Α.   Γένεσις, εξέλιξις και τελική διαμόρφωσις του «παπισμού»

Πρωταρχικήν εκδήλωσιν της υπό των επισκόπων Ρώμης συλλήψεως της περί του «παπισμού» ιδέας αποτελεί αναντιρρήτως η επινόησις της «ψευδοκλημεντείου» επιστολής προς τον επίσκοπον Ιεροσολύμων Ιάκωβον. Η επιστολή αύτη εγράφη περί τα τέλη του Β΄ αιώνος[157], καθ' ον δηλαδή χρόνον oι πάπαι Ανίκητος, Βίκτωρ και Στέφανος, ως διάδοχοι δήθεν του απ. Πέτρου, προέβαλλον εις τας περί το Πάσχα και το βάπτισμα των αιρετικών έριδας την αξίωσιν της επιβολής επί των λοιπών Εκκλησιών των επί των θεμάτων τούτων δοξασιών των (και εντόνως υπ' αυτών απεκρούοντο), ενώ, αντιθέτως, υπό των προηγηθέντων κατά σειράν τριών επίσης επισκόπων Ρώμης Λίνου, Ανεγκλήτου και Κλήμεντος ουδέ νύξις καν τοιούτου δικαιώματος εγένετο[158]. Εν τη επιστολή ταύτη χαρακτηριζόμενος ο απ. Πέτρος ως ο πρώτος των αποστόλων και θεμέλιος λίθος της Εκκλησίας, ορισθείς υπό του Κυρίου, φέρεται χειροτονών τον επίσκοπον Ρώμης Κλήμεντα ως «ειδικόν» διάδοχόν του και μεταδίδων αυτώ πάσας τας εξουσίας, ας είχεν ούτος επί των λοιπών αποστόλων της Εκκλησίας. Τοιουτοτρόπως ο επίσκοπος Ρώμης εξησφάλιζε: α. την «ειδικήν» διαδοχήν του απ. Πέτρου, β. την αντιπροσώπευσιν του Κ. η. Ι. Χριστού επί της γης και γ. όλα τα επακολουθούντα δικαιώματα επί της Χριστιανικής Εκκλησίας[159], εν οίς ευρέθη χώρος εσχάτως και δια το περίφημον «αλάθητον».

Υπό τοιαύτην λοιπόν μορφήν, καθαρώς πνευματικήν, εγένετο η αρχική προβολή της εννοίας του παπικού πρωτείου εξουσίας επί της όλης Εκκλησίας κατά τον Γ΄ ιδία αιώνα, και εν τω αυτώ πνεύματι επανελήφθησαν αργότερον αι νέαι απόπειραι προβολής του εις την Γ΄ Οικουμενικήν σύνοδον, όπως και την Δ΄, υπό των αντιπροσώπων των τότε Παπών, αίτινες και πάλιν – όπως δηλ. αι πρώται κατά τον Γ΄ αιώνα – απεκρούσθησαν υπό των αγίων πατέρων των Οικουμενικών τούτων συνόδων, δι' ειδικών μάλιστα, ως προανεπτύξαμεν, Κανόνων αυτών.

Εκ τούτων είναι πρόδηλον ότι από τα τέλη του Β΄ αιώνος εγεννήθη και ανεπτύχθη εις τας ψυχάς των επισκόπων Ρώμης το πνεύμα της προχριστιανικής Ρώμης, των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, το πνεύμα της πνευματικής κατ' αρχάς κυριαρχίας επί της όλης Εκκλησίας, και προς τούτο επενοήθησαν τα ψευδοκλημέντεια, ακολούθως δε, εσκεμμένως καθ' ημάς, και οι Γ΄, Δ΄ και Ε΄ Κανόνες της συνόδου της Σαρδικής. Εφόσον δηλ. μέχρι τότε (μέχρι της συγκλήσεως της συνόδου ταύτης, κατά το 347 μ.Χ.) η προβολή και η επιβολή επί της όλης Εκκλησίας του πρωτείου εξουσίας, της πνευματικής ηγεμονίας του επισκόπου Ρώμης επί τη βάσει των «ψευδοκλημεντείων», ήτοι «θείω δικαίω», απεδεικνύετο μάλλον αδύνατος και ανεπίτευκτος, επενοήθη η δημιουργία και άλλου ερείσματος «νομικού», ερείσματος Κανονικού δικαίου. Και προς τούτο τη εντολή, καθ' ημάς, του επισκόπου Ρώμης, υπεβλήθησαν υπό του εν τη συνόδω της Σαρδικής αντιπροσώπου του Οσίου Κορδούης (ως και του υπερθεματίσαντος δυτικού επισκόπου Γαυδεντίου), αι προτάσεις των Γ΄, Δ΄ και Ε΄ Κανόνων της συνόδου της Σαρδικής.

Ασχέτως όμως του ότι αι προτάσεις των Γ΄ και Δ΄ Κανόνων της συνόδου ταύτης απέμειναν, κατά τα αναπτυχθέντα, μόνον «προτάσεις», δια του όλου δογματικού και κανονικού έργου της και η σύνοδος αύτη διεκήρυξεν «εαυτήν» μόνον ως «κυρίαρχον σώμα», ως «υπάτην αρχήν» της Δυτικής Εκκλησίας, ως προαπεδείξαμεν. Τοιουτοτρόπως η προσπάθεια δημιουργίας και ερείσματος Κανονικού δικαίου δια το παπικόν πρωτείον εξουσίας απέβη και πάλιν αλυσιτελής. Εν τούτοις, οι Πάπαι Ζώσιμος και Κελεστίνος επεχείρησαν να κάμωσι ταχέως χρήσιν και του ερείσματος τούτου – ιδία του Ε΄ Κανόνος της συνόδου της Σαρδικής εις την σύνοδον της Καρθαγένης, εμφανίσαντες μάλιστα αυτόν ψευδώς, ως Κανόνα της Α΄ Οικουμενικής συνόδου. Αλλά δια της εν τοις προηγουμένοις μνημονευθείσης επιστολής της συνόδου ταύτης προς τον Πάπαν Κελεστίνον απεκρούσθη άπαξ έτι εντόνως και η νέα αύτη απόπειρα.

Επαναληφθείσα ακολούθως η αυτή απόπειρα με την καθαρώς πνευματικήν και πάλιν μορφήν της υπό του αυτού Πάπα Κελεστίνου εις την Γ΄ Οικουμενικήν σύνοδον, ως και υπό του Πάπα Λέοντος Δ΄ εις την Δ΄, με δικαιολογητικόν έρεισμα μόνον το θείον δίκαιον, ήτοι την δήθεν εξουσίαν του απ. Πέτρου επί της Εκκλησίας και την δήθεν κληρονομίαν της εξουσίας ταύτης υπό των επισκόπων Ρώμης[160], και αποκρουσθείσα υπό των Οικουμενικών τούτων συνόδων φαίνεται επί δύο περίπου αιώνας ου μόνον εγκαταλειπομένη υπό των επισκόπων Ρώμης, αλλά και καταδικαζομένη υπό τινων εξ αυτών, όντως αγίων, ως ο Πάπας Γρηγόριος Α΄. Εν τούτοις το πνεύμα της ηγεμονίας, της κυριαρχίας επί της Εκκλησίας δεν απομακρύνεται, δεν αφανίζεται τελείως εκ της Ρωμαϊκής έδρας, αλλ’ εμφανίζεται απαιτητικώτερον κατά τον Θ΄ και τον ΙΑ΄ αιώνα επί Πατριαρχών Μεγάλου Φωτίου και Μιχαήλ Κηρουλαρίου, δια να επιφέρη την απόσχισιν του Πατριαρχείου της Δύσεως εκ της Αδιαιρέτου Εκκλησίας. Προς τον σκοπόν δε τούτον (καθά λεπτομερώς αναφέρει ο μακαριστός Επίσκοπος Ναζιανζού Παύλος Convalier, εν τω αυτώ συγγράμματί του, σελ. 3 και 5-9, παραθέτων και σχετικήν βιβλιογραφίαν) εξεδόθησαν υπό των Παπών Ιννοκεντίου του Ι΄, Ιωάννου του ΚΒ΄ και Κλήμεντος του ΣΤ΄ τα περίφημα διατάγματα, δι' ων... ανεθεματίζετο και... κατεδικάζετο εις αιώνιον κόλασιν πας όστις θα ετόλμα να πιστεύση η να μεταδώση εις τους άλλους την διδασκαλίαν του αποστόλου Παύλου περί της αυθεντίας του αποστολικού αξιώματος, και ότι ούτος είχεν ασκήσει το αποστολικόν του αξίωμα ελευθέρως και ουχί υπό την μοναρχικήν εξουσίαν του αποστόλου Πέτρου! Δια τον αυτόν δε λόγον ο Πάπας Μαρτίνος ο Ε΄ ανεθεμάτισε τον Ιωάννην Χους εις την σύνοδον της Κωνσταντίας, oι δε Πίος ο Θος, Πίος ο Ι΄ και Βενέδικτος ο ΙΔ΄ επανέλαβον τας ιδίας καταδίκας με τον πλέον επίσημον και κατηγορηματικόν τρόπον.

Η προσπάθεια όμως των Παπών της Ρώμης όπως κυριαρχήσωσιν επί της όλης Εκκλησίας δεν περιορίζεται κατά την τρίτην ταύτην φάσιν της[161] μόνον εις την πνευματικήν μορφήν της. Κατά την περίοδον ταύτην, εξ αιτίας προφανώς και της μεγάλης εν τη Δύσει εξασθενήσεως της κυριαρχίας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ως και των ηγεμόνων της Δύσεως, της αποκτήσεως δ' ως εκ τούτου υπό των Παπών της Ρώμης ομού προς την πνευματικήν και μεγάλην κοσμικήν εξουσίαν, εγεννήθη και ανεπτύχθη εις τας ψυχάς αυτών και η ιδέα της διεκδικήσεως «θείω και πάλιν δικαίω» και της υπάτης κοσμικής εξουσίας. Προς τούτο δε επενοήθη και επλαστογραφήθη κατά τας αρχάς του Θ΄ αιώνος και η ψευδής και ανύπαρκτος δωρεά του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η «Donatio Constantini» λεγομένη, εν η ο Μέγας Κωνσταντίνος βαπτιζόμενος δήθεν υπό του Πάπα Σιλβέστρου[162] και θεραπευόμενος υπ' αυτού εκ λέπρας φέρεται παραχωρών εις αυτόν το ανάκτορον του Λατερανού και πάσας τας επαρχίας της 'Ιταλίας και αναγνωρίζων αυτόν ως «Οικουμενικόν Ποντίφηκα και πατέρα» (Summus pontifex et universalis papa, pater universalis). Ωσαύτως κατά τα τέλη του αυτού αιώνος επενοήθη και η συλλογή των ψευδοϊσιδωρείων, των ψευδώς αποδοθεισών εις τον Ισίδωρον Σεβίλλης, η περιέχουσα και την πλαστήν δωρεάν Κωνσταντίνου, πεντήκοντα αποστολικούς Κανόνας, πεντήκοντα εννέα επιστολάς επισκόπων Ρώμης, Κανόνας των αρχαίων συνόδων και διατάξεις των επισκόπων Ρώμης από Σιλβέστρου Α΄ και μέχρι Γρηγορίου Β΄ (314-741), ης τα εκατό έγγραφα είναι πλαστά[163]. Δια των πλαστών τούτων εγγράφων ο επίσκοπος Ρώμης παρίσταται ου μόνον υπέρτερος Οικουμενικών συνόδων, ανώτατος άρχων, εξουσιαστής και ρυθμιστής της ζωής της όλης Εκκλησίας, νομοθέτης και δικαστής, μοναδικός επίσκοπος της Εκκλησίας, εξ ου και αυτή η ιερωσύνη εκπηγάζει, αλλά και ανώτερος βασιλέων και αυτοκρατόρων, η ορατή κεφαλή της Εκκλησίας, ο μόνος τοποτηρητής και αντιπρόσωπος του Κ. η. Ι. Χριστού επί της γης![164]

Επενοήθησαν δηλ. και τα νέα ταύτα επικουρικά ερείσματα δια την προβολήν του «παπισμού» υπό την νέαν αυτού μορφήν (όπως εφευρέθησαν τα «ψευδοκλημέντεια» δια την πρωταρχικήν, την καθαρώς πνευματικήν τοιαύτην) και εξελίχθη ούτως ο παπισμός εις νέον σύστημα, εις νέον καθεστώς πνευματικόν και κοσμικόν, εις νέαν κοσμοθεωρίαν η θρησκειολογικόν φαινόμενον, με αξιώσεις και διεκδικήσεις παγκοσμίου μοναρχικής και απολυταρχικής κυριαρχίας ου μόνον πνευματικής, αλλά και κοσμικής. Δεν προσέλαβε δε ο παπισμός δια των διεκδικήσεων τούτων μόνον τον χαρακτήρα του προχριστιανικού Ρωμαϊκού Κράτους, της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, δια του εγκαθιδρυθέντος εν αυτώ Ρωμανισμού[165], αλλά μετετράπη εις νέον καθεστώς-σύστημα, πνευματικόν και κοσμικόν, εις παγκόσμιον μοναρχίαν (εν η η πολιτική αρχή καλύπτεται υπό του κύρους και της πληρεξουσιότητος της θείας αρχής), εις πνευματικήν και κοσμικήν μοναρχίαν, διεκδικούσαν την υποκατάστασιν του Κ. η. Ι. Χριστού εν τω κόσμω τούτω δια του Πάπα Ρώμης. Παράλληλον ακριβώς παγκόσμιον κυριαρχίαν διεξεδίκησε προ αυτού κατά τον Ζ΄ αιώνα ως θρησκευτικόν και κοσμικόν καθεστώς και σύστημα ο Μωαμεθανισμός αρνούμενος ούτος και καταπολεμών την «φύσει» και «ουσία» θεότητα του Κ. η. Ι Χριστού.

Β. Η ηθική κατάπτωσις των Παπών της Ρώμης

Δια την ηθικήν κατάπτωσιν των Παπών της Ρώμης, των «...επί της γης αντιπροσώπων του Κυρίου» και «…ορατών κεφαλών της Εκκλησίας», ο άγ. Νεκτάριος, εν σελ. 173-174 του αυτού συγγράμματός του, γράφει τα εξής:

«Κατά την ΙΔ΄ και ΙΕ΄ εκατονταετηρίδα η Ρωμαϊκή «Εκκλησία» εταράσσετο ένεκεν εσωτερικών ερίδων, η δε των Παπών παντοδυναμία ήρξατο καταπίπτουσα. Εις την πτώσιν ταύτην συνετέλεσαν πολλοί και διάφοροι λόγοι· πρώτον η διαφθορά των Παπών, ήτις κατά τους χρόνους εκείνους ήτο μεγίστη· διότι η εξαχρείωσις και αύθις εκορυφώθη, ως και κατά τον Ι΄ αιώνα. ’Ιννοκέντιος ο Η΄ έσχε δέκα εξ νόθα τέκνα, δι' α εκκλήθη πατήρ της πατρίδος (!), ο δε Αλέξανδρος ο ΣΤ΄ κατηγορείτο επί αθεμιτουργίαις[166]. Οι εκσφενδονιζόμενοι αφορισμοί ουδένα πλέον συνεκίνουν, οι δε ηγεμόνες ήρχισαν να αισθάνωνται τα εαυτών δικαιώματα. Εις την πτώσιν των Παπών συνετέλεσε και το παπικόν σχίσμα, το γεννηθέν μετά τον θάνατον του Γρηγορίου του XI (1378), του τελευταίου Πάπα της εν Αβινιώνι της Γαλλίας Βαβυλωνιακής λεγομένης των Παπών αιχμαλωσίας, διαρκεσάσης από του 1305-1376· διότι ο Γρηγόριος κληθείς υπό των Ρωμαίων μετέβη εις Ρώμην τω 1376, ένθα εκ στενοχωρίας απέθανε. Μετά τον θάνατον αυτού οι καρδινάλιοι συνελθόντες εν Ρώμη εξελέξαντο ως Πάπαν υπό την πίεσιν του όχλου Ουρβανόν τον VΙ, αλλά μετά μήνας πέντε, δυσαρεστηθέντες εκ της τραχείας προς αυτούς συμπεριφοράς του Πάπα, συνελθόντες εν Fondi, μικρά πόλει του Βασιλείου της Νεαπόλεως, εξελέξαντο αντιπάπαν Κλήμεντα τον VII... Από του Κλήμεντος άρχεται η νέα των αντιπαπών εν Αβινιώνι εγκατάστασις... Το παπικόν σχίσμα, διαρκέσαν έτη 31 ανεστάτωσεν άπαντα τον Δυτικόν Χριστιανισμόν· εμφύλιοι δε σπαραγμοί, καταστροφαί πόλεων, Μονών, Εκκλησιών επήρχοντο αλλεπάλληλοι και διηνεκείς διαμάχαι ελυμαίνοντο την Δύσιν. Οι αντίπαλοι, ερίζοντες προς αλλήλους, αφωρίζοντο αμοιβαίως. Το θρησκευτικόν συναίσθημα του χριστιανικού κόσμου εκ των ασχημιών των Παπών διεσαλεύετο, και η προς το παπικόν αξίωμα και τον κλήρον ευλάβεια ήρξατο εκλείπουσα. Ο χριστιανικός κόσμος και ο κλήρος άπας, αγανακτήσας εκ της τοιαύτης συμπεριφοράς των αντιπαπών, τη συνδρομή της μεγάλως ισχυούσης Γαλλικής Ακαδημίας συνεκάλεσεν εν Πίζη Σύνοδον κατά το 1409, και καθήρεσε τους αντιπάπας Γρηγόριον τον XII και Βενέδικτον τον XIII ως σχισματικούς, αιρετικούς, παραβάτας του όρκου και σκάνδαλα της Εκκλησίας και εξελέξαντο ομοφώνως τον Πέτρον τον Κρήτα, καρδινάλιον του Μιλάνου, Πάπαν, όστις έλαβε το όνομα Αλέξανδρος ο V. Επειδή όμως οι καθαιρεθέντες δεν παρητήθησαν αμέσως, η Λατινική Εκκλησία είχεν επί τινα χρόνον τρεις Πάπας[167]».

Ωσαύτως, ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος εν τω αυτώ συγγράμματί του, σελ. 102, γράφει δια την ηθικήν κατάπτωσιν των Παπών της Ρώμης τα εξής:

«Δυστυχώς όμως οι Πάπαι της Ρώμης, καν έτι προς καιρόν υπεχώρουν... επανήρχοντο ανενδότως εις την χαραχθείσαν υπό του Νικολάου Α΄ κατεύθυνσιν της μοναρχικής επιβολής επί της όλης Εκκλησίας[168]. Πλείστοι δε μετά τον δηλητηριασθέντα υπό των εχθρών του Ιωάννην Η΄ Παπών της Ρώμης, του Θ΄ και Ι΄ αιώνος, κατήσχυναν δια της κακής αυτών πολιτείας και αισχράς διαγωγής τον σεβάσμιον επισκοπικόν θρόνον της Ρώμης. Επί μακρόν η Τοσκανική φατρία ισχύσασα δια τινων μιαρών γυναίων, εξ ων και εποχή «πορνοκρατίας» απεκλήθη η υπ' όψιν εποχή της Ρωμαϊκής Εκκλησίας, ανεβίβαζε Πάπας αμιλλωμένους τις να υπερβάλη τον έτερον κατά την μυσαρότητα και την κακουργίαν. Πλείονες του ενός διημφισβήτουν πολλάκις τον θρόνον μαχόμενοι κατ' αλλήλων, αναθεματιζόμενοι, ανταφοριζόμενοι, εκδικούμενοι και τους νεκρούς έτι εκθάπτοντες και δικάζοντες αυτούς! Η Ρωμαϊκή Εκκλησία, ήτις κατά τους χρόνους του Νικολάου Α΄ δια των ψευδοϊσιδωρείων διατάξεων είχε περιβληθή τεραστίαν κοσμικήν δύναμιν, διήνυεν αξιοθρήνητον εποχήν εσχάτης ηθικής καταπτώσεως[169]».

Πιστεύομεν συνεπώς, ότι ουδείς θα αμφισβητήση το ορθόν και βάσιμον των ημετέρων συλλογισμών, ότι δηλ. ο Παπισμός διεξεδίκησε την υπάτην εν τω κόσμω εξουσίαν, πνευματικήν και κοσμικήν, ότι εποίησε σημεία μεγάλα έμπροσθεν των ανθρώπων μέχρι και της αφέσεως μελλουσών αμαρτιών (!) δια των ιστορικών συγχωροχαρτίων... και τέλος ότι εθανάτωσε δια των φρικτών βασανιστηρίων της Ιεράς Εξετάσεως, ως και των βδελυκτών κακουργημάτων των σταυροφόρων, εκατομμύρια χριστιανών, οίτινες δεν ήθελον να προσκυνήσωσιν αυτόν[170]. Είναι αφάνταστοι αι πιέσεις και τιμωρίαι, τας οποίας επέβαλεν ο Παπισμός εναντίον των αντιφρονούντων, όπου ηδυνήθη να ασκήση άμεσον εξουσίαν η έμμεσον τοιαύτην δια των ηγεμόνων της Δύσεως. Δεν είναι υπερβολή να είπωμεν ότι ο Παπισμός δια των βασανιστηρίων της Ι. εξετάσεως και των βανδαλισμών των σταυροφόρων εθανάτωσε καθ' όλον τον μεσαίωνα εκατομμύρια χριστιανών[171]. Είναι ωσαύτως αναντίρρητος αλήθεια ότι ο Παπισμός έβλαψε το έργον του Χριστιανισμού περισσότερον από τον Μωαμεθανισμόν. Ουχί μόνον διότι άνευ της αρνητικής η και της θετικής συμβολής του ο Μωαμεθανισμός δεν θα εξηπλούτο, ίσως δε και θα ηφανίζετο, αλλά και διότι ο Παπισμός αποκοπείς εκ της Εκκλησίας, ως σχίσας τον άρραφον χιτώνα του Χριστού και καταπολεμήσας σατανικώς και επί αιώνας όλους την Εκκλησίαν, παρημπόδισε τα μέγιστα την γενικωτέραν εξάπλωσιν του Χριστιανισμού. Οφείλομεν βεβαίως να ομολογήσωμεν ότι η βασική αιτία της αληθούς καταρρεύσεως της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και της θείας παραχωρήσεως όπως, κατόπιν επανειλημμένων διαδοχικών και σκληρών τιμωριών, υποδουλωθή αύτη τελικώς εις τον Μωαμεθανισμόν, είναι αι μεγάλαι αμαρτίαι των προγόνων ημών και των άλλων Χριστιανικών λαών της Ανατολής και ιδία η παραποίησις του Χριστιανισμού εν έργοις δια του περιορισμού αυτού μόνον εις τους τύπους της λατρείας. Ωσαύτως ο Παπισμός ως σύστημα υπέχει, κατά τα προεκτεθέντα, βαρυτάτας εκτός των άλλων ευθύνας και δια την επί μακρόν χρόνον ανακοπήν της εξαπλώσεως του Χριστιανισμού και εις τα λοιπά έθνη. Εις τας ευθύνας ταύτας προσθέτομεν: α) Την εξ αιτίας των κακουργημάτων του και της ηθικής καταπτώσεως των Παπών της Ρώμης εμφάνισιν της Διαμαρτυρήσεως, η οποία εκατοντάδας ήδη εκατομμυρίων ψυχών απεμάκρυνεν εκ της αληθούς πίστεως και εκ των κόλπων της μιας, αγίας, καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας. Και β) Το αναμφισβήτητον γεγονός ότι και ο Παπισμός τα μέγιστα συνετέλεσε δια την μη εφαρμογήν του Χριστιανισμού ως τελείου κοινωνικού συστήματος.