Η λέξη: "Έλληνας", δεν χρησιμοποιείτο από τους αρχαίους χρόνους ως δηλωτικό εθνότητας. Ούτε είχαν τέτοια συνείδηση Ελληνικότητας οι αρχαιότατοι πολιτισμοί. Μόνο για ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα το όνομα αυτό, σήμαινε τους κατοίκους τού Ελληνικού χώρου. Χωρίς καμία εθνική σημασία.

Το όνομα Έλλην ως δηλωτικό των κατοίκων της Ελλάδας χρησιμοποιείται από το 1000 π.Χ. περίπου. Προ της εποχής αυτής, στον Όμηρο, το όνομα χρησιμοποιείτο προς δήλωση των κατοίκων τμήματος του βασιλείου του Αχιλλέα, ιδίως αυτών στην πόλη Ελλάδα, η οποία κειτόταν πλησίον της σημερινής Φαρσάλου, ενώ οι κάτοικοι της Ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών καλούνταν Αχαιοί, Αργείοι, Δαναοί. Από την στενή αυτή περιοχή, άγνωστο πώς, επεκτάθηκε συν τω χρόνω επί των κατοίκων ολόκληρης της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, κατ' αρχάς και μετά σε όλη την νότια κείμενη χώρα Στερεάς και Πελοποννήσου, και προς Α. και Δ. μέχρι την Κρήτη, τα Ιόνια νησιά και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και διατηρήθηκε έτσι μέχρι τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες.

Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού και ιδίως από την στιγμή που ο Άγιος Αθανάσιος έγραψε το σύγγραμμα «κατά Ειδώλων», το όνομα των Ελλήνων καταχλευάζονταν από τον άμβωνα και στα εκκλησιαστικά συγγράμματα, γινόμενο συνώνυμο του ειδωλολάτρη ή αιρετικού, και προστιθέμενο ενίοτε προς δυσφήμιση και προς άλλα εθνικά ονόματα. Κανείς από τους εκχριστιανισθέντες Έλληνες τολμούσε να φέρει το καταδικασμένο όνομα, εκ φόβου μη επισύρει καθ’ εαυτού αναθέματα της Εκκλησίας. Συνέβη τότε να επανέλθουν σε κοινή χρήση παλιά και ξεχασμένα εθνικά ονόματα των Ελλήνων. Έκτοτε πιθανώς ονομάστηκαν Ελλαδικοί, με επίθετο που βρίσκει κανείς και στον Ξενοφώντα (Στ΄ π.Χ. αιώνα), οι κάτοικοι της κυρίως Ελλάδας. Μείζονα τότε διάδοση εξέλαβε το παλαιότατο όνομα των Ελλήνων, Γραικός, πλεονεκτώντας των άλλων, και με αυτό δήλωναν τους Έλληνες και οι δυτικοί. Η οργάνωση του Βυζαντινού κράτους ως Ρωμαΐικου, η διατήρηση εν αυτώ των διοικητικών μορφών του Ρωμαϊκού κράτους και η προσηγορία των Ρωμαίων, την οποία έφεραν οι υπήκοοι, συντέλεσαν στην διάδοση του ονόματος Ρωμαίοι (Ρωμηοί) στους Έλληνες, το οποίο ουδέποτε επικράτησε ολοσχερώς.

Από τις λίγες σωζόμενες μαρτυρίες συνάγεται πως οι Έλληνες το γένος, υπήκοοι του Βυζαντινού κράτους, διατηρούσαν παράλληλα και το παλιό τους εθνικό όνομα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Λατίνους, το όνομα των Ρωμηών, μισητό γενόμενο, άρχισε να παραγκωνίζεται και να αναφέρεται συχνότερο και με πολύ αγάπη εκείνο των Ελλήνων, το οποίο αρχίζει να ανακτά την παλιά του διασταλτική από κάθε βαρβαρικού δύναμη. Όταν το έθνος υποδουλώθηκε στους Τούρκους, η Εκκλησία έκρινε ως πιο συμφέρον το όνομα των Ρωμαίων. Ο κατακτητής αναγνώρισε τον Πατριάρχη ως πατριάρχη των Ρωμαίων «Ρούμ πατριγκί» και στην δικαιοδοσία του υπήγαγε όλους τους Ρωμαίους (Ρουμ μιλέτι) , όλους δηλαδή τους Ορθοδόξους Χριστιανούς, οι οποίοι νωρίτερα υπάγονταν στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου (αυτοκράτορα των Ρωμαίων), στον οποίο συμπεριλαμβάνονταν και μη Έλληνες.

 Όσες φορές χρειάζονταν να διαχωριστούν οι αλλόγλωσσοι από τους ελληνόγλωσσους, Έλληνες τους καλούσε η Εκκλησία ενώ χρησιμοποιούσε τον όρο Γραικοί για να διακρίνει μεταξύ ελληνόγλωσσων Ορθοδόξων και τον λατινοδόξων οπαδών του πάπα Ρώμης. Στα δημοτικά άσματα από τον ΙΣΤ΄ αιώνα και μετά χρησιμοποιείται κατά προτίμηση ως εθνικό το όνομα Έλλην, το οποίο υιοθετήθηκε και από τους αγωνιστές της εθνικής ανεξαρτησίας από τα πρώτα της βήματα επιβλήθηκε τέλος και επίσημα από την απελευθέρωση.