Ο επισκέπτης της Αλάσκας, μαζί με τα άλλα απροσδόκητα που συναντά στην αρκτική αυτή περιοχή, βλέπει και τούτο το εκπληκτικό: δεκάδες Ορθόδοξους ναούς σε πόλεις και χωριά, που κτίστηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα¹. Η ιστορία της διαδόσεως του Χριστιανισμού στη βορειοδυτική αυτή χερσόνησο της Αμερικής, άγνωστη εν πολλοίς στην Ελλάδα, αποτελεί υπέροχο κεφάλαιο της Ορθόδοξης Ιεραποστολής των τελευταίων αιώνων και συγχρόνως μεταλλείο πολύτιμης πείρας για το μέλλον.

Πληροφορίες για την Αλάσκα κατά το 1963

Η Αλάσκα (στη γλώσσα των ιθαγενών αλι-άκ-σα — μεγάλη χώρα) ανατολικά συνορεύει με τον Καναδά, δυτικά προσεγγίζει την Ασία. Ο Βερίγγειος πορθμός που μεσολαβεί, έχει μόλις 90 χιλιόμετρα πλάτος και περίπου 60 μέτρα βάθος. Βρίσκεται στα ίδια γεωγραφικά πλάτη με τη Νορβηγία και η έκτασή της είναι δωδεκαπλάσια της Ελλάδος (1.518.755 τετρ. χιλιόμ.). Στην Αλάσκα ανήκουν και τα νησιά των Αλεούτων, που εκτείνονται σε μεγάλο ανοιχτό τόξο από τη Β. Δ. Αμερικανική χερσόνησο έως την ασιατική χερσόνησο της Καμτσάτκας (επιφάνεια 17.700 τετρ. χιλιόμ.). Τα σπουδαιότερα από τα 150 ηφαιστιογενή αυτά νησιά είναι η Ουνιμάκ, η Ουναλάσκα και τα νησιά της Αλώπεκος. Από τα άλλα, που βρίσκονται κοντά στην αμερικανική ακτή, η Κοντιάκ και η Σίτκα.

Το κλίμα του βόρειου τμήματος της χώρας είναι τον χειμώνα εντελώς πολικό, όπως της ανατολικής Σιβηρίας (μικρότερη θερμοκρασία στην περιοχή Ρέλιανς του ποταμού Γιούκωνα, -62°C). Κατά το σύντομο όμως θέρος είναι θερμότατο. Στη νότια παραλιακή χώρα είναι ωκεάνιο (η βασική θερμοκρασία κυμαίνεται από -18^oC έως +20^οC. Η μέση θερμοκρασία στην Ουναλάσκα είναι +3,3^oC και στη Σίτκα +6,5^oC. Κατά τις 245 ημέρες του χρόνου επικρατούν βροχές, χιόνια και ομίχλη. Στην περιοχή των Αλεούτων μόλις 12 ημέρες τον χρόνο είναι ηλιόλουστες. Έξι περίπου μήνες το βόρειο τμήμα της Αλάσκας βυθίζεται στην πολική νύχτα, που αμυδρά τη φωτίζει το πολικό σέλας και η σελήνη. Τους υπόλοιπους μήνες η ημέρα είναι πολύ μεγάλη, συνήθως όμως θαμπή. Τον Ιούνιο ο ήλιος ανατέλλει λίγο μετά τη δύση του, γι' αυτό και ονομάζουν την Αλάσκα «χώρα του ηλίου του μεσονυκτίου».

Ο κύριος ποταμός της χώρας, ο Γιούκων (3.300 χιλιόμ. μήκος), επί 8 σχεδόν μήνες παραμένει παγωμένος. Η Αλάσκα είναι ορεινή με πάμπολλα ηφαίστεια και απέραντους παγετώνες. Η βλάστηση του βραχώδους ηφαιστειογενούς εδάφους είναι πολύ αραιή και οι ιθαγενείς ζουν σχεδόν αποκλειστικά από το θαλάσσιο κυνήγι. Παρ’ όλα αυτά η Αλάσκα στην εποχή μας βρίσκεται σε πλήρη οικονομική εξέλιξη λόγω των μεγάλων κοιτασμάτων χρυσού, αργύρου, χαλκού, κασσίτερου, άνθρακα, των πολυτίμων δασών, τα οποία καλύπτουν τα 43,9% της νότιας χώρας, της κτηνοτροφίας των ταράνδων, της αλιείας φώκιας και σολομού και προπαντός λόγω των πλουσίων πετρελαιοπηγών της.

Οι κάτοικοι της Αλάσκας ανήκουν σε διάφορες αρκτικές φυλές. Στο εσωτερικό της χώρας, καθώς και στις βόρειες και δυτικές ακτές είναι Εσκιμώοι, ενώ οι Αλεούτοι παρουσιάζουν σαφή μογγολικά χαρακτηριστικά. Οι Κοντιάκοι πλησιάζουν περισσότερο προς τον κορμό των αμερικανικών φυλών. Οι Κολόσσοι στη Σίτκα καθώς και οι Κενάγτζοι και οι Τσουγκάτσοι, που κατοικούν στην ατλαντική ηπειρωτική ακτή, είναι Ερυθρόδερμοι*.

Πρώτος ο Δανός Μπέριγκ, που υπηρετούσε στο τσαρικό ναυτικό, υποστήριξε κατά το 1728 την ύπαρξη της Αλάσκας κοντά στις ασιατικές ακτές. Ακολούθησε η ανακάλυψη της χώρας από τον Ρώσο θαλασσοπόρο Γκρόζντεβ το 1730 και η πρώτη εξερεύνησή της από τους Μπέριγκ και Κυρίκωφ το 1740-1741. Πολλοί έμποροι Ρώσοι, παρακινημένοι κυρίως από την αφθονία της φώκιας, έσπευσαν στις νέες αυτές κτήσεις.

Στις αρχές του 19ου αιώνα η διοίκηση της περιοχής αυτής ήταν πολύ κακή και τελικά τον Οκτώβριο του 1867 οι Ηνωμένες Πολιτείες αγόρασαν την Αλάσκα με το εξευτελιστικό ποσό των 7.200.000 δολαρίων. Κατά το τέλος του αιώνα ανακαλύφθηκαν σημαντικότατα κοιτάσματα χρυσού και αργότερα πλουσιότατες πετρελαιοπηγές, που ανέδειξαν την Αλάσκα στην εποχή μας τέταρτη κατά σειρά πετρελαιοφόρο χώρα του κόσμου. Αρχικά η Αλάσκα ήταν απλή κτήση των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 1912 έγινε «Τερριτόριο» και τέλος, τον Ιούλιο του 1958, ανακηρύχθηκε 49η πολιτεία των Ηνωμένων Πολιτειών.

1. Η πρώτη διείσδυση

α) Ο ρόλος των πρώτων αποίκων

Οι πρώτες ακτίνες του ηλίου της Δικαιοσύνης έφθασαν θαμπές στην αρκτική αυτή περιοχή κατά τα μέσα του 18ου αιώνα, μετά την ανακάλυψή της από τους Μπέριγκ και Κυρίκωφ το 1740-1741.

Πολλοί Ρώσοι κυνηγοί και έμποροι δερμάτων, όταν πληροφορήθηκαν τις μεγάλες δυνατότητες πλουτισμού που προσέφερε η χώρα, έσπευσαν στην Αλάσκα, ιδίως στα νησιά των Αλεούτων. Ανάμεσά τους υπήρχαν άνθρωποι σκληροί, τυχοδιώκτες -παλαιοί κατάδικοι η άγριοι Ασιάτες, οι οποίοι, καθώς βρέθηκαν μακριά από κάθε έλεγχο, δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν τα πιο απάνθρωπα μέσα για να κερδίσουν περισσότερα. Ορμούσαν συχνά στα μικρά χωριά των Αλεούτων, αιχμαλώτιζαν τα γυναικόπαιδα και κατόπιν ανάγκαζαν τους άνδρες να φέρουν δέρματα για να τους δώσουν πίσω τις οικογένειες τους. Αρκετές φορές όμως δεν τηρούσαν την υπόσχεση της επιστροφής και σκότωναν οποίον τολμούσε να διαμαρτυρηθεί. Αγανακτισμένοι οι Αλεούτοι από αυτήν τη μεταχείριση, επαναστάτησαν το 1762 εναντίον των Ρώσων σκοτώνοντας πολλούς κυνηγούς και καταστρέφοντας τα πλοία τους. Όμως η εξέγερση γρήγορα πνίγηκε στο αίμα. Χιλιάδες από τους ιθαγενείς της Αλάσκας πλήρωσαν με τη ζωή τους τη φρενίτιδα των κερδοσκόπων εμπόρων². Γρήγορα όμως έφθασαν στη Ρωσία πληροφορίες για όλα αυτά και άρχισαν να λαμβάνονται μέτρα. Καταρχήν δημιουργήθηκαν μεγάλες εταιρείες γουναρικών, οι οποίες αργότερα ενώθηκαν στην περίφημη «Ρωσο-Αμερικανική Εταιρεία», δόθηκαν αυστηρές εντολές για την καλύτερη μεταχείριση των ιθαγενών και πολλοί ενδιαφέρθηκαν για τη θρησκευτική τους διαφώτιση.

Οι πατροπαράδοτες θρησκευτικές αντιλήψεις των ιθαγενών της Αλάσκας ήσαν αρκετά ομιχλώδεις, όπως η χώρα τους. Πίστευαν σε θεό δημιουργό, τον Αγκουγκούτ, σε αγαθά και κακά πνεύματα, στα οποία και προσέφεραν θυσίες, είχαν δε μια ακαθόριστη ωχρή πίστη στη μεταθανάτια ζωή³.

Παρά τη σκληρότητα που έδειξαν κατά καιρούς οι διάφοροι έμποροι, οι ιθαγενείς ενδιαφέρθηκαν πολύ για τη θρησκεία των νεοφερμένων. Πλησίαζαν τα βράδια στους καταυλισμούς των ξένων για να ακούσουν τους εκκλησιαστικούς ύμνους, που οι Ρώσοι έψαλαν γεμάτοι νοσταλγία για την πατρίδα. Όσοι Αλεούτοι βαπτίζονταν, αφοσιώνονταν κυριολεκτικά στους αναδόχους τους και τους βοηθούσαν πρόθυμα στο κυνήγι. Αυτό έσπρωξε περισσότερο τους Ρώσους εμπόρους να ενδιαφερθούν για την αύξηση των βαπτίσεων. Υπήρξαν όμως και μερικοί που πραγματικά συγκινήθηκαν από την πνευματική δίψα αυτού του λαού και ένιωσαν βαθιά το χρέος για τον εκχριστιανισμό του. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του ευσεβούς επιχειρηματία Γρηγορίου Σελέχωφ, Ιδρυτή της περίφημης «Ρωσο-Αμερικανικής Εταιρείας», ο οποίος το 1774 έκτισε Ορθόδοξο ναό στην Κοντιάκ, ίδρυσε σχολείο και βάπτισε πολλούς ιθαγενείς. Στη συνέχεια, με τον συνεργάτη του Ιβάν Γκολίκωφ, ζήτησε από την τσαρίνα Αικατερίνη Β΄ και την ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ρωσίας να στείλουν μερικούς Ιεραποστόλους στα αμερικανικά νησιά.

Επόμενο

Σημειώσεις

1. Simeon Oskolkoff, "Impressions of Orthodoxy in Alaska". The Orthodox Herald, Mayfield, Pensylvania, March 1960, σ. 60-61. Βλ. και Kathryn Winslow, Alaska Bound, Dodd. Mead Co., N. York 1960, σ. 110, 178-179, 222.

2. Εν. Butler G. Dale, Alaska: The Land and the People, The Viking Press, N. York, 2η εκδ. 1958, σ. 34, Βλέπε και Η. and Μ. Hilscher, Alaska, Little and Brown Co., Boston 1959, σ. 6-7. Οι Hilscher σημειώνουν ότι «25.000 Αλεούτοι ζούσαν ήσυχα στα νησιά, όταν έφθασαν οι Ρώσοι πειρατές. Πενήντα χρόνια αργότερα ο πληθυσμός είχε αποδεκατισθεί και έφθασε στον αξιοθρήνητο αριθμό των 2.000». Δεν νομίζουμε όμως ότι η πληροφορία αυτή είναι εξακριβωμένη. Αντιστρόφως τον Μπαρανώφ (βλέπε κατωτέρω) τον χαρακτηρίζουν «φιλάνθρωπο δεσπότη» και «μεγάλο άνδρα», ενώ άλλοι, όπως ο Glazik, ο οποίος βασίζεται σε ρωσικές σοβαρές πηγές, τον περιγράφουν ως αδίστακτο δυνάστη. Παράβαλλε: J. Morgan and L, Keithahn, Alaska and Hawaii, Macmillan Co., N. York 1956, σ. 42-44. Εν. Stefansson, Here is Alaska, Ch. Scribner' s Sons, N. York 1959, σ. 126. Τα ανωτέρω βιβλία, καθώς επίσης και των Κ. Winslow, Alaska Bound (βλέπε σημ. 1) και Sally Carrighar, Moonlight at Midday, Al. Knopf, N. York 1958, μας βοήθησαν στην ορθή τοποθέτηση των γεγονότων από γεωγραφικής και πολιτικοϊστορικής πλευράς.

3. J. Glazik, Die Rvissisch-orthodoxe Heidenmission seit Peter dem Grossen, Münster 1954, σ. 103.

* Κατά τα μέσα του 20ού αιώνα η δημογραφική εικόνα της χώρας άλλαξε ριζικά. Ο αριθμός των Αλεούτων ελαττώθηκε από 25.000 σε 3.500 περίπου. Τα οινοπνευματώδη ποτά και τα αφροδίσια νοσήματα που ήρθαν με τους λευκούς, καταδίκασαν τον πρωτόγονο αυτό λαό σχεδόν σε εξαφάνιση. Το 1930 ο πληθυσμός έφθασε τις 60.000, το δε 1940 τις 75.000, από τους όποιους οι μισοί ήσαν λευκοί. Η μετανάστευση μεγάλων ομάδων Αμερικανών καθώς και η αύξηση των γεννήσεων (15,7 το 1948 29,3 το 1955) και η μείωση της θνησιμότητος (47,1 το 1948 - 37,4 το 1955) συντελούν στην ταχύτατη αύξηση του πληθυσμού. Το 1955 ο πληθυσμός έφθασε τις 209.000 και το 1957 τις 211.000. Γενικώς όμως η χώρα είναι πολύ αραιοκατοικημένη (0,14 κατ. ανά τετρ. χλμ.). Μεγαλύτερες πόλεις κατά την απογραφή του 1950 είναι: η πρωτεύουσα Juneau (5.956), Anchorage (11.524 και το 1954 29.000), Fairbanks (5.571 και το 1956 10.000), Ketchikan (5.305). Το 1916 υπήρχαν στην Αλάσκα περίπου 2.000 Έλληνες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 δεν υπερέβαιναν τους 100. Την ίδια εποχή το Πανεπιστήμιο, που ιδρύθηκε στο Fairbanks το 1952, είχε περί τους 2.500 φοιτητές.