• 1. Διανοητικές παθήσεις τής αντίληψης τού κόσμου

  • α) Διανοητική Μυωπία

  • β) Διανοητική Πρεσβυωπία

  • γ) Διανοητικός Αστιγματισμός

• 2. Το νησί τής αγνοίας μας

Από τι πάσχει η γνωστική μας αντίληψη για τον κόσμο γύρω μας; Από Μυωπία, από Πρεσβυωπία, ή από Αστιγματισμό;

1. Διανοητικές παθήσεις τής αντίληψης τού κόσμου

Όπως τα μάτια μας μπορούν να πάσχουν από παθήσεις τής όρασης, έτσι και τα μάτια τής διανοίας μας είναι δυνατόν να ασθενούν, περιορίζοντας το "οπτικό" πεδίο τής διανοίας μας, και αλλοιώνοντας έτσι την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο γύρω μας και για τον Δημιουργό μας.

Όταν μιλάμε για "διά-νοια", εννοούμε εδώ την "πόρτα προς τον νου", ("δια" τον "νου") δηλαδή το γνωσιακό μας πεδίο, που τροφοδοτεί τον νου με πληροφορίες, ώστε ο νους να λαμβάνει αποφάσεις και να τοποθετείται απέναντι στο περιβάλλον του.

Μεταφορικά μιλώντας λοιπόν, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις παθήσεις τών οφθαλμών τής διανοίας μας σε τρεις βασικές: Στη Μυωπία, στην Πρεσβυωπία και στον Αστιγματισμό.

Γιατί όμως το λέμε αυτό; Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτών τών διανοητικών παθήσεων;

α) Διανοητική Μυωπία:

Όπως η Μυωπία τών ματιών, έτσι και η "μυωπία" τής διανοίας, κάνει τον άνθρωπο "κοντόφθαλμο". Βλέπει μόνο όσα είναι κοντά του, και αγνοεί όσα δεν μπορεί να δει.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής τής κοντόφθαλμης πάθησης, είναι ο υλισμός. Ο άνθρωπος που πάσχει από αυτή την πάθηση, δεν βλέπει τίποτα πέρα από την ύλη, και όσα εμπίπτουν άμεσα στις αισθήσεις του. Ζει τη ζωή του σαν ο κόσμος να απαρτίζεται μόνο από τα άμεσα κοντινά του υλικά αντικείμενα, και δεν επηρεάζεται από τον μακρινό και μη βλεπόμενο κόσμο τού πνεύματος.

Γι' αυτόν υπάρχει μόνο η κοντινή του κτίση, αλλά ο αόρατος Κτίστης παραμένει άγνωστος και ανεξερεύνητος. Στις αποφάσεις του δεν λαμβάνει υπ' όψιν την πιθανότητα να υπάρχει κάτι πέρα από τις άμεσες αισθήσεις του, γι' αυτό και ζει με τον ίδιο κοντόφθαλμο τρόπο, μην ανησυχώντας για κάτι πέρα από τη φθαρτή ζωή του.

Οι γνώσεις του και η έρευνά του περιορίζεται μόνο στα κοντινά και κτιστά αντικείμενα, και όταν μιλάει για θέματα αόρατα, είτε τα ειρωνεύεται, είτε η ρηχή του γνώση και τα επιχειρήματά του για τα θέματα αυτά, απλώς καλύπτουν την ανάγκη του να πείθει τον εαυτό του ότι έχει δίκιο που δεν κοιτάει μακρύτερα.

Συνήθως μιλάει για "επιστήμη", την οποία σπανίως γνωρίζει σωστά, ή ακόμα και αν τη γνωρίζει σωστά, την ερμηνεύει με τρόπο που να καλύπτει την ψυχολογική του ανάγκη να νιώθει "πλήρης" στη μυωπική θεώρησή του, για τον υλικό βλεπόμενο κόσμο.

β) Διανοητική Πρεσβυωπία:

Ο άνθρωπος που πάσχει διανοητικά από αυτή, βρίσκεται στο άλλο άκρο από αυτό τής "μυωπίας". Ενώ ο διανοητικός "μύωπας" είναι υλιστής και αγνοεί τα αόρατα γι' αυτόν μακρινά όντα, ο "πρεσβύωπας" ασχολείται μόνο με εκείνα τα μακρινά, και αγνοεί και δεν βλέπει όσα είναι κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη του, τα κοντινά και υλικά!

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού τού τύπου ανθρώπων, είναι ο φανατικός θρησκόληπτος. Ο άνθρωπος αυτός είναι ικανός, σε ένα κλειδαμπαρωμένο σπίτι, να επιχειρηματολογεί για ώρες μέσα από βιβλία,  για το αν έξω είναι μέρα ή νύχτα, και δεν διανοείται το απλούστατο, να ανοίξει το παράθυρο για να το διαπιστώσει με τα ίδια του τα μάτια!

Ο άνθρωπος αυτός είναι ικανός να αρνηθεί οποιοδήποτε λογικό επιχείρημα και οποιαδήποτε απόδειξη, είναι ικανός να στραμπουλήξει οποιαδήποτε λογική, και να γίνει εχθρός με οποιονδήποτε, αν αυτός δεν αποδεχθεί τις θρησκευτικές του εμμονές.

Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος αυτός, όχι μόνο δεν εκπροσωπεί το υγιές "θρησκεύειν", αλλά αντιτίθεται και προς την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη, αγνοώντας όλα εκείνα που δεν τον βολεύουν στις εμμονές του.

Συνήθως άνθρωποι σαν αυτόν καυγαδίζουν ακατάσχετα με όλους και θεωρούν τους άλλους "αιρετικούς", πλανημένους και άξιους τιμωρίας.

Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι αρνούνται την επιστήμη και τα πειραματικά δεδομένα, ή κάνουν επιλεκτική χρήση τους, συνήθως διαστρεβλωμένη, και αντιτίθενται με την ίδια την παράδοση τής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που κάνει λόγο για άλλες "δύο πηγές πίστεως" εκτός από την Αγία Γραφή: Τη συνείδηση και τον φυσικό κόσμο.

Είναι αυτοί που δίνουν άλλοθι στους μύωπες υλιστές, ώστε εκείνοι να αρνούνται να εξετάσουν τα πνευματικά, βλέποντας τα κακά αυτά παραδείγματα θρησκοληψίας, και γενικεύοντάς τα σε όλους.

γ) Διανοητικός Αστιγματισμός:

Δυστυχώς από αυτή την ασθένεια τής διανοίας πάσχουμε όλοι μας λίγο ή πολύ. Γιατί ενώ έχουμε όλη την καλή διάθεση να δούμε κοντά και μακριά, να λάβουμε υπ' όψιν μας κάθε δεδομένο και να πάρουμε σωστές αποφάσεις για την πορεία τής ζωής μας, το γνωστικό μας πεδίο μας προδίδει!

Λίγο - πολύ, όλοι μας έχουμε κάποιες ελλείψεις στα όσα γνωρίζουμε. Άλλα τα γνωρίζουμε λάθος εξ αρχής λόγω ελλειπούς εκπαίδευσης, άλλα λόγω κακών συμπερασμάτων, και άλλα τα ερμηνεύουμε λάθος εξ αιτίας ελλειπών δεδομένων, ή λόγω γλωσσολογικών ελλείψεων.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια "ασάφεια" σε κάποιες έννοιες και εντυπώσεις, που με τη σειρά του οδηγεί σε ασάφεια ιδεών και συμπερασμάτων.

Ακριβώς όπως στον αστιγματισμό υπάρχει μια ασάφεια αντικειμένων, είτε  αυτά βρίσκονται κοντά, είτε μακριά!

Και αν και πάντοτε θα υπάρχουν στη διάνοιά μας τέτοιες ασάφειες, το καλό είναι ότι με μόχθο, μελέτη και έρευνα, η πάθηση αυτή υποχωρεί, και γίνεται όλο και μικρότερη με την αύξηση τής γνώσης και τής εμπειρίας μας.

2. Το νησί τής αγνοίας μας

Λαμβάνοντας υπ' όψιν λοιπόν, τις ελλείψεις και τους περιορισμούς μας, είναι ανάγκη να επιμείνουμε στην απροκατάληπτη πληροφόρηση.

Είναι ανάγκη να μην αρνούμαστε να ψάξουμε κάποιο στοιχείο τής έρευνάς μας, μόνο και μόνο επειδή δεν "βολεύει" τις ερμηνείες μας.

Είναι επίσης ανάγκη να μην αρνούμαστε τον έλεγχο σε κάποιο στοιχείο, μόνο και μόνο επειδή θεωρούμε την πηγή του "αυθεντία".

Πριν απορρίψουμε κάτι  ως λάθος, επειδή εκ πρώτης όψεως φαίνεται αντίθετο με τις απόψεις μας, πρέπει να αναζητήσουμε κάποιο σημείο "τομής", που θα μπορούσε να το ερμηνεύσει, ή να δώσει μια άλλη διάσταση ερμηνείας στις απόψεις μας!

Στο κάθε τι, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τι σκέφθηκαν και τι είπαν άλλοι άνθρωποι πριν από εμάς, μια και συνήθως δεν είμαστε οι πρώτη στην ιστορία, που ασχοληθήκαμε με κάτι!

Πρέπει λοιπόν με ταπεινότητα και πνεύμα μαθητείας μάλλον, παρά πνεύμα αυθεντίας, να σκύβουμε φιλόπονα στην έρευνά μας για το κάθε τι, και δεν θα το μετανιώσουμε!

Σε κάθε εποχή, υπάρχει ένας διαρκώς αυξανόμενος όγκος γνώσεως και δεδομένων, που αποτελεί τη συνολική γνώση - πληροφορία τής ανθρωπότητας. Και ο καθένας μας, κατέχει μόνο ένα μικρό μέρος αυτής τής γνώσης και τών δεδομένων, που διαρκώς αυξάνουν!

...Και έτσι απομένουμε να κατέχουμε μόνο μία μικρή νησίδα γνώσεως, ή για να ακριβολογούμε: "μία νησίδα αγνοίας", σε έναν ωκεανό γνώσης!

Κανένα τέτοιο "νησί τής αγνοίας μας" δεν είναι ίδιο με το "νησί" κάποιου άλλου, καθώς ο καθένας μας έχει ασχοληθεί περισσότερο σε άλλους τομείς από εμάς, και εμείς σε τομείς που εκείνος δεν έχει ασχοληθεί. Γι' αυτό και οι προϋποθέσεις "γνωσιακών συνδυασμών" τού καθενός μας είναι διαφορετικές από κάποιου άλλου.

Για να το καταλάβουμε, ας φαντασθούμε ένα τέτοιο νησάκι γνώσεων, να ξεπροβάλλει μέσα από το σκοτάδι τής αγνοίας μας, και κάθε τομέας γνώσης του, να αντιπροσωπεύεται από διαφορετικά χρώματα, και από μεγαλύτερες "χερσονήσους" στους τομείς που γνωρίζουμε καλύτερα.

Σε ένα τέτοιο "νησί αγνοίας", ένας θρήσκος θα έχει περισσότερο "έδαφος" σε τομείς όπως η θρησκεία και η φιλοσοφία. Ένας άθρησκος θα έχει περισσότερο έδαφος σε άλλους τομείς, ίσως κοινωνικούς, πολιτικούς, επιστημονικούς κλπ.

Ένας καφενόβιος, ίσως ειδικεύεται σε αθλήματα, ένας τεχνίτης σε τεχνικά ζητήματα, και ένας ζωγράφος ή μουσικός, σε θέματα τέχνης.

Μία τέτοια αυθαίρετη παρουσίαση διαφορετικών "νησιών αγνοίας" μπορείτε να δείτε στις εικόνες στα δεξιά τού κειμένου.

Όμως διάφοροι τομείς γνώσεως συχνά αλληλοεπικαλύπτονται ή αλληλοεπηρεάζονται, και η πρόοδος ενός κλάδου, συχνά ωθείται σε νέες κατακτήσεις από τις γνώσεις ενός άλλου κλάδου.

Αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερα γνωρίζει κάποιος σε περισσότερους τομείς, τόσο ΣΦΑΙΡΙΚΟΤΕΡΗ και πληρέστερη είναι η εικόνα που έχει για το περιβάλλον του.

Όσο περισσότερα γνωρίζει κάποιος, και σε όσο περισσότερους τομείς, τόσο περισσότερους συσχετισμούς μπορεί να κάνει, και τόσο περισσότερα και ορθότερα συμπεράσματα μπορεί να αντλήσει.

Μία σφαιρική ισορροπημένη γνώση τού κόσμου και τής πραγματικότητας, οδηγεί σε ορθότερες αποφάσεις και συμπεριφορές.

Ο "εραστής τής γνώσεως" που θα επεκτείνει τους διανοητικούς του ορίζοντες ομοιόμορφα προς κάθε κατεύθυνση τών τομέων τής γνώσεως, θα διαπιστώσει ότι ο "αστιγματισμός" του μειώνεται. Οι έννοιες στη σκέψη του γίνονται όλο και ακριβέστερες, ο κόσμος γύρω του φαντάζει πιο ακριβής και "επεξηγημένος", και ο λόγος του είναι λόγος γνώσεως και σοφίας.

Ένας τέτοιος άνθρωπος ερευνάει και την κοντινή ύλη, και το μακρινό πνεύμα, χωρίς προκαταλήψεις. Αντιλαμβανόμενος το σκοτάδι τής αγνοίας του, που φαντάζει γύρω από το μικροσκοπικό νησί τών ελλειπών του γνώσεων, δεν εμμένει σε προκατειλημμένες βεβαιότητες, αλλά ερευνάει τα πάντα.

Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν στηρίζεται μόνο στη θρησκεία, ούτε μόνο στην επιστήμη. Πατάει σταθερά και στα δύο αυτά πόδια, (τής πίστης και τής επιστήμης), και προχωράει μπροστά επεκτείνοντας όλο και περισσότερο τους ορίζοντές του, χωρίς υλιστικές ή θρησκοληπτικές προκαταλήψεις.

Βαδίζοντας ως ΑΝΘΡΩΠΟΣ στα δύο πόδια, δεν κουτσαίνει. Δεν προχωράει με "πηδήματα", κάνοντας λογικά άλματα, μόνο και μόνο για να στηρίξει προεπιλεγμένες θέσεις, αλλά θεωρεί κάθε πρόκληση, ως ευκαιρία να επεκτείνει τη "γνωσιακή του επικράτεια", και να θεραπεύσει ακόμα περισσότερο τον "αστιγματισμό" του...

"Και αν κάποιος νομίζει ότι ξέρει κάτι, δεν έμαθε ακόμα τίποτε όπως πρέπει να το μάθει" (Α΄ Κορινθίους 8/η: 2).

Γ. Κ.