Η αποκαθήλωση των παλαιών συμβόλων και η ανάρτηση των νέων

τού Θ. Ι. Ρηγινιώτη

Η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, που επιβάλλει την αποκαθήλωση του σταυρού από τις αίθουσες των ιταλικών σχολείων, είναι απλώς ένα ακόμη βήμα προς τη βέβαιη επιβολή του νικητή πολιτισμού αυτής της ιστορικής περιόδου έναντι στους ηττημένους παραδοσιακούς πολιτισμούς, πράγμα που σημαίνει την προϊούσα επιβολή των δικών του συμβόλων και αξιών και την κατάργηση των συμβόλων και των αξιών των ηττημένων.

Ο νέος αυτός ιστορικός νικητής είναι ο δυτικός καπιταλιστικός («φιλελεύθερος») πολιτισμός, επιβεβλημένος πλέον παγκόσμια. Ο πολιτισμός αυτός «φορτώνει» την ευθύνη για τα δικά του σφάλματα στους προηγούμενους, αδύναμους πλέον ακόμη και να απολογηθούν, πολιτισμούς, και ιδιαίτερα στο μόνιμο «σάκο του μποξ», τη θρησκεία. Έτσι, ενώ η καταστροφή του περιβάλλοντος, η απομόνωση του ανθρώπου στις μεγαλουπόλεις με τα τρομερά ψυχολογικά και κοινωνικά της επακόλουθα, η εκμετάλλευση όλου του ανθρώπινου πληθυσμού από τις πολυεθνικές κτλ είναι συνέπειες της επικράτησης του σύγχρονου πολιτισμού, κανείς δεν του αποδίδει ευθύνες, αλλά ευθύνες αναζητούνται μόνο στους παλαιούς πολιτισμούς, για τα δικά τους λάθη, και οι άνθρωποι που επιμένουν να ανήκουν στους πολιτισμούς αυτούς μετατρέπονται σε εξιλαστήρια θύματα.

Ας πούμε μια δυο σκέψεις.

Θρησκευτικότητα που προβάλλεται

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και όλα τα θεσμικά της όργανα (τα κατηγορώ ευθέως γι’ αυτό) δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου, είτε είναι πολίτης της Ευρώπης είτε όχι. Αν ενδιαφέρονταν, θα φρόντιζαν να προστατεύουν τον άνθρωπο από τα γιγάντια πολιτικά και κυρίως οικονομικά συμφέροντα που τον εξευτελίζουν και τον τσακίζουν, είτε πρόκειται για τον «πρώτο» είτε για τον «τρίτο κόσμο». Απλώς, σήμερα επικρατούν άλλα σύμβολα, άλλες εορτές (παγκόσμιες και ευρωπαϊκές «ημέρες» αφιερωμένες σε κάτι ή σε κάποιους), άλλοι «ήρωες» κτλ, και αποκαθηλώνονται τα προηγούμενα – με πρώτα τα θρησκευτικά. Εννοείται ότι οι μειονότητες, απόλυτα σεβαστές από κάθε σοβαρό (ορθόδοξο ή μη) χριστιανό, δεν είναι παρά η πρόφαση – και οι ίδιες οι μειονότητες καταπιέζονται ενίοτε, όπως π.χ. με την περίφημη «μάχη της μαντήλας» στη Γαλλία (περίπτωση, κατά την οποία εμείς οι ορθόδοξοι [τουλάχιστον σε αυτό τον ιστοχώρο] υποστηρίζουμε τους μουσουλμάνους).

Αλλά και ούτε τα θρησκευτικά σύμβολα ενοχλούν όλα ή αποκαθηλώνονται όλα. Σύμβολα, δοξασίες και μυστικιστικές πρακτικές των θρησκευτικών συστημάτων της Άπω Ανατολής (ινδουισμού, βουδισμού, ταοϊσμού κ.τ.λ.) εισάγονται στη δύση, καλλιεργούνται και προβάλλονται ή προτείνονται στους ευρωπαϊκούς λαούς με κάθε μέσο. Κανείς δεν ενοχλείται από το διαλογισμό, το φενγκ σούι, το τάι τσι, τις «ανάδρομες υπνώσεις», τις «αστρικές προβολές» κ.τ.λ. Αντίθετα, αντιμετωπίζονται άκρως θετικά, η διαφήμισή τους επιτρέπεται και η ενασχόληση με αυτά «ανεβάζει τις κοινωνικές μετοχές σου». Φυσικά, τεχνηέντως έχουν αποχαρακτηριστεί από θρησκευτικά σύμβολα κι έτσι η κατακλυσμική παρουσία τους στις ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν προσκρούει στην κυρίαρχη αθεϊστική κουλτούρα των πεπαιδευμένων.

Να υποθέσω ότι είμαστε θύματα μιας παγκόσμιας συνωμοσίας, άμεσα σχετικής με το πολύμορφο κίνημα της Νέας Εποχής, που με πρόφαση όλα τα υπόλοιπα στοχεύει στην εξάλειψη του χριστιανισμού και στην απώλεια της αθάνατης ψυχής των ανθρώπων; Προτιμώ να μην προβώ σε υποθέσεις, αλλά μόνο να επισημάνω καταστάσεις.

Ας θυμηθούμε επίσης ότι κανένας εθνικός ή ευρωπαϊκός φορέας δεν δικαίωσε τους ορθόδοξους χριστιανούς που πληγώθηκαν από την ανιστόρητη πολύκροτη πλέον ταινία του Κ. Γαβρά στο Μουσείο της Ακρόπολης, ούτε και συγκινείται από τις διαμαρτυρίες των χριστιανών, όταν κάποιο «έργο τέχνης» καταφέρεται κατά του Ιησού Χριστού και άλλων ιερών προσώπων της χριστιανικής πίστης. Όλοι αυτοί (δηλ. εμείς) χαρακτηρίζονται αυτόματα «φανατικοί», «φονταμενταλιστές», «οπισθοδρομικοί» κ.τ.τ., τίτλοι που αναπαράγονται από τους πιστούς υπηρέτες της κυρίαρχης κουλτούρας (τα ΜΜΕ), λασπολογούνται ασύστολα από ανθρώπους που αδυνατούν να τους κατανοήσουν και οι διαμαρτυρίες τους πετιούνται στον κάλαθο των αχρήστων. Σε άκρα αντίθεση, όταν πριν ελάχιστα χρόνια ένας αγιογράφος, σε χωριό του Κιλκίς, ζωγράφισε στον τοίχο ναού το Λένιν να κόβει τα γένια του αγίου Λουκά του Ιατρού (για να συμβολίσει έτσι τις αλλεπάλληλες διώξεις του αγίου από το σοβιετικό καθεστώς), καθώς και μορφές λογοτεχνών και άλλων φορέων του πολιτισμούς μας (π.χ. Παπαδιαμάντη και Μακρυγιάννη), ο αγιογράφος αυτός λοιδωρήθηκε σε τέτοιο βαθμό, που εξαναγκάστηκαν οι υπεύθυνοι της ενορίας να αποφασίσουν να… ασβεστώσουν τις αγιογραφίες! Στην περίπτωσή του δηλαδή η «ελευθερία του καλλιτέχνη» καταστρατηγήθηκε από τους ίδιους ακριβώς που σε άλλες περιπτώσεις την υπερασπίζονται με φανατισμό.

Χαρακτηριστικό (ας μην το παραλείψουμε) ότι οι καινοτομίες του συγκεκριμένου καλλιτέχνη δεν ήταν αντίθετες με τη ρωμέικη αγιογραφική παράδοση, όπου και οι διώκτες των αγίων ζωγραφίζονται αλλά και προσωπογραφίες άλλων σημαντικών προσώπων έχουν θέση στους ναούς, χωρίς φωτοστέφανο αγίου (όπως δηλαδή συνέβαινε και στις συγκεκριμένες παραστάσεις του).

Παραδοσιακοί πολιτισμοί και κυρίαρχος πολιτισμός

Οι παραδοσιακοί πολιτισμοί, που η εκάστοτε θρησκεία κατέχει σ’ αυτούς κεντρική θέση, αυθαίρετα υπονομεύονται ως κατώτεροι από το σύγχρονο δυτικό καπιταλισμό. Έτσι, ενώ δήθεν γίνονται σεβαστοί, στην πραγματικότητα υποβιβάζονται στο επίπεδο της «ανάμνησης» και «αναπαράστασης» ως νεκροί! «Πρέπει να γίνει έτσι, γιατί οι παραδοσιακοί πολιτισμοί δεν ευνοούν την κούρσα του κερδοσκοπικού ανταγωνισμού, ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο και όχι για «δείκτες ανάπτυξης», και επιπλέον περιέχουν και το στοιχείο της επανάστασης, άκρως επικίνδυνο για τους κατόχους της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας στην εποχή μας!

Κορυφώνεται έτσι πλέον η άνοδος της ανθρωπότητας στη φαντασιακή «μεγαλειώδη κλίμακα του εξελικτισμού, που τοποθετούσε τους άγριους στο κατώτερο σκαλί, τους βάρβαρους στο μεσαίο, και στο πιο ψηλό τους πολιτισμένους Ευρωπαίους. Η κλίμακα αυτή, που γράφει «μόνον άνοδος», γι’ αυτό και ανταποκρίνεται στο αισιόδοξο, βασικά, δόγμα της παγκόσμιας προόδου, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι λαοί, όλων των βαθμίδων, θα φτάσουν κάποτε τα ύψη του ευρωπαϊκού πολιτισμού (όσοι επιζήσουν, φυσικά, σύμφωνα με το συγγενικό δόγμα της κοινωνικής «φυσικής επιλογής») – αυτή λοιπόν η ανοδική κλίμακα του πολιτισμού ταυτίζει, ουσιαστικά, ... την ανθρωπότητα με τη λεγόμενη Δύση: όλοι οι άλλοι λαοί δεν είναι τίποτε άλλο παρά υπανάπτυκτοι Ευρωπαίοι» (Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, προλεγόμενα στην Άγρια Σκέψη του Claude Levi Strauss, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1977, σελ. 23). Βλ. σχετικά Erla Zwingle, «Τα αγαθά, οι άνθρωποι, οι ιδέες κυκλοφορούν. Οι πολιτισμοί αλλάζουν», περιοδικό National Geographic ΕΛΛΑΔΑ, τομ. 3, νο 2, Αύγουστος 1999, σελ. 50-71.

Η μετάβαση μιας κοινωνίας από την «παραδοσιακή» στη «σύγχρονη» εποχή είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, κατά την οποία μια τοπική κοινωνία (σε επίπεδο κοινότητας, πόλης ή χώρας ολόκληρης) μεταμορφώνεται σταδιακά αποβάλλοντας τον τοπικό πολιτισμό και υιοθετώντας το λεγόμενο «δυτικό πολιτισμό», που εκπροσωπείται σήμερα από τον τρόπο ζωής του λευκού (κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά –σε τομείς όπως λ.χ. ο αθλητισμός) ανθρώπου των αστικών κέντρων των Η.Π.Α. και της δυτικής Ευρώπης, όπως τουλάχιστον μεταφέρεται και επιβάλλεται μέσω των μηχανισμών προώθησης υλικών και πνευματικών αγαθών (π.χ. μουσική) σε παγκόσμια κλίμακα.

Βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης εποχής για κάθε κοινωνία είναι η εδραίωση του κυρίαρχου ρόλου της τεχνολογίας σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα (τεχνολογίας συνήθως εισαγόμενης ή παραγόμενης από τοπικούς αντιπροσώπους πολυεθνικών εταιριών), η αντικατάσταση της παραγωγής ή δημιουργίας των απαραίτητων για τη ζωή προϊόντων και υπηρεσιών με την αγορά έξωθεν, ο προσανατολισμός σε ορθολογική οικονομική ανάπτυξη με κύριο στόχο το κέρδος (αντί άλλων αξιών, π.χ. της ποιότητας), με παράλληλη άμβλυνση κριτηρίων όπως ο σεβασμός προς τον άνθρωπο, το εκτρεφόμενο ζώο, τη γη κ.τ.λ., η μαζικότητα στην παραγωγή και τις κοινωνικές εκδηλώσεις (μαζική ενημέρωση, μαζική μεταφορά, μαζική ψυχαγωγία, «μαζική έξοδος» του Σαββατοκύριακου κ.τ.λ.), ο καταναλωτισμός και βέβαια, σε διαλεκτική σχέση με τα παραπάνω, ο εξατομισμός του ανθρώπου, με τη ρήξη της παραδοσιακής έννοιας της ομάδας και τον αναπροσανατολισμό του ενδιαφέροντος του ανθρώπου, ατόμου πλέον, μορίου ενός «κοινού», μιας «μάζας», στον εαυτό του και τις φυσικές προεκτάσεις του (πυρηνική οικογένεια και υποκατάστατα). Τα στοιχεία αυτά εκτοπίζουν άλλα του τοπικού πολιτισμού, ιδίως τα αντίθετα ή περιττά προς το νέο προσανατολισμό της κοινωνίας, μεταξύ των οποίων η προσωπική σχέση του ανθρώπου με τα στοιχεία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, η δυνατότητα άμεσης χρήσης των πρωτογενών στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος για την ικανοποίηση των ιδίων αναγκών και η βιωματική συμμετοχή στο χώρο της παραδοσιακής θρησκευτικότητας (στο επίπεδο της λαϊκής ή της επίσημης θρησκείας), που μεταφράζεται σε κατάργηση της ιερότητας ως χαρακτηριστικού της φύσης, μη νοουμένης πλέον ως κτίσεως. Φυσικά αναπτύσσεται ρεύμα δημιουργίας πολιτιστικών συλλόγων και σχολών εκμάθησης τοπικών χορών και μουσικών οργάνων (για τη «διάσωση της παράδοσης», που ο καθένας την αντιλαμβάνεται διαφορετικά) και τέλος η επιστήμη της λαογραφίας περιμαζεύει τα συντρίμμια του πάλαι ακμαίου τοπικού πολιτισμού και τα τοποθετεί στον οικείο χώρο κάποιου λαογραφικού μουσείου αφήνοντας απ’ έξω κάποια γραφικά κατάλοιπα, προσφερόμενα για τουριστική και γενικότερα οικονομική αξιοποίηση.

Ας δώσω δυο κουβέντες ενός Βρετανού ορθόδοξου στοχαστή, για την επιβολή του σύγχρονου «ορθολογισμού» στην παραδοσιακή ματιά: «Με τη φράση «αποϊεροποίηση της φύσεως» αναφέρομαι ουσιαστικά σ’ εκείνη τη διαδικασία που εξόρισε από τη σκέψη μας την πνευματική σημασία και γνώση του κτιστού κόσμου και μας οδήγησε στο σημείο να αντικρίζουμε τα πράγματα και τα πλάσματα σαν να μη διαθέτουν καμιά ιδιότητα ιερότητας ή αγιότητας. Είναι μια διαδικασία που μας συνήθισε να θεωρούμε τον κτιστό κόσμο ως μια σύνθεση τυφλών δυνάμεων, χωρίς κανένα ουσιαστικό νόημα, προσωπικότητα και χάρη, που μπορούμε έτσι να εξερευνήσουμε, να εκμεταλλευτούμε, να χειριστούμε και να καταναλώσουμε προς χάριν των δικών μας επιστημονικών και οικονομικών συμφερόντων» (Philip Sherrard, Ο βιασμός του ανθρώπου και της φύσεως, μτφρ. Ιωσήφ Ροηλίδη, εκδ. «Δόμος», Αθήνα 1994, ISBN 960-7217-99-3, σελ. 117-118).

Δες, ας πούμε, πώς αντιμετωπίζεται ο κόσμος, η φύση, ο άνθρωπος, σε έργα που αντανακλούν τη δική μας παράδοση (παραδοσιακή κουλτούρα, για να το πω «δόκιμα»), όπως τα: Ηλία Βενέζη, Αιολική Γη, πρώτο μέρος, κεφ. τέταρτο, Παντ. Πρεβελάκη, Ο Ήλιος του Θανάτου, κεφ. 6, Ιω. Κονδυλάκη, Ο Πατούχας, κεφ. Α΄ (τα περί «χιμαιρικού κόσμου»).

Ενώ όμως όλα αυτά τίθενται στο μουσείο (ο νέος άνθρωπος απλά αδυνατεί να επικοινωνήσει μαζί τους, διότι έχει «τις χάρες της τεχνολογίας», που τον μαγεύουν και τον οδηγούν σε συγκεκριμένα μόνον πολιτισμικά μονοπάτια, ενώ η σχολική εκπαίδευση επίσης είναι παροπλισμένη και εξευτελισμένη στον τομέα αυτό), προάγεται ως «μοντέρνο» το πολιτισμικό μήνυμα άλλων, εξωτικών πολιτισμών! Ο δυτικός άνθρωπος π.χ. ριγεί από συγκίνηση μπροστά στην επιστολή του Ινδιάνου αρχηγού Σηατλ στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Φρανκλίνο Πηρς το 1854 ή στο μήνυμα των Ιροκέζων στο δυτικό κόσμο (βλ. Ιροκέζικης Ομοσπονδίας των Έξι Εθνών, Άκου Χλωμοπρόσωπε (μήνυμα των Ιροκέζων στον Δυτικό Κόσμο), μτφρ. Βασ. Παπακριβόπουλου, εκδ. «Ελεύθερος Τύπος», Αθήνα 1991) και αγνοεί ότι και ο ίδιος διαθέτει έναν παραδοσιακό πολιτισμό με τις ίδιες ακριβώς αξίες που είχε και ο πολιτισμός των Ινδιάνων! Αγνοεί π.χ. ότι περίπου την ίδια εποχή με το Σηατλ, ο φτωχός ορθόδοξος άγιος της υπαίθρου Παππουλάκος υπερασπιζόταν με αυτοθυσία το ίδιο ακριβώς αξιακό σύστημα (και κάτι παραπάνω: την ένωση με το Θεό).

Είναι κι εδώ σύμπτωση που προβάλλεται ένας παγανιστικός πολιτισμός και αφήνονται στη λήθη οι χριστιανικοί πολιτισμοί των ευρωπαϊκών λαών (και μάλιστα οι αρχαίοι, πιο αγνοί και εντελώς ορθόδοξοι χριστιανικοί πολιτισμοί τους;)

Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι το θρυλικό πλοίο της σπουδαίας οικολογικής οργάνωσης Greenpeace (που ειλικρινά θαυμάζω την αυτοθυσία των μελών της) φέρει το όνομα «Rainbow Warrior» (Πολεμιστής του Ουράνιου Τόξου), εμπνευσμένο από μια προφητεία των αυτοχθόνων της Νότιας Αμερικής για μια ομάδα πολεμιστών που θα κατεβεί από το ουράνιο τόξο να υπερασπιστεί τον κόσμο στους καιρούς της έσχατης διαφθοράς. Θα δούμε άραγε ποτέ, εμείς εδώ στην Ελλάδα, κάποια οικολογική πρωτοβουλία να τιτλοφορείται «Γέροντας Παΐσιος», δηλαδή να αναφέρεται σ’ έναν άνθρωπο που (ζώντας στα αγιορείτικα δάση και έχοντας ενωθεί με τον Τριαδικό Θεό –πράγμα που φαίνεται αποκρουστικό στο σύγχρονο πολιτισμικό μοντέλο και γίνεται αποδεκτό μόνον αν κατανοηθεί με όρους ανατολικού διαλογισμού) αληθινά είχε γίνει «ένα με τα πλάσματα»;

Όλα αυτά δεν είναι καθόλου άσχετα με την αποκαθήλωση του σταυρού από τις σχολικές αίθουσες. Αντίθετα είναι βήματα στον ίδιο δρόμο.

Η δική μας ελευθερία και αλήθεια

Οι δυτικοί αδελφοί μας έχουν ένα βαθύ ψυχολογικό απωθημένο εναντίον του χριστιανισμού: το μεσαίωνα και τον προτεσταντικό ηθικισμό! Μη γνωρίζοντας ουσιαστικά τίποτα για την Ορθοδοξία, κατέχονται από έντονη αντιδραστικότητα εναντίον του διαστρεβλωμένου δυτικού χριστιανισμού, όπως τον έχουν στη συλλογική μνήμη και τη φαντασία τους. Επειδή όμως κατά βάθος είναι πάντα χριστιανοί (άσχετα αν κάποια μέλη του Ευρωκοινοβουλίου επιδόθηκαν σε (ας το πω) «σταυροφορία» για να μην αναφερθούν οι χριστιανικές ρίζες της Ευρώπης στο ευρωπαϊκό σύνταγμα), υιοθέτησαν μια συγκεκριμένη εκδοχή ουμανιστικής ηθικής: ένα αντίγραφο της χριστιανικής ηθικής, που όμως περιορίζεται στενά το ενδιαφέρον του στον άνθρωπο και απορρίπτει έντονα οποιαδήποτε αναφορά στο Θεό!

Εμείς εδώ στην Ελλάδα όμως έχουμε ένα βαθύ ψυχολογικό απωθημένο εναντίον εκείνων που μας απαγορεύουν να ασκούμε «τα της θρησκείας μας» (ας ονομάσουμε συμβατικά «θρησκεία» την πνευματική παράδοση της Ορθοδοξίας). Το απωθημένο αυτό είναι η Τουρκοκρατία. Την Τουρκοκρατία, κατά περιόδους, απαγορευόταν να χτυπάμε καμπάνες και διώκονταν ο σταυρός και τα άλλα δικά μας θρησκευτικά σύμβολα. Την Τουρκοκρατία επίσης πολλοί ομόθρησκοι αδελφοί μας (από διάφορες εθνότητες, πρώην πολίτες της Ρωμανίας και στη συνέχεια υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) βασανίστηκαν και θανατώθηκαν με άκρως φρικτούς τρόπους υπερασπιζόμενοι την ελευθερία τους να είναι ή να γίνουν ορθόδοξοι χριστιανοί! Όλοι αυτοί για μας είναι άγιοι, δηλαδή εντάσσονται στους μεγάλους ήρωες του δικού μας πολιτισμού (τον οποίο αγνοεί ή αποστρέφεται ο σημερινός κυρίαρχος πολιτισμός, ο «θρησκευτικά αποχρωματισμένος»).

Έτσι, κάθε σημερινή έξωθεν επιβολή παρόμοιων απαγορεύσεων μοιραία και αυτόματα ανακαλεί στη μνήμη μας τα βασανιστήρια και τις καταπιέσεις που υπέστη ο λαός μας για να υπερασπιστεί το δικαίωμά του να χτυπάει καμπάνες και να φέρει τα θρησκευτικά του σύμβολα από τους αλλόθρησκους και μισαλλόδοξους κατακτητές! Επιπλέον, ανακαλείται στη μνήμη μας το παράδειγμα των νεομαρτύρων, κάθε ηλικίας και φύλου, που προτίμησαν βασανιστήρια και θάνατο από το να πάψουν (έστω και με τα χείλη) να βεβαιώνουν ότι είναι ορθόδοξοι χριστιανοί! Τέλος, επειδή ως ορθόδοξοι και ρωμιοί (παιδιά του «Βυζαντίου»), είμαστε και παγκόσμιοι άνθρωποι, ανακαλείται στη μνήμη μας ως δικό μας το παράδειγμα σύγχρονων ορθόδοξων ομολογητών και μαρτύρων του πρώην ανατολικού μπλοκ», όπως ο άγιος Λουκάς ο Ιατρός, καθηγητής του πανεπιστημίου της Τασκένδης και κορυφαίος χειρούργος, που προτίμησε φυλάκιση και εξορία αρνούμενος να κατεβάσει την εικόνα της Θεοτόκου από το χειρουργείο και να διδάσκει με πολιτικά (επέμενε να φοράει ράσα, γιατί ήταν και ιερωμένος). Έχουμε κι ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα, τον άγιο Ευγένιο Ροντιόνωφ, που προτίμησε βασανιστήρια πολλών εβδομάδων και θάνατο (τον έσφαξαν βασανιστικά) από το να βγάλει το σταυρό που φορούσε στο λαιμό του!... [http://www.impantokratoros.gr/8DA314FF.el.aspx].

Όλα αυτά για μας είναι κομμάτια του πνευματικού μας θησαυρού, αυτού που μας κρατά ελεύθερους, όσο τον γνωρίζουμε, τον αναγνωρίζουμε και τον αξιοποιούμε... Δε μας κρατά ελεύθερους ο δείκτης της οικονομικής ανάπτυξης, ούτε η καταναλωτική αφθονία ή η αγοραστική μας δύναμη – αυτά μας κάνουν υποχείρια των πολυεθνικών, που φοβούμαστε ότι είναι υποχείριά τους και οι κυβερνήσεις των κρατών μας!... Χρειαζόμαστε λοιπόν το σταυρό πολύ περισσότερο από το κινητό τηλέφωνό μας ή την πιστωτική κάρτα μας, είτε μας δίνει bonus είτε όχι. Άλλωστε πάνω στο σταυρό εικονίζεται το σώμα Εκείνου (για μας είναι Θεός και θεωρούμε «τελειοποίηση» του ανθρώπου την ένωση με Αυτόν, ένωση αγάπης προς όλα τα όντα) που, ενώ ήταν βασιλιάς (του σύμπαντος), θυσιάστηκε με τη θέλησή Του για την ελευθερία όλων μας και όλων σας.