Έπειτα από το οριστικό σχίσμα Ορθοδόξων - Λατίνων (1054) υπήρχε πάντοτε ο πόθος για την επανένωσι των δύο πλευρών. Πράγματι, κατά καιρούς αντηλλάγησαν πολλές επιστολές και πραγματοποιήθηκαν αρκετοί Θεολογικοί Διάλογοι (1098, 1113, 1136, 1154, 1169, 1175, 1206, 1214, 1232, 1234, 1250, 1253, 1254, 1272, 1333, 1339, 1366, 1422, 1438). Κατά την περίοδο εκείνη, δηλαδή κατά τους πρώτους αιώνας της β΄ χιλιετίας, συναντώνται διαρκώς και οι Λατινόφρονες ή Ενωτικοί, οι οποίοι, κατά τον ζηλωτή θεολόγο π. Θεοδώρητο, αγωνίζονταν «πάση θυσία»¹⁹⁸ να επιτύχουν την ένωσι με τους Λατίνους.

Κατά την διάρκεια των Θεολογικών Διαλόγων ορισμένοι Ορθόδοξοι ήταν σε γενικές γραμμές μετριοπαθείς, άλλοι έκαναν διάφορες υποχωρήσεις προς τους Λατίνους, ενώ άλλοι υποστήριζαν ακόμη και τις λατινικές απόψεις. Στον Διάλογο μεταξύ του παπικού Ανσέλμου και του Νικομηδείας Νικήτα το 1136, ο τελευταίος «περί των αζύμων εξεφράσθη μετά τινος μετριότητος ειπών, ότι το επ' αυτώ δεν σκανδαλίζεται αν η ευχαριστία τελήται δι' ενζύμου ή αζύμου άρτου»¹⁹⁹. Ο ίδιος Νικήτας θεωρούσε «ορθότερη τη “δι Υιού” διδασκαλία»²⁰⁰ στο θεολογικό πρόβλημα του filioque.

Σύγχρονος του ανωτέρω Νικήτα ήταν και ο Μαρωνείας Νικήτας, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Ο Νικήτας κατά τους Θεολογικούς Διαλόγους του με τους Λατίνους «εδείχθη συμβιβαστικός²⁰¹, υποστηρίξας την πολιτικήν του αυτοκράτορος (Μανουήλ Α΄ του Κομνηνού) και άκρως μετριοπαθής»²⁰². Συγκεκριμένα πρότεινε τον εξής συμβιβασμό: «Η μεν Εκκλησία να αναγνωρίση ως ορθήν την λατινικήν κακοδοξίαν, οι δε Λατίνοι να αφαιρέσουν την προσθήκην του Filioque εκ του Συμβόλου της πίστεως»²⁰³. Στα συγγράμματα του Νικήτα στηρίχθηκαν αργότερα οι Λατινόφρονες Ιωάννης Βέκκος²⁰⁴ και Κωνσταντίνος Μελιτηνιώτης. Κατά τον Θεσσαλονίκης Νείλο Καβάσιλα, ο Νικήτας ήταν «τη δόξη τη περί του Πνεύματος Λατίνοις μεν και σφόδρα οικείος, ημίν δε πολέμιος»²⁰⁵.

Κατά τον επόμενο αιώνα (1232) σε Θεολογικό Διάλογο με τους Λατίνους ο περίφημος θεολόγος Νικηφόρος Βλεμμύδης «ακολουθών τον Νικήτα Μαρωνείας επρότεινε μίαν νέαν συμβιβαστικήν φράσιν δια την εκπόρευσιν του αγ. Πνεύματος “εκ τού Πατρός δι' Υιού”»²⁰⁶. Παρά την συμβιβαστική του τακτική, ο Βλεμμύδης θεωρείται ακραιφνώς Ορθόδοξος από πολλούς Πατέρας της Εκκλησίας²⁰⁷.

Κατά το 1253 ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Βατάτζης απέστειλε στην Ρώμη τους μητροπολίτας Κυζίκου Γεώργιο και Σάρδεων Ανδρόνικο για να συζητήσουν με τον πάπα περί της ενώσεως Ορθοδόξων - Λατίνων. Η βυζαντινή αντιπροσωπεία αναγνώρισε δυστυχώς «το παπικό πρωτείο,  το μνημόσυνον του πάπα και το έκκλητον»²⁰⁸. Τις πολύ σοβαρές αυτές υποχωρήσεις αποδοκίμασε τελικά ο νέος αυτοκράτωρ Θεόδωρος Β΄ ο Λάσκαρις.

Κατά την ίδια εποχή ο ιερός Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως ο νέος και η Σύνοδός του επέτρεψαν κατ' οικονομία στους Κυπρίους επισκόπους να αποδεχθούν τις δι' αισχροκέρδειαν»²⁰⁹ απαιτήσεις των Λατίνων, που είχαν καταλάβει την νήσο. Συγκεκριμένα «να διορίζωνται οι διάδοχοι αυτών (των Κυπρίων επισκόπων) υπό του λατίνου αρχιεπισκόπου, έχοντος και το δικαίωμα να επιδικάζη (έκκλητον) και πάσαν εφεσιβαλλομένην αυτώ υπό ενός των διαδίκων επισκοπικήν απόφασιν»²¹⁰.

Παρά την ύπαρξι των Ενωτικών, τους πολλούς Θεολογικούς Διαλόγους και τις διάφορες συμβιβαστικές ενέργειες και απόψεις ορισμένων Ορθοδόξων καμμία διακοπή εκκλησιαστικής κοινωνίας δεν συνέβη ούτε έως τα μέσα του ιγ΄ αιώνος από τους αγίους Πατέρας.

 

Σημειώσεις:

---

198. Μοναχισμός και αίρεσις, σελ. 98.

199. Φ. Βαφείδου, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος β΄, § 146, 2, σελ. 204.

200. Β. Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος β΄, σελ. 578.

201. Νικήτα Μαρωνείας, Περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος, Προοίμιον, P.G.139, 172CD.

202. Θ.Η.Ε., τόμος 9, στήλη 471.

203. P.G.141, Εισαγωγή, σελ. θ΄.

204. Γ. Παχυμέρη, Μιχαήλ Παλαιολόγος, βιβλίον στ΄, κεφ. Κγ΄, P.G.143, 938A.

205. Ανδρ. Δημητρακοπούλου, Ορθόδοξος Ελλάς, σελ. 37.

206. Ιω. Αναστασίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος β΄, σελ. 17.

207. Α. Δ. Κυριακού, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος β΄, § 172α, σελ. 114.

208. Β. Φειδά, ένθ ανωτ. σελ. 588.

209. Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Επιστολή σταλείσα εν τη νήσω Κύπρω..., κεφ. ιζ΄, P.G.140, 613B.

210. Κ. Ν. Σάθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τόμος β΄, σελ. πε΄.