Τα δύο βιβλία του «Σαμουήλ» (Α' και Β΄ Βασιλειών, κατά τους Ο'), μαζί με τα δύο βιβλία των «Βασιλέων» (Γ' και Δ' Βασιλειών, κατά τους Ο'), αποτελούν ένα ενιαίο έργο, το οποίο για πρακτικούς λόγους διαιρέθηκε σε δύο τόμους.

Η διαίρεση αρχικώς δεν προσδιορίστηκε τόσο από το περιεχόμενο όσο από την καθορισμένη έκταση του αρχαίου κυλίνδρου. Στο Εβρ. κείμενο δηλαδή στο οποίο δεν εγράφοντο τα φωνήεντα, επαρκούσαν δύο κύλινδροι. Ο Ωριγένης, κατά την παράθεση του Ευσεβίου στην Εκκλησιαστική Ιστορία του (VII, 25, 2), ο Ιερώνυμος στο Prologus Galeatus και το Ταλμούδ (Baba Bathra 14a), αναφέρονται σε ένα μόνο βιβλίο του Σαμουήλ· το ίδιο κάνει και η μασωριτική σημείωση στο τέλος του Β΄ Σαμουήλ, η οποία, δίνοντας το σύνολο των στίχων για όλο το βιβλίο, μάς λέγει ότι ο μεσαίος στίχος είναι το Α' Σαμουήλ 28, 24. Στους Ο', εν τούτοις, ήταν απαραίτητη μία περαιτέρω υποδιαίρεση, επειδή το ελληνικό κείμενο με τα φωνήεντά του εκτεινόταν στον διπλάσιο σχεδόν χώρο του Εβραϊκού.

Από τους κλασσικούς δε συγγραφείς γνωρίζουμε ότι οι κύλινδροι στους οποίους εγράφοντο τα Ελληνικά και τα Λατινικά έργα είχαν συγκεκριμένα μεγέθη. Για τον λόγο λοιπόν της μεγάλης εκτάσεως του κειμένου στους Ο΄ τα βιβλία του Σαμουήλ και των Βασιλέων του Εβραϊκού πρωτοτύπου διαιρέθηκαν σε τέσσερα βιβλία και ονομάστηκαν Α',Β΄,Γ' και Δ' Βασιλειών.

Ο Ιερώνυμος στην λατινική Βίβλο του υιοθέτησε την διαίρεση των Ο', αλλά άλλαξε το όνομα σε «Βασιλείς». Η τετραπλή διαίρεση στο Εβρ. κείμενο έγινε για πρώτη φορά στην έκδοση της Πρώτης Ραββινικής Βίβλου του 1517 την δημοσιευθείσα στην Βενετία από τον Daniel Bomberg, αλλά τα Εβραϊκά ονόματα διατηρήθηκαν.¹

Η διαίρεση μεταξύ του Α' και Β΄ Σαμουήλ, εξ επόψεως περιεχομένου, δεν θεωρείται από όλους επιτυχής, διότι το Α΄ Σαμουήλ τελειώνει μεν με τον θάνατο του Σαούλ, αλλά χωρίζεται στα δύο η ιστορία της ανόδου του Δαυίδ στην εξουσία, η οποία ξεκινά στο Α' Σαμουήλ κεφ. 16 και κορυφώνεται στο Β΄ Σαμουήλ κεφ. 5. Λέγουν λοιπόν μερικοί ότι, επειδή το ασχολούμενο με τον Σαμουήλ A' Σαμουήλ κεφ. 1-7 φέρει την παράδοση των κριτών, η διαίρεση του βιβλίου θα έπρεπε καλύτερα να γίνει μεταξύ του τέλους της εποχής των κριτών και της αρχής της μοναρχίας (κεφ. 8 και εξής).²

Επίσης η Εβραϊκή ονομασία «Σαμουήλ» δεν είναι τόσο κατάλληλη όσο το ελληνικό («Α', Β΄ Βασιλειών») ή το λατινικό όνομα (“A', Β΄ Regum”). Διότι ο Σαμουήλ παίζει σημαντικό ρόλο μόνο στα πρώτα κεφάλαια, αποθνήσκων στο Α' Βασ. (Σαμουήλ) κεφ. 25, το δε υπόλοιπο βιβλίο ασχολείται με γεγονότα, τα οποία συνέβησαν μετά τον θάνατό του.

Ο λόγος για την εκλογή αυτού του ονόματος μπορεί να είναι ότι το βιβλίο αυτό ανήκει στο τμήμα της Εβραϊκής Βίβλου, το οποίο είναι γνωστό ως «Προφήτες Πρότεροι» και ο Σαμουήλ λοιπόν αντιπροσωπεύει το προφητικό στοιχείο σε αυτή την διήγηση, ή και για τον λόγο ότι το δικό του όνομα είναι το πιο σημαντικό όνομα του βιβλίου.

Από την εποχή του Ταλμούδ, πάντως, ο Σαμουήλ εθεωρείτο ως ο συγγραφέας του βιβλίου (Baba Bathra 14b), ιδιαιτέρως μάλιστα των κεφαλαίων εκείνων που προηγούνται του θανάτου του, ενώ τα ακολουθούντα κεφάλαια απεδίδοντο στους Προφήτες Νάθαν και Γαδ (Baba Bathra 15a). Η θεωρία αυτή φαίνεται να βασίζεται στο Α' Παραλειπομένων 29, 29 («οι δε λοιποί λόγοι τού βασιλέως Δαυίδ, οι πρότεροι και οι ύστεροι, γεγραμμένοι εισίν εν λόγοις Σαμουήλ του βλέποντος και επί λόγων Νάθαν τού προφήτου και επί λόγων Γαδ τού βλέποντος»). Η κριτική έρευνα όμως έχει κατανοήσει διαφορετικά αυτό το ζήτημα.

Σημειώσεις

1. Βλέπε και Π. Μπρατσιώτου, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εν Αθήναις 1993, σελ. 172-173. Α. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιόν Διαθήκην, εν Αθήναις 1989, σελ. 244.

2. Βλέπε την εισαγωγή του R. W. Klein στο βιβλίο του 1 Samuel, στην Σειρά Word Biblical Commentary.