Την ίδια εποχή που ευαγγελίσθηκαν οι Αβασγοί, διαδόθηκε ο Χριστιανισμός και στους Τζάνους, βάρβαρα, ανυπότακτα φύλα, που κατοικούσαν τους νοτίως της Τραπεζούντος στους αγκώνες του όρους Παρυάδρου και τις νοτιοδυτικές διακλαδώσεις του Σκοιδίσου μέχρι τον Άλυ Ποταμό.

Όταν ο στρατηγός του Ιουστινιανού Σίττας καθυπέταξε τους Τζάνους «και την τε δόξαν επί το ευσεβές αυτίκα μετέθεντο άπαντες Χριστιανοί γεγενημένοι, την τε δίαιταν επί το ημερώτερον μεθηρμόσαντο»^[1].

Άφησαν τις ληστείες, άρχισαν να υπηρετούν στα βυζαντινά στρατεύματα, διακρινόμενοι έκτοτε στους πολέμους για την ανδρεία τους.

Για να αποφευχθεί μελλοντική απομόνωση και ανταρσία των Τζάνων στις απρόσιτες και δασώδεις περιοχές τους, ο Ιουστινιανός διέταξε τη διάνοιξη μεγάλων «ιππασίμων» δρόμων, διευκολύνοντας έτσι την επικοινωνία των Τζάνων με τις άλλες φυλές. Στη συνέχεια έκτισε «Εκκλησίαν τοις Τζάνοις εν χωρίω Σχαμαλινίχων», στην κοιλάδα του . Ποταμού Όφεως, «ιεράσθαί τε διεπράξατο και μυστηρίων μεταλαμβάνειν, λιταίς τε τον Θεόν ιλεούσθαι, και τα άλλα εξοσιούσθαι, συνιέντες ως άνθρωποι είεν»^[2].

Οι εκχριστιανισθέντες Τζάνοι έμειναν πιστοί στους Βυζαντινούς και επανειλημμένως αγωνίσθηκαν ηρωικά για την άμυνα της αυτοκρατορίας.

Το μεγάλο ενδιαφέρον των Βυζαντινών για τον εκχριστιανισμό των λαών του Καυκάσου επί Ιουστινιανού, πιθανόν να σχετίζεται με την ανάγκη να εξασφαλισθεί η δια ξηράς επικοινωνία με την Άπω Ανατολή (μέσω κοιλάδος Κύρου, Κασπίας, κοιλάδος του Όξου και Σαμαρκάνδης). Η κύρια αρτηρία, που περνούσε από την Κεντρική Ασία, κάθε τόσο ήταν αποκλεισμένη λόγω των αλλεπαλλήλων πολέμων με τους Πέρσες. Δεν θα ήταν όμως, νομίζουμε, δίκαιο να θεωρηθεί ως το μοναδικό αίτιο, αν ληφθεί υπόψη το αναμφισβήτητο θρησκευτικό ενδιαφέρον του Ιουστινιανού.

Κατά τις αρχές του 4ου αιώνα συντελέσθηκε και ο εκχριστιανισμός των Αρμενίων από τον Γρηγόριο τον Φωτιστή (+325), τον οποίο βοηθούσαν και Έλληνες Ιερείς. Δεν επεκτεινόμαστε όμως στην εξιστόρηση των συναφών γεγονότων, εφόσον αναφερόμαστε κυρίως στα μετά το 330 γεγονότα.

Σημειώσεις

1. Προκοπίου, Περί κτισμάτων, ΙΙΙ, 6, εκδ. Βόννης, σ. 258.

2. Προκοπίου, αυτόθι.