Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Βιβλία, Διωγμοί, Ιστορία και Ιεραποστολή

Γ. Ιστορικοί του 4^ου αιώνα και Πατέρες της Εκκλησίας

2. Πατερικές μαρτυρίες πολύ κοντινές στους διωγμούς

Στην ομιλία του «Εις τους λόγους, και εις τον εξισωτήν Ιουλιανόν», παράγρ. 5 (εδώ), ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει: «ου γνωσόμεθα τους αγίους μάρτυρας, τους τε άλλους πάντας, … και ων η παρούσα πανήγυρις; Υπέρ τίνος τραύματα, και δεσμά, και στρεβλώσεις, και πυρός απειλήν, και ξιφών ακμήν, και θηρών αγριότητα, και σκότος, και λιμόν, και βάραθρα, και χρημάτων αρπαγάς, και μελών αποβολάς, και θανάτους το τελευταίον, και πάντα προθύμως υπέστησαν, ώσπερ εν αλλοτρίοις αγωνιζόμενοι σώμασιν; ίνα τι γένωνται, και τίνα κληρονομήσωσιν, ή πάσι δήλα, καν ημείς μη λέγωμεν;».

Η ομιλία αυτή εκφωνείται γύρω στο 360 – 370 μ.Χ., δηλαδή περίπου 50 με 60 χρόνια μετά τη λήξη του διωγμού του Γαλέριου και λιγότερα ακόμη από το διωγμό του Λικίνιου. Η χρονική αυτή απόσταση είναι μικρή και οι εθνικοί ακόμη πολλοί, ώστε να μη μπορεί ο άγιος Γρηγόριος να παραθέτει μυθεύματα για ποικιλία φρικτών βασανιστηρίων και ηρωικούς μάρτυρες. Εκτός αυτού όμως, ο ίδιος ο άγιος Γρηγόριος αναμφίβολα δεν μπορεί να θεωρηθεί αμαθής (τον απαλλάσσει από αυτήν την κατηγορία η μεγάλη του μόρφωση), ούτε αφελής (τον απαλλάσσει το υψηλό επίπεδο των γραπτών και των λόγων του), ούτε ανειλικρινής και ανέντιμος (από αυτό τον απαλλάσσει η εν γένει βιωτή του)· συνεπώς οι αναφορές του μάλλον θα πρέπει να κριθούν αξιοπρόσεκτες.

Την ίδια εποχή, ο Μέγας Βασίλειος, στην ομιλία του «Εις τους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας» (εδώ), οι οποίοι θανατώθηκαν το 320, επί Λικίνιου, αναφέρεται σε «ποικίλα είδη βασάνων»· «το πυρ έτοιμον, το ξίφος ηκόνητο, ο σταυρός επεπήγει· ο βόθρος, ο τροχός, αι μάστιγες…»:

«Επειδή δε περιηγγέλη το άθεον εκείνο και ασεβές κήρυγμα, μη ομολογείν τον Χριστόν, ή κινδύνους εκδέχεσθαι· ηπειλείτο δε παν είδος κολάσεως, και πολύς ο θυμός και θηριώδης παρά των κριτών της αδικίας κατά των ευσεβούντων κεκίνητο· επιβουλαί δε και δόλοι κατ’ αυτών συνεράπτοντο, και ποικίλα είδη βασάνων επετηδεύετο, και οι αικιζόμενοι απαραίτητοι, το πυρ έτοιμον, το ξίφος ηκόνητο, ο σταυρός επεπήγει· ο βόθρος, ο τροχός, αι μάστιγες…».

Για την αξιοπιστία των αναφορών του Μ. Βασιλείου ισχύουν όσα προείπαμε για τον άγιο Γρηγόριο.

Πολλές αναφορές γίνονται και από άλλους Πατέρες της Εκκλησίας, είτε σύγχρονους είτε καθώς τα χρόνια περνάνε (βλ. π.χ. του ιερού Χρυσοστόμου «Ο θρίαμβος της Εκκλησίας», εδώ), όμως νομίζουμε πως τα παραπάνω είναι αρκετά. Εξάλλου, παραθέσαμε αρκετά και από την ίδια την εποχή των διωγμών

***

Όπως βλέπουμε, οι πληροφορίες που έχουμε για τους διωγμούς δεν προέρχονται κατά κύριο λόγο από ανώνυμα μεταγενέστερα συναξάρια, αλλά από πρώιμα και επώνυμα ιστοριογραφικά έργα και άλλες ιστορικές πηγές της εποχής. Για να αντιληφθούμε τι σημαίνει αυτό, επισημαίνω πως, αν είχαμε ιστορικούς, έστω και μεταγενέστερους, που να είχαν γράψει ότι «δεν έγιναν οι διωγμοί», πολλοί μελετητές των νεότερων χρόνων θα τους θεωρούσαν σπουδαίες πηγές, ακόμη κι αν ήταν εγνωσμένοι εχθροί του χριστιανισμού.