• 1.  Ο άδειος τάφος

• 2. Μια κριτική στη Θ.Π.

  • Α. Ομαδικές παραισθήσεις

  • Β. Διαταραχή μετατροπής

  • Γ. Πρόσθετα προβλήματα

Η έρευνα παρακάτω θα εξετάσει την θεωρία των παραισθήσεων (ΘΠ) χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας. Λοιπόν, τι είναι η ΘΠ; Θα αφήσουμε τον μελετητή Μάρκο Μποργκ να εξηγήσει:

«Η ιστορική βάση του Πάσχα είναι πολύ απλή: οι οπαδοί του Ιησού, τόσο τότε όσο και τώρα, συνέχισαν να βιώνουν τον Ιησού ως ζωντανή πραγματικότητα μετά τον θάνατό του. Στην αρχή της χριστιανικής κοινότητας, αυτές οι εμπειρίες περιλάμβαναν οράματα ή εμφανίσεις του Ιησού».

Με άλλα λόγια, ο Ιησούς δεν αναστήθηκε αληθινά από τους νεκρούς με θαύμα του Θεού και ως εκ τούτου η χριστιανική θρησκεία είναι ψευδής. Ο Μπόργκ προσπαθεί ακόμα να δώσει κάποια σημασία στην ανάσταση του Ιησού, εξηγώντας το ως μια ζωντανή πραγματικότητα, αλλά η ουσία είναι ότι αν ο Ιησούς δεν αναστήθηκε με το σώμα του τότε ολόκληρη η ιστορία είναι μάλλον ασήμαντη.

Ο Gerd Ludemann περιγράφει μια υπόθεση που θυμίζει εντελώς αυτές του 19ου αιώνα, υποστηρίζοντας ότι αυτή η εξήγηση μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους επικεφαλής συμμετέχοντες στην πρώιμη εκκλησία: οι μαθητές, ο Παύλος, οι 500 και ο Ιάκωβος αδερφός του Ιησού. Ο Ludemann θεωρεί ότι είναι σαφές από τη γλώσσα του Παύλου ότι ο όρος "ώφθη" στην 1 Κορινθίους 15: 5. σημαίνει ότι μιλούσε για απλά οράματα, με την «δική του σημασία...», καθώς όπως τα βίωσε αυτός (ως οράματα) έτσι τα εξέφρασε και για τους άλλους αποστόλους. Οπότε ο Παύλος "πρέπει να περίμενε τους Κορινθίους να κατανοήσουν τον όρο ιστορικά". Ο Ludemann καταλήγει στο συμπέρασμα ότι απαιτούνται παραισθήσεις με οράματα, μαζί με τα «ακουστικά χαρακτηριστικά» που παρήγαγαν «ερέθισμα», «ενθουσιασμό», «θρησκευτική ευθυμία» και «έκσταση» για τον Πέτρο. Αυτό εξαπλώθηκε στους άλλους μαθητές σαν μια "αλυσιδωτή αντίδραση". Ο Παύλος, οι άλλοι απόστολοι, τα 500 άτομα, και ο Ιάκωβος γνώριζαν ομοίως αυτά τα υποκειμενικά οράματα. Οι εμφανίσεις ήταν συλλογικές και αποτελούσαν μια «μαζική έκσταση».

Ο Kent συνδυάζει δύο νατουραλιστικές θεωρίες για να εξηγήσει τις εμφανίσεις της ανάστασης του Ιησού. Οι μαθητές και οι γυναίκες γνώρισαν «φυσιολογικές παραισθήσεις που σχετίζονται με το πένθος». Ο Παύλος, από την άλλη πλευρά, γνώρισε εσωτερικές συγκρούσεις και ενοχές που κυνηγούσε τους χριστιανούς και επίσης που ήταν μάρτυρας μπροστά στον θάνατο του Στέφανου. Ως αποτέλεσμα, υπέστη μια «διαταραχή μετατροπής», μια αναγνωρισμένη ψυχιατρική ασθένεια που εξηγεί την εμπειρία του στο δρόμο προς τη Δαμασκό, συμπεριλαμβανομένης της τύφλωσης και της παράλυσης ειδικότερα. Σε αντίθεση με τον Ludemann, ο Kent επιθυμεί να αποφύγει τις ομαδικές παραισθήσεις

Πιο κοντά στο Kent, ο Michael Goulder εφαρμόζει μια παρόμοια εξήγηση στις εμπειρίες του Πέτρου, του Παύλου και κάποιων άλλων. Ο Goulder πιστεύει ότι ο Πέτρος και ο Παύλος βίωσαν αυτό που ονομάζει "οράματα μετατροπής", παραισθήσεις διαφόρων ειδών που παράγονται σε περιόδους μεγάλου άγχους, και ενοχής. Το αποτέλεσμα για αυτούς τους αποστόλους, ένας από τους οποίους είχε αρνηθεί τον Κύριό του και έναν άλλο που κυνηγούσε τους Χριστιανούς, ήταν ένας νέος προσανατολισμός στη ζωή - μια μεταστροφή που οδηγεί σε "μεταγενέστερο ηρωισμό και σε μαρτύριο".

Μια άλλη προσέγγιση είναι αυτή της θεωρίας "του φωτισμού". Αρκετοί πρόσφατοι μελετητές προτιμούν μια στρατηγική, παρόλο που φαινομενικά κοντά στη ΘΠ, δεν είναι ακριβώς η ίδια. Γενικά, η ιδέα είναι ότι ο Πέτρος ήταν ο πρώτος που είχε κάποια υποκειμενική εμπειρία ή πεποίθηση ότι ο Ιησούς ήταν ζωντανός. Αυτό αργότερα μεταδόθηκε με κάποια έννοια στους άλλους οπαδούς του Ιησού, οι οποίοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Ιησούς ανέστη. Υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε τώρα να μιλήσουμε για την ιστορική φύση αυτού του περιστατικού. Είναι η πίστη των πρώιμων πιστών που έχει πραγματικά μεγάλη σημασία εδώ, όχι η φύση των εμπειριών.

Γενικά η ΘΠ είναι το πιο δημοφιλές επιχείρημα κατά της ιστορικότητας της ανάστασης του Ιησού που προωθήθηκε από τους σύγχρονους σκεπτικιστές ιστορικούς και μη, ωστόσο, είναι επίσης μία από τις πιο αδύναμες εξηγήσεις του νατουραλισμού. Θα εξετάσουμε το γιατί.

1. Ο άδειος τάφος

Το πρώτο σημείο δυσκολίας για τους υπερασπιστές της ΘΠ είναι ότι δεν εξηγεί τον άδειο τάφο. Στα προηγούμενα άρθρα μας είδαμε ότι έχουμε βάσιμους λόγους να δεχτούμε την ιστορικότητα του άδειου τάφου. Είδαμε ότι είναι πολύ πρώιμο, μαρτυρείται σε πολλαπλές και ανεξάρτητες πηγές, όπως και μέσα στο πρώιμο προ-Παύλειο δόγμα (1 Κορ. 15: 1-11), το πρωταρχικό χριστιανικό κήρυγμα στις Πράξεις, και στην προ-Μάρκια αφήγηση του Πάθους. Αυτές οι τρεις πηγές επιβεβαιώνουν τον άδειο τάφο σε λίγα χρόνια μετά τη σταύρωση του Ιησού. Επιπλέον, έχουμε ανεξάρτητη βεβαίωση και στα δύο Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Ιωάννη. Έτσι, έχουμε πέντε ανεξάρτητες πηγές που πιστοποιούν τον άδειο τάφο, εκ των οποίων οι τρεις είναι πολύ νωρίς, και λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι οι ιστορικοί θεωρούν ότι όταν έχουν μόνο δύο ανεξάρτητες πηγές για οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός, είναι μάλλον πραγματικό (συχνά ιστορικά γεγονότα βασίζονται αποκλειστικά σε μία μόνο πηγή) είναι επομένως βέβαιη η ιστορικότητα του άδειου τάφου.

Η περίπτωση γίνεται ακόμα ισχυρότερη, όταν η αφήγηση περνά το κριτήριο της αμηχανίας μέσω των γυναικών που είναι οι πρώτοι μάρτυρες του κενού τάφου και του Αναστημένου Ιησού. Δεύτερον, επιβεβαιώνεται και από την πρώιμη εβραϊκή πολεμική (οι μαθητές έκλεψαν το σώμα). Μπορούμε να πιστέψουμε με σιγουριά στην ιστορικότητα του άδειου τάφου και έτσι να συμφωνήσουμε με το 75% των μελετητών.

Τώρα, αυτό είναι προβληματικό για την ΘΠ απλώς και μόνο επειδή δεν δίνει επαρκή απάντηση για το γεγονός του άδειου τάφου και προσπαθεί μόνο να εξηγήσει τις μεταθανάτιες εμφανίσεις του Ιησού. Εφόσον η εβραϊκή αντιχριστιανική πολεμική ισχυρίστηκε ότι οι μαθητές είχαν κλέψει το σώμα του Ιησού πιστοποιώντας έτσι τον άδειο τάφο, τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί οι Εβραίοι ποτέ δεν εξέθεσαν δημόσια το σώμα του για να σταματήσουν τα πρώτα χριστιανικά κινήματα. Πρόκειται για μια σημαντική λεπτομέρεια που απαιτεί εξήγηση και η ΘΠ δεν δίνει καμία. Ο Χάμπερμας δηλώνει ότι "αν οι εμφανίσεις ήταν παραισθήσεις, τότε το σώμα του Ιησού θα έπρεπε να βρισκόταν με ασφάλεια στον τάφο του λίγο έξω από την πόλη της Ιερουσαλήμ! Το νεκρό σώμα θα ήταν αναμφισβήτητα ένα αρκετά μεγάλο πρόβλημα στις προσπάθειες των μαθητών να κηρύξουν ότι ο Ιησούς αναστήθηκε. Αλλά η ΘΠ δεν το αντιμετωπίζει καν, γι' αυτό απαιτείται μια άλλη νατουραλιστική θεωρία».

2. Μια κριτική στη Θ.Π.

Ενώ τα πρόσφατα "κύματα" θεωριών παραισθήσεων έχουν κάποιες διαφορές μεταξύ τους, έχουν περισσότερες ομοιότητες. Πρέπει να ζυγίσουμε την υπόθεση ως σύνολο. Αλλά θα αρχίσουμε με την αξιολόγηση δύο σημαντικών θεμάτων: την πιθανότητα ομαδικών παραισθήσεων και την κατάσταση της διαταραχής μετατροπής που πρότειναν οι Kent και Goulder.

Α. Ομαδικές παραισθήσεις

Ένα από τα κεντρικά ζητήματα σε ολόκληρη αυτή τη συζήτηση αφορά το εάν μια ομάδα ανθρώπων μπορεί να δει την ίδια παραίσθηση. Οι περισσότεροι ψυχολόγοι αμφισβητούν την πραγματικότητα τέτοιων περιστατικών. Μια απόπειρα που υποδηλώνει ότι οι συλλογικές παραισθήσεις είναι δυνατές, χωρίς καμία εφαρμογή στην ανάσταση του Ιησού, γίνεται από τον Leonard Zusne και τον Warren Jones. Δείχνουν φαινόμενα όπως οι θεάσεις της Παρθένου Μαρίας και άλλες συνοδευτικές αναφορές από ομάδες ανθρώπων. Σε περιπτώσεις όπως αυτές, η "προσδοκία" και ο "συναισθηματικός ενθουσιασμός" είναι "προαπαιτούμενο για συλλογικές παραισθήσεις" Σε αυτές τις ομάδες βλέπουμε τη "συναισθηματική ευθυμία που υπάρχει συχνά σε πλήθη που κυριεύονται από έντονα συναισθήματα..."

Αλλά η ομαδική παραίσθηση είναι ιδιαίτερα προβληματική για πολλούς λόγους.

(1) Αρχικά, τα κύρια παραδείγματα «ομαδικών παραισθήσεων» που παρείχαν οι Zusne και Jones ήταν ομαδικές θρησκευτικές εμπειρίες, όπως οι εμφανίσεις της παρθένου Μαρίας. Αλλά αυτές οι αναφορές απλώς "ανακυκλώνουν" το ερώτημα εάν τέτοιες εμπειρίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να είναι αντικειμενικές, ή ακόμα και υπερφυσικές, τουλάχιστον με κάποια έννοια. Με άλλα λόγια, γιατί πρέπει να υποθέσουμε μια νατουραλιστική υποκειμενική εξήγηση; Αυτό φαίνεται να τους αποκλείει με τρόπο εκ των προτέρων, προτού ληφθούν υπόψη τα δεδομένα.

(2) Επιπλέον, οι ΘΟΠ (θεωρίες ομαδικών παραισθήσεων) για τις εμφανίσεις του Ιησού είναι αδιευκρίνιστες και αόριστες. Θα μπορούσαμε να τις εφαρμόσουμε σε αμιγώς φυσικές, ομαδικές παρατηρήσεις. Σε αυτή τη θεωρία φαίνεται ότι λείπουν κρίσιμα επιστημονικά κριτήρια. Πώς ξεχωρίζουμε τα συνήθη περιστατικά από τις ομαδικές παραισθήσεις;

(3) Ακόμα και αν μπορούσε να αποδειχθεί ότι ομάδες ανθρώπων είχαν παραισθήσεις, είναι κρίσιμο να σημειωθεί ότι δεν προκύπτει καθόλου ότι αυτές οι εμπειρίες ήταν συνεπώς συλλογικές. Αν, όπως ισχυρίζονται οι περισσότεροι ψυχολόγοι, οι παραισθήσεις είναι ατομικές, τότε πώς μπορούν οι ομάδες να μοιράζονται ακριβώς την ίδια υποκειμενική οπτική αντίληψη; Αντίθετα, πολύ πιθανότερο είναι ότι τα εν λόγω φαινόμενα είναι είτε αυταπάτες - αντιληπτικές παρερμηνείες της πραγματικότητας - είτε μεμονωμένες παραισθήσεις.

Επιπλέον, η μεγαλύτερη σειρά προβλημάτων προκύπτει από τη σύγκριση των ΘΟΠ με τις αναφορές της Καινής Διαθήκης για τις εμφανίσεις του Αναστημένου Ιησού. Και εδώ, η ερμηνευτική δύναμη αυτής της υπόθεσης αμφισβητείται σοβαρά, δεδομένου ότι πολλά από τα δεδομένα όχι μόνο διαφέρουν, αλλά πραγματικά αντιβαίνουν, στις απαραίτητες προϋποθέσεις για "ομαδικές παραισθήσεις".

4) Για παράδειγμα, οι Zusne και Jones υποστηρίζουν ότι «η προσδοκία» και ο «συναισθηματικός ενθουσιασμός» είναι «προαπαιτούμενα» πριν από την εμφάνιση τέτοιων ομαδικών εμπειριών. Στην πραγματικότητα, η προσδοκία "παίζει τον συντονιστικό ρόλο". Αλλά αυτό το σενάριο αντιφάσκει με τη συναισθηματική κατάσταση των πρώτων μαρτύρων των εμφανίσεων της ανάστασης του Ιησού. Ακόμη και ψυχολογικά κανείς να το πάρει, οι πρώτοι πιστοί αντιμετώπισαν πρόσωπο με πρόσωπο τον απόλυτο ρεαλισμό του πρόσφατου και απροσδόκητου θανάτου του καλύτερου φίλου τους, ο οποίος ήλπιζαν να σώσει το Ισραήλ. Καθώς αυτά τα πρόσφατα γεγονότα ξεδιπλώνονταν σε έναν ανεμοστρόβιλο του φυσικού ξυλοδαρμού, της σταύρωσης και της φαινομενικής εγκατάλειψης του Ιησού, η κανονική αντίδραση θα ήταν ο φόβος, η απογοήτευση και η θλίψη. Υποθέτοντας ότι αυτοί οι πιστοί θα έδειχναν "προσδοκία" και "συναισθηματικό ενθουσιασμό" μπροστά σε αυτές τις έντονες αρνητικές συνθήκες, είναι σαν να τους ζητάμε να είναι χαρούμενοι κατά την διάρκεια μιας κηδείας ενός φίλου τους! Όλες οι ενδείξεις είναι ότι οι μαθητές του Ιησού θα εξέφρασαν τα εντελώς αντίθετα συναισθήματα από αυτά που αναφέρουν ο Zusne και ο Jones ως την απαραίτητη απαίτηση.

Οι εμπειρίες των μαθητών είναι εντελώς ανόμοιες με εκείνες των άλλων περιπτώσεων όπου οι προσκυνητές έκαναν σαφώς μακρινές αποστάσεις και συγκεντρώνονταν με την ρητή επιθυμία να δουν κάτι ιδιαίτερο. Φαίνεται ότι υπάρχει πολύ λίγη βάση σύγκρισης εδώ με τους μαθητές του Ιησού.

Πολλά άλλα κρίσιμα προβλήματα μαστίζουν επίσης τις ΘΠ. Ο Zusne και ο Jones δεν προσπαθούν ποτέ να εφαρμόσουν την προσέγγισή τους στην ανάσταση του Ιησού. Μάλλον κλείνουν κάθε προσπάθεια εξέτασης, με την δικαιολογία ότι οι ομαδικές παραισθήσεις έχουν «αμφίβολο στάτους» επειδή δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί αν αυτά τα άτομα είχαν στα αλήθεια παραισθήσεις!

Β. Διαταραχή μετατροπής

Ο Kent πρότεινε ότι ο Παύλος αντιμετώπισε μια διαταραχή μετατροπής, μια ψυχολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σωματικά συμπτώματα όπως τύφλωση ή και παράλυση αλλά χωρίς συγκεκριμένες νευρολογικές ή ιατρικές αιτίες. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της εσωτερικής του περιπέτειας, της σύγκρουσης, της αμφιβολίας και της ενοχής. Ο Goulder συμφωνεί αλλά προσθέτει ότι ο Πέτρος και άλλοι, ίσως και ο Ιάκωβος, υπόφεραν επίσης από το ίδιο πρόβλημα.

Πρέπει να συγκρίνουμε τις υποθέσεις με τα γεγονότα, αλλά και πάλι πολλαπλά προβλήματα αντιτίθενται στην ερμηνεία αυτή.

(1) Αρχικά, μόνο ο Παύλος είναι γνωστό ότι έχει εκδηλώσει τέτοια συμπτώματα, όποτε η θεωρία του Goulder ότι αυτό ήταν η αιτία της μεταστροφής και των άλλων δεν είναι τεκμηριωμένη.

(2) Ένα τεράστιο πρόβλημα είναι ότι, από ό, τι γνωρίζουμε για τον Παύλο και τον Ιάκωβο συγκεκριμένα, δεν υπήρχαν βάσιμοι λόγοι για να υποθέσουμε μια τέτοια διαταραχή. Δεν έχουμε καμία ένδειξη ότι υπήρξε η παραμικρή εσωτερική σύγκρουση, αμφιβολία ή ενοχή. Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Ιάκωβος ήταν άπιστος κατά τη διάρκεια της επίγειας διακονίας του Ιησού (Ιωάννης 7: 5, Μάρκ. 3: 21). Ο σκεπτικισμός του Παύλου είναι ακόμα πιο γνωστός, διότι εκδίωκε τους πρώτους χριστιανούς (1 Κορ. 15: 9· Γαλ. 1: 13, 23). Αλλά δεν γνωρίζουμε καμιά ενοχή από την πλευρά του Παύλου, γιατί θεωρούσε τις ενέργειές του δίκαιες και άψογες (Φιλ. 3: 4-6). Εν ολίγοις, δεν υπάρχουν ενδείξεις επιθυμίας για μεταστροφή από τους δύο αυτούς άνδρες. Το να υποθέσουμε κάτι διαφορετικό είναι αβάσιμο. Αυτοί οι άνδρες είναι εξαιρετικά φτωχοί προς "υποψηφιότητα" για αυτή τη διαταραχή

(3) Επιπλέον, το ψυχολογικό προφίλ αντιτίθεται σθεναρά σε μια εφαρμογή σε οποιονδήποτε από αυτούς τους τρεις αποστόλους (Παύλος, Πέτρος, Ιάκωβος). Η διαταραχή της μετατροπής εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες (έως και πέντε φορές συχνότερα), στους εφήβους και στους νέους, στα άτομα με χαμηλή μόρφωση, σε άτομα με χαμηλό επίπεδο νοημοσύνης και σε άτομα με χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Δεν υπάρχει ούτε ένα χαρακτηριστικό για τον Πέτρο, τον Παύλο ή τον Ιάκωβο που να συνδέεται με τους παραπάνω παράγοντες κινδύνου

(4-5) Επιπλέον, θεωρώντας ότι τα θύματα της διαταραχής της μετατροπής είναι ισχυροί υποψήφιοι τόσο για οπτικές όσο και για ακουστικές παραισθήσεις, διευρύνεται η περίπτωση λίγο. Αυτά είναι ασυνήθιστα χαρακτηριστικά. Δεν είναι μόνο αυτοί οι απόστολοι "φτωχοί" υποψήφιοι για τη διαταραχή, αλλά ακόμη και εκτός από αυτή την ασθένεια, δεν είχαν επιπροσθέτως, την προδιάθεση να παρουσιάσουν παραισθήσεις.

Και εδώ έχουμε ακόμη δύο ξεχωριστές κριτικές, λόγω των πολύ διαφορετικών συνθηκών. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είτε ο Ιάκωβος ή ο Παύλος, ιδιαίτερα, ή και ο Πέτρος, ήλπιζαν να δουν τον Ιησού. Η απιστία τους (ιδιαίτερα του Παύλου και του Ιακώβου) είναι μια κακή βάση για την δημιουργία παραισθήσεων! Ο Ιάκωβος ο σκεπτικιστής, και ο Παύλος ο διώκτης, είναι εξαιρετικά απίθανοι υποψήφιοι για παραισθήσεις! Για άλλη μια φορά, οτιδήποτε άλλο είναι απλά εικασίες, πέρα από τα ιστορικά δεδομένα.

(6) Ούτε αυτή η υπόθεση εξηγεί το ότι σε κάποια άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί αυταπάτη μεγαλείου--σε αυτή την περίπτωση η πεποίθηση των αποστολών πως ο Θεός τους μετέδωσε ένα μήνυμα για όλο τον κόσμο όπου οι άλλοι θα έπρεπε να δεχτούν. Είναι όμως απίθανο να υπάρχουν άλλες αυταπάτες που εμπλέκονται εδώ, ακόμα και αν συμβαίνουν ακριβώς την ίδια στιγμή. Συνεπάγεται λοιπόν πως η υπόθεση αυτή εξασθενεί περαιτέρω.

Εν ολίγοις, η απαίτηση ότι αυτοί οι απόστολοι ήταν θύματα διαταραχής μετατροπής, απλώς δεν ταιριάζει με τα στοιχεία. Είναι σαφώς υπερβολική η εξάρτηση μιας υπόθεσης πέρα από τα δεδομένα, μιας θεωρίας που δεν είναι αγκυροβολημένη στην πραγματικότητα.

Γ. Πρόσθετα προβλήματα

Πολλά άλλα θέματα παραμένουν ανεξάρτητα με την ΘΠ.

(1) Ακόμα και μεμονωμένες παραισθήσεις θα ήταν αμφισβητήσιμες για τους πιστούς που ένιωθαν απελπισία για τον απροσδόκητο θάνατο του Ιησού μόλις λίγες ώρες πριν. Οι ελπίδες και τα όνειρά τους είχαν ξαφνικά καταρρεύσει. Η ακραία θλίψη, όχι η χαρά, θα ήταν η κανονική αντίδραση.

(2) Η μεγάλη ποικιλία των χρονικών στιγμών και των τόπων που εμφανίστηκε ο Ιησούς μαζί με τις διαφορετικές προσωπικότητες των μαρτύρων είναι απλώς ένα τεράστιο εμπόδιο. Οι άντρες και οι γυναίκες, σκληροπυρηνικοί και ευκολόπιστοι, όλοι πιστεύουν ότι είδαν τον Ιησού, τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς χώρους. Αυτό από μόνο του παρέχει ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για παραισθήσεις. Οι πιθανότητες ότι κάθε άτομο θα ήταν ακριβώς το σωστό "θύμα" να βιώσει μια παραίσθηση, ακόμη και μεμονωμένα, είναι εξαιρετικά μικρές.

(3) Γενικά, οι παραισθήσεις δεν αλλάζουν ζωές. Μελέτες έχουν υποστηρίξει ότι ακόμα και εκείνοι που έχουν συχνά παραισθήσεις αποθαρρύνονται όταν οι άλλοι παρόντες δεν είδαν το ίδιο πράγμα. Οι κριτικοί αναγνωρίζουν ότι οι μαθητές του Ιησού μεταστράφηκαν και άλλαξαν ριζοσπαστικά, ακόμη και στο σημείο να είναι πρόθυμοι να πεθάνουν για αυτό που είδαν. Δεν υπάρχουν αναφορές, ότι κάποιος απόστολος εγκατέλειψε ποτέ την πίστη του. Το να πιστεύει κανείς ότι αυτή η ποιότητα της πεποίθησής τους, προήλθε από ψεύτικες παραισθήσεις χωρίς κάποιος να έχει αναθεωρήσει αργότερα, είναι εξαιρετικά προβληματικό.

4) Φυσικά, αν οι εμφανίσεις ήταν παραισθήσεις, τότε το σώμα του Ιησού θα έπρεπε να είχε βρεθεί στο τάφο. Αλλά ξέρουμε ότι ο τάφος ήταν κενός. Επομένως θα πρέπει να φτιάξουμε άλλη θεωρία. Η όλη η νατουραλιστική εξήγηση γίνεται όλο και πιο ad hoc και περιπλέκει όλο και περισσότερες θεωρίες.

Ακόμα και άλλα ζητήματα εμποδίζουν την υπόθεση παραισθήσεων:

(5) Γιατί οι παραισθήσεις τής σωματικής παρουσίας τού Χριστού σταματούν μετά από 40 ημέρες; Γιατί δεν συνέχισαν να εξαπλώνονται και σε άλλους πιστούς;

(6) Η ανάσταση ήταν η κεντρική διδασκαλία των μαθητών και συνήθως λαμβάνουμε ιδιαίτερη προσοχή αυτό που είναι πιο κοντά στην καρδιά μας. Αυτό οδήγησε τον Παύλο να ελέγξει τη φύση των δεδομένων του ευαγγελίου με άλλους βασικούς μαθητές σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, για να βεβαιωθεί ότι κήρυξε την αλήθεια (Γαλ. 1: 18-19· 2: 11). Ανακάλυψε ότι μιλούσαν επίσης για τις εμφανίσεις του Ιησού σε αυτούς (1 Κορ. 15: 11).

(7) Τι γίνεται με την τάση να τον αγγίζουν; Δεν θα μπορούσε ποτέ κανείς να ανακαλύψει, ακόμη και σε ένα μόνο παράδειγμα, ότι ο καλύτερος φίλος του, φαινομενικά στέκεται ίσως λίγα μόλις μέτρα μακριά, αλλά δεν είναι πραγματικά εκεί;

8) Οι μαθητές είχαν κάθε λόγο να αμφισβητήσουν την ανάσταση του Ιησού.

Ι. Ο Ιησούς ήταν νεκρός και οι Εβραίοι δεν είχαν προσδοκία για νεκρό, πόσο μάλλον αναστημένο Μεσσία.

ΙΙ. Σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο, η εκτέλεση του Ιησού ως εγκληματία τον εξέθετε σαν έναν άνθρωπο που κυριολεκτικά ήταν κάτω από την κατάρα του Θεού.

Πολλές ακόμα είναι οι σοφιστείες που σκέφτονται κάποιοι, για να διαψεύσουν τους αυτόπτες μάρτυρες τής ιστορικής παρουσίας τού Κυρίου μας Ιησού Χριστού, προκειμένου να δικαιολογήσουν την απιστία τους. Όπως όμως δείξαμε σε όλη αυτή τη σειρά άρθρων, και στα άρθρα που θα ακολουθήσουν, το μόνο που καταφέρνουν, είναι να αποδείξουν ότι η ιστορική πραγματικότητα διαψεύδει αυτούς τους ιδίους, και ισχυροποιείται έτσι ακόμα περισσότερο η τεκμηρίωση τής Χριστιανικής πίστης. Επειδή εδώ και 2000 χρόνια εξακολουθεί να διαψεύδει και να εκθέτει κάθε επιχείρημα εναντίον της.