gigk1

Kεφάλαιο 4ο // Περιεχόμενα // Κεφάλαιο 6ο

© Μιχαήλ Μπερκουτάκη του Κωνσταντίνου

ΘΕΜΑ 5^ο.

Περί τάξεως τυπικής, οσάκις έχομεν μίαν Ακολουθίαν εις δ΄, εν καθημερινή ημέρα

Α) ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΥΠΙΚΗΣ ΤΑΞΕΩΣ ΤΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΪΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ. Στο αρχαίο Σαββαΐτικο Τυπικό η έννοια της «εορτής» ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη: α) με την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. β) με την υποχρεωτική κατάλυση «οίνου και ελαίου». Έτσι, εθεωρείτο απαράδεκτο σε ημέρα «εορτής», να μην τελείται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, ή να υπάρχει νηστεία (αποχή, δηλαδή, από την κατάλυση «οίνου και ελαίου»). Με βάση αυτή την αρχή, οι ακολουθίες του Σαββαΐτικου Τυπικού χωρίζονταν σε τρεις ομάδες:

1. ΣΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΩΝ «ΜΗ ΕΟΡΤΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΓΙΩΝ». Στην κατηγορία αυτή ανήκαν όλες οι ακολουθίες του Εβδομαδιαίου και του Ετήσιου Λειτουργικού Κύκλου, που δεν ήταν «εορτές» και, ως εκ τούτου, δεν δικαιούνταν την τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Αρχικά, οι ακολουθίες αυτές δεν είχαν Δοξαστικά στον Εσπερινό ή στον Όρθρο τους. Με το πέρασμα, όμως, των αιώνων, διάφοροι υμνογράφοι συνέθεσαν Δοξαστικά για πολλές από τις Μη Εορταζόμενες ακολουθίες του Ετήσιου Λειτουργικού Κύκλου. Έτσι, στις εκδόσεις των σημερινών Μηναίων, οι ακολουθίες αυτές περιέχουν από μηδέν εώς και δύο (0-2) Δοξαστικά, και είναι οι ακολουθίες, που εμείς –θέλοντας, να συνδυάσουμε την αρχαία με τη νεώτερη παράδοση– χαρακτηρίσαμε ως Ακολουθίες εις δ΄. Επίσης, σε ορισμένες αρχαίες ακολουθίες Μη Εορταζομένων Αγίων οι μεταγενέστεροι υμνογράφοι προσέθεσαν περισσότερα λειτουργικά στοιχεία (π.χ. τρία ή τέσσερα Δοξαστικά, Απόστιχα του Κεκραγαρίου, Απολυτίκια, Αίνους κτλ) με αποτέλεσμα αυτές οι ακολουθίες, να εμφανίζονται στα σημερινά Μηναία, όχι ως Ακολουθίες Μη Εορταζομένων Αγίων (Ακολουθίες εις δ΄), αλλά ως ακολουθίες Εορταζομένων Αγίων (Ακολουθίες εις στ΄, ή εις η΄) ή, ενδεχομένως, και ως Αγρυπνίες. Κάποιες από τις προσθήκες αυτές αναγνωρίζονται εύκολα, ενώ κάποιες άλλες είναι δυσδιάκριτες. Συνεπώς, απαιτείται κόπος και κριτική έρευνα, για να εντοπισθούν οι εν λόγω προσθήκες μέσα στα Μηναία, και, κατόπιν, να διορθωθούν. ΠΡΟΣΟΧΗ: α) Στο αρχαίο Σαββαΐτικο Τυπικό ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΤΑΝ η τέλεση της Θείας Λειτουργίας, όταν είχαμε ακολουθία Μη Εορταζομένου Αγίου (δηλαδή, οι ιερείς δεν είχαν το δικαίωμα, να λειτουργήσουν). Η ορθή αυτή τυπική τάξη διασώζεται σήμερα μόνο στις καθημερινές ημέρες του Τριωδίου (Μεγάλη Τεσσαρακοστή), αφού, ακόμη και σήμερα, όλοι οι ιερείς αποδέχονται, ότι απαγορεύεται η τέλεση της Θείας Ευχαριστίας τις ημέρες αυτές (δηλαδή, από τη Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή των εβδομάδων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής). Δυστυχώς, όμως, η ορθή αυτή τυπική τάξη δεν διατηρήθηκε εκτός του Τριωδίου. Έτσι, σήμερα οι ιερείς νομίζουν, ότι –εκτός Τριωδίου– έχουν το δικαίωμα, να τελούν το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας όλες τις ημέρες του χρόνου (όταν, βέβαια, οι ίδιοι το επιθυμούν ή –κατά την προσωπική τους κρίση– νομίζουν, ότι πρέπει, να Λειτουργήσουν). Στα πλαίσια αυτής της εσφαλμένης τυπικής αντίληψης εντάσσεται και το νεώτερο έθος της καθημερινής τέλεσης του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, όπως συμβαίνει σήμερα σε ορισμένες μονές (ιδίως στο Άγιον Όρος). β) Στο αρχαίο Σαββαΐτικο Τυπικό, όταν είχαμε ακολουθία Μη Εορταζομένου Αγίου εκτός Τριωδίου, ετελείτο –αντί για τη Θεία Λειτουργία– η Ακολουθία των Τυπικών. Στην Ακολουθία των Τυπικών, διαβαζόταν το Αποστολικό και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της ημέρας και, κατά την αρχαία τυπική τάξη, μπορούσαν να κοινωνήσουν (να μεταλάβουν, δηλαδή, από προηγιασμένα Άχραντα Μυστήρια), όσοι πιστοί το επιθυμούσαν. Συνεπώς, η Ακολουθία των Τυπικών ήταν για τις εκτός Τριωδίου ακολουθίες των Μη Εορταζομένων Αγίων, ότι είναι μέχρι σήμερα για τις εντός Τριωδίου ακολουθίες των Μη Εορταζομένων Αγίων η Ακολουθία των Προηγιασμένων (δηλαδή, μια ιδιαίτερη και ανεξάρτητη ακολουθία, που δίνει σε όσους πιστούς το επιθυμούν, τη δυνατότητα να μεταλάβουν, όταν δεν τελείται η Θεία Ευχαριστία). γ) Τα αρχαία Μηναία –κατά τη προσωπική και, πιθανώς, λανθασμένη κρίση μας– δεν περιείχαν ακολουθίες για όλες τις ημέρες του μήνα, όπως βλέπουμε, να συμβαίνει στα σημερινά Μηναία (υπήρχαν, δηλαδή, στα αρχαία Μηναία ημέρες, που δεν είχαν καμία απολύτως ακολουθία). Στις περιπτώσεις αυτές ετελείτο –ως ακολουθία Μη Εορταζομένου Αγίου– μόνο η τυχούσα ακολουθία του Εβδομαδιαίου Λειτουργικού Κύκλου (η τυχούσα, δηλαδή, ακολουθία της Παρακλητικής). Έτσι, εξηγείται, κατά τη γνώμη μας, το γεγονός, ότι η Παρακλητική περιέχει πλήρεις ακολουθίες για όλες τις ημέρες της εβδομάδας (περιέχει π.χ. πάντα έξι Στιχηρά του Κεκραγαρίου, αν και ο Εβδομαδιαίος Λειτουργικός Κύκλος ποτέ δεν δικαιούται έξι Στιχηρά του Κεκραγαρίου, όταν συμπίπτει με οποιαδήποτε ακολουθία του Ετήσιου Λειτουργικού Κύκλου).

2. ΣΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΩΝ «ΕΟΡΤΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΓΙΩΝ». Στην κατηγορία αυτή ανήκαν όλες οι ακολουθίες του Εβδομαδιαίου και του Ετήσιου Λειτουργικού Κύκλου, που θεωρούνταν «εορτές» και, ως εκ τούτου, δικαιούνταν την τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Οι ακολουθίες αυτές ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες: α) με την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας, και β) με την υποχρεωτική κατάλυση «οίνου και ελαίου». Γι’ αυτό, όταν υπήρχε ακολουθία Εορταζομένου Αγίου: α) ΕΤΕΛΕΙΤΟ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, και β) γινόταν ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ κατάλυση (τουλάχιστον) «οίνου και ελαίου». Αρχικά, οι ακολουθίες αυτές είχαν τρία (3) Δοξαστικά στον Εσπερινό και στον Όρθρο τους (δύο στον Εσπερινό και ένα στον Όρθρο). Με το πέρασμα, όμως, των αιώνων διάφοροι υμνογράφοι προσέθεσαν στις ακολουθίες των Εορταζομένων Αγίων καινούργια λειτουργικά στοιχεία (όπως π.χ. Απόστιχα του Κεκραγαρίου, Προσόμοια Καθίσματα, Στιχηρά και Δοξαστικό των Αίνων, Λιτή, Εωθινό Ευαγγέλιο κτλ). Έτσι, σήμερα οι ακολουθίες αυτές:

v άλλες φορές εμφανίζονται στα Μηναία με την αρχική τους μορφή (δηλαδή, ως ακολουθίες Εορταζομένων Αγίων ή –όπως τις χαρακτηρίζουμε εμείς– ως Ακολουθίες εις στ΄).

v άλλες φορές εμφανίζονται στα Μηναία ως μία νεώτερη και ιδιαίτερη μορφή ακολουθίας, που εμείς –θέλοντας, να συνδυάσουμε την αρχαία με τη νεώτερη παράδοση– χαρακτηρίσαμε ως Ακολουθία εις η΄. Πρόκειται για ένα είδος ακολουθίας, που βρίσκεται ανάμεσα σε αυτή του Εορταζομένου Αγίου (Ακολουθία εις στ΄) και της Αγρυπνίας. Στα σύγχρονα, επίσης, Μηναία, εκτός από τις συνηθισμένες Ακολουθίες εις η΄, θα συναντήσουμε και μία ιδιαίτερη παραλλαγή τους. Είναι οι Προεόρτιες και Μεθεόρτιες ακολουθίες των Δεσποτικών και Θεομητορικών Εορτών (οι ακολουθίες αυτές διαφέρουν από τις συνηθισμένες Ακολουθίες εις η΄, γιατί π.χ. α) σε αυτές λέγεται η Μικρή και όχι η Μεγάλη Δοξολογία, β) έχουν Απόστιχα των Αίνων, ενώ οι συνηθισμένες Ακολουθίες εις η΄ δεν έχουν).

v Άλλες, τέλος, φορές εμφανίζονται στα Μηναία ως Αγρυπνίες (όταν οι μεταγενέστεροι υμνογράφοι προσθέτουν αυτές Αναγνώσματα, την Ακολουθία της Λιτής, και την Τάξη του Εωθινού Ευαγγελίου).

3. ΣΤΙΣ «ΑΓΡΥΠΝΙΕΣ». Πρόκειται για την ήδη γνωστή μας Αγρυπνία, που στο Σαββαΐτικο Τυπικό αποτελεί την ανώτερη σε λειτουργική αξία μορφή ακολουθίας.

Β) ΠΕΡΙ ΤΑΞΕΩΣ ΤΥΠΙΚΗΣ, ΟΣΑΚΙΣ ΕΧΟΜΕΝ ΜΙΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ ΕΙΣ Δ΄, ΕΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΗΜΕΡΑ. Η απλούστερη περίπτωση ακολουθίας στο Σαββαΐτικο Τυπικό είναι, όταν έχουμε μία Ακολουθία εις δ΄ (ακολουθία Μη Εορταζομένου Αγίου) σε καθημερινή ημέρα (από Δευτέρα μέχρι Παρασκευή). Στην περίπτωση αυτή, σύμφωνα με τα όσα έχουμε ήδη αναφέρει: α) Δεν έχουμε εορτή, αλλά απλή ακολουθία Μη Εορταζομένου Αγίου και, συνεπώς, απαγορεύεται η τέλεση της Θείας Λειτουργίας. β) Αν η ακολουθία αυτή συμπέσει με ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή γίνεται υποχρεωτικά νηστεία (δηλαδή, απαγορεύεται η κατάλυση «οίνου και ελαίου»). Η σωστή τυπική διάταξη της ακολουθίας της ακολουθίας του Εσπερινού και του Όρθρου διαμορφώνεται στην περίπτωση αυτή ως εξής:

ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ

Α/Α	Λειτουργικό στοιχείο	Ποιος το λέει	Λειτουργικός κύκλος	παρατηρήσεις
1	Το Ευλογητόν	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Το Ευλογητόν (η εναρκτήρια δοξολογική εκφώνηση) λέγεται έξω από το Ιερό Βήμα (μπροστά από την Ωραία Πύλη και με την πλάτη γυρισμένη στο λαό).
2	Το Δεύτε Προσκυνή-σωμεν και ο Προοιμιακός ψαλμός	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Την ώρα της ανάγνωσης του Προοιμιακού Ψαλμού ο ιερέας διαβάζει «μυστικώς» τις ευχές της ακολουθίας (πρόκειται για λανθασμένη τυπική τάξη).
3	Η Μεγάλη Συναπτή (Τα Ειρηνικά) Εκφώνηση: «Ότι πρέπει σοι Πάσα Δόξα...»	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Σε κάθε αίτηση του Ιερέα ο λαός (ο χορός) απαντά με τη φράση «Κύριε Ελέησον».
4	Το Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου	Ο Αναγνώστης	Εβδομαδιαίος	Ο Αναγνώστης –με τη βοήθεια των πινάκων, που υπάρχουν στο τέλος του Λειτουργικού Ψαλτηρίου–βρίσκει και αναγιγνώσκει το τυχόν Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου.
5	Η Μικρά Συναπτή (Έτι και έτι...) Εκφώνηση: «Ότι σον το κράτος...»	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Σε κάθε αίτηση του Ιερέα ο λαός (ο χορός) απαντά με τη φράση: «Κύριε Ελέησον».
6	Το Κεκραγάριο	Οι δύο χοροί	Ημερήσιος	Ψάλλονται αντιφωνικά από τους δύο χορούς οι στίχοι του Κεκραγαρίου («Κύριε εκέκραξα προς Σε...» και «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου...»). Το Κεκραγάριο ψάλλεται πάντα στον τυχόντα ήχο του πρώτου από τα Στιχηρά του.
7	Η Στιχολογία του Κεκραγαρίου	Οι δύο χοροί	Ημερήσιος	Ψάλλεται αντιφωνικά από τους δύο χορούς η Στιχολογία του Κεκραγαρίου (δηλαδή, το «...Θου Κύριε φυλακήν τω στόματί μου.....» και, εν συνεχεία, οι υπόλοιποι στίχοι, που συγκροτούν τη Στιχολογία του Κεκραγαρίου).
8	Τα Στιχηρά του Κεκραγαρίου	Οι δύο χοροί	Εβδομαδιαίος - Ετήσιος	Ψάλλονται έξι (6) Στιχηρά, που μοιράζονται ισόποσα (3+3) ανάμεσα στον Εβδομαδιαίο και το Ετήσιο Λειτουργικό Κύκλο (Ψάλλονται, δηλαδή, πρώτα οι τρεις Στιχηροί ύμνοι του τυχόντος ήχου της Παρακλητικής και, εν συνεχεία, οι τρεις τυχόντες Στιχηροί ύμνοι του Μηναίου).
9	Το Δοξαστικό του Κεκραγαρίου και το Θεοτοκίο του	Οι δύο χοροί	Ετήσιος	ΠΡΟΣΟΧΗ: Κατά τη σωστή τυπική τάξη οι ακολουθίες εις δ΄ δεν έχουν κανένα Δοξαστικό. Είναι, λοιπόν, πιθανό να μην υπάρχει Δοξαστικό του Κεκραγαρίου στην ακολουθία μας. Αν υπάρχει θα το ψάλλουμε κανονικά. Αν όμως, δεν υπάρχει, τότε θα ψάλλουμε το στίχο «Δόξα...» χωρίς κανένα Στιχηρό ύμνο. Κατόπιν, θα ψάλλουμε στο στίχο «Και νυν...» το τυχόν προσόμοιο Θεοτοκίο ή Σταυροθεοτοκίο, που ακολουθεί πάντα τον ήχο του Δοξαστικού ή –αν η ακολουθία μας δεν έχει Δοξαστικό– του τελευταίου Στιχηρού του Κεκραγαρίου. ΠΡΟΣΟΧΗ: ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ.
10	Η Επιλύχνιος Ευχαριστία (Το «Φως Ιλαρόν»)	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Αναγιγνώσκεται η Επιλύχνιος Ευχαριστία (δηλαδή, ο αρχαίος ύμνος «Φως Ιλαρόν»).
11	Το Προκείμενον	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος	Ψάλλεται αντιφωνικά (τρις) από τους δύο χορούς το τυχόν Προκείμενο (Καθ’ Ημέραν Προκείμενον). Πριν από την 3η επανάληψή του Προκείμενου ψάλλεται ο ψαλμικός στίχος, που το συνοδεύει.
12	Το Καταξίωσον Κύριε	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Μετά το Προκείμενο, ο Αναγνώστης διαβάζει το Καταξίωσον Κύριε.
13	Τα Πληρωτικά («Πληρώσωμεν την δέησιν ημών τω Κυρίω...») και η Ευχή της Κεφαλοκλισίας (Εκφώνηση: «Είη το κράτος της Βασιλείας Σου...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Στις αιτήσεις των Πληρωτικών ο λαός (ο χορός) απαντά με τη φράση: «Παράσχου Κύριε».Η Ευχή της Κεφαλοκλισίας, ως η σπουδαιότερη Ευχή του Εσπερινού, είναι η μόνη Ευχή, που διαβάζεται από τους ιερείς στη φυσική της θέση (δηλαδή, ως κατακλείδα της αίτησης των Πληρωτικών, και όχι όταν διαβάζεται ο Προοιμιακός).
14	Τα Απόστιχα του Κεκραγαρίου	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος	Ψάλλονται συνολικά τρεις (3) Στιχηροί Ύμνοι, που προέρχονται πάντα από τον Εβδομαδιαίο Λειτουργικό Κύκλο (Παρακλητική). Οι ακολουθίες εις δ΄ δεν έχουν ποτέ Απόστιχα του Κεκραγαρίου.
15	Το Δοξαστικό των Αποστίχων του Κεκραγαρίου και το Θεοτοκίο του.	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος - Ετήσιος	ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι ακολουθίες εις δ΄ δεν έχουν πάντα Δοξαστικό των Αποστίχων του Κεκραγαρίου. Αν υπάρχει Δοξαστικό των Αποστίχων στην ακολουθία μας θα το ψάλλουμε. Αν, δεν υπάρχει, θα ψάλλουμε το στίχο «Δόξα...» χωρίς κανένα Στιχηρό. Στο στίχο «Και νυν...» θα ψάλλουμε το τυχόν προσόμοιο Θεοτοκίο ή Σταυροθεοτοκίο, που ακολουθεί πάντα τον ήχο του τυχόντος Δοξαστικού ή –αν δεν υπάρχει Δοξαστικό– του τελευταίου Απόστιχου ύμνου.
16	Η Απολυτίκιος Ευχή (Το «Νυν απολύεις»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Ο ιερέας εκφωνεί την Απολυτίκιο Ευχή από την Ωραία Πύλη και με το πρόσωπο στραμμένο πάντα προς το λαό.
17	Ο Κανόνας του Θεοτοκαρίου	Οι δύο χοροί ή Ο Αναγνώστης	Εβδομαδιαίος	Οι δύο χοροί (ή ο Αναγνώστης) βρίσκουν στο Θεοτοκάριο τον τυχόντα Κανόνα της Θεοτόκου με βάση τον ήχο και την ημέρα της εβδομάδας, και τον ψάλλουν (ή τον διαβάζει ο Αναγνώστης).
18	Το Τρισάγιο	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Ο Αναγνώστης διαβάζει αργά και με ευκρίνεια το Τρισάγιο.
19	Τα Απολυτίκια	Οι δύο χοροί	Εβδομαδιαίος ή Ετήσιος.	ΠΡΟΣΟΧΗ: α) Κατά το αρχαίο τυπικό, όταν είχαμε ακολουθία Μη Εορταζομένου Αγίου ψάλλονταν ως Απολυτίκια οι γνωστοί Ύμνοι «Θεοτόκε Παρθένε», «Βαπτιστά του Χριστού», «Δόξα... Ικετεύσατε υπέρ ημών», «Και νυν... Υπό την σην Ευσπλαγχνίαν». β) Επειδή, όμως, το αρχαίο τυπικό ισχύει σήμερα μόνο στις καθημερινές ακολουθίες του Τριωδίου, έχει διαμορφωθεί μία μεταγενέστερη τυπική τάξη. Σύμφωνα με αυτή, αν η ακολουθία μας δεν έχει κανένα Δοξαστικό, τότε λέγονται τα Απολυτίκια της ακολουθίας του Εβδομαδιαίου Λειτουργικού Κύκλου (τα Απολυτίκια της Παρακλητικής). Αν, όμως, η ακολουθία μας έχει ένα ή δύο Δοξαστικά, τότε λέγονται τα Απολυτίκια της ακολουθίας του Ετήσιου Λειτουργικού Κύκλου (τα Απολυτίκια της ακολουθίας του Μηναίου).
20	Η Εκτενής Αίτηση (Είπωμεν πάντες) Εκφώνηση: «Ότι ελεήμων και φιλάνθρωπος...»	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	ΠΡΟΣΟΧΗ: Η Εκτενής Αίτηση λέγεται κανονικά μετά το Προκείμενο (όταν έχουμε ακολουθία εις η΄), ή μετά από τα Αναγνώσματα (όταν έχουμε ακολουθία Αγρυπνίας) και πριν από το Καταξίωσον Κύριε. Μεταφέρεται, όμως, από τη φυσική της θέση στο τέλος της ακολουθίας του Εσπερινού, όταν έχουμε ακολουθίες εις δ΄ ή εις στ΄(δηλαδή Ακολουθίες στις οποίες δεν γίνεται Μικρή Είσοδος). Σε αυτές τις περιπτώσεις η Εκτενής Αίτηση αρχίζει με τη φράση: «Ελέησον ημάς ο Θεός κατά το μέγα έλεός Σου...» (καταλιμπάνεται, δηλαδή, η αρχική εισαγωγική της φράση: «Είπωμεν πάντες...»). Σε όλες τις αιτήσεις της Εκτενούς, ο χορός (λαός) απαντά με την τριπλή επανάληψη της σύντομης φράσης: «Κύριε ελέησον».
21	Η Απόλυση	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Ο Ιερέας από την Ωραία Πύλη και με το πρόσωπο στραμμένο προς το λαό κάνει την απόλυση της ακολουθίας.

ΟΡΘΡΟΣ

Α/Α	Λειτουργικό στοιχείο	Ποιος το λέει	Λειτουργικός κύκλος	παρατηρήσεις
1	Το Ευλογητόν	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Το Ευλογητόν λέγεται έξω από το Ιερό Βήμα (μπροστά από την Ωραία Πύλη και με την πλάτη γυρισμένη στο λαό).
2	Το Τρισάγιο	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Ο Αναγνώστης διαβάζει ευκρινώς το Τρισάγιο.
3	Το «Κύριε ελέησον» και το «Δεύτε προσκυνήσωμεν»	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Ο Αναγνώστης διαβάζει το «Κύριε ελέησον» (12ακις) και το «Δεύτε προσκυνήσωμεν...».
4	Η Βασιλική Ακολουθία	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	α) Αναγιγνώσκεται εμμελώς ο 19^ος ψαλμός («Επακούσαι σου Κύριος εν ημέρα θλίψεως...»). β) Αναγιγνώσκεται εμμελώς ο 20^οςψαλμός («Κύριε εν τη δυνάμει σου ευφρανθήσεται...»). (Την ώρα της ανάγνωσης των ψαλμών ο ιερέας θυμιάζει το ναό) γ) Διαβάζεται για 2^η φορά το Τρισάγιο (Η 1^η είναι αυτή, που γίνεται μετά από το Ευλογητόν). δ) Αναγιγνώσκονται οι τρεις καταληκτικοί ύμνοι της Βασιλικής Ακολουθίας («Σώσον Κύριε... Δόξα... Ο Υψωθείς... Και νυν... Προστασία φοβερά....»).
5	Η σύντομη Αίτηση του Ιερέα	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά από τη Βασιλική Ακολουθία και πριν από την ανάγνωση του Εξάψαλμου λέγεται από τον ιερέα μία σύντομη αίτηση: «Ελέησον ημάς ο Θεός... Έτι δεόμεθα υπέρ των ευσεβών... Έτσι δεόμεθα υπέρ του Αρχιεπισκόπου ημών... (Εκφώνηση) Δόξα τη Αγία και Ομοουσίω και Ζωοποιώ και Αδιαιρέτω Τριάδι...» Σε κάθε αίτηση του Ιερέα ο λαός (ο χορός) απαντά με τριπλή επανάληψη της φράσης: «Κύριε Ελέησον».
6	Ο Εξάψαλμος	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Ο Αναγνώστης διαβάζει τον Εξάψαλμο (ψαλμοί 3, 37, 62, 87, 102, 142). Την ώρα της ανάγνωσης του Εξάψαλμου ο ιερέας διαβάζει «μυστικώς» τις Ευχές της ακολουθίας του Όρθρου (πρόκειται, φυσικά, για λανθασμένη τυπική τάξη).
7	Η Μεγάλη Συναπτή (Τα Ειρηνικά) Εκφώνηση: «Ότι πρέπει σοι...»	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Σε κάθε αίτηση του Ιερέα ο λαός (ο χορός) απαντά με τη φράση «Κύριε Ελέησον».
8	Το Θεός Κύριος	Οι δύο χοροί	Ημερήσιος	Οι δύο χοροί ψάλλουν αντιφωνικά τα δύο (2) γνωστά ημιστίχια του 117^ου ψαλμού, δηλαδή τις σύντομες φράσεις «Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν» (στ. 27) και «Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου» (στ. 26). Η ψαλμωδία του Θεός Κύριος επαναλαμβάνεται συνολικά τέσσερις, φορές. Την 1η φορά ο στίχος ψάλλεται μόνος του, ενώ τις υπόλοιπες τρεις συνοδεύεται με στίχους του 117^ου Ψαλμού. Το Θεός Κύριος ακολουθεί μουσικά τον τυχόντα ήχο του πρώτου από τα Απoλυτίκια της ημέρας.
9	Τα Απολυτίκια	Οι δύο χοροί	Εβδομαδιαίος ή Ετήσιος.	Επαναλαμβάνονται απαράλλακτα στην ακολουθία του Όρθρου τα τυχόντα Απολυτίκια του Εσπερινού (κατά την αρχαία, όμως, τυπική τάξη στην περίπτωση αυτή ψάλλονταν ως Απολυτίκια οι ειδικοί Τριαδικοί Ύμνοι, που σήμερα βρίσκονται καταγεγραμμένοι στο Ωρολόγιο το Μέγα, και ακολουθούν τους οκτώ βασικούς ήχους της βυζαντινής μουσικής).
10	Η «α΄ στιχολογία» (δηλαδή, το 1ο τυχόν Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου)	Ο Αναγνώστης	Εβδομαδιαίος	Με τη βοήθεια των ειδικών πινάκων ο Αναγνώστης βρίσκει, και αναγιγνώσκει, το τυχόν 1^ο Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου.
11	Η 1η Μικρά Συναπτή (Εκφώνηση: «Ότι σον το κράτος...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης της «α΄ στιχολογίας» ο ιερέας λέει τη Μικρά Συναπτή.
12	Τα Προσόμοια Καθίσματα της «α΄ στιχολογίας».	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος	Μετά από τη Μικρή Συναπτή, οι δύο χοροί ψάλλουν αντιφωνικά τα τυχόντα Προσόμοια Καθίσματα της «α΄ στιχολογίας» από το βιβλίο της Παρακλητικής (Εβδομαδιαίος Λειτουργικός Κύκλος).
13	Η «β΄ στιχολογία» (δηλαδή, το 2ο τυχόν Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου)	Ο Αναγνώστης	Εβδομαδιαίος	Με τη βοήθεια των ειδικών πινάκων ο Αναγνώστης βρίσκει, και αναγιγνώσκει, το τυχόν 2^ο Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου.
14	Η 2η Μικρά Συναπτή (Εκφώνηση: «Ότι αγαθός και φιλάνθρωπος...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης της «β΄ στιχολογίας» ο ιερέας λέει τη Μικρά Συναπτή.
15	Τα Προσόμοια Καθίσματα της «β΄ στιχολογίας».	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος	Μετά από τη Μικρή Συναπτή, οι δύο χοροί ψάλλουν αντιφωνικά τα τυχόντα Προσόμοια Καθίσματα της «β΄ στιχολογίας» από το βιβλίο της Παρακλητικής (Εβδομαδιαίος Λειτουργικός Κύκλος).
16	Η «γ΄ στιχολογία» (δηλαδή, το 3ο τυχόν Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου)	Ο Αναγνώστης	Εβδομαδιαίος	Αν προβλέπεται η ανάγνωση «γ΄ στιχολογίας», τότε, με τη βοήθεια των ειδικών πινάκων, ο Αναγνώστης βρίσκει, και αναγιγνώσκει, το τυχόν 3^ο Κάθισμα του Λειτουργικού Ψαλτηρίου.
17	Η 3η Μικρά Συναπτή (Εκφώνηση: «Ότι ηυλόγηται και δεδόξασται...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Αν προβλέπεται η ανάγνωση «γ΄ στιχολογίας», ο ιερέας λέει μία ακόμη Μικρά Συναπτή.
18	Τα Προσόμοια Καθίσματα της «γ΄ στιχολογίας»	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος	Αν προβλέπεται η ανάγνωση «γ΄ στιχολογίας», τότε, μετά από τη Μικρή Συναπτή, οι δύο χοροί ψάλλουν αντιφωνικά τα τυχόντα Προσόμοια Καθίσματα της «γ΄ στιχολογίας» από το βιβλίο της Παρακλητικής (Εβδομαδιαίος Λειτουργικός Κύκλος).
19	Ο Ν΄ Ψαλμός	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Ο Αναγνώστης διαβάζει (χύμα) τον Ν΄ Ψαλμό.
20	Ψάλλεται η α΄ και γ΄ ωδή των Κανόνων	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος και Ετήσιος	Οι δύο χοροί ψάλλουν αντιφωνικά τους Κανόνες (= στιχολογούν τις αρχαίες Βιβλικές Ωδές και ανάμεσα στους τελευταίους δεκατέσσερις στίχους κάθε ωδής ψάλλουν τα στιχηρά τροπάρια των Κανόνων). Ψάλλονται, συνολικά, τρεις (3) Κανόνες: δύο (2) από την Παρακλητική και ένας (1) από το Μηναίο. Τα τροπάρια μοιράζονται μεταξύ τους ως εξής: ο 1ος Κανόνας της Παρακλητικής ψάλλεται εις στ΄ (= 6 τροπάρια σε κάθε ωδή), ο 2ος Κανόνας της Παρακλητικής ψάλλεται εις δ΄ (= 4 τροπάρια σε κάθε ωδή), ενώ, τέλος, ο Κανόνας του Μηναίου ψάλλεται εις δ΄ (= 4 τροπάρια σε κάθε ωδή).
21	Η Μικρά Συναπτή (Εκφώνηση: «Ότι συ ει ο Θεός ημών...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά από την ψαλμωδία της α΄ και γ΄ ωδής των Κανόνων ο ιερέας λέει τη Μικρά Συναπτή.
22	Το Μεσώδιο Κάθισμα	Οι Χοροί	Ετήσιος	Μετά από τη Μικρά Συναπτή οι δύο Χοροί ψάλλουν αντιφωνικά το τυχόν Μεσώδιο Κάθισμα του Ετήσιου Λειτουργικού Κύκλου από το Μηναίο (οι ακολουθίες της Παρακλητικής δεν έχουν Μεσώδια Καθίσματα).
23	Ψάλλεται η δ΄, ε΄, και η στ΄ ωδή των Κανόνων	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος και Ετήσιος	Οι δύο χοροί συνεχίζουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο την αντιφωνική ψαλμωδία της δ΄, ε΄, και στ΄ ωδής των Κανόνων.
24	Η Μικρά Συναπτή (Εκφώνηση: «Συ γαρ ει ο βασιλεύς...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά την ψαλμωδία της δ΄, ε΄ και στ΄ ωδής των Κανόνων ο ιερέας λέει τη Μικρά Συναπτή.
25	Το Κοντάκιο και το Συναξάριον της ημέρας	Ο Αναγνώστης	Εβδομαδιαίος ή Ετήσιος	Μετά τη Μικρή Συναπτή, ο Αναγνώστης διαβάζει το τυχόν Κοντάκιον της ημέρας (της Παρακλητικής, όταν η ακολουθία του Μηναίου δεν έχει κανένα Δοξαστικό, ή του Μηναίου, όταν η ακολουθία του Μηναίου έχει ένα ή δύο Δοξαστικά) και, αμέσως μετά, το Συναξάριον της ημέρας από το Μηναίο.
26	Ψάλλεται η ζ΄, η΄, και θ΄ ωδή των Κανόνων	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος και Ετήσιος	Οι δύο Χοροί συνεχίζουν με τον ίδιο πάντα τρόπο την αντιφωνική ψαλμωδία της ζ΄, η΄ και θ΄ ωδής των Κανόνων. Ανάμεσα στην η΄ και την θ΄ ωδή των Κανόνων ο ιερέας εκφωνεί από την Ωραία Πύλη: «Την Θεοτόκον και Μητέρα του Φωτός...» και, αμέσως μετά, αρχίζει η ψαλμωδία της θ΄ ωδής με την Τιμιωτέρα (δηλαδή, με την εξαπλή επανάληψη του ύμνου «Την Τιμιωτέραν των Χερουβείμ...», τον οποίο συνοδεύουν οι στ΄ πρώτοι στίχοι της αρχαίας θ΄ βιβλικής ωδής). Ενώ ψάλλεται η Τιμιωτέρα, ο ιερέας θυμιάζει το ναό.
27	Η Μικρά Συναπτή (Εκφώνηση: «Ότι σε αινούσι...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά την ολοκλήρωση ψαλμωδίας των Κανόνων ο ιερέας λέει μία ακόμη φορά τη Μικρά Συναπτή.
28	Τα Εξαποστειλάρια	Οι δύο χοροί	Εβδομαδιαίος ή Ετήσιος	Μετά τη Μικρή Συναπτή, οι δύο Χοροί ψάλλουν αντιφωνικά το τυχόν Εξαποστειλάριον της ημέρας και το Θεοτοκίο του (της Παρακλητικής, αν η ακολουθία του Μηναίου δεν έχει κανένα Δοξαστικό, ή του Μηναίου, αν η ακολουθία του Μηναίου έχει ένα ή δύο Δοξαστικά).
29	Η Στιχολογία Αίνων	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Στις ακολουθίες των Μη Εορταζομένων Αγίων (Ακολουθίες εις δ΄) δεν ψάλλονται ποτέ Στιχηρά των Αίνων. Έτσι, ο Αναγνώστης απλά αναγιγνώσκει τη Στιχολογία των Αίνων.
30	Η Μικρή Δοξολογία	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Στις ακολουθίες των Μη Εορταζομένων Αγίων (Ακολουθίες εις δ΄) δεν ψάλλεται ποτέ η Μεγάλη Δοξολογία. Έτσι, ο Αναγνώστης προτάσσει τη φράση: «Σοι δόξα πρέπει Κύριε ο Θεός ημών...» και, εν συνεχεία, διαβάζει τη Μικρή Δοξολογία.
31	Τα Πληρωτικά (Πληρώσωμεν την δέησιν ημών τω Κυρίω...») και η Ευχή της Κεφαλοκλισίας (Εκφώνηση: «Σον γαρ εστί το ελεείν και σώζειν...»)	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Μετά από την ανάγνωση της Μικρής Δοξολογίας, ο ιερέας λέει τα Πληρωτικά. Σε όλες τις αιτήσεις του ο λαός (ο χορός) απαντά με τη φράση: «Παράσχου Κύριε». Η Ευχή της Κεφαλοκλισίας, ως η κεντρική Ευχή της ακολουθίας του Όρθρου, είναι η μόνη Ευχή, που διαβάζεται από τους ιερείς στη φυσική της θέση (δηλαδή, ως κατακλείδα της αίτησης των Πληρωτικών, και όχι όταν διαβάζεται ο Εξάψαλμος).
32	Τα Απόστιχα των Αίνων και το Θεοτοκίο τους	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος	Στα Απόστιχα των Αίνων ψάλλονται, συνολικά, τρεις (3) Στιχηροί Ύμνοι και το Θεοτοκίο τους, που προέρχονται πάντα από τον Εβδομαδιαίο Λειτουργικό Κύκλο (Παρακλητική).
33	Το Τρισάγιο	Ο Αναγνώστης	Ημερήσιος	Ο Αναγνώστης προτάσσει τη φράση: «Αγαθόν το εξομολογείσθαι τω Κυρίω...» και, κατόπιν, διαβάζει αργά και με ευκρίνεια το Τρισάγιο.
34	Τα Απολυτίκια	Οι δύο Χοροί	Εβδομαδιαίος ή Ετήσιος	Επαναλαμβάνονται τα τυχόντα Απολυτίκια της ακολουθίας (αλλάζει μόνο το Θεοτοκίο Απολυτίκιο, γιατί ψάλλεται το ειδικό Θεοτοκίο Απολυτίκιο, που βρίσκεται καταγεγραμμένο στο ειδικό παράρτημα του Μεγάλου Ωρολογίου).
35	Η Εκτενής Αίτηση (Είπωμεν πάντες) Εκφώνηση: «Ότι ελεήμων και φιλάνθρωπος...»	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	ΠΡΟΣΟΧΗ: Η Εκτενής Αίτηση λέγεται κανονικά μετά τη Δοξολογία και πριν από τα Πληρωτικά. Μεταφέρεται, όμως, από τη φυσική της θέση στο τέλος της ακολουθίας του Όρθρου, όταν έχουμε Ακολουθίες εις δ΄ ή εις στ΄(δηλαδή Ακολουθίες στις οποίες διαβάζεται η Μικρή Δοξολογία). Στις περιπτώσεις αυτές η Εκτενής αρχίζει με τη φράση: «Ελέησον ημάς ο Θεός κατά το μέγα έλεός Σου...» (καταλιμπάνεται, δηλαδή, η αρχική εισαγωγική φράση της Εκτενούς Αιτήσεως: «Είπωμεν πάντες...»). Στις αιτήσεις της Εκτενούς, ο Χορός (λαός) απαντά με την τριπλή επανάληψη της σύντομης φράσης: «Κύριε ελέησον».
36	Η Απόλυση	Ο Ιερέας	Ημερήσιος	Ο Ιερέας από την Ωραία Πύλη και με το πρόσωπο στραμμένο προς το λαό κάνει την απόλυση της ακολουθίας.

Kεφάλαιο 4ο // Περιεχόμενα // Κεφάλαιο 6ο

Δημιουργία αρχείου: 23-5-2007.

Πάνω