• Σύντομο σχόλιο-προσθήκη
• Προλεγόμενα
• 1. Υπήρξε στο Βυζάντιο στοιχείο ‘’ρωμαϊκό’’ άνευ ελληνισμού
• 2. ‘’Γραικία’’, ‘’Γραικοί’’ ως ‘’ημικά’’ ονόματα των Βυζαντινών
• 3. Η ‘’Αποκάλυψη’’ του (ψευδο) Μεθοδίου και οι Ρωμαίοι που ήταν… Έλληνες
• 4. Η μαρτυρία του Λιουτπράνδου και τα γραικικά ήθη, γλώσσα, ενδυμασία
• 5. Η ενσωμάτωση στον Βυζαντινό πολιτισμό δηλώνεται με τον όρο ‘’γραικώσας’’
• Επίλογος και η ομολογία κατάρρευσης της θεωρίας περί ‘’ρωμαϊκής εθνότητας’’

Σύντομο σχόλιο-προσθήκη για το νέο άρθρο του Αντώνη Καλδέλλη (2017)

Η συζήτηση για την ταυτότητα των Βυζαντινών, εδώ και 40 χρόνια βρίσκεται περίπου στο εξής σημείο: αν οι Βυζαντινοί είναι «Ρωμαίοι» επειδή αποδέχονται για τον εαυτό τους  (ή για τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά) το όνομα «Ρωμαίος», τότε, όταν αποδέχονται για τον εαυτό τους (ή για τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά) το όνομα «Έλλην» ή «Γραικός» τι είναι;

Και ο βυζαντινολόγος Αντώνης Καλδέλλης, σαν να μην πέρασε μια μέρα, δημοσιεύει στα 2017 ένα κείμενο 40 σελίδων μόνο για να επαναλάβει ότι:

Οι Βυζαντινοί είναι «Ρωμαίοι» επειδή αποδέχονται το όνομα «Ρωμαίος»…  

Το οποίο μετά από τόσες συζητήσεις, μας θυμίζει το περίφημο σκετς των ΑΜΑΝ, «γιατί έχει αθηναϊκές πινακίδες»…

Και ο Καλδέλλης, εξακολουθεί να γράφει:

«Therefore, Byzantines were not Greeks because they spoke Greek (that is a modern nationalist interpretation), rather, their language (Greek) was renamed Roman because they were Romans»!

Εμείς στο παρόν άρθρο παραθέτουμε ενδεικτικά αναφορές που δείχνουν ότι οι Βυζαντινοί, ενώ είχαν μία γλώσσα, χρησιμοποιούσαν γι’ αυτήν τρία εθνωνύμια ως ταυτόσημα: ρωμαϊκή / γραικική / ελληνική.

Αλλά ο Καλδέλλης ισχυρίζεται ότι η ονομασία της βυζαντινής γλώσσας ως γραικική/ελληνική αποτελεί ερμηνεία μοντέρνων… εθνικιστών! Δηλαδή, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Θεοφάνης, ο Μέγας Φώτιος, ο Λέοντας ο Σοφός, ο Μεσαρίτης, ο Σχολάριος ήταν μοντέρνοι εθνικιστές;!

Και τελικά, αν σύμφωνα με τον Καλδέλλη, όποιος μετονομάζει τα «ελληνικά» σε «ρωμαϊκά» μας εγγυάται ύπαρξη «ρωμαϊκής συλλογικής ταυτότητας», αυτό σημαίνει ότι, όποιος μετονομάζει τα «ρωμαϊκά» σε «ελληνικά» ή «γραικικά» μας εγγυάται ύπαρξη «ελληνικής/γραικικής συλλογικής ταυτότητας»;!

Προλεγόμενα

Στο σημερινό άρθρο θα ασχοληθούμε με ένα κείμενο που ανάρτησε πρόσφατα στο blog του ο χρήστης που ονομάσαμε σμερδιάκωφ με βάση τα 5 πρώτα γράμματα του ψευδωνύμου που χρησιμοποιεί ο ίδιος και την… κατάληξη -ωφ λόγω των φιλοσλαβικών -και μάλλον φιλοβουλγαρικών- του τάσεων (στο πρώτο άρθρο μας είδαμε μέσα από τα δικά του κείμενα μια αντιπάθεια που διατηρεί για τον ελληνισμό, ενώ σε τρία έως τώρα άρθρα απαντήσαμε σε διάφορα ιστορικά μαγειρέματα του: ΕΔΩ, ΕΔΩ και ΕΔΩ)

Ο τίτλος του πρόσφατου κειμένου του είναι: «Η Ρωμαία στολή ως εθνοτικός δείκτης».

Ας εξηγήσουμε όμως πρώτα, τι ρόλο παίζουν τέτοια κείμενα.

Η εθνομηδενιστική ιδεοληψία έχει μετατρέψει το ζήτημα του βυζαντινού ελληνισμού σε ένα κρυφτούλι γύρω από το «πώς ονομάζεται κάτι». Για παράδειγμα, ο Βυζαντινός από την αρχή έως το τέλος της αυτοκρατορίας, ξέρουμε (και το ξέρει και ο… ίδιος) ότι μιλάει ελληνικά. Όμως, επειδή χρησιμοποιεί για τον εαυτό του κυρίως το όνομα «Ρωμαίος», συχνά ονομάζει και τη γλώσσα του «ρωμαϊκή».

Οπότε, στις περιπτώσεις αυτές λένε οι εθνομηδενιστές:

«Βλέπετε; Εσείς ως εξωτερικοί παρατηρητές ονομάζετε τη γλώσσα τους ‘’ελληνική’’ διότι θέλετε να μετατρέψετε με το ζόρι τους Βυζαντινούς σε συνεχιστές του ελληνισμού, και δεν σέβεστε το γεγονός ότι οι ίδιοι τη γλώσσα τους την έλεγαν ‘’ρωμαϊκή’’ ακριβώς διότι δεν ήθελαν να συσχετίζεται η ‘’ρωμαϊκή’’ τους πραγματικότητα με τον ελληνισμό».

Σε αυτό το παιχνίδι χρησιμοποιούν και δύο συγκεκριμένους όρους:

α) Ητική αντίληψη = η αντίληψη των παρατηρητών, ‘των άλλων’, των ξένων για έναν πολιτισμό.

β) Ημική αντίληψη = η εκ των έσω, η ‘δική μας’ αντίληψη για τον πολιτισμό μας.

Αυτοί οι δύο όροι τους χρησιμεύουν στο εξής: επειδή από την πλευρά ‘των άλλων’ έχουν χαμένο εξαρχής το παιχνίδι κατά του ελληνισμού, μια που οι γύρω λαοί ονομάζουν συχνότατα τους Βυζαντινούς ως Γραικούς, έχουν βρει ως δικαιολογία ότι αυτό «δεν στοιχειοθετεί βυζαντινό ελληνισμό», διότι είναι… ‘ητική’ αντίληψη, ενώ εμάς πρέπει να μας ενδιαφέρει μόνο τι «δηλώνουν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί», δηλαδή η ‘ημική’ τους αντίληψη!

Είχαμε μιλήσει ξανά για το τέχνασμα του «είσαι ό,τι δηλώσεις» (μεταβείτε ΕΔΩ και διαβάστε από την εικόνα με το παράθεμα του Δημήτρη Τσουγκαράκη και κάτω). Όπως είχαμε επισημάνει, όλα αυτά θα ήταν τίμια, αν οι πονηροί εθνομηδενιστές αποδέχονταν το «είσαι ό,τι δηλώσεις» άνευ όρων. Δεν μπορεί όμως να δέχονται ως ‘ημική’ αντίληψη μόνο εκείνη που κάποιος βυζαντινός δηλώνει «Ρωμαίος», αλλά για όποιον δηλώνει «Έλληνας» ή «Γραικός» να λένε ότι «το έπαθε» από το πολύ διάβασμα των αρχαίων κειμένων, ή ότι χρησιμοποιεί για τον εαυτό του «εξωνύμια» σαν να μην ξέρει να πει την καταγωγή του στα ελληνικά, ή ότι «αυτά είναι απόψεις μιας μορφωμένης ανώτερης τάξης», λες και αυτοί, ως  Βυζαντινοί πάνω απ’ όλα, δεν μπορούν να διατυπώσουν έγκυρη ‘ημική’ αντίληψη για την ταυτότητα των Βυζαντινών! Δείτε για παράδειγμα παρακάτω, ότι βασίζουν μια ολόκληρη θεωρία για «ρωμαϊκή ταυτότητα άνευ ελληνισμού» σε δύο μέλη της «μορφωμένης ανώτερης τάξης», τον Σκυλίτζη και τον Νικήτα Χωνιάτη! Δηλαδή μιλάμε για επιχειρήματα χωρίς στοιχειώδη συνέπεια και σοβαρότητα…

Και φυσικά, τη θεωρία «είσαι ό,τι δηλώσεις» ακόμα και ο λαός τη χλευάζει με τις παροιμίες του, αλλά ακόμα και ο ίδιος ο σμερδιάκωφ την απεχθάνεται, και σε πλήθος διαδικτυακά του σχόλια οργίζεται με τους Σκοπιανούς που δηλώνουν ότι δεν έχουν σχέση με τους… Βούλγαρους!

Για να σοβαρευτούμε όμως, η Ιστορία είναι επιστήμη και οφείλει να μελετά σε βάθος κάθε τεκμήριο. Γι’ αυτό, όπως και στην ίδια τη ζωή άλλωστε, προκειμένου να βγουν έγκυρα συμπεράσματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα πάντα: όχι μόνο αυτό που δηλώνει κάποιος, αλλά και γιατί το δηλώνει, σε ποια συμφραζόμενα το δηλώνει και τι δηλώνουν οι άλλοι για εκείνον. Όπως είχε επισημάνει εδώ και 40 χρόνια ο διεθνούς κύρους βυζαντινολόγος Σπύρος Βρυώνης, η χρήση του «Ρωμαίος» από τους Βυζαντινούς είναι ένα σημαντικό δεδομένο, αλλά πέρα από το όνομα, είναι εξίσου απαραίτητο να μελετηθεί και η πραγματικότητα που υπάρχει κάτω από αυτό:

[Speros Vryonis, «Recent Scholarship on Continuity and Discontinuity of Culture: Classical Greeks, Byzantines, Modern Greeks», στο: Byzantina kai Metabyzantina vol. 1, ‘’The ‘Past’ in medieval and modern Greek culture’’, Malibu 1978, σελ. 248]

1. Υπήρξε στο Βυζάντιο στοιχείο ‘’ρωμαϊκό’’ άνευ ελληνισμού;

Αναλύοντας το παιχνίδι τους κατά του βυζαντινού ελληνισμού, βλέπουμε ότι επιχειρούν να το στήσουν επάνω στις εξής έννοιες τις οποίες θεωρούν αποκλειστικά «ρωμαϊκές»:

α) Έθεσι = συνήθειες, β) Στολαίς / Εσθήτι = ενδυμασία, γ) Γλώττη =γλώσσα.

Τα δύο χωρία του Σκυλίτζη και του Χωνιάτη που βλέπουμε παρακάτω, περιλαμβάνονται σ’ αυτό το κρυφτούλι με το όνομα «Ρωμαίος», με το επιχείρημα ότι οι Βυζαντινοί ονόμαζαν λ.χ. τη γλώσσα τους «ρωμαϊκή» επειδή αποτελούσαν κάποιο κατά φαντασία «ρωμαϊκό έθνος» που ήταν κενό από ελληνικά πολιτισμικά στοιχεία:

[(α) [Σκυλίτζης Ιωάννης, 11^ος αι.] «Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum» (ed. Thurn Ioannes), CFHB5, Berolini-Novi Eboraci, De Gruyter 1973, σελ. 151

   (β) [Χωνιάτης Νικήτας, 12 ^ος αι.] «Nicetae Choniatae historia» (ed. Dieten Jan Louis van), CFHB 11.1, Walter de Gruyter, Berlin 1975, σελ. 606]

Βεβαίως, όλα αυτά αποτελούν ωμή εξαπάτηση. Εξετάζοντας αρχικά τη γλώσσα, σε όλη τη χρονική έκταση του Βυζαντίου αυτή ονομάζεται και ελληνική:

- Ο Γρηγόριος Νύσσης τον 4^ο αι. μ.Χ. αναφέρεται στην «Ελληνίδα» γλώσσα (PG 46,1052B),

- Ο Μέγας Φώτιος τον 9^ο αι. μιλά για «την ελληνικήν γλώσσαν» (Αμφιλόχια, ΚΑ΄: βλ. Οικονόμος, 1858, σελ. 34),

- Ο Γεννάδιος Σχολάριος τον 15^ο αι. αναφέρεται στην «ημετέραν φωνήν», «την των Ελλήνων» (Petit κ.ά., Άπαντα, τόμ. 6, σελ. 180).

Η προπαγάνδα αποσιωπά παρόμοιες μαρτυρίες αλλά και τεκμήρια όπως τα παρακάτω, όπου οι βυζαντινοί αποδέχονται σαφέστατα για την «ρωμαϊκή γλώττη»:

α) Την απόδοση «ελληνογλώσσοις» αλλά και

β) την απόδοση «Γραικών γλώσσα» (βλ. κάποια σχόλια για το εδάφιο του Θεοφάνη, ΕΔΩ).

Στο πρώτο από τα δύο τεκμήρια μάλιστα, παρατηρούμε ότι σε εποχή, που στα πλαίσια εκκλησιαστικού διαλόγου με τους δυτικούς, το Γραικός (από την πλευρά των δυτικών) είχε και την έννοια του «αιρετικός», οι βυζαντινοί δεν το αποποιούνται αλλά το μετατρέπουν σε θετικό, δημιουργώντας με το «Γραικούς» το λογοπαίγνιο «γραμματικούς» και συνδέοντας το όνομα όχι μόνο με την ελληνική γλώσσα αλλά και με την υπερηφάνεια για την προσφορά της ελληνικής τους παιδείας:

[(α) [Νικόλαος Μεσαρίτης, 12 ^ος-13 ^ος αι.] Heisenberg August (ed.) «Neuen quellen...», τόμ. ΙΙ (Die Unionsverhandlungen ... 1206 Patriarchenwahl ... Nikaia 1208), Munchen 1923, σελ. 21

  (β) [Θεοφάνης Ομολογητής, 8^ος αι.], Theophanes Confessor (ed. Classen), vol. 1 (Bonn, 1839), σελ. 705]

Είναι λοιπόν σαφές ότι αν δεν ήθελαν οι Βυζαντινοί να συσχετίζεται η «ρωμαϊκή τους πραγματικότητα» με τον ελληνισμό δεν θα αποδέχονταν για τη γλώσσα τους ούτε το όνομα «γραικική», ούτε το όνομα «ελληνική».

Να επισημάνουμε μάλιστα και ένα αυτογκόλ της Gill Page (η οποία παθαίνει κάποια… δυσανεξία με τη σύνδεση Βυζαντίου και ελληνισμού):

[Gill Page, «Οι Έλληνες πριν τους Οθωμανούς»”, εκδ. Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 106-107]

Όπως βλέπουμε, η Gill Page προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το προαναφερθέν χωρίο του Χωνιάτη για να δημιουργήσει μια φαντασιακή εκδοχή της «ρωμαϊκής ταυτότητας» χωρίς άλλο περιεχόμενο. Γράφει όμως ότι η φράση «ρωμαίος στη γλώσσα», παραπέμπει σε εθνοτική παράμετρο που προσδιορίζει ‘ημικά’ τον Ρωμαίο. Αλλά ο βυζαντινός έχει τρία ονόματα για την ίδια γλώσσα με αποτέλεσμα, τα εθνωνύμια ελληνικός, γραικικός, ρωμαϊκός να ταυτίζονται πλήρως στα πλαίσια της γλώσσας, που αποτελεί μία από τις βασικές εθνοτικές παραμέτρους της Βυζαντινής ταυτότητας!

Η εξίσωση αυτή βεβαίως, μας παραπέμπει και στις πηγές από τον 15^ο μέχρι και τον 20^ο αιώνα όπου τα ονόματα Ρωμαίος/Γραικός/Έλληνας χρησιμοποιούνται πλέον ως ταυτόσημα (είχαμε δώσει ένα παράδειγμα ΕΔΩ).

2. Γραικία, Γραικοί ως ‘ημικά’ ονόματα των Βυζαντινών

Είχαμε αναφέρει και σε προηγούμενο άρθρο μας κάποια στοιχεία για την προέλευση του ονόματος «Γραικός». Το όνομα αυτό, είτε ως ενδωνύμιο, είτε ως εξωνύμιο, διατηρούσε πάντα τη χροιά του ελληνισμού.

Θα δείξουμε σε επόμενο άρθρο κάποιες πονηριές του σμερδιάκωφ στην προσπάθεια του να αποσυνδέσει τον ελληνισμό από το Γραικός.

Κάτι τέτοιο βεβαίως είναι μάταιος κόπος, διότι όπως θα δούμε, από τις αρχαίες γενεαλογίες προκύπτει ότι Έλληνες, Γραικοί και Μακεδόνες έχουν κοινό Γενάρχη τον Δευκαλίωνα αφού ο Έλληνας ήταν γιος του και οι Γραικός και Μακεδόνας εγγόνια του από τις δύο κόρες του. Κατά συνέπεια πιστοποιείται η κοινή καταγωγή και φυλετική συγγένεια Ελλήνων, Γραικών και Μακεδόνων.

Λόγω λοιπόν και της γεωγραφικής τους εγγύτητας, έφτασε κάποια στιγμή το «Έλλην» και το «Γραικός» να επικαλύπτονται και να αναφέρονται και τα δύο στους Έλληνες. Ο Αριστοτέλης λέει άλλωστε το περίφημο «τότε μεν Γραικοί νυν δ’ Έλληνες» (‘’Μετεωρολογικά’’ Α,352b) και με αυτή την έννοια, της ταύτισης με τους Έλληνες, έμαθαν το όνομα Γραικός και οι Ρωμαίοι.

Το γεγονός αυτό φυσικά γεννά μεγάλη πίκρα στον σμερδιάκωφ και προσπαθεί να το αποκρύψει, λέγοντας ότι για τους Λατίνους Ρωμαίους το Γραικός σήμαινε… «ελληνόφωνος»!

Αυτό φυσικά συνέβη μόνο στα όνειρά του, διότι το ρωμαϊκό Γραικός σήμαινε κανονικότατα τον Έλληνα. Είναι μάλιστα τόσο επιπόλαιος που σε άλλο του κείμενο ξέχασε αυτά που έλεγε για το «ελληνόφωνος» και κατάφερε να ομολογήσει ότι οι Ρωμαίοι, λέγοντας Γραικός εννοούσαν… Έλληνας:

Πράγματι απίστευτο αυτογκόλ η ομολογία ότι το Γραικός ως εξωνύμιο και ως ‘ητική’ αντίληψη από την πλευρά των Λατίνων σήμαινε… Έλληνας!

Αυτό βεβαίως το έπαθε επειδή από φανατισμό, δεν μπόρεσε να κρατηθεί και να μην παραθέσει το υβρεολόγιο περί «Γραικύλων» από τους νικητές αρχαίους Ρωμαίους, κατά των τότε ηττημένων Ελλήνων!

Τυχόν απόψεις βέβαια ότι το Γραικός έχει αποκλειστικά αρνητικό περιεχόμενο επειδή οι Ρωμαίοι έβριζαν ως «Γραικύλους» τους Έλληνες ή επειδή τους απέδιδαν πολλά αρνητικά στοιχεία, αποτελούν ψευδαισθήσεις. Η πασίγνωστη μαρτυρία του Λατίνου Οράτιου είναι αρκετή, ως ομολογία αναγνώρισης της ανώτερης αξίας των Ελλήνων:

[Ηλιόπουλος Κωνσταντίνος, «Φιλελληνικά και Ανθελληνικά ρεύματα εν τη αρχαία Ρώμη και ρωμαϊκός ανθρωπισμός», ΕΕΦΣΠΑ 24.1 (1973-1974), σελ. 442]

Ακόμα περισσότερο διαλύει τις ψευδαισθήσεις για δήθεν αρνητική χρήση του Γραικός, η μαρτυρία του αυτοκράτορα Ιουλιανού που ονομάζει Γραικό τον… διασημότερο Έλληνα που εμφανίστηκε στην παγκόσμια ιστορία, τον Μέγα Αλέξανδρο:

[Ιουλιανός, «Συμπόσιον ή Κρόνια», Άπαντα 3, Κάκτος, Αθήνα 1994, σελ. 136-137]

Όπως βλέπουμε, ο Μ. Αλέξανδρος ως γνήσιος Έλληνας αλλά και μέγιστος των ηρώων, ονομάζεται ανεπιφύλακτα «Γραικός»…

Για παν ενδεχόμενο, καλό είναι να θυμίσουμε ότι οι Μακεδόνες θεωρούνταν Έλληνες όπως βλέπουμε στις μαρτυρίες που παραθέτει ο Πολύβιος:

α) «Ηπειρώταις, Αχαιοίς, Ακαρνάσι, Βοιωτοίς, Θετταλοίς σχεδόν πάσι τοις Έλλησι» (9,38.5) και β) «Αχαιούς και Μακεδόνας ομοφύλους» (9,37.7).

Κατά συνέπεια, Έλληνες και Μακεδόνες είναι ομόφυλοι. Αυτό άλλωστε, μέχρι και οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς το γνώριζαν:

[1) Ευσέβιος Καισαρείας, PG 20,917C, 2) Κύριλλος Αλεξανδρείας, PG 70,264D, 3) Αναστάσιος Σιναΐτης, PG 89,1213]

Είναι λοιπόν δεδομένο (και θα το δούμε και παρακάτω στις βυζαντινές πηγές) ότι το όνομα Γραικός δεν είχε κανένα απολύτως πρόβλημα από μόνο του. Αυτό που συνέβαινε ανάλογα με τα συμφραζόμενα ήταν αυτό που συμβαίνει και σήμερα ή συνέβη στο παρελθόν με πλήθος εθνικά ονόματα. Οι ευρωπαίοι Σύμμαχοι, οι Εβραίοι αλλά και εμείς οι Έλληνες ακούγαμε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το όνομα «Γερμανός» ως συνώνυμο του «κακού». Επί αιώνες έως και σήμερα ακόμα, το εθνικό όνομα «Εβραίος» έχει κατασυκοφαντηθεί με πλήθος αρνητικά σημαινόμενα.

Έτσι λοιπόν και το Γραικός σε κάποια συμφραζόμενα είχε αρνητική χροιά και σε άλλα όχι. Για παράδειγμα, στο στρατιωτικό πεδίο (για κάποια χρονική περίοδο τουλάχιστον) μπορούσε να έχει και την έννοια του ανίκανου ή δειλού στρατιώτη (Προκόπιος [6^ος αι.], Ανέκδοτα 24,7). Αργότερα πάλι, συχνά είχε την έννοια του αιρετικού από την πλευρά των παπικών.

Όμως αυτά δεν ήταν σημασίες αποκλειστικές. Ήδη παραθέσαμε το Γραικός για τον Μ. Αλέξανδρο, έχουμε πηγές με Βυζαντινούς να αυτοαποκαλούνται «Γραικοί», είδαμε και πώς οι βυζαντινοί απέναντι στο Γραικός των δυτικών έφτιαξαν ολόκληρο λογοπαίγνιο με το «γραμματικός» (διδάσκαλος) και το συνέδεσαν με τα φώτα της γνώσης του ελληνισμού. Και οι μεταγενέστερες βυζαντινές πηγές άλλωστε, δεν έχουν καμία σχέση στις ερμηνείες τους με οποιαδήποτε έννοια δειλίας για το Γραικός, το αντίθετο μάλιστα· συνδέουν το όνομα με τους Έλληνες και την πολεμική τους ανδρεία:

Βλέπουμε λοιπόν και θετικά σημαινόμενα του Γραικός και τη σύνδεση του με την αρχαία ελληνική παράδοση.

Μάλιστα, ως προς τη χρήση του Γραικός ως εθνωνύμιο στο Βυζάντιο, δεν υπάρχει καλύτερη περιγραφή από της… Gill Page:

[Gill Page, «Οι Έλληνες πριν τους Οθωμανούς», εκδ. Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 84 ]

Επισημαίνουμε καταρχάς την σαφή αναφορά ότι το «Γραικός» των Λατίνων σήμαινε τον «Έλληνα» και όχι απλά τον… «ελληνόφωνο»!

Εδώ επίσης, η Gill Page ομολογεί συνείδηση γραικικής ταυτότητας για τους Βυζαντινούς μέχρι τον 9^ο αιώνα με ταυτόχρονη απόρριψη του «Ρωμαίος» ως εθνοτικού!

Μάλιστα, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι το «Γραικός» ήταν αντιδάνειο από τα λατινικά, αυτό ουδόλως μας απασχολεί διότι ο Στουδίτης ήταν Βυζαντινός και άρα εκφράζει ‘ημική’ αντίληψη! Επιλέγει λοιπόν να διατυπώσει αυτή την ‘ημική’ αντίληψη με ένα αντιδάνειο ή ένα εξωνύμιο που συνδέει τους Βυζαντινούς με μια γραικική ταυτότητα που με τη σειρά της παραπέμπει στους αρχαίους Έλληνες (όπως συμβαίνει και στη μαρτυρία του Πρίσκου του 5^ου αιώνα: «έφη Γραικός μεν είναι το γένος» [σελ. 190, έκδ. Βόννης])

Ως προς τη λέξη «αχρησία» που χρησιμοποιεί η Gill Page τα πράγματα είναι ακόμα πιο απλά και κάπως δυσάρεστα για τους εθνομηδενιστές: Τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του Βυζαντίου παγιώνονται μετά τον 7^ο αιώνα, πόσο μάλλον στον 9^ο. Κατά συνέπεια, κι αν έπεσε σε «αχρησία» το Γραικός μετά τον 9^ο αιώνα, κανέναν δεν απασχολεί· αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ότι χρησιμοποιήθηκε το όνομα Γραικός για να εκφράσει την ‘ημική’ αντίληψη για τη Ρωμανία και τον λαό του Βυζαντίου. Και τα σημαινόμενα που εξέφραζε στον 9^ο αιώνα το Γραικός παραμένουν ίδια μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας, άρα έχουν αναγκαστικά συμπεριληφθεί σε όποια λέξη κι αν χρησιμοποιήθηκε ως αυτοπροσδιορισμός.

Ως προς τις δύο αναφορές του Θεοδώρου Στουδίτη σε Γραικία και Γραικούς με φόντο την Εικονομαχία, ο σμερδιάκωφ θεωρεί καλή δικαιολογία για να ξεφύγει (παρά το γεγονός ότι τον διαψεύδει η εν πολλοίς ομοϊδεάτισσα του Gill Page), ότι ο Στουδίτης δήθεν αναφέρεται με το Γραικός/Γραικία στους… εικονόφιλους!

Δείτε όμως τις δύο μαρτυρίες:

[«Theodori Studitae Epistulae» (ed. Φατούρος Γεώργιος), CFHB 31.2, W. de Gruyter, Berolini-Novi Eboraci 1992), σελ. 261,587 ]

Όπως βλέπουμε, η δικαιολογία ότι το Γραικός/Γραικία αναφέρεται στους εικονόφιλους, είναι άστοχη: α) Η Γραικία είναι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διότι ολόκληρη «δονείται» δηλ. «συνταράσσεται» για έναν αιώνα από συγκρούσεις. Δεν μπορεί να αφορά αποκλειστικά τους εικονόφιλους διότι έτσι θα φαινόταν σαν είχαμε απλά ένα εσωτερικό πρόβλημα μίας περιοχής ή μιας ομάδας πιστών. β) Ούτε φυσικά το «εν Γραικοίς» μπορεί να αφορά τους εικονόφιλους διότι λέει, «εν Γραικοίς προ του Αντιχρίστου Αντίχριστος» και θα έπρεπε να δεχτούμε ότι για τον Στουδίτη ο Αντίχριστος βρίσκεται στην πλευρά των… εικονόφιλων! Γραικοί λοιπόν είναι όλοι οι Βυζαντινοί που ανάμεσα τους βρέθηκε ο αντίχριστος ή το αντίχριστο πνεύμα, με τη μορφή της Εικονομαχίας.

Άλλωστε, για να μη ταλαιπωρούνται με τις γελοίες αυτές δικαιολογίες, έχουμε και τη μαρτυρία από το «Εγκώμιον εις τον άγιον Νικόλαον» του Μεθοδίου Α΄ (Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως 843-847) όπου καταγράφονται ακριβώς τα ίδια:

Το κείμενο που βλέπουμε παρακάτω και οι σωζόμενες γραφές μας βεβαιώνουν ότι η βυζαντινή αυτοκρατορία ονομάζεται είτε «Ρωμανία», είτε «Γραικία», είτε «Γραικών γη», το οποίο φυσικά σημαίνει ότι οι κάτοικοι ονομάζονται «Γραικοί», όνομα ταυτόσημο με το «Ρωμαίοι».

[Anrich Gustav, «Hagios Nikolaos der Heilige Nikolaos in der griechischen Kirche», τόμ. 1, B.G. Teubner, Berlin Leipzig 1913, σελ. 180-181 (βλ. και ευρετήριο, τόμ. 2, σελ. 571) ]

Να προσθέσουμε ότι ο συγγραφέας στο ευρετήριο του μας βεβαιώνει όπως και η Gill Page για το αυτονόητο: «Γραικία» ονομάζεται φυσικά ολόκληρη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία…

Να πούμε επίσης ότι η Gill Page σφάλλει όταν λέει ότι το Γραικός ως ενδωνύμιο και ‘ημική’ περιγραφή φτάνει έως τον 9^ο αιώνα, διότι το βλέπουμε κανονικότατα και στον 10^ο αιώνα από τον Λέοντα Χοιροσφάκτη, ο οποίος ονομάζει τους Βυζαντινούς αιχμαλώτους «ομοφύλους» του και «Γραικούς» (από κάτω, στην ίδια εικόνα, η ερμηνεία του χωρίου από την καθ. Αικ. Χριστοφιλοπούλου):

[1) Επιστολή ΙΗ΄, «Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος», 1 (1883), σελ. 397.

 2) Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, «Βυζαντινή ιστορία (867-1081)», τόμ. Β2΄, έκδ. 2^η, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 66 ]

Είτε λοιπόν το Γραικός είναι αντιδάνειο, είτε εξωνύμιο, είτε οτιδήποτε άλλο, ο Στουδίτης, ο Μεθόδιος Α΄ και ο Λέοντας που είναι Βυζαντινοί, το επιλέγουν ως εθνοτικό όνομα για να δηλώσουν την ‘ημική’ τους αντίληψη για το Βυζάντιο και τους Βυζαντινούς. Κατά συνέπεια, τα όνειρα των εθνομηδενιστών για «σκέτους ρωμαίους άνευ ελληνισμού» διαψεύδονται.

Και συνεχίζουμε…

3. Η ‘’Αποκάλυψη’’ του (ψευδο) Μεθοδίου και οι Ρωμαίοι που ήταν… Έλληνες!

Όπως ξέρουμε, οι δύο βυζαντινοί αιώνες, από τα μέσα του 7^ου έως τα μέσα του 9^ου αιώνα, είναι γνωστοί και ως «σκοτεινοί αιώνες» καθώς εκτός άλλων χαρακτηρίζονται και από σοβαρή έλλειψη πρωτογενών πηγών.

Οι εθνομηδενιστές θεωρούν τους σκοτεινούς αιώνες ως «ευλογία» για την προπαγάνδα τους, διότι εφόσον υπάρχει έλλειψη πηγών γενικά για την αυτοκρατορία, πόσο μάλλον αυτό θα ισχύει για μια επαρχία όπως ήταν η Ελλάδα. Εκεί ακριβώς βρήκαν πάτημα ώστε σε συνδυασμό με τις εισβολές των Σλάβων να ισχυριστούν την «εξαφάνιση» (ακόμα και… γενετική) του ελληνισμού μέχρι και στα ίδια τα ελλαδικά εδάφη.

Φυσικά θα δείξουμε σε επόμενο άρθρο με ποιες απάτες ξεγελούν τον κόσμο ότι δήθεν οι Σλάβοι ήταν τόσο πολλοί που «εξαφάνισαν κάθε ελληνικό στοιχείο» και έφτιαξαν ένα «κράτος εν κράτει» όπου τάχα, «δεν πατούσε… πόδι βυζαντινού»! Θα δείξουμε ότι οι Βυζαντινοί όχι μόνο πόδι πατούσαν, αλλά έκαναν και… βόλτες στον ελλαδικό χώρο σαν να μην υπήρχαν Σλάβοι!

Ας επανέλθουμε όμως στις εθνοτικές αναφορές των Βυζαντινών.

Η πηγή που αναλύουμε παρακάτω, είναι η μεταφρασμένη Απόκαλυψη του ψευδο-Μεθοδίου και αποτελεί μια εξαιρετική ‘ημική’ και μάλιστα λαϊκή μαρτυρία από πλευράς Βυζαντινών που ταυτίζει εθνοτικά τους Ρωμαίους με τους Έλληνες.

Η μετάφραση αυτή από τα συριακά στα ελληνικά πραγματοποιήθηκε στο διάστημα μετά τα μέσα του 7^ου αιώνα και πάντως πριν το 800 μ.Χ.:

[1) Alexander Paul, «The Byzantine apocalyptic tradition», University of California Press 1985, σελ. 60

   2) Soliman Sameh Farouk, «Τα ελληνικά γράμματα εις τας ανατολικάς επαρχίας του Βυζαντίου κατά τους δύο πρώτους αιώνας της αραβοκρατίας Ζ΄ και Η΄», (διδακτ. διατριβή), Αθήνα 2007, σελ. 198 ]

Η πρώτη ελληνική έκδοση της μετάφρασης αυτής (που είπαμε ότι χρονολογείται το αργότερο μέσα στον 8^ο αιώνα) περιέχεται στις σελίδες 5 έως 50 της έκδοσης του Istrin και  περιέχει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ταυτίσεις των Ελλήνων με τους Βυζαντινούς Ρωμαίους, χρησιμοποιώντας επεξηγηματικές διατυπώσεις με τα τουτέστι και ήτοι που δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία:

[Istrin V. M., «Otkrovenie Mefodiia Patarskago …», Moskva 1897, σελ. 27,40 ]

Όπως βλέπουμε η πηγή έχει επισημανθεί ήδη από τους Σταύρο Κουρούση και Αχιλλέα Λαζάρου:

[Λαζάρου Αχιλλέας, «Βλάχοι Ελλάδος και Ευρωπαϊκή Ένωση», Παρνασσός 37 (1995), σελ. 413-414 ]

Αυτό που μαθαίνουμε από την πηγή αυτή και έχει μεγάλο ενδιαφέρον, είναι ότι το «Έλλην» μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο, με την εθνοτική του σημασία ακόμα και στον 8^ο αιώνα και μάλιστα σε λαϊκοθρησκευτικό κείμενο που απευθύνεται σε ανάλογο κοινό, χωρίς να σημαίνει «ειδωλολάτρης»! Το κυριότερο όμως είναι ότι έχουμε μια θαυμάσια ‘ημική’ μαρτυρία για την εθνοτική ταυτότητα των Ρωμαίων οι οποίοι ταυτίζονται με τους Έλληνες!

Υπενθυμίζουμε μάλιστα ότι μεγάλη σημασία έχουν τα σημαινόμενα που εμπεριέχουν αυτές οι ‘ημικές’ αναφορές. Τα χαρακτηριστικά της αυτοκρατορίας έχουν πλέον παγιωθεί και κατά συνέπεια, όλα τα σημαινόμενα που εκφράζονται έως τώρα με τα Γραικός/Έλλην/Γραικία παραμένουν και γι’ αυτό βλέπουμε με τόση ευκολία να αναδύεται η υπερηφάνεια για την ελληνική παιδεία ή ο αυτοπροσδιορισμός «Έλλην» και «απόγονος των Ελλήνων» στις πηγές του 9^ου, 10^ου, 11^ου, 12^ου αιώνα (πριν φτάσουμε καν στο 1204).

Κλείνοντας την ανάλυση της πηγής, να πούμε και το εξής: αυτή η μετάφραση από τα συριακά στα ελληνικά δεν αποτελεί κάποια κατά γράμμα απόδοση. Αντιθέτως, όπως γράφει ο Paul Alexander:

«Because he lived [ο μεταφραστής] in the Byzantine Empire and wrote for a Byzantine public he deemphasized, adapted, or omitted several features of the Syriac background»^[1].

Δηλαδή, ο βυζαντινός μεταφραστής έκανε ελεύθερα τις προσαρμογές που χρειάζονταν ώστε να αντιλαμβάνεται το βυζαντινό του κοινό το κείμενο.

Μπορούμε να φανταστούμε πόση σημασία έχει αυτό, ότι δηλαδή ο μεταφραστής γνώριζε πως οι ταυτίσεις των Ρωμαίων με τους Έλληνες ήταν κάτι οικείο ακόμα και σε μή λόγιο κοινό! Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι ταυτίσεις γίνονται εντελώς αβίαστα και ανεξάρτητα από το συριακό κείμενο: όπως βλέπουμε παρακάτω, στον στίχο 42,12 ο μεταφραστής παραλείπει εντελώς το συριακό αντίστοιχο του Greek και μεταφράζει ως «βασιλέως των Ρωμαίων». Στον στίχο 40,1 όμως που είδαμε παραπάνω, επιλέγει να μεταφράσει ως «βασιλέως Ελλήνων ήτοι Ρωμαίων» παραδίδοντας συνειδητά μια ‘ημική’ αντίληψη ταύτισης των δύο εθνωνυμίων:

[1) Alexander Paul, «The Byzantine apocalyptic tradition», University of California Press 1985, σελ. 60

   2) Istrin V. M., «Otkrovenie Mefodiia Patarskago …», Moskva 1897, σελ. 42 ]

Και προχωρούμε στην προτελευταία ενότητα του άρθρου μας, στην περίφημη μαρτυρία της «Πρεσβείας» του Λιουτπράνδου.

4. Η μαρτυρία του Λιουτπράνδου και τα γραικικά ήθη, γλώσσα, ενδυμασία

Στο άρθρο μας για την Πρεσβεία του Λατίνου Λιουτπράνδου στην Κων/πολη το 968 μ.Χ., είχαμε σημειώσει ότι η σημαντική αυτή πηγή θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε «την πολιτισμική, θρησκευτική και εθνική ταυτότητα του Βυζαντίου».

Επειδή η πρωτότυπη πηγή ήταν στα λατινικά (υπάρχει στο διαδίκτυο και στα λατινικά και στα αγγλικά), χρησιμοποιήσαμε την παλιά αλλά αξιόλογη ελληνική μετάφραση του Ζαμπέλιου (η τεκμηρίωση της αξιοπιστίας της, ΕΔΩ).

Είχαμε αναλύσει όλο το συμβάν με την περίφημη φράση «Αυτοκράτορας των Γραικών». Πρόκειται για το συμβάν με την αντίδραση των Βυζαντινών, όταν διάβασαν σε επιστολή του Πάπα να αναφέρεται ο (βυζαντινός αυτοκράτορας) Νικηφόρος ως «Αυτοκράτορας των Γραικών» και ο (φράγκος ηγεμόνας) Όθωνας Α΄ ως «Αυτοκράτορας των Ρωμαίων».

Αυτό που παγίδεψε τους εθνομηδενιστές ήταν η επιπόλαιη ανάγνωση της πηγής, με αποτέλεσμα να μείνουν με την εντύπωση ότι, το τρομερό ξέσπασμα των Βυζαντινών όταν άκουσαν τον τίτλο «Αυτοκράτορας των Γραικών» δήλωνε δήθεν «την απέχθεια τους» προς το όνομα… Γραικός! Αυτή η επιπολαιότητα πήρε στο λαιμό της και τον σμερδιάκωφ, που έγραψε αφελώς:

Πρόκειται μάλιστα για γκάφα και αυτογκόλ μαζί: Όχι μόνο φανερώνεται η επιπόλαιη ανάγνωση της πηγής, αλλά ομολογείται ότι από το κείμενο δεν μαθαίνουμε μόνο τι πίστευαν οι Δυτικοί για τους Βυζαντινούς (δηλ. την ητική αντίληψη) αλλά μαθαίνουμε επίσης και τι πίστευαν οι Βυζαντινοί για τον εαυτό τους (δηλ. την ημική αντίληψη)!

Το πρώτο χτύπημα της πηγής στους εθνομηδενιστές, έρχεται όταν ο Λιουτπράνδος, ο οποίος έζησε τρομοκρατημένος την βίαιη έκρηξη των Βυζαντινών, πηγαίνει μέσα στο Παλάτι και μπροστά στην Βυζαντινή ηγεσία, ονομάζει [και πάλι] τους Βυζαντινούς… «Γραικούς»! Είναι το σημείο όπου ο Λατίνος πρέσβης διηγείται ότι πριν 18 χρόνια είχε βρεθεί και πάλι στην Κων/πολη σε διπλωματική αποστολή το έτος 950 επί Κωνσταντίνου Ζ΄, και λέει:

[Ζαμπέλιος Σπυρίδων, «Βυζαντιναί μελέται», εν Αθήναις 1857, σελ. 562]

Όπως βλέπουμε λοιπόν, επειδή οι Βυζαντινοί δεν επέτρεψαν στον πρέσβη να πάρει πορφύρες ως δώρο προς τον βασιλιά του, εκείνος τους θυμίζει ότι παλαιότερα που είχε ξανάρθει, οι Γραικοί δεν τον εμπόδισαν να πάρει πολύτιμα δώρα μαζί του!

Και ω! του θαύματος: οι Βυζαντινοί που λίγο πριν -σύμφωνα με την εθνομηδενιστική ερμηνεία- επειδή τους είπαν υποτίθεται «Γραικούς» ήταν έτοιμοι να κάνουν φόνο, τώρα που ο πρέσβης έχει το απίστευτο «θράσος» να τους ξαναπεί κατά πρόσωπο Γραικούς, συνεχίζουν τη συζήτηση και «απήντησαν» σαν να μην τρέχει τίποτα!

Είναι λοιπόν σαφής η γκάφα τους, διότι αυτό που πείραξε τους Βυζαντινούς δεν ήταν ότι ο Πάπας τους ονόμασε «Γραικούς» αντί για «Ρωμαίους», αλλά ότι απέδωσε τον ένδοξο αυτούσιο τίτλο «Αυτοκράτορας των Ρωμαίων» στους Φράγκους, και μετονόμασε αυθαίρετα και με πολιτική σκοπιμότητα τον Νικηφόρο σε «Αυτοκράτορα των Γραικών»! Γι’ αυτό τότε ήταν έτοιμοι να κάνουν φόνο, ενώ τώρα αντιθέτως, αποδέχονται την περιγραφή τους ως Γραικοί χωρίς την παραμικρή αντίδραση, κάτι που σημαίνει ότι δεν την θεωρούσαν καθόλου προσβλητική!

Και προχωρούμε στο σημαντικότερο κομμάτι της πηγής, το σημείο όπου διατυπώνεται ο έπαινος του Λιουτπράνδου ενώπιος ενωπίω με τους Βυζαντινούς.

Παραθέτουμε το σχετικό κείμενο:

[Ζαμπέλιος Σπυρίδων, «Βυζαντιναί μελέται», εν Αθήναις 1857, σελ. 558-559]

Βρισκόμαστε στο σημείο μετά την φυλάκιση των δυτικών απεσταλμένων, μετά τα υβρεολόγια και το βίαιο ξέσπασμα των Βυζαντινών όταν αντιλήφθηκαν πως οι δυτικοί προσπάθησαν να κλέψουν τον τίτλο του νόμιμου κληρονόμου της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

Ο Λιουτπράνδος, όταν βλέπει την έκρηξη των Βυζαντινών, λουφάζει και καταλαβαίνει ότι δεν χωράνε παιχνίδια. Στην προσπάθεια του λοιπόν να ηρεμήσει τους Βυζαντινούς ομολογεί μπροστά τους ότι το όνομα Ρωμαίος και ο τίτλος του νόμιμου κληρονόμου της ρωμαϊκής κυριαρχίας τους ανήκει, και θα ζητήσει αυτό να αναγνωριστεί επίσημα. Κατόπιν, προσπαθεί να δικαιολογηθεί για όσα προηγήθηκαν και εισάγει με τη λέξη «έπαινος» ένα κολακευτικό λογύδριο για τους Βυζαντινούς λέγοντας:

Χαρακτηρίσαμε τον Νικηφόρο «Αυτοκράτορα των Γραικών» ως έπαινο «επειδή εσείς οι Βυζαντινοί αλλάξατε γλώσσα, έθιμα και ενδυμασία και όπως σας δυσαρεστεί η ρωμαϊκή εμφάνιση έτσι νομίζαμε ότι σας δυσαρεστεί και το ρωμαϊκό όνομα»!

Και ενώ τους λέει κατά πρόσωπο ως δεδομένο ότι υιοθετούν ένα πολιτισμικό πρότυπο γραικικό και όχι ρωμαϊκό, οι Βυζαντινοί απαντούν στον πρέσβη: «Μόνος γάρ των Φράγκων ον νυν φιλούμεν»!

Η μαρτυρία αυτή είναι εξαιρετικής σημασίας διότι μας βεβαιώνει για μία ακόμη φορά ότι η αναζήτηση του σκέτου ονόματος «Ρωμαίος» στις πηγές δεν έχει καμία αξία διότι περιέχει σημαινόμενα που πρέπει να ερευνηθούν.

Επίσης, το όλο πλαίσιο της πηγής, μαζί με τον περίφημο «έπαινο» του Λιουτπράνδου και τις αντιδράσεις των Βυζαντινών, εγκλωβίζει τους παραχαράκτες:

1) Οι Βυζαντινοί είναι οι απόλυτοι κυρίαρχοι, δεν διστάζουν να επιβληθούν με τη δύναμη τους, δεν διστάζουν μπροστά σε καμία ύβρη ή απαξιωτικό χαρακτηρισμό κατά των δυτικών ακόμα και στο ανώτατο επίπεδο. Δεν διστάζουν ούτε καν να τιμωρήσουν τους δυτικούς απεσταλμένους, δεν έχουν κανένα σεβασμό προς τη διπλωματική τους αποστολή.

2) Έμπρακτη απόδειξη της Βυζαντινής ισχύος είναι και το άγριο ξέσπασμα μετά την προσφώνηση «Αυτοκράτορας των Γραικών», με πρωτοφανείς ύβρεις κατά του Πάπα, κατά του Όθωνα, κατά του συνόλου των Δυτικών, αντίδραση που μας βεβαιώνει ότι ‘ητικές’ αντιλήψεις που δεν εγκρίνουν οι Βυζαντινοί επιστρέφονται βίαια στον αποστολέα τους.

3) Ο Λιουτπράνδος που παραδέχεται τη χλεύη, τις ύβρεις και την κακοποίηση που υπέστη, αλλά και τον τρόμο που ένιωσε με τις αντιδράσεις των Βυζαντινών βλέπει ως μοναδική διέξοδο το να ηρεμήσει τους Βυζαντινούς με κολακευτικά λόγια. Απόδειξη γι’ αυτό, είναι η υπόσχεση για επανόρθωση από πλευράς δυτικών και η αναγνώριση ότι η κληρονομιά των ρωμαϊκών σκήπτρων και το όνομα «Ρωμαίος» ανήκει στους Βυζαντινούς.

4) Ο Λιουτπράνδος λοιπόν που έχει στόχο να… λιβανίσει τους Βυζαντινούς, αν πίστευε ότι ήθελαν ν’ ακούσουν για «κληρονομιά της ρωμαϊκής/ιταλικής παιδείας» ή για «συνεχιστές της φυλής των αρχαίων Ρωμαίων», θα τους πρόσφερε αρχαία ρωμαϊκή γενεαλογία με το κιλό για να τους κολακέψει...

Αντιθέτως όμως, εισάγει με τον όρο «έπαινος» ένα λογύδριο με όσα οι Βυζαντινοί θέλουν ν’ ακούσουν και μας δίνει μια εκπληκτική περιγραφή του τί πίστευαν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί για το περιεχόμενο του ονόματος «Ρωμαίος» που απέδιδαν στον εαυτό τους:

- Είναι κληρονόμοι των σκήπτρων της ρωμαϊκής εξουσίας.

- Τους ανήκει το όνομα «Ρωμαίοι».

- Τους δυσαρεστούν τα πολιτισμικά στοιχεία των (παλαιών) Ρωμαίων.

- Έχουν υιοθετήσει Γραικική γλώσσα, ενδυμασία και έθιμα (και εκεί στήριξε ο Λιουτπράνδος την δικαιολογία του για ποιον λόγο ο Πάπας τάχα «μπερδεύτηκε» και ονόμασε τον Νικηφόρο «Αυτοκράτορα των Γραικών»).

Και πράγματι, ο Λιουτπράνδος κάνει διάνα!

Οι παντοδύναμοι και αγριεμένοι Βυζαντινοί, μόλις ακούν το λογύδριο, του απαντούν «μόνος γάρ των Φράγκων ον νυν φιλούμεν»(!) βεβαιώνοντας μας ότι αυτές οι αντιλήψεις δεν ήταν μόνο ‘ητικές’ αλλά ταυτόχρονα και ‘ημικές’ και διόλου, μα διόλου προσβλητικές!

Οι Βυζαντινοί ήταν πολιτισμικά Γραικοί και το γνώριζαν και αυτό επιβεβαιώνει η βιβλιογραφία που ομόφωνα αποδέχεται έναν πολιτισμικό άξονα ελληνισμού στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Δείτε μάλιστα πόσο ακριβής είναι η περιγραφή που δίνει για τους Βυζαντινούς ο καθ. Αλέξης Σαββίδης:

[Σαββίδης Αλέξης-Benjamin Hendrickx, «Εισαγωγή στη βυζαντινή ιστορία (284-1461)», έκδ. 2^η, εκδ. Αντ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 30]

Είχαμε δείξει άλλωστε ότι οι δυτικοί θεωρούσαν δεδομένη τη σύνδεση των Βυζαντινών με τους αρχαίους Έλληνες, αλλιώς δεν θα είχε λόγο ο Λιουτπράνδος να ξεσπάσει κατά των Βυζαντινών για όσα πέρασε, χρησιμοποιώντας τις ειρωνικές εκφράσεις των Λατίνων ποιητών κατά των Ελλήνων!

Δείτε τώρα, πώς κατάφερε ο σμερδιάκωφ με τις τραγικές του δικαιολογίες να πέσει μόνος του στην παγίδα που έστησε:

Μόνο ειρωνικά σχόλια προκαλεί ο ισχυρισμός ότι θα μπορούσε οποιοδήποτε κομμάτι από τον γραικικό «έπαινο» του Λιουτπράνδου να εμπεριέχει την έννοια «εκφυλισμένος»! Το «εκφυλισμένος» είναι θανάσιμη προσβολή! Και η αντίδραση των Βυζαντινών σε όποιον τολμούσε να τους προσβάλλει προκαλούσε τον τρόμο:

Βλέπουμε λοιπόν πως σε περίπτωση προσβολής, οι Βυζαντινοί δεν καταλάβαιναν ούτε διπλωματίες ούτε τίποτα· οι αντιδράσεις τους ήταν ωμές, γεμάτες αγριότητα και φυλάκιση, βασανιστήρια ή και θάνατος άξιζε σε όποιον τους προσβάλλει.

Και μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο σμερδιάκωφ επικαλείται το κωμικό επιχείρημα, ότι ο Λιουτπράνδος τολμά να πει κατά πρόσωπο στους Βυζαντινούς ότι υιοθετούν γλώσσα, ενδυμασία και συνήθειες που τους κάνουν να δείχνουν εκφυλισμένοι(!) και εκείνοι απαντούν: «είσαι ο μόνος δυτικός που αγαπάμε»…

Τα αναφέρουμε αυτά για να κατανοήσουν οι αναγνώστες σε ποια κατάντια έχουν οδηγηθεί οι άνθρωποι από τον φανατισμό τους, ώστε κινούνται εκτός στοιχειώδους λογικής…

5. Η ενσωμάτωση στον Βυζαντινό πολιτισμό δηλώνεται με τον όρο «γραικώσας»

Σχετικά με τη γνωστή μαρτυρία «Γραικώσας», ο Γιάννης Τσάρας γράφει^[2]:

«Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Λέων Στ΄ ο Σοφός (886-912) θέλοντας να χαρακτηρίση την πολιτική του πατέρα του αυτοκράτορα Βασιλείου του Α΄ (867-886) απέναντι στους Σλάβους, σε μιαν εποχή που η Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε πολλούς και σοβαρούς κινδύνους στ’ ανατολικά της σύνορα, προπάντων απ’ τους Άραβες, γράφει ανάμεσα σ’ άλλα:

‘’Ταύτα δε [δηλαδή τα σλαβικά έθνη] ο ημέτερος εν θεία τη λήξει γενόμενος πατήρ των Ρωμαίων αυτοκράτωρ Βασίλειος των αρχαίων εθών έπεισε μεταστήναι, και γραικώσας και άρχουσι, κατά τον ρωμαϊκόν τύπον, υποτάξας και βαπτίσματι τιμήσας, της τε δουλείας ηλευθέρωσε των εαυτών αρχόντων και στρατεύεσθαι κατά των Ρωμαίοις πολεμούντων εθνών εξεπαίδευσεν, ούτω πως επιμελώς περί τα τοιαύτα διακείμενος. Διό και αμέρίμνους Ρωμαίους εκ της πολλάκις των Σλάβων γενομένης ανταρσίας εποίησε, πολλάς υπ’ εκείνων οχλήσεις και πολέμους τοις πάλαι χρόνοις υπομείναντας’’» (PG 107,969A).

Παρατηρούμε καταρχάς ότι η πολιτική ενσωμάτωσης λαών στο Βυζάντιο εκπορεύεται από τον Αυτοκράτορα ο οποίος εκφράζει έγκυρα ‘ημικές’ αντιλήψεις, και όμως, βλέπουμε εθνοτικές παραμέτρους της βυζαντινής ταυτότητας να διατυπώνονται από την κεντρική εξουσία με χρήση του ονόματος «Γραικός»!

Μπορούμε να φανταστούμε πόσο ισχυρό είναι το χτύπημα σε όσους ονειρεύονται «εθνοτικά Ρωμαίους άνευ ελληνισμού»: ένας «Ρωμαίος» αυτοκράτορας δεν χαρακτήρισε το σύνολο της πολιτικής του ως «ρωμαϊκή»…

Η μαρτυρία αυτή συνάδει απόλυτα με τις ‘ημικές’ αντιλήψεις των Βυζαντινών που προκύπτουν από την «Πρεσβεία» του Λιουπτπράνδου: κάλλιστα το «γραικώσας» μπορεί να συμπεριλαμβάνει το πολιτισμικό πλαίσιο της Γραικικής γλώσσας (ήδη ο Θεοφάνης το ανέφερε στη Χρονογραφία του) ενδυμασίας και εθίμων που έχουν υιοθετήσει οι Βυζαντινοί.

Πρέπει να επισημάνουμε ότι η απόδοση του «Γραικώσας» ως «τους έκανε Γραικούς [τους Σλάβους]» που προκύπτει από την ερμηνεία του Γιάννη Τσάρα και δείχνει πολιτισμική ενσωμάτωση, είναι η επικρατέστερη στη βιβλιογραφία. Άλλωστε και η ιστορική πραγματικότητα δείχνει εξαφάνιση της σλαβικής ταυτότητας αφού οι Σλάβοι απορροφήθηκαν τελικά από τα ευγενή και εγγενή ελληνικά έθνη. Όπως σημειώνει ο Παναγιώτης Χαρανής, «Slavs», «lost their identity and became Greeks»^[3].

Βλέπουμε παρακάτω συγκεντρωμένες κάποιες έγκυρες απόψεις για το ζήτημα:

[(1) Τσάρας Γιάννης, «Το νόημα του 'γραικώσας' στα 'Τακτικά' του Λέοντος Στ΄ του Σοφού», Βυζαντινά 1 (1969), σελ. 156.

 (2) Charanis Peter, «The Slavs, Byzantium, and the Historical Significance of the First Bulgarian Kingdom», Balkan Studies 17.1 (1976), σελ. 14.

 (3) Johannes Koder, «Anmerkungen zu γραικόω», Βυζαντινά 21 (2000), σελ. 201.

 (4) Τσουγκαράκης Δημήτρης, «Η συνείδηση της ταυτότητας των κοινοτήτων της Κρήτης στη βυζαντινή εποχή και στην πρώιμη Βενετοκρατία», Πεπραγμένα Θ΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, Ηράκλειο 2006, σελ. 30]

Επίλογος και η ομολογία για την κατάρρευση της θεωρίας περί «ρωμαϊκής εθνότητας»

Νομίζουμε ότι στο σημερινό άρθρο είδαμε αρκετά στοιχεία ώστε να κατανοήσουμε ότι η ρωμαϊκή ονοματολογία δεν σώζει τους εθνομηδενιστές. Τα «ρωμαϊκά» έθεσι, στολαίς/εσθήτι και γλώττη είναι εξίσου γραικικά/ελληνικά, αλλά και οι ίδιοι οι Βυζαντινοί αποδέχονται όχι μόνο το όνομα Ρωμαίοι, αλλά και το Γραικοί, ακόμα και το Έλληνες (τις μαρτυρίες για Γραικούς, Έλληνες, Ελλαδικούς ή απογόνους των Ελλήνων όπως του Πρίσκου [5^ος αι], του Προκοπίου [6^ος αι], του Προφυρογέννητου [10^ος αι] και άλλες πολλές, θα τις δούμε αλλού, σε συνάφεια κυρίως με την ιστορική συνέχεια των βυζαντινών του ελλαδικού χώρου).

Με τις μαρτυρίες του Στουδίτη, του Μεθοδίου Α΄, του Χοιροσφάκτη, του Μεσαρίτη, της Αποκάλυψης ψευδο-Μεθοδίου, του περίφημου «Γραικώσας» του Λέοντα Σοφού και με τις μαρτυρίες του Λιουτπράνδου, οι ‘ημικές’ αντιλήψεις που αναδεικνύονται για την γραικική/ελληνική ταυτότητα των Βυζαντινών επαρκούν να δείξουν ότι η κατηγορία «εθνοτικά Ρωμαίοι άνευ ελληνισμού» είναι ψευδής.

Φυσικά οι φανατικοί δεν κατανοούν τα όρια της αξιοπρεπούς επιχειρηματολογίας. Ο σμερδιάκωφ δεν αντιλαμβάνεται ότι το να λες συνέχεια «να! ο Βυζαντινός ονομάζεται Ρωμαίος» πράγμα που ξέρουν και οι… γάτες, ή το να αρνείσαι όλες τις μαρτυρίες για Γραικούς ή Έλληνες εφευρίσκοντας διαρκώς δικαιολογίες, γυρνάει μπούμερανγκ και σε κάνει γραφικό… Πάντως, αν και δεν φαίνεται να βάζει μυαλό, εμείς θα του θυμίσουμε το σφάλμα που έκανε να γράψει το παρακάτω, πετώντας ουσιαστικά τις θεωρίες του στον κάλαθο των αχρήστων:

Όμως:

1) Στην «Αποκάλυψη» του (ψευδο) Μεθοδίου που βρίσκεται ακριβώς στην… «ενδιάμεση περίοδο» (ας πούμε κατά μέσο όρο γύρω στο 750 μ.Χ.) βλέπουμε ότι το συριακό αντίστοιχο του «Greek» μεταφράζεται από τον… «ελληνόφωνο κάτοικο» ως «Έλλην» και ταυτόσημο του «Ρωμαίος»!

2) Στην «Πρεσβεία» του Λιουτπράνδου, που βρίσκεται ακριβώς στην… «ενδιάμεση περίοδο» (968 μ.Χ.), το «Γραικός» οι… «ελληνόφωνοι κάτοικοι» δεν το μεταφράζουν ως «Ρωμαίος» αλλά ως «Γραικός» και γι’ αυτό άλλωστε παρά λίγο να γίνει… φόνος με την προσφώνηση «Αυτοκράτορας των Γραικών». Και όμως, ενώ αυτοαποκαλούνται «Ρωμαίοι» οι Βυζαντινοί, εντούτοις, με πλήρη ηρεμία αποδέχονται ότι αντιπαθούν την «ρωμαϊκή εμφάνιση» και ότι υιοθετούν έθεσι, στολαίς/εσθήτι και γλώττη των Γραικών. Και σίγουρα μας απέδειξαν ότι δεν αισθάνονταν προσβεβλημένοι γι’ αυτό…

Γνωρίζουμε λοιπόν ότι στο Βυζάντιο δεν έχουμε κάποια «ρωμαϊκή εθνότητα» και ότι αυτή η ιδεοληψία είναι καθαρά προϊόν ιδεολογικού εργαστηρίου…