بخش 3  -  یک ایماندار اورتودکس خدا را پرستش می‌کند

                           فصل 39 -  رفتار و نحوه پرستش یک مسیحی ارتدوكس

وقتی وارد کلیسا می شوم، گیج می‌شوم. نمی‌دانم چه کار باید کرد. دیگران را می‌بینم که چطور صلیب می‌کشند، تعظیم می‌کنند، می‌نشیند، بلند می‌شوند، زانو می‌زنند، دوباره برمی‌خیزند، دوباره صلیب می‌کشند. این اعمال چه معنایی دارند؟ چه موقع و چطور باید آنها را انجام داد؟

پولس رسول به شاگردش تیموتائوس می‌نویسد: «اگرچه امید آن دارم که بزودی نزدت آیم، ولی اینها را به تو می‌نویسم، تا اگر تأخیری شد، بدانی که در خانۀ خدا که کلیسای خدای زنده و ستون و بنیان حقیقت است، چگونه باید رفتار کرد (اول تیموتائوس ٣: ١٥). در واقع همراه با آمادگی روحانی، باید بدانیم که چطور در کلیسا رفتار کنیم و چگونه باید با بدن خود در پرستش خدا مشارکت کنیم. از آنجایی که انسان دارای ماهیت مادی و روحانى است، هم روح و هم بدن به‌عنوان یک واحد جدایی‌ناپذیر در دعا و عبادت شرکت می‌کنند. بیایید برخی مسائل مرتبط با این موضوع مهم را بررسی کنیم.

* لباس مناسب. پولس رسول در خصوص شکل ظاهری نصیحت کرده، می‌فرماید: «پس آرزویم این است که مردان در همه جا، بی‌خشم و جدال، دستهای مقدس را به دعا برافرازند و نیز خواهانم که زنان پوشش شایسته بر تن کنند و خویشتن را به نجابت و متانت بیارایند، نه به گیسوان بافته، یا طلا یا جامه‌های فاخر» (اول تیموتائوس ۲:‏۸-‏۹). یعنی شخص باید به روشنی درک کند و تشخیص دهد که در کجا و در چه شرایطی باید این یا آن لباس را بپوشد. کلیسا، مکانی برای نمایش لباس و جواهرات نیست. در مقابل خدایی که ما را همیشه و همه جا می‌بیند، باید لباسی ساده و پاکیزه بر تن داشته باشیم. به‌عنوان معیار پاکی، انسان می‌توان چنین اصولی رو به کار برد: جلب نکردن توجه کسی به خویشتن، و ارادی و یا غیرارادی، مجبور نکردن دیگران به اینکه ظاهر شما را به دقت نگاه کنند، طوری که حواس آنها از دعا منحرف شود. علاوه بر این، خود شخص چطور می‌تواند بر پرستش خدا متمرکز بماند در حالی که مدام احساس می‌کند دیگران با کنجکاوی به او نگاه می‌کنند؟ بنابر این بسیار حائز اهمیت است که والدین از کودکی به فرزندانشان آموزش دهند تا در خصوص لباس و کفشی که با آن به کلیسا می‌روند، دقت کنند. به منظور اهداف تربیتی، والدین باید در این فکر باشند که هم خود و هم فرزندانشان، هنگام جمع شدن در کلیسا، لباس زیبا و پاکیزه بپوشند، اما لباسشان جلب توجه نکند.

* علامت صلیب.

 ایماندار پس از ورود به کلیسا، با احترام در مقابل قربانگاه، جایی که انجیل مقدس بر روی آن قرار دارد و مراسم عشاء ربانی انجام می‌شود، تعظیم می‌کند. همزمان با تعظیم، علامت صلیب می‌کشد. سه انگشت دست راست که به هم پیوسته‌اند، نشانۀ تثلیث اقدس، پدر، پسر و روح القدس می‌باشند. دو انگشت دیگر که خم هستند و کف دست را لمس می‌کنند، نماد دو ذات انسانی و الهی مسیح می‌باشند. ایماندار ابتدا با بیان عبارت « در نام پدر»، دست را به پیشانی نزدیک می‌کند، سپس قسمت پایین سینه را لمس می‌کند در حالی که می‌گوید «و پسر»، و پس از آن دست را روی شانۀ راست می‌برد و می‌گوید «و روح‌القدس»، و بعد از آن دست را به صورت خط افقی روی شانۀ چپ انتقال می‌دهد و علامت صلیب را با کلمۀ «آمین» تمام می‌کند. به این ترتیب، شخص مسیحی با این عمل عبادی، تمام اعضای مهم و حیاتی بدن خود را با علامت صلیب که قدرت الهی را به ایماندار منتقل مى كند، حفظ می‌کند (اول قرنتيان ١ :١٨). (توجه: مسیحیان کاتولیک، دو مرحلۀ آخر را برعکس انجام می‌دهند، یعنی اول سمت چپ و بعد سمت راست را لمس می‌کنند/م.)

ما همچنین در موارد زیر، علامت صلیب می‌کشیم:

قبل از تکریم شمایل‌های مقدس؛

زمانی که انجیل مقدس را در مقابل ما عبور می‌دهند؛

وقتی قرائت انجیل مقدس شروع می‌شود و خاتمه می‌یابد؛

وقتی در زمان «ورود بزرگ»، در طى مراسم نيايش الهى «هدایای پاک و گرانبها» را در مقابل ما عبور می‌دهند؛

وقتی که به‌هنگام سرويس هاى مقدس، نام سه شخص تثلیث اقدس را می‌شنویم؛

قبل از دریافت عشاء ربانی؛

وقتی احساس نیاز می‌کنیم که دعایمان تقویت شود؛

وقتی از کلیسا خارج می‌شویم.

وقتی در خانه یا هر مکان دیگری دعا را شروع می‌کنیم و به پایان می‌رسانیم هم علامت صلیب می‌کشیم؛ زمانی که از خانه به سر کار می‌رویم، قبل از شروع حرکت با اتومبیل، قبل و بعد از خوردن غذا و در هر زمانی که احساس می‌کنیم باید از خدا تشکر کنیم یا تقاضایی را به حضور او ببریم.

* تکریم شمایل‌های مقدس.

همانطور که می‌دانیم، از سده‌های نخستین مسیحیت، همیشه در اماکن عبادی و پرستشی مسیحیان ارتدوكس، شمایل‌های خداوندگار عیسی مسیح، مادر خداوندگار و قدیسینی وجود داشته که به مؤمنین کمک می‌کنند تا با چهره‌هایی که بر روی آنها ترسیم شده، در ارتباط روحانى باشند. ایماندار پس از ادای احترام زیاد نسبت به شمایل، در مقابل آن تعظیم کرده، پس از کشیدن صلیب، آن را می‌بوسد زیرا می‌داند، حرمتی که به شمایل ابراز می‌کند، به شخص واقعی که بر روی آن نقاشی شده، می‌رسد. برخلاف برداشت نادرست برخی، این کار به معنی پرستش خود تصویر نیست، بلکه ادای احترام و تکریم است.

معمولا در کلیساهای مقدس، نزدیک ورودی اصلی، شمایل قدیسی قرار گرفته که کلیسا به افتخار او اختصاص داده شده است. مانند وقتی که شخص وارد خانۀ دوستانش می‌شود و برای همه آرزوی تندرستی می‌کند، به همان شکل هم، ایماندار به محض قدم گذاشتن به آستانۀ در کلیسا، در مقابل شمایل مقدس کلیسا تعظیم می‌کند و با احترامی عمیق، بر او درود می‌فرستد. البته او پس از آن، می‌تواند سایر شمایل‌های مقدس را تکریم کند، اما مراقب است که با حرکات خود، باعث ایجاد ناراحتی برای افراد دیگر در زمان عبادت نشود، خصوصاً اگر آیین عشای ربانی در حال برگزاری باشد.

تکریم قدیسین به‌عنوان یک عمل فیزیکی، شامل خم کردن سر و بدن، به‌همراه کشیدن صلیب و بوسیدن شمایل مقدس، «صلیب گرانبها»، «اِپی‌تافیوس» مقدس، یا بقایای قدیسین می‌باشند.

*حالت بدن در زمان عبادت.

حالت ایستاده بصورت عمود (راست ایستاده)، حالت طبیعی بدن انسان است زمانی که خواب نیست. معمولا مسیحیان ارتدوكس، ایستاده عبادت می‌کنند. اگر عبادت، مدت زیادی ادامه داشته باشد، ایماندار در بعضی مواقع، به‌عنوان مثال در زمان قرائت متون مقدس از عهدعتیق، رساله‌های رسولان، در زمان خواندن برخی سرودهای روحانی و غیره، می‌تواند چند دقیقه‌ای بر روی نیمکت بنشیند. اما مواقعی وجود دارد که به‏دلیل اهمیت ویژۀ عبادت مقدسی که در حال انجام است، مؤمنین حتماً باید بایستند. و در چنین لحظاتی، شماس یا کشیش جماعت را مطلع می‌سازد. برای مثال، «حکمت. برخیزید!»، برگزارکننده می‌سراید، آن زمان که در طول «ورود کوچک»، به مرکز شبستان می‌رسد و انجیل مقدس را که نماد مسیح است، بلند می‌کند. یا با عبارت «حکمت. برخیزید! به انجیل مقدس گوش فرا دهيم.»، ما را دعوت می‌کند تا بایستیم، و با توجه زیاد به کلام خداوندگار که با انجیل مقدس ما را مورد خطاب قرار می‌دهد، گوش کنیم. همچنین بعد از عشاء مقدس، «هشیار باشیم. حال که در رازهای الهی، مقدس، پاک، فناناپذیر، حیات‌بخش و حیرت‌انگیز مسیح شریک شدیم، بیایید به شکلی شایسته، خداوند را سپاس گوییم»، بدینسان به دعای شکرگزاری واکنش نشان می‌دهیم. البته این اصول شامل آن اعضایی که بعلت کهولت سن یا مشکلات مربوط به سلامتی قادر به ایستادن نیستند، نمی‌باشد.

در زمان عشای ربانی لحظاتی وجود دارد که ما دعا می‌کنیم، در حالیکه به روی زانو خم شده و توبه بسیار عمیقی را ابراز می‌کنیم. چنین دعاهایی را در زمان روزۀ بزرگ و در سایر ایام توبه نیز انجام می‌دهند. ما برای بیان توبه، عشق و قدردانی‌مان از خدا و در بسیاری از لحظات مقدس دیگر زانو می‌زنیم، مانند زمان مراسم عشای ربانی در لحظه‌ای که روح‌القدس با عطایای پاک نزول می‌کند، زمانی که راز یکی شدن در خون و بدن مقدس اتفاق می‌افتد و زمانی که ما حضور زنده خداوندگار را در خود احساس می‌کنیم، به مانند آن زمانی که این اتفاق برای زنانی افتاد که عطریات را برای خداوندگار قیام‌کرده می‌بردند.

طبق مقررات و قواعد کلیسا، زانو زدن در روزهای شنبه و یکشنبه انجام نمی‌شود. زیرا همانطور که تا به اینجا گفتیم، زانو زدن برای توبه در روز یکشنبه شایسته نمی‌باشد. با این حال، پرستش احترام‌آمیز در برابر مسیح زنده در لحظه نزول عطایای مقدس معنای دیگری دارد. همین امر در زمان برگزاری راز انتصاب و تقدیس شماس، کشیش یا اسقف هم اتفاق می‌افتد. در لحظۀ نزول روح‌القدس بر کسی که به مقام روحانیت منصوب می‌گردد، روحانیون داخل محوطۀ قربانگاه و نیز جماعت در مراسم دست‌گذاری، قطعا همه باید زانو بزنند، حتی اگر روز یکشنبه باشد. همین امر در روز تقدیس کلیسای مقدس صورت می‌پذیرد؛ روحانیون و مسیحیان عادی به‌هنگام درخواست از روح‌القدس برای فیض تقدیس‌کننده‌اش، زانو می‌زنند، فارغ از اینکه این مراسم در چه روزی از هفته انجام می‌شود. ما همچنین در شب‌زنده‌داری عید روح‌القدس، روز نزول روح‌القدس، در شنبۀ پنطيكاست، به‌هنگام خواندن دعاهای خاص، زانو می‌زنیم.

آیا باید چشمها را در هنگام دعا کردن ببندیم؟ اغلب می‌توان دید که غیر ارتدوكس ها این کار را انجام می‌دهند، اما ارتدوكس ها چطور؟ آنها چطور باید دعا کنند، با چشمان باز یا بسته؟

انسان معمولاً وقتی تصویر ناخوشایند و ناپسند و یا حادثه خیلی بدی در مقابلش وجود داشته باشد و یا چیزی که موجب ترس او شود، چشم‌هایش را می بندد. اما مسیحی ارتدوكس در زمان انجام عبادت همگانی به‌همراه حاضرین، یا در هنگام دعاهای انفرادی (خانگی)، خود را در مقابل معشوقی می‌بیند که می‌تواند از حضورش اشباع شود. او با خدا و مقدسینش عشق و آرامش را احساس می‌کند. حتی هنگامی که فقط به سیمای درخشان او نگاه می‌کند، مسرور می‌شود. او از خدا نمی‌ترسد و او را بیگانه و غریبه نمی‌پندارد (اول یوحنا ٣‏:٢١). او احساس می‌کند که به همراه تمام برادران و خواهرانش در مسیح، «هموطن مقدسین و عضو خانواده خدا هستند» (افسسیان ۲:‏۱۹). به نظر خیلی عجیب می‌آید اگر کسی از شخصی نزدیک و صمیمی درخواست ملاقات کند، اما هنگامی که با یکدیگر روبرو شدند، ناگهان چشم‌هایش را ببندد و با چشمان بسته شروع به صحبت با او کند.

مسیحیان ارتدوكس با چشمان باز دعا می‌کنند، حتی به دلیل مسائلی عملی. آنها با دقت به جریان عبادت نگاه می‌کنند و در آن حضور می‌یابند. هنگامی که ایمانداران، خادم خدا را می بینند که مردم را تحیت می‌گوید و برای همه درخواست بخشایش می‌کند و همه را می‌بخشد، آنها نیز در جواب، می‌بخشند و طلب بخشایش کرده، زانو می‌زنند. وقتی که کشیش از دروازه سلطنتی خارج می‌شود، برای حاضرین دعای برکت می‌کند و می‌گوید: «آرامش بر همه». در اینجا مؤمنین سرهایشان را خم می‌کنند، درحالیکه دعای برکت را می‌پذیرند، و همه با هم جواب می‌دهند: «و با روح تو نیز». و تمام اعمال عبادی دیگر که در کلیسا انجام می‌شود، باید بطور شایسته توسط یک مسیحی دیده شود تا بتواند در آنها شرکت کند و به شکل مناسب پاسخ دهد، چرا که ایمانداران نباید در کلیسا مانند تماشاچیانی بی‌تفاوت بنشینند، بلکه همگی، چه روحانیون و چه مسیحیان عادی، خدا را «در یک روح و یک دل» عبادت کنند.

یک مسیحی ارتدوكس چطور باید به عشای مقدس نزدیک شود تا آنرا دريافت كند؟

«با ترس از خدا، ایمان و عشق، نزديك شويد»، با چنین عباراتی شماس یا کشیش، مؤمنین را دعوت می‌کند تا عشای مقدس را دريافت کنند.

با احترامی عمیق و درک اینکه به خدای مقدس يكتا نزدیک می‌شویم، و با احساس قدردانی به‌خاطر افتخار عظیمی که إز تواضع خود به ما مى بخشد که  "وارد خانه روح مان شود".

با ایمان به اینکه در خون و بدن مقدس مسیح شریک می‌شویم، همانطور که در این مورد در دعای قبل از عشاء می‌گویند: «ایمان دارم به خداوندگار و اعتراف می‌کنم که تو حقیقتاً مسیح، پسر خدای زنده هستی، و برای نجات گناهکاران به جهان آمدى که من خود، اولین گناهکار هستم. همچنین ایمان دارم که این همان بدن گرانبهای تو و این خون پاک توست...".

با عشقی گرم به خدایی که او اول ما را محبت نمود. ایماندار کلام مزمور را با خود تکرار می‌کند که «تو را دوست خواهم داشت، ای خداوندگار، قوت من. خداوندگار محافظ و ملجأ و نجات‌دهنده من است».(مزمور ١٨: ٢-٣) این کلمات را هم كشيش پس از بوسیدن عطایای مقدس با بانگی بلند بیان می‌کند که «بياييد یکدیگر را دوست بداريم و در اتحاد اعتراف كنيم». آری با عشقى گرم به خدا، اما نه فقط عشق به او، بلکه عشق به همه برادرانمان، به جام مقدس نزدیک می‌شویم. اما اگر در قلب کسی دشمنی و کینه نسبت به برادرش وجود دارد، خداوند اینگونه اجازه نزدیک شدن به عشاى ربانى مقدس را به هيچكس نمی‌دهد (متی ٥: ٢٣-٢٤).

با دعا و چنین احساس مقدسی، مؤمنین با فروتنی و احترام بسیار، به نوبت به جام مقدس نزدیک می‌شوند. او دستمال مقدس را از نقر قبلی خود دریافت می‌کند، و آن را زیر چانه‌اش قرار می‌دهد. او نام «ارتدوكسى» خود را که در هنگام تعمید به او داده شده است، می‌گوید، و به دقت دهانش را باز می‌کند. وقتی کشیش عشای مقدس را با قاشق مقدس به او می‌دهد، او دهان را با لب (نه با دندان) می‌بندد، لبهایش را با دستمال پاک می‌کند و آن را به نفر بعدی می‌دهد. در حالیکه که از جام مقدس دور می‌شود، علامت صلیب می‌کشد، خم می‌شود، از نان تقدیس‌شده را بر می‌دارد و در حالیکه خدا را به خاطر عالی‌ترین هدیه‌ای که ارزانی داشته، سپاس می‌گوید و به جای خود برمی‌گردد.

تکه‌های کوچک نان که کشیش در پایان مراسم عشای ربانی توزیع می‌کند، نشانه چیست؟

این تکه‌های کوچک نان از نان‌های تقدیمی می‌آیند که کشیش در طول «مراسم تقدیم» («پروس‌کومیده») به‌کار برده است، و همانطور که دیدیم، از آنها قطعه‌های «بره» و «قدیسین» را استخراج کرده است. وقتی کشیش از اشخاص زنده نام می‌بَرَد، بر روی قطعه‌نانها برای آنانی که آنها را به‌عنوان «بجای هدایا» دعا می‌کند. این نان «آنتی‌دورون» نامیده می‌شود، زیرا «بجای هدیۀ عظیم» تقدیم شده است، که همان عشاء ربانی است، مخصوص آنانی که بنا به دلیلی، نتوانستند در آن روز در عشاء شرکت کنند. برگزارکنندۀ مراسم، یعنی کشیش یا اسقف، «آنتی‌دورون» را به همۀ مؤمنین می‌دهد و برایشان آرزوی برکت و رحمت خداوندگار را می‌کند. مؤمنین «آنتی‌دورون» را دریافت می‌کنند و دست برگزارکننده را می‌بوسند و مراقب‌اند کوچکترین ذره‌ای را بر زمین نیندازند، چرا که تقدیس شده است. البته، این «بدن مسیح» نیست، اما در ضمن، تکه‌نان معمولی نیز نیست.

چطور باید به کشیش تحیت گفت؟

کشیش، پدر روحانی ایمانداران است. او در راز تقدیس و انتصاب، عطیۀ خاص روح‌القدس را برای انجام این خدمت دریافت کرده است. او آب را برای راز تعمید، تقدیس می‌کند، و هدایای مقدس (نان و جام) را برکت می‌دهد، و وقتی روح‌القدس را بر آنها فرا خواند، آنها به بدن مقدس و خون مسیح تبدیل می‌شوند. او با دستانش عشای الهی را برمی‌دارد و به مومنین می‌دهد، و از این سبب، این دستها ابزار مقدسی می‌شوند برای اینکه خدا از طریق آنها برکاتش را به قومش عطا بفرماید. به همین دلیل، ایماندار نه تنها زمانی که به کلیسا برای دعا و توبه می‌رود، بلکه حتی خارج از محدودۀ کلیسا، در هر جایی که کشیش را ملاقات می‌کند، برکت را از وی طلب می‌نماید. مؤمن به کشیش نزدیک می‌شود و به جای سلام معمولی می‌گوید: «پدر، برکت دهید». کشیش، ایماندار را با دست راستش برکت می‌دهد و مؤمن با احترام بسیار، خم شده، آن را می‌بوسد. این سنت را همۀ مسیحیان ارتدوكس، صرف نظر از سن و موقعیت اجتماعی، رعایت می‌کنند. قدیس یوحنای زرین‌دهان می‌گوید که کشیش برتر از پادشاهان و حتی فرشتگان است، چرا که از خدا قدرت انجام راز مقدس را دریافت کرده است.