιητικό και πυκνότητα θρησκευτικών εννοιών, ενώ οι μεταγενέστερες είναι σχετικά άτονες, που αποτελούν κράμα Χριστιανικών, Ιουδαϊκών και Αραβικών παραδόσεων και ιδεών. Οι πρώτες έχουν την πηγή τους στην άνοιξη της προφητικής διδασκαλίας του Μωάμεθ, όταν, βρισκόμενος εν Μέκκα, αγωνιζόταν κατά του κατεστημένου. Οι δεύτερες ανήκουν στην εποχή της Μεδίνας, κατά την οποία ο Προφήτης είχε εξελιχθεί σε πολιτικό ηγέτη και ήταν υποχρεωμένος να καθορίζει τον τρόπο ενεργείας, μέσω «ημερησίων διαταγών» και να θεμελιώνει τις πράξεις του μέσω επικλήσεως του θελήματος του Θεού[7].
γ) Χρονολόγηση Πολλές προσπάθειες καταβλήθηκαν για να χρονολογηθούν οι σούρες[8]. Οι ερευνητές του Κορανίου διακρίνουν τέσσερις βασικές περιόδους των προφητειών του Μωάμεθ [9]. Την πρώτη απαρτίζουν τα τέσσαρα αρχικά έτη της δράσης του (610-614). Οι παλαιότερες αυτές προφητείες διακρίνονται για ποιητικότητα, πάθος και πρωτοτυπία, και περιέχονται στα εξής κεφάλαια:
Η δεύτερη περίοδος περιλαμβάνει το πέμπτο και το έκτο έτος του κηρύγματος στη Μέκκα (614-615) και σε αυτή κατατάσσονται τα ακόλουθα κεφάλαια:
Η τρίτη περίοδος εκτείνεται από το έβδομο έτος μέχρι τη φυγή από τη Μέκκα (615-622) και σε αυτήν ανήκουν οι εξής σούρες:
Από την τέταρτη περίοδο, της δεκαετίας της Μεδίνας (622-632), κατάγονται τα κεφάλαια:
3. Ερμηνευτικές προσπάθειες· σημασία τού Κορανίου α) Υπομνήματα Όλα τα Ισλαμικά θρησκευτικά έργα, θεολογικά, νομικά, ασκητικά, μπορούν να θεωρηθούν επεξήγηση και ανάπτυξη των θέσεων του Κορανίου[10]. Υπάρχει όμως και μία ογκώδης γραμματεία κειμένων καθ’ αυτό ερμηνευτικών, γνωστή ως φιλολογία tafsīr[11], η οποία επηρέασε βαθύτατα την ίσλαμική θρησκευτικότητα. Η εξηγητική αυτή φιλολογία είναι πολύ ανεπτυγμένη, αλλά δυσπρόσιτη στους Ευρωπαίους μελετητές, επειδή ελάχιστα αποσπάσματά της έχουν μεταφρασθεί στις ευρωπαϊκές γλώσσες[12]. Γενικά δεν έτυχε της απαραίτητης προσοχής από τους Δυτικούς ιστορικούς του Ισλάμ. Θα ήταν ενδιαφέρον να ερευνηθεί η σχέση της με Ελληνικά και Συριακά υπομνήματα στην Αγία Γραφή, προς τα οποία υποπτευόμαστε ότι έμμεσα σχετίζεται[13]. Μεταξύ των «υπομνημάτων» αυτών κεντρική θέση για τους Σουννίτες έχει η tafsîr του al-Baidâwī (ΙΓ' αι.) [14] και κυρίως αυτή του al-Tabarî[15]. Οι Σηίτες παρουσιάζουν ορισμένες ιδιοτυπίες σχετικά με την ερμηνεία του Κορανίου[16]. Ο αυθεντικότερος εξηγητής του είναι ο ζωντανός imâm. Κατά την τελευταία περίοδο Ινδοί Μουσουλμάνοι δημοσίευσαν στην Αγγλική αρκετά υπομνήματα στο Κοράνιο[17], χωρίς όμως να επιτύχουν να φθάσουν τα κλασσικά πρότυπά τους. Αλλά και σε άλλες χώρες κυκλοφορήθηκαν νεότερα ερμηνευτικά έργα του Ιερού Βιβλίου[18]. Προσπάθειες φιλελεύθερης ερμηνείας, όπως του Sayyîd, έμειναν χωρίς ανταπόκριση από μέρους της Ισλαμικής κοινότητας[19].
β) Μεταφράσεις Η βεβαιότητα ότι το Κοράνιο είναι αυτός ο ίδιος ο λόγος του Θεού, ανέστειλε επί αιώνες οιανδήποτε σκέψη μετάφρασής του[20]. Κατά κανόνα χρησιμοποιείται το πρωτότυπο και από τα μη Αραβικά Μουσουλμανικά έθνη. Εξαίρεση απετέλεσε στην εποχή μας η τακτική μιας αιρετικής παραφυάδας, των Ahmadîya (βλέπε «Ισλάμ – Θρησκειολογική Επισκόπησις» Αναστασίου Γιαννουλάτου Αρχιεπισκόπου Τιράνων και κάθε Αλβανίας, κεφ. III/Α΄), η οποία για προπαγανδιστικούς σκοπούς το μετέφρασε μαζί με σχόλια σε διάφορες Ευρωπαϊκές γλώσσες.
Η ανάλυση ολοκλήρου του Κορανίου και η μετάφραση πολλών τμημάτων του έγινε για πρώτη φορά στην Ελληνική από τον Νικήτα Βυζάντιο[21], ήδη τον Θ' αιώνα· Και από τον ΙΒ΄ αιώνα άρχισε να μεταφράζεται ολόκληρο, από Χριστιανούς που ενδιαφέρονταν για τη διδασκαλία του Ισλάμ. Η πρώτη λατινική μετάφραση πραγματοποιήθηκε το έτος 1143, με την παρότρυνση του Πέτρου του Σεβαστού, ηγουμένου του Cluny, από τον Αγγλο Robert Retines και ενός Σαρακηνού με το όνομα Μωάμεθ[22]. Αργότερα ακολούθησαν πολλές μεταφράσεις σε Ευρωπαϊκές γλώσσες: στην Αγγλική (των: Sale, 1734· J. M. Rodwell, 1861, 1909, 1971· Ε. Η. Palmer, 1880, 31928· R. Bell, 1937-39· A. J. Arberry, 1956· N. A. Dawood, I960[23]· και από τους Μουσουλμάνους: Α. Yūsuf 'Alî, 1934· Μ. Pickthall, 1930· Muhammad 'Alî, 41951) [24]. στη Γερμανική (από τους: S. Wahl, 1828· L. Ullmann, 1840· F. Rückert, 1888· M. Henning, 1901· H. Grimme, 1925 των Ahmadîya, 1964· R. Parel, 1971) [25]· στη Γαλλική (των: Μ. Savary, 1821, I960· Μ. Κazimirski, 21887· G. Pautier, 1852· R. Blachėre, 1949-50· Ed. Montet, 1958· D. Masson, 1967) [26]· στην Ιταλική (των: Α. Fracassi, 1914· L. Bonelli, 1929, 21940· Vausani, 1955). Τον ΙΘ' αι. μετέφρασε το Κοράνιο στα Ελληνικά από το Αραβικό πρωτότυπο, με τη βοήθεια και κάποιων Ευρωπαϊκών μεταφράσεων, ο Γεράσιμος Πεντάκης[27]. Δημοσιεύθηκε σε δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση το έτος 1886 και αργότερα το 1928 (Έκδ. Ελευθερουδάκη). Στην μετάφραση αυτή υπάρχουν αρκετά σκοτεινά σημεία και αβλεψίες, άλλα γενικά παραμένει η πιο σοβαρή στα Ελληνικά. Προ λίγου καιρού εκδόθηκε μετάφραση της Μίνας Ζωγράφου — Μεραναίου (Έκδ. Δαρεμά), η οποία, όπως φαίνεται, βασίζεται σε Ευρωπαϊκή μετάφραση, χωρίς κριτική επεξεργασία. Ως προς την αρίθμηση των στίχων, πρέπει να έχουμε υπ’ όψη ότι παρατηρείται μερικές φορές διαφορά μεταξύ της μετάφρασης του Πεντάκη, του Αραβικού πρωτοτύπου και κάποιων ξένων μεταφράσεων. Μερικές φορές αριθμείται και ο σταθερός εισαγωγικός στίχος: «Εν ονόματι του οικτίρμονος και ελεήμονος Θεού», ο οποίος βρίσκεται στην αρχή όλων των κεφαλαίων εκτός από το 9ο: Η Μετάνοια.
γ) Τάσεις σύγχρονης κριτικής Η βασικότερη τάση ανάλυσης του περιεχομένου του Κορανίου από τη σύγχρονη κριτική έρευνα υπήρξε η επίμονη αναζήτηση των ιστορικών καταβολών από το περιβάλλον του, οι οποίες επέδρασαν στη διαμόρφωση των θεμελιωδών αντιλήψεών του. Από μερικούς επιχειρήθηκε η εφαρμογή αυστηρής φιλολογικής μεθόδου προς εξακρίβωση των ξένων λέξεων και όρων, που υιοθετήθηκαν από το Κοράνιο[28]. Άλλοι ερευνητές επιχείρησαν εμβάθυνση σε κεντρικές ιδέες του Κορανίου εφαρμόζοντας στο κείμενό του την τεχνική της λεγόμενης «γλωσσολογικής ανάλυσης (linguistic analysis) και αποκαλύπτοντας την ιδιάζουσα δύναμιν και σημασία κορανικών όρων, όπως «πίστη», «καλό», «κακό», «δικαιοσύνη» [29].
δ) Η ψυχή του Ισλάμ και του Αραβικού πολιτισμού Σε μία θρησκεία, η οποία δεν έχει ιερείς, μυστήρια, ανεπτυγμένη λειτουργική ζωή, εικόνες, η οποία αποφεύγει να αποδώσει οποιαδήποτε μορφή στον Θεό, το Κοράνιο τελικά παραμένει το μόνο αισθητό σημείο της παρουσίας Του μεταξύ των ανθρώπων. Αποτελεί, θα λέγαμε, είδος σαρκώσεως του θείου Λόγου. Και μόνη η απαγγελία των στίχων του οδηγεί σε κοινωνία με τον Θεό. Ο πιστός Μουσουλμάνος, μέσω του αισθητού αυτού λόγου, οδεύει και συναντά τον αιώνιο λόγο του Θεού. Έτσι το Ισλάμ κατέστη η κατ' εξοχήν θρησκεία της γραπτής αποκάλυψης και οι οπαδοί του είναι προσκολλημένοι δουλικά στο γράμμα του ιερού βιβλίου[30]. Ο υπερβολικός σεβασμός εκτείνεται ακόμη και στις λέξεις του Κορανίου. Οι στίχοι του δεσπόζουν στα τεμένη, σε κάθε χώρο λατρείας -ως σύμβολα- εικονισμός αφηρημένης τέχνης; - του λόγου του Θεού. Η σημασία του δεν είναι απλώς λειτουργική. Για τους μουσουλμάνους μυστικούς υπήρξε η πηγή της πνευματικής ανάτασης. Πολλοί πιστοί γνωρίζουν κεφάλαια του Κορανίου από στήθους, και δεν είναι λίγοι αυτοί που αποστηθίζουν ολόκληρο το ιερό βιβλίο. Το Κοράνιο άσκησε αποφασιστική επίδραση σε ολόκληρο τον Αραβικό πολιτισμό. Είναι το πρώτο γραπτό μνημείο της Αραβικής και σφράγισε τη γλώσσα και τη θρησκευτική συνείδηση των Αράβων[31]. Είναι εγχειρίδιο προσευχών, αναγνωστικό, περίληψη της Ιερής Ιστορίας, βάση της ηθικής και της νομοθεσίας. Χωρίς υπερβολή, κατέστη η ψυχή του Ισλάμ.
[1]. Περί τής λέξης qur'ân, ετυμολογικά, βλ. F. Βuhl, «al-Kur' ân», SEI (1961), 273. [2]. Μια θαυμάσια σε σαφήνεια και πυκνότητα έκθεση, των πορισμάτων και προβλημάτων της έρευνας σχετικά με το Κοράνιο, βλέπε στο R. Blachėre Introduction au Coran (Paris 1947). Παράβαλλε σύνοψη σε άρθρο μνημονευόμενο στο σημ. 1 και Μ. Α. Draz, Initiation au Koran (Paris 1951). Γύρω από την εξέλιξη των κορανικών σπουδών μέχρι του 1957 βλ, άρθρο του διαπρεπούς ερευνητού Α. Jeffery, «The Present Status of Qur' anic Studies», Report on Current Research on the Middle East (Washington 1957). Για κριτική ανασκόπηση τών έργων που κυκλοφόρησαν κατά την περίοδο 1964-1973, βλέπε W. Α. Βijlefeld, «Some Recent Contributions το Qur' anic Studies: selected Publications in English, French and German, 1964-1973», MW 64(1974), 79-102, 172-179, 259-273. [3]. Adams, Reader's (1965), 300. Παράβαλλε Smith, Islam (1957),16. S. V. Βhajjan, «The Muslim Understanding of the Scriptures», Research Seminar on Non - Biblical Scriptures, ed. By D. S. Amalorpavadass (Bangalore 1975). 489-507. [4]. «The foundation of Islam is not, The Word became flesh. It is, The Word became book. It is quite logical and intelligible that Islam should have developed its own species of Logos speculation in the well-known dogma of the uncreated, pre-existent and celestial Quran» H. Kraemer, The Christian Message in a Non-Christian World (London 1938), 217-218. Παράβαλλε Smith, Islam (1957), 17, σημ. 13. [5]. Guillaume, Islam (1969), 57-58. [6]. Ένθ. αν., σελ. 58. [7]. Π. χ. Οι Ομόσπονδοι, 33:37-40, και σημ. 72 κεφ. Ι/Β΄. [8]. Σταθμός στην χρονολόγηση των κεφαλαίων του Κορανίου υπήρξε η μνημονευθείσα στην Εισαγωγή εργασία του Th. Νöldeke, Geschichte des Qorans (Göttingen 1860' 2α έκδ. επεξήγηση από τον F. Schwally, Leipzig 1909-38' 3η έκδ., Hildesheim 1961). Δεύτερο σπουδαίο βήμα στην χρονολόγηση του Κορανίου επιχείρησε ο R. Βell από τη Σκωτία, με τα έργα του The Qur' ân; translation with a critical rearrangement of the Surahs, 2 vols. (Edinburgh 1937-39) και Introduction το the Qur' ân (Edinburgh 1953). Ο Bell θέλησε να προχώρησει σε περαιτέρω τομές εντός του περιεχομένου των κεφαλαίων του Κορανίου. Αλλά τα συμπεράσματά του δεν υιοθετήθηκαν πλήρως από τους ειδικούς. Στο δεύτερο έργο του αντιμετωπίζει με οξυδέρκεια τα σχετικά προβλήματα της κορανικής έρευνας. Χρονολογική επανατοποθέτηση επεχείρησε και o Blachere στην μνημονευθείσα παραπάνω (σημ. 2) εισαγωγή του. [9]. Εδώ ακολουθούμε την ταξινόμηση που προτάθηκε από τον Th. Nöldeke (βλέπε Σημ. 8). Πρέπει όμως να διευκρινισθεί ότι δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία μεταξύ των ειδικών ως προς τη χρονολογική σειρά των κορανικών κεφαλαίων. Άλλη ανακατάταξη, κατά τον Γκ. Σιούτι, βλέπε στο Νούρ, Κοράνιο (1970), 49-52. Ο τελευταίος τοποθετεί τις σούρες: Ο Σεισμός, 99. Η Βροντή, 13. Ο οικτίρμων, 55. Ο άνθρωπος, 76, στην περίοδο της Μεδίνας. [10]. Adams, Readers (1965), 301. [11]. Tafsīr, από το ρήμα fassara, που σημαίνει: «εξηγώ, υπομνηματίζω». [12]. Ανάλυση ερμηνευτικών τάσεων της tafsīr βλέπε στο κλασσικό έργο I. Gold ziher, Die Richtungen der islamischen Koranauslegung (Leiden 21952). Παράβαλλε επίσης Baron Carra de Vaux, Les penseures de l’ Islâm (Paris 1923), vol. ΙΙΙ, κεφ. XΙ. [13]. Μεταξύ των εργασθέντων στην προώθηση του tafsîr «αναφέρεται και το όνομα του Έλληνα Ίμπν Γκουράιγκ (= γιου του Γεωργίου;) ως πρώτου κορυφαίου ισλαμικού συγγραφέα»· Νουρ, Κοράνιο (1970), 88. [14]. Τμήματα του υπομνήματος αυτού έχουν μεταφρασθεί από τους: D. S. Μargοliοuth, Chrestomathia Baidawiana (London 1894). E. F. F. Βishop, Chrestomathia Baidawiana (Glasgow 1957). [15]. Σχετικά προς το ερμηνευτικό έργο του al-Tabarî βλέπε Ο. Loth, «Tabari's Korankommentar», ZDMG 35(1881). Περί άλλων υπομνηματιστών βλέπε S. Α. Κamalî, «Abul Kalam Azad' s Commentary on the Qur' an», Mw 49 (1959), 5-18. [16]. Ε. Κohlberg, «Some Notes on the Imâmite Attitude το the Qur' ân», Islamic Philosophy and the Classical Tradition, eds. S. M. Stern — A. Hourani — V. Brown (Oxford 1972), 209-224. [17]. Βλέπε A. Yûsuf AIî, The Holy Quran; Text, Translation and Commentary, 3 vols. (Lahore 31938, repr. Beirut 1968). [18]. Για τις ερμηνευτικές τάσεις στην Αίγυπτο κατά τον Κ' αιώνα βλέπε J. Jοmier, Le commentaire coranique du Manâr (Paris 1954). Γενικότερη παρουσίαση των τάσεων της νεότερης μουσουλμανικής ερμηνευτικής βλέπε J.M.S. Βalljon, Modern Muslim Koran Interpretation 1880-1960 (Leiden 1961). M. D. Rahbar, «Reflections on the Tradition of Qur' ânic Exegesis», MW 52(1962), 296-307. F. Κ. Abbot, «Maulânâ Maudūdî on Quranic Interpretation», MW 48(1958), 6-19. Συγκριτική παρουσίαση των μουσουλμανικών εξηγητικών τάσεων με αντιστοίχες Χριστιανικές βλέπε Ο. Schumann, «Qur' âninterpretation und Bibelexegese», EMM 1(1965), 20-39. J. M. S. Βaljon, «Die moderne Moslimse Koran-Exegese», Theologisch Tijdschrift (1954), 65-78. Κ. Cragg, «The Qur' an and the Contemporary Middle East», Journal of Ecumenical Studies (Temple University) 11(1974), 1-12. I. J. Βoullata. «Modern Qur' ân Exegesis: A Study of Bint al-Shâti' s Method», MW 64(1974), 103-113. [19]. Το βασικό έργο του Sayyid, Tafsîru-l-Qur' ân, wa huwa al-Hudâ wa al-Furqân (Lahore 1880-95?), που αποτελείται από 6 τόμους, προκάλεσε την οργή των θρησκευόμενων μουσουλμάνων βλέπε Smith, Islam (1957), 68. Παράβαλλε M. D. Rahbar, «Sir Sayyid Ahmad Khân 's Principles of Exegesis», MW 46(1956), 104-112, 324-335. [20]. Για έκθεση των διαφόρων μουσουλμανικών απόψεων σχετικά προς τη μετάφραση του Κορανίου βλέπε Μελέτη Α. L. Τibawī, «Is the Qur' ân Translatable?», MW 52(1962), 4 και εξής, 16 και εξής, και βιβλίο Η. Gätje, Koran und Koranexegese (Zürich 1971). [21]. Το γεγονός αυτό δεν έχει τύχει διεθνώς, απ’ όσο τουλάχιστον γνωρίζουμε, της δεούσης προσοχής. Προς έξαρσιν της πρώτης αυτής απόπειρας μετάφρασης τμημάτων του ιερού μουσουλμανικού βιβλίου σε άλλη γλώσσα παραθέτουμε παρακάτω τη μετάφραση κορανικών εδαφίων από τον Νικήτα Βυζάντιο (όπως αυτή βρίσκεται στο έργο του «Ανατροπή της παρά του Άραβος Μωάμετ πλαστογραφηθείσης βίβλου»: PG, 105, 669-805) σε αντιπαραβολή με τη μετάφραση του Γ. Πεντάκη. Σημειωτέον ότι, όπως φαίνεται από τη σύγκριση με νεότερες κριτικές ευρωπαϊκές μεταφράσεις, ο Νικήτας γενικά μεταφράζει με ευστοχία το Αραβικό πρωτότυπο.
[22]. Βλέπε τα έργα που μνημονεύθηκαν στο σημείωμα τής Εισαγωγής 12, 13. Παράβαλλε και Ρ. Manuel, «La premiėre traduction latine du Coran. Tolėde 1141-1143», En Terre d' Islam 20(1945),193 και εξής Th. d' Alνerny, «Deux traductions latines du Coran au Moyen-Age», Archives d' Histoire doctrinale et littėraire du Moyen-Age 23-24 (1947-48), 61-131. [23]. Η παλαιότερη μετάφραση στην Αγγλική, η οποία κυκλοφόρησε σε επανειλημμένες εκδόσεις από το 1734 μέχρι σήμερα, είναι του G. Sale, The Korân με «επεξηγηματικές σημειώσεις από τους πλέον έγκυρους υπομνηματογράφους». Τελευταία επανεκδόθηκε με εισαγωγή του Sir Ε. D. Ross από τον οίκο Frederick Warne (London, New York χωρίς χρονολογική ένδειξη). Πολύ επιτυχής θεωρείται και η μετάφραση του Ε. Η. Palmer, αν και χρησιμοποιεί κάπως αρχαϊκό Αγγλικό ιδίωμα. Δημοσιεύθηκε στη σειρά Sacred Books of the East, vols. VI and IX· νεότερη έκδοση London 1965. Ευρεία κυκλοφορία σημείωσε επίσης η μετάφραση του J. Μ. Rοdwell, The Koran (London 1909)· σε αυτήν η ταξινόμηση των κεφαλαίων γίνεται με βάση τις απόψεις του μεταφραστή περί χρονολογίας των προφητειών. Τα κεφάλαια του Κορανίου ανατοποθετεί O N. J. Dawood στη μετάφραση, την οποία ετοίμασε για τη σειρά Penguin, The Koran (Middlesex, rev. ed. 1959)· αυτή περιλαμβάνει επίσης σημειώσεις με βάση κλασσικές ερμηνείες. Εξαίρετη κρίνεται η μετάφραση του A. J. Arberry, The Koran Interpreted, 2 vols. (London 1955,repr. 1971). Παράβαλλε και το απάνθισμα The Holy Koran (London 1953). Προικισμένος γλωσσολόγος και ισλαμολόγος, ο Arberry μελέτησε επισταμένα τα ποιητικά και ρυθμικά μέτρα του πρωτοτύπου αραβικού κειμένου, αναζητώντας να ανακαλύψει το μυστικό της εκφραστικής δύναμης. Έτσι πέτυχε να μεταφέρει στην Αγγλική τη θέρμη του πρωτοτύπου. [24]. Για την πρώτη μετάφραση βλέπε παραπάνω, σημ. 17. Η δεύτερη, του Μ. Pickthall, The Meaning of the Glorious Koran (Hyderabad 1938, New York 1953), έγινε με τη βοήθεια εξεχόντων μουσουλμάνων ειδικών, με βάση τα κλασσικά υπομνήματα του Κορανίου· σ’ αυτή καταβάλλεται προσπάθεια να διασαφηνισθούν όλοι οι στίχοι, με αποτέλεσμα να δίνει μάλλον μία μουσουλμανική παράφραση. Η τρίτη, του Muhammad 'Alī The Holy Qur' an (Lahore 41951), προερχόμενη από την προσηλυτιστική ομάδα των Ahmadîya, είναι παράφραση, ερμηνεία μαζί με σχόλια, με βάση a priori κριτήρια των μουσουλμάνων αυτών ζηλωτών. Από τους Μουσουλμάνους προτιμάται αυτή του Α. Yûsuf 'Alî. [25]. Την παλιά μετάφραση του Ullmann (1840) επεξεργάσθηκε, διασάφησε και εξέδωσε προ ετών ο L. W. Winter, Der Koran; Das heilige Buch des Islams (München 1959). Τη μετάφραση του Μ. Henning (1901) ανεθεώρησε και εξέδωσε η Α. Schimmel: Μ. Henning — Α. Schimmel, Der Koran. Übersetzung (έκδ. Reclam, Νo 4206-4210). Σταθμό στη Γερμανική μεταφραστική προσπάθεια αποτελεί η εργασία του R. Ρaret, Der Koran (Stuttgart 1966). Από την κίνηση των Ahmadîya εκδόθηκε επίσης στη γερμανική: Der heilige Qur' ân arabisch-deutsch (Zürich, Hamburg, Wiesbaden κ. ά. 1964). [26]. Βλέπε M. Saνary, Le Koran (prėcėdė d' un abrėgė de la νie de Mahomet), vols. I - II (Paris 1821, επανέκδ. 1960). Μ. Κazimirski, Le Koran. Nouvelle ėd. (Paris 1852). E. Montet, Le Coran (Paris 1958). Κυρίως του R. Βlachėre, Le Coran (Paris 1949-1951). [27]. «Ιππότης του τάγματος Μεδζιδιέ και πρώτος Διερμηνέας του Πολιτικού Πρακτορείου και Γενικού Προξένου της Ελλάδος στην Αίγυπτο». [28]. Αντιπροσωπευτική εν προκειμένω είναι η μελέτη του Α. Jeffery, The Foreign Vocabulary of the Qur' ân (Baroda 1938). Νουρ, Κοράνιο (1970), 47-48, 77-79. [29]. Επαναστατικό προς την κατεύθυνση αυτή υπήρξε το έργο του Ιάπωνος Toshihiko Izutzu, The Structure of the Ethical Terms in the Koran (Tokyo 1959). Παρόμοιας κατεύθυνσης είναι και το βιβλίο του D. Rahbar, God of Justice (Leiden 1960). Αυτός υποστηρίζει ότι το αρχικό μήνυμα του Κορανίου σκιάσθηκε από τις ιδέες μεταγενεστέρων διανοουμένων, οι οποίοι έβλεπαν σε αυτό τις δικές τους απόψεις, οι οποίες ήταν πολλές φορές χρωματισμένες από την Ελληνική σκέψη. Παράβαλλε και R. Roberts, The Social Laws of the Qoran (London 1925). [30]. Ο Ν. Söderblom επεσήμανε μία Βασική διαφοροποίηση, την οποία εισήγαγε ο Μωάμεθ στην τυπολογία της Ιστορίας των Θρησκευμάτων: «Καμία θρησκεία δεν είναι τόσο στενά Γραφική, όσο το Ισλάμ· αυτός ο ίδιος ο ιδρυτής της, υπέταξε δουλικά τους πιστούς στους λόγους του, μεταφερόμενους προφορικά ή γραπτά, και συνέθεσε ο ίδιος ένα ιερό βιβλίο»· Ν. Söderblom — C. Ρ. Τiele, Manuel d' Histoire des Religions (Ed. Française par Ν. Corswant, Paris 1925),185. Παράβαλλε Σημ. 4 παρόντος κεφαλαίου. Την ιδιοτυπία και μοναδικότητα του Κορανίου εντός των «Γραφών» των διαφόρων θρησκειών ανέλυσε με οξυδέρκεια ο Α. Jeffery, The Qur' ân as Scripture (New York 1952). [31]. Για τη σημερινή κατάσταση βλέπε J. Jοmier, La Place du Coran dans la νie quotidienne en Egypte (Tunis 1952). Του ιδίου, Introduction (1964), 107-114. Μ. Ο. Α. Abdul, The Holy Book of Islam. It' s Contents and Value. An introduction to the study of the Qur' ân (Lagos 1971). Συχνά βλέπουμε να επαναλαμβάνεται σε κείμενα διακεκριμένων μουσουλμάνων ότι το Κοράνιο είναι «φως, καθοδήγηση, συμβουλή, έλεος και θεραπεία για εσωτερικές δοκιμασίες»· Μ. F. Jamali (Αυτός διετέλεσε επανειλημμένα Υπουργός Εξωτερικών και δύο φορές Πρωθυπουργός του Ιράκ), Letters on Islam (London κ.ά. 1965), 3. |
