Συμπεράσματα

Μέσα από την ανάλυση των πέντε κεφαλαίων της παρούσας εργασίας, θεωρούμε δύο βασικά μέρη στην θεολογική προσέγγιση του θέματός μας στον π. Σωφρόνιο. Το πρώτο είναι η κατανόηση από την πλευρά του γέροντα της θεολογικής γνωσιολογίας, ενώ το δεύτερο είναι οι απόψεις του για την ακαδημαϊκή θεολογία, τις αναφυόμενες δυσκολίες και τους στόχους της. Η παρουσίαση του υλικού μας ακολούθησε τη συλλογιστική του γέροντα Σωφρόνιου, καθώς το ουσιαστικότερο γνώρισμα της σκέψης του είναι ότι η ακαδημαϊκή θεολογία και ο κύριος ρόλος της προσδιορίζονται στο φως της αυθεντικής εμπειρικής θεολογίας και όχι απλώς κάτω από τους όρους της σύγχρονης «νοουμένης» επιστήμης της πανεπιστημιακής θεολογίας. Σε αντίθετη περίπτωση υφίσταται ο κίνδυνος να απολέσουμε το σωτηριώδη χαρακτήρα της αυθεντικής θεολογίας και να διατρέξουμε τον κίνδυνο να μετατρέψουμε την ακαδημαϊκή θεολογία σε ένα φιλοσοφικό σύστημα. Για τον π. Σωφρόνιο η θεολογία είναι έκφραση «ζωής». Ο γέροντας είναι πρωτότυπος, διότι επαναπροσφέρει την εν Χριστώ αποκαλυφθείσα αλήθεια των Πατέρων, την όντως θεολογία, στην οποία μετέχει εν Πνεύματι Αγίω εμπειρικά.

Στα γραπτά του π. Σωφρόνιου διακρίνουμε τρεις μορφές θεολογικής γνώσης στους ανθρώπους, οι οποίες αντιστοιχούν σε τρεις κατηγορίες ανθρώπων. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν όσοι διατηρούν την αληθινή πίστη και εφαρμόζουν τις εντολές του Θεού στη ζωή τους, χωρίς ωστόσο μια βαθύτερη διανοητική κατανόηση των όσων εφαρμόζουν. Ενεργώντας όμως με φόβο Θεού και διάγοντας εν πλήρη μετανοία τελικά οδηγείται στην υπαρξιακή βίωση του Ακτίστου Φωτός. Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται στους "επαγγελματίες" θεολόγους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τη θεολογία ως μία ακαδημαϊκή παίδευση αποκλειστικά. Είναι απόμακροι της αληθινής πίστης στη θεότητα του Χριστού, ούτε επιμελούνται την άσκηση των εντολών του Θεού στη ζωή τους. Στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται όσοι συνδυάζουν με τον καλύτερο τρόπο την πρώτη με τη δεύτερη περίπτωση. Ο τρίτος αυτός τύπος ανθρώπου αποτελεί τον κατεξοχήν πρότυπο του ακαδημαϊκού θεολόγου. Βέβαια ο θεολόγος ανάλογα με τις πνευματικές του προϋποθέσεις ενδέχεται να μεταπίπτει από τη μία κατηγορία στην άλλη. Ειδικότερα:

1) Για τον π. Σωφρονίου η θεολογική γνωσιολογία πάνω από όλα πρέπει να είναι προσωπική, κοινωνία εν ζωή, κοινωνία στο Είναι, μία υπαρξιακή βίωση. Η προοπτική αυτή, καθώς υπερβαίνει τα στενά όρια της λογικής, έρχεται σε αντίθεση με την φιλοσοφική και επιστημολογική γνώση, η οποία έχει την τάση να αντικειμενοποιεί αυτό που μελετά. Η μεθοδολογία αυτή δημιουργεί ανυπέρβλητα εμπόδια όταν εφαρμόζεται στις προσεγγίσεις των περί του Θεού δεδομένων. Επίσης το είδος εκείνο της γνώσης το οποίο προκύπτει από την προσωπική, εμπειρική 'χαρισματική θεολογία' ως απάντηση στο ερώτημα για τη 'βεβαιότητά' της σε σχέση με τη γνώση, που τελικά κατέχουμε οι άνθρωποι.

2) Απαραίτητες προϋποθέσεις της χαρισματικής θεολογίας είναι η ακεραιότητα της πίστης και η ασκητική ζωή. Η διατήρηση του αλώβητου χαρακτήρα της πίστης προϋποθέτει αρχικά την πίστη στη θεανθρωπότητα του Χριστού και κατόπιν στους Αγίους Πατέρες. Για να καταστεί ενεργή η χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι απαραίτητο οι άνθρωποι να είναι μέλη της Μίας, Αγίας, Αποστολικής Εκκλησίας, δηλαδή της Ορθοδόξου. Η πίστη στον Χριστό και την αγία Τριάδα δεν είναι θεωρητικό μέγεθος αλλά εμπειρική βίωση. Προκειμένου ο άνθρωπος να διατηρηθεί εντός των πλαισίων αυτής της πίστης είναι αναγκαίο να "διάγει" σύμφωνα με την ασκητική ζωή της Εκκλησίας. Η ενάσκηση των αρετών, σύμφωνα με τον π. Σωφρόνιο, οδηγούν στη θεογνωσία.

3) Το βαθύτερο περιεχόμενο της Πίστης εκφράζεται με τα δόγματα, τα οποία πρέπει να τα εγκολπωθεί ο πιστός προκειμένου να οδηγηθεί στη Χριστομορφοποίηση. Σε αυτό το στάδιο της πνευματικής κατάστασης ο πιστός προσεγγίζει αυτό που καλούμε 'δογματική συνείδηση'. Διακρίνει ή τουλάχιστον βρίσκεται σε προοπτική να διακρίνει τις ενέργειες του Θεού από τις δαιμονικές και να αποτυπώνει τις επισκέψεις της χάριτος δια μέσου της χαρισματικής θεολογίας. Η μετάβαση σε αυτό το επίπεδο σημαίνει ότι ο φορέας της θείας χάριτος "παράγει" πρωτογενή θεολογία, την κατεξοχήν θεολογία της Εκκλησίας, δηλαδή τη χαρισματική θεολογία

4) Καταδείξαμε την αναγκαιότητα της ζωντανής πίστης και της ασκητικής ζωής για τους ακαδημαϊκούς θεολόγους προκειμένου να αποφύγουν να ταυτισθούν αποκλειστικά με τον "επαγγελματισμό". Ενώπιον της ακαδημαϊκής θεολογίας ορθώνονται ορισμένα εμπόδια: Η υπερβολική χρήση της λογικής, η λαθεμένη εφαρμογή του φανταστικού της διανοίας, η τάση για τη δημιουργία θεολογικών και φιλοσοφικών συστημάτων και η φύση της υπερηφάνειας να αποπροσανατολίζει το νου, καθώς οδηγεί στην υπερβολικό θαυμασμό ατομικών ιδεών και 'διεισδύσεων'.

5) Ο ρόλος της ακαδημαϊκής θεολογίας είναι πολύμορφος. Συμβάλλει στην έκθεση της πίστης της Εκκλησίας, στην οριοθέτηση της φιλοσοφίας, στη σωστή χρήση της διάνοιας και στην κατάδειξη της αναγκαιότητας να ακολουθεί κανείς τη διδασκαλία, την εμπειρία των Αγίων Πατέρων και την ιερή παράδοση της Εκκλησίας. Παρόμοια νοείται και το ύψιστο αγαθό, που πρέπει να επιδιωχθεί από τον ακαδημαϊκό θεολόγο. Να συνδυάζει την αγιοπνευματική με τη διανοητική ζωή. Στην υψηλότερη έκφρασή της η πραγματικότητα αυτή εκφράζεται με τη θεοπτία και την ενόραση του Ακτίστου φωτός.