|
ایمان و زندگی اورتودکس
فصل 34 - سرويس هاى مقدس روزانه
مراسم مقدسی که روزانه در کلیساهای
ارتدوكس برگزار می‌شوند، کدامند؟
از دوران عهدقدیم، عدد هفت نماد کاملیت بوده، در موقعیت‌های مختلف به
کار رفته است. مزمورنگار می‌فرماید: «روزی هفت بار تو را می‌ستایم»
(مزمور ١١٩ :۱۶۴). کلیسا برای ۲۴ ساعت از روز، هفت رسم مقدس تعیین کرده تا کل
روز با دعا تقدیس گردد. در ابتدا، این مراسم در صومعه‌ها و دیرها برای راهبان و
راهبه‌ها برگزار می‌شد تا کسانی که وقت خود را وقف دعا می‌کنند، آنها را به‌جا
آورند. در طول قرون و اعصار، این مراسم به جزئی از حیات کلیسای محلی تبدیل شد،
هرچند زمان مراسم آنها وابسته به زمان‌بندی و برنامۀ زندگی جامعۀ ایمانداران آن
ناحیه بود، تا بدین نحو بتوانند در آنها شرکت کنند.
باید در اینجا اضافه کنیم که کلیسا سنت بیزانسی را حفظ کرده و تحویل
روز- حتی تا به امروز- از ساعت ۱۲ نیمه شب آغاز نمی‌شود، بلکه با عصر روز قبل
(در واقع با غروب آفتاب). به همین دلیل است که همۀ تعطیلات یا اعیاد کلیسایی
عصر روز قبل آغاز می‌شود. به‌عنوان مثال، رستاخیز مسیح که هر یکشنبه جشن گرفته
می‌شود، عصر شنبه آغاز می‌شود.
بیایید به مراسم مقدس موجود در بیست و چهار ساعت روز نگاهی بیندازیم که
در کتابی تحت عنوان «کتاب ساعتها» آورده شده‌اند (به یونانی:
«اورولوگیون تو مِگا»؛ نیایش‌نامۀ راهبان).
۱. دعای عصر (Hesperinos)
این مراسم «دعای عصر» خوانده می‌شود، زیرا هنگام عصر و تحویل روز
برگزار می‌گردد. بر اساس آنچه اندکی پیش اشاره کردیم، این نخستین مراسم مقدس
روز است و با مزمور ۱۰۳ [۱۰۴] آغاز می‌شود که حکمت و خلقت فوق‌العادۀ خدا را
تمجید می‌کند. این مزمور «مقدماتی» (به یونانی، «پرو-اویمیاکوس»= اولیه) نامیده
شده است، زیرا مقدمۀ تمام دعاها و مزامیری است که درطول یک روز جدید در پی
یکدیگر خوانده می‌شوند. سرود «ای نور فرح بخش» (به یونانی: « فوس
ایلارون») را در اواسط دعای عصر می‌خوانند که از قرن چهارم برای ما باقی
مانده است! این سرود، عيسى مسیح را به‌عنوان نور ستایش می‌کند و به دلیل درخشش
غروب خورشید در آن لحظه، خدای تثلیث را حمد و تمجید می‌نماید. بوی خوش بخوری که
به هنگام خواندن آیات مزمورِ «دعای من به حضور تو مانند بخور آراسته شود...»
خوانده می‌شود، سرودها، درخواستها و دعاهایی که به هنگام غروب خورشید خوانده
می‌شود، همگی قلب ایماندار را در توبه و پشیمانی فرو می‌برند.
۲. مراسم بعد از شام (Apodeipnon)
از این نام مشخص است که این جلسۀ مقدس پس از شام برگزار می‌شود (به
یونانی: «آپودِی‌پنون»= پس از شام). این مراسم پس از دعای عصر برگزار می‌گردد و
در روزهای خاصی از سال با سایرمراسم مقدس مناسب فصل همراه می‌شود. هر ایمانداری
می‌تواند این نیایش را به تنهایی در خانه و قبل از خوابیدن به جا آورد.
مراسم مختصری بعد از شام (Small Apedeipnon) وجود دارد که در طول یک سال برگزار می‌شود و مراسم بزرگی بعد از شام
بزرگ (Great Apedeipnon) هست که در طول ایام روزۀ طولانی[1]
برگزار می‌گردد.
۳. مراسم نیمه شب (Mesonyktikon)
همانطور که از کلمۀ «مسونیک‌تیون» استنباط می‌شود، این مراسم در
نیمه‌شب برگزار می‌گردد. در مَثَلِ ده باکره (متی ٢٥ :۱-۱۳)، خداوندگار
نمایانگر داماد است که در نیمه‌شب می‌آید. این قضیه بدین باور انجامیده که مسیح
به‌عنوان «دامادِ کلیسا» در بازگشت خود در نیمه‌شب ظاهر خواهد شد. بنابراین،
برای اینکه ایماندار نسبت به آن لحظۀ بزرگ هشیار و بیدار باشد، این مراسم
نیمه‌شب برپا شد. در طول این مراسم، سرودی را که مطابق با کلام مسیح نوشته شده،
می‌خوانند: «به هوش باشید، داماد در نیمه شب می‌آید؛ و خوشا به حال خادمی که
او را بیدار و هشیار یابد...»
۴. دعای صبحگاهی
(Orthros)
همانطور که کلمۀ «اورت‌روس» نشان می‌دهد، این مراسم یا آیین، به‌هنگام
صبح برگزار می‌شود، یعنی اندکی پیش از طلوع آفتاب آغاز می‌گردد و به هنگام
طلوع خورشید پایان می‌یابد؛ به همین دلیل است که تا پایان این مراسم، «سرود
نیایش بزرگ» را می‌خوانند: «جلال بر تو که نور را به ما نشان داده‌ای...»
انجام آیین «ساعت نخست» در طول دعای صبحگاهی، رسمی رایج و متداول به
شمار می‌رود. در زمان عیسى مسیح، ساعتهای روز را نَه از نیمه‌شب- مانند امروز-
بلکه از طلوع خورشید حساب می‌کردند. به همین نحو، کلیسا این رسم را که بر مبنای
آن، هر روز جدید باید با دعا آغاز شود، به رسمیت شناخت. به همین دلیل، در
نخستین ساعت روز، جلسۀ مقدس «ساعت نخست» با مزامیر و سرودهایی مناسب برگزار
می‌شود، به‌عنوان مثال: «آه ای خداوند، به سخنانم گوش فرا ده، [...] ای
پادشاهم و ای خدایم [...] صبحگاهان صدای مرا می‌شنوی...» (مزمور ٥ :۱-۴)،
و با این دعا خاتمه می‌یابد:
«ای مسیح، ای نور حقیقی که به هر انسانی که به این جهان پا
می‌گذارد، فهم و درک می‌بخشی و تقدیسش می‌نمایی، بگذار نور روی تو بر ما تابان
گردد، تا بتوانیم نوری را که نمی‌توان بدان نزدیک شد، ببینیم و گامهای ما را در
انجام احکام خویش هدایت بفرما، از طریق شفاعت مادر پاک و مقدست، و تمامی
مقدسینت. آمین.»
شخصِ مسیحی می‌تواند به‌راحتی این دعای بسیار زیبا را حفظ کند و آن را
قبل از شروع کار خود تکرار نماید.
۵. ساعت سوم
بر طبق آنچه قبلاً گفتیم، ساعت سوم بیزانسی برابر است با نُه صبح
امروزی. همانطور که از کتاب اعمال رسولان می‌دانیم (۲:۱۵)، در این ساعت از روز
پنطيكاست بود که روح‌القدس بر رسولان مقدس و آنانی که در بالاخانه‌ای در
اورشلیم جمع شده بودند، نازل شد. به همین دلیل، این مراسم به واقعۀ پنطيكاست
اشاره داد: «خداوندا، تو که روح‌القدس خود را در ساعت سوم بر رسولانت نازل
کردی [...]، او را در ما که نزد تو دعا می‌کنیم، احیا فرما.»
۶. ساعت ششم
ساعت ششم برابر است با ظهر امروزی. همانطور که از اناجیل مقدس می‌دانیم
(لوقا ٢٣ :۴۴)، در این ساعت بود که خداوندگار ما، عیسای مسیح، در جلجتا مصلوب
شد. سرود «ای مسیح، خدایا، که در روز و ساعت ششم، مرگ را به‌جای ما چشیدی...»،
به این واقعه اشاره می‌کند؛ این قضیه در مورد دعای قدیسْ باسیل بزرگ نیز صدق
پیدا می‌کند: «ای خدا، ای خداوند لشکرها... که یگانه پسرت، خداوندگار ما
عیسى مسیح را برای نجات بشر فرستادی و با صلیب ارزشمندش گناهان ما را از میان
برداشتی... و روح ما را با محبتت جریحه‌دار کردی...»
۷. ساعت نهم
ساعت نهم، همان ساعت سه بعد از ظهر می‌باشد. در این ساعت، عیسی روح خود
را بر روی صلیب به خدای پدر تسلیم کرد، همان‌گونه که اناجیل مقدس بیان می‌کنند:
«در ساعت نهم، عیسی با صدای بلند، فریاد برآورد... و دمِ آخر برکشید»
(مرقس ١٥ :۳۴، ۳۹). مزموری که ما می‌خوانیم، به آزارهایی که بر مسیح موعود
وارد شد، اشاره دارند؛ پس سرودها و دعاها نیز همین مضمون را دارند: «ای
مسیح، ای خدا، تو که در ساعت نهم، در جسم به‌خاطر ما مرگ را چشیدی، طغیان و
سرکشی جسم ما را بمیران و ما را نجات بخش!»
بدین نحو، کلیسا با این مراسم روزانه به جماعت خود کمک می‌کند تا آنچه
مزمور می‌گوید را به کار ببندد: «شبانگاه و بامداد و نیمروز، شِکْوه و ناله
می‌کنم؛ و او صدایم را می‌شنود» (مزمور ٥٥ :۱۸)؛ و «نیمه‌های شب
برمی‌خیزم تا سپاست گویم، به جهت قوانین عادلانه‌ات» (مزمور ١١٩ :۶۲).
|