Έρευνα για το κτιστό και το Άκτιστο

Δ. Η σχέση τής Πανορθοδόξου Συνόδου τής Μόσχας (1666-7) με προγενέστερες από αυτήν συνόδους

Οι αμφισβητίες γράψανε, όπως είδαμε στην αρχή, ότι η Πανορθόδοξος Σύνοδος της Μόσχας «αντιτίθεται κατά των αποφάσεων προηγουμένων Ορθοδόξων Συνόδων, όπως της Συνόδου του 1553-1554, συγκληθείσης υπό του Μητροπολίτου Μακαρίου, ο οποίος θεωρείται Άγιος από την Εκκλησίαν της Ρωσσίας[1]».

Καταρχάς, πρέπει να πούμε πως δεν υπάρχει «Σύνοδος του 1553-1554». Η Σύνοδος με την οποία ήλθε σε αντίθεση η Πανορθόδοξος Σύνοδος της Μόσχας (1666-7), αναίρεσε τις αποφάσεις της και ήρε τα υπ’ αυτής επιβληθέντα επιτίμια ήταν η Σύνοδος της Μόσχας του 1551, η λεγόμενη «Σύνοδος των Εκατό Κεφαλαίων»[2], που συγκάλεσε ο τσάρος Ιβάν ο Τρομερός και προήδρευσε ο Μακάριος Μόσχας.

Η Σύνοδος αυτή ανάμεσα στα ορθά που αποφάσισε (επηρεασμένη από τις φωτισμένες διδασκαλίες του αγίου Μαξίμου του Γραικού) «εδογμάτισε και πλείστας εσφαλμένας καινοφανείς διδασκαλίας»[3]. Οι κυριότερες από αυτές ήταν: 1. Να τελείται το σημείο του σταυρού με δύο δάκτυλα (δείκτης και μέσος), 2. Το όνομα Ιησούς να λέγεται Ισούς, 3. Το «Αλληλούια» να λέγεται δύο φορές και όχι τρεις, 4. Να προστεθεί μετά τη λέξη «το κύριον» η λέξη «το αληθινόν», για το Άγιον Πνεύμα στο Σύμβολο της Πίστεως, 5.  Η λιτανεία να τελείται από τα αριστερά προς τα δεξιά (να συμβαδίζει με τον ήλιο, κατά τους Παλαιοπίστους), 6. Η προσκομιδή να γίνεται με επτά πρόσφορα[4].

Η Σύνοδος του 1551 μάλιστα έθεσε και αναθέματα σε όσους δεν αποδεχτούν τις διδασκαλίες αυτές! Ο Μελέτιος Αθηνών στο περίφημο έργο του «Εκκλησιαστική Ιστορία» γράφει χαρακτηριστικά ότι επί αρχιερωσύνης του εναρέτου Μακαρίου Μόσχας έγινε σύνοδος, η οποία «εδογμάτισε πώς να γίνηται ο Σταυρός εις τους Χριστιανούς μόνον με τα δύο δάκτυλα, και το αλληλούια να λέγεται δις και ουχί τρις, και άλλα τινά, ουχί μόνον αφρόνως, αλλά και αμαθώς, διά ταύτα κατεδικάσθη υπό της εν Μοσχοβία συναθροισθείσης συνόδου επί Αλεξίου του Μιχαλόβιτζ, παρόντων τότε και των Πατριαρχών Αλεξανδρείας, και Αντιοχείας»[5].

Αυτές τις αποφάσεις λοιπόν[6] ανέτρεψε η Πανορθόδοξος Σύνοδος της Μόσχας του 1666-7. Ιδού το σχετικό απόσπασμα από τον «Όρο» που εξέδωσε η Πανορθόδοξος αυτή Σύνοδος περί της Συνόδου του 1551[7]:

Επίσης, σε σχέση με τις αποφάσεις περί εικόνων της Πανορθοδόξου Συνόδου της Μόσχας μερικοί ισχυρίστηκαν[8] ότι η Σύνοδος αυτή ήλθε σε αντίθεση με την του 1554, η οποία καταδίκασε τον Ιβάν Βισκοβάτυ[9] σε τριετή ακοινωνησία επειδή αρνούταν τις εικόνες αυτές. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι τα πράγματα.

Εκτός από το γεγονός ότι οι Κανόνες μιας Πανορθοδόξου Συνόδου έχουν μεγαλύτερο κύρος από τις αποφάσεις μιας τοπικής συνόδου (η οποία μάλιστα συνεκλήθη από επισκόπους που είδαμε τι κακοδοξίες ενέκριναν στην Σύνοδο του 1551), χάριν της αληθείας πρέπει να πούμε πως η άρνηση των συγκεκριμένων εικόνων από τον Βισκοβάτυ πήγαζε από διαφορετικό λόγο. Ο λόγος ήταν το γεγονός ότι είχε αποδεχθεί την αίρεση του Ματθαίου Μπάσκιν[10], ο οποίος δεν αποδεχόταν το δόγμα της Αγίας Τριάδος, αφού θεωρούσε πως ο Χριστός δεν ήταν ισάξιος με τον Θεό Πατέρα, ενώ παράλληλα είχε και εικονομαχικές απόψεις[11]. Η απόρριψη λοιπόν των εικόνων ήταν για τον Βισκοβάτυ απόρροια των αιρετικών και εικονομαχικών ιδεών του Μπάσκιν και δεν έχει καμία σχέση με τους λόγους που απαγόρευσε ορισμένες εικονογραφήσεις αργότερα η Πανορθόδοξος Σύνοδος της Μόσχας. Επίσης για την τιμωρία του Βισκοβάτυ δεν πρέπει να αγνοηθεί  ως αιτία και η συμμετοχή του σε πολιτικές δολοπλοκίες[12].

Το διάσημο έργο του Ρώσου αγιογράφου Ανδρέα Ρουμπλιώφ (+1428)

Σημειώσεις:

[2] Ρωσιστί Стоглавый Собор.

[3] Αφθονίδου, σελ. 5.

[4] Αυτόθι, σελ. 3-5.

[5] Εκκλησιαστική Ιστορία, Μελετίου Μήτρου, τόμος Γ΄, Βιέννη, 1784, σελ. 399.

[6] Κατά τον Φλωρόφσκυ (σελ. 415), η Σύνοδος του 1551 έθεσε τις βάσεις για το σχίσμα των Παλαιοπίστων έναν αιώνα αργότερα.

[7] Δελικάνη, σελ. 135-136

[8] Από ομαδικό email που μας κοινοποιήθηκε. Δεν αναφέρουμε το όνομα του αποστολέα, όχι μόνο διότι δεν εξέθεσε δημοσίως τις απόψεις του (όπως όσοι αμφισβητίες εξέδωσαν τις θέσεις τους σε βιβλία), αλλά κυρίως διότι επιθυμούμε την διόρθωση εσφαλμένων απόψεων και όχι την πρόκληση αντιπαραθέσεων.

[9] Иван Михайлович Висковатый (http://fr.dbpedia.org/page/Ivan_Viskovaty).

[10] Матвей Башкин (http://en.wikipedia.org/wiki/Matvei_Bashkin).

[11] Φλωρόφσκυ, σελ. 418

[12] Φειδά, σελ. 270.