Vlaherne ve Tekfur Sarayı, Porfirogenitus Sarayı

Vlaherne Konstantinopolis'in Teodosius surlari içinde kalan, şehrin en kuzeybatısında yer alan semtinin adıdır. Şehrin imparator II. Theodosius döneminde yapılan, Şehri Galata dahil 14 mahalleye bölen ve üzerindeki önemli yapıları gösteren şehir planında (Notitia Urbis Constantinopolitanae) 14. mahalle olarak gösterilen, bugünkü adı, Fatih, Edirnekapı olarak geçen mahallesinin eski adıdır.

Notitia Urbis Constantinoplitanae

Vlaherne IV. yüzyılda Theodosius surları inşa edilince hemen yakınındaki adı "sur dışındaki, şehir dışındaki, kırlardaki" manasına gelen Kariye Kilisesi gibi sur içine dahil olmuş ve şehrin bir parçası olmuştur, bunun öncesinde Konstantin Surlarının dışındayken de hemen yanıbaşındaki Kariye Kilisesinden de tahmin edebileceğimiz üzere muhtemelen faal bir yerdi. Bu tepenin hemen eteklerinden çıkan, IV. yüzyılda Bizans Prensesi Pulkeria'nın yanına kilise yaptırdığı (bugünkü Mustafa Paşa Bostanı Sokakta bulunan Meryem Ana Kilisesi), sularının şifalı olduğuna inanılan bir pınar vardı. Bugün ortodoksların kutsal pınarlarına ayazma diyoruz, yunanca kutsal "Hagia" kutsal kelimesinden geliyor. Şifalı olduğuna inanılan bu ayazma halen Meryem Ana Kilisesinin içinde bulunuyor, bu su ile gözleri yıkamanın insanı günahlarından arındırdığına da inanılıyor, çeşmenin üzerinde yunanca " "Nipson anomemata me monan opsin" ("Sadece gözlerini değil günahlarını da temizle") yazıyor.

Tekfur Sarayı Kuzey Cephesi

Yapımına VI. yüzyılda başlanan Vlaherne Saray kompleksi, şimdi içine Tekfur Sarayı'nı da alacak biçimde teraslar üzerine kurulu birçok yapıdan oluşuyordu. Vlakerne Sarayı giderek şehrin güneyindeki asıl saray olan Büyük Saray'ın yerini alır, özellikle Komnenos Hanedanı zamanında giderek daha çok yatırım yapılan saray Latin istilası sonrasında tekrar kurulan Bizans'ın ve Palaiologos Hanedanı'nın asıl sarayı olmuştur. Konstantinopolis Osmanlı İmparatorluğu'nun eline geçtiğinde Bizans Hanedanı'nın ana sarayı burası idi.

"Tekfur Palace Constantine Tabelası"

XIII. yüzyılın sonlarında, İmparator Konstantine Palaiologos tarafından Blakernai saray kompleksinin bir parçası olarak yaptırılan Tekfur sarayı Theodosius surlarının hemen yanında Edirnekapı'dadır. Haliç'ten yukarı yürüyünce, 500-600 metrelik yokuşun tepesinde, surlara bitişik ve malesef harap bir şekilde bulabilirsiniz (http://g.co/maps/pqgyk ). Saray dünyadaki günümüze ulaşmış birkaç seküler (kilise, manastır gibi dini amaçlı yapılar dışında kalan) Bizans mimarisi örneklerinden biridir. Sarayın eski adı Porfirogenitus (Porphyrogenitus) sarayidir: Porfirogenitus, yunanca imparatorluk soyundan gelen anlamında, "morda doğmuş" demektir. Türkçe "Tekfur Sarayı" dememiz ise osmanlıca Tekfur'un Bizans valisi anlamına gelmesindendir, yani bir nevi "Bizans Vali Konağı". Tekfur Sarayı Vlakerne saray kompleksinin günümüze kalan en önemli ve hatta tek parçasıdır.