خداوندگار چه تفسیر گسترده‌تری از ده فرمان و به‌طور کلی شریعت عهدقدیم ارائه کرد؟

خداوندگار در ادامۀ موعظه‌اش روی کوه، تاٴکید فرمود که تمام کارهای ایماندار باید از روی محبت انجام شود و اینکه نه تنها عمل نیک، بلکه انگیزه‌هایی که باید از روی صداقت، راستی، درستی و محبت باشند نیز ارزشمندند. در مورد عمل  گناه‌آلود نیز مسئولیت متوجه کسی است که مرتکب چنین عملی شده- نه فقط مسئول عواقب یا نتایج آن، بلکه مراحلی که قبل از آن صورت گرفته و اعمال مشابهی که انجام داده است. به‌طور خاص‌تر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

* نيكوكارى

نتایج نیکوکاری یا صدقه به نفع هر دو طرف است، هم کسی که آن را انجام می‌دهد (از آنجایی که رحمت خدا را جذب خواهد کرد) و هم دریافت‌کنندۀ آن، زیرا برای حل مشکل خاصی که او را گرفتار کرده، از کمک و مساعدت برخوردار خواهد شد.

اما خداوندگار یک «علامت خطر» را به صدا درمی‌آورد: مراقب باشید نیکوکاری خود را در برابر دیدگان مردم به جا نیاورید با این هدف که مورد تحسین ایشان قرار گیرید... وقتی صدقه می‌دهی جار نزن تا مردم تو را بستایند و فردی نیکو به‌نظر برسی. اگر با نیت خودستایی صدقه می‌دهی، پاداش خدا را از دست داده‌ای. برعکس، وقتی صدقه می‌دهی، اجازه نده دست چپت از دست راستت باخبر شود (بدین معنا که نباید حتی نزدیکترین افرادی که در کنار شما هستند، از آن باخبر شوند) تا نیکوکاری تو واقعاً در نهان باشد. در این صورت، پدرت که در آسمان است و اعمال نیک و نهانی تو را می‌بیند، در داوری نهایی جهان، آشکارا از گنجهای پادشاهی آسمان به تو پاداش خواهد داد (م.ک. متی ٦ :­۱-۴).

 

*دعا

آیا زمانی مقدس‌تر از لحظه‌ای که انسان با خدا صحبت می‌کند، وجود دارد؟ اما این احتمال وجود دارد که شخص دعا کند اما به روش اشتباه، به‌گونه‌ای که نه تنها هیچ نفعی از دعا نبرد، بلکه با ناخشنودی و عدم رضایت خدا روبرو شود. به همین دلیل خداوندگار دوباره به ما هشدار می‌دهد و می‌فرماید:

وقتی دعا می‌کنی، مانند ریاکاران نباش که در مکانهای عمومی می‌ایستند و دعا می‌کنند تا نشان دهند که دیندار و پرهیزگار هستند و وجهۀ خوبی از خود در جامعه بر ‌جای بگذارند. ایشان با این کار تنها چیزی که ممکن است بدست آورند، تحسین و ستایش مردم است و نباید انتظاری از خدا داشته باشند. اما تو وقتی در خلوت دعا می‌کنی، مگذار سایرین تو را ببینند؛ خدای پدر که تو را به‌هنگام دعا در نهان و فروتنی می‌بیند، هم در این دنیا و هم در آسمان آشکارا به تو پاداش خواهد داد (م.ک. متی ٦ :­۵-۶).

خداوندگار توجه ما را به نکتۀ دیگری نیز پیرامون دعا جلب می‌کند. می‌فرماید، وقتی دعا می‌کنی عباراتی توخالی تکرار نکن، یا چیزهایی که هیچ ارزش و اساسی ندارند و نفعی به تو نمی‌رسانند، از خدا طلب نکن. خدای پدر از نیازهایت آگاه است، حتی قبل از آنکه از او درخواست کنی. خداوندگار برای اینکه در درک این موضوع به ما کمک کند و بدانیم چه چیزهایی در دعا بگوییم، الگویی از یک دعای جامع و مختصر ارائه کرده که به «دعای ربانی» معروف است (یعنی «دعای خداوندگار»/م.):

 

ای پدر ما که در آسمانی،

نام تو مقدّس باد.

پادشاهی تو بیاید.

ارادۀ تو، چنانکه در آسمان انجام می‌شود،

بر زمین نیز به انجام رسد.

نان روزانۀ ما را امروز به ما عطا فرما.

و قرضهای ما را ببخش،

چنانکه ما نیز قرضداران خود را می‌بخشیم.

و ما را در آزمایش میاور،

بلکه از  شریر رهایی‌مان ده.

زیرا پادشاهی و قدرت و جلال، تا ابد از آنِ توست. آمین. (متی ٦ :­۹-۱۳)

 

مطلب قابل توجه این است که در این دعا تنها یک درخواست در مورد نیازهای زندگی انسان وجود دارد: «نان روزانۀ ما را امروز به ما عطا فرما.» سه درخواست قبلی به جلال خدا، آمدن پادشاهی‌اش و تحقق بخشیدن به ارادۀ خدا از سوی انسانها اشاره دارند. درخواستهای بعدی با نیازهای روح انسان سر و کار دارند: بخشش گناهان شخص از سوی خدا، حفاظت دربرابر وسوسه‌هایی که به روح انسان آسیب می‌زنند و رهایی از دامهایی که شریر برای ما پهن کرده است. دعای ربانی دوباره همانطور که آغاز شده بود به پایان می‌رسد- یعنی با ستایش خدا: «زیرا پادشاهی و قدرت و جلال، تا ابد از آنِ توست. آمین»

ما این دعای نمونه و درخورِ پیروی را هر روز در تمام جلسات کلیسایمان، و همینطور در دعاهای شخصی خود می‌خوانیم و مطابق با سفارش خداوندگار (مت ۶:‏­۹) سعی می‌کنیم که دعاهای شخصی‌‌مان نیز همین مفهوم و مضمون را داشته باشند- یعنی در دعاهای شخصی‌مان که در آن، از عبارات و کلمات خودمان استفاده می‌کنیم.

 

*روزه

روزه رسمی است بسیار قدیمی و در عهدقدیم یافت می‌شود. در عهدجدید، می‌بینیم که بزرگترین نبی، یحیای تعمیددهندۀ شریف و پیشروِ خداوندگار، روزه می‌گرفت، همانطور که خودِ خداوندگارمان، عیسای مسیح این کار را انجام می‌داد (م.ک. مرقس ١ :­۶ و متی ٤:­۲). روزه گرفتن در نبردهای روحانی یک مسیحی بسیار مفید می‌باشد، البته اگر به‌درستی انجام شود. اسرائیلی‌ها روزۀ واقعی را تحریف کرده بودند، و برخی از آنها با ریاکاری و برای جلب توجه روزه می‌گرفتند تا تحسین مردم را برانگیزند (م.ک. لوقا ١٨ :­۱۲). خداوندگار به ما هشدار می‌دهد که در این زمینه نیز حکمت به خرج دهیم. می‌فرماید، وقتی روزه می‌گیری، سعی نکن خسته به نظر برسی- فرضاً از روی گرسنگی به خاطر روزه- چنانکه ریاکاران می‌کنند؛ ایشان چهره خود را دگرگون می‌کنند تا به مردم نشان دهند که روزه‌دار هستند. آنان تحسین مردم را به‌عنوان پاداش دریافت کرده‌اند، اما هیچ نفع دیگری از روزۀ خود نمی‌برند. اما تو وقتی روزه می‌گیری، طبیعی رفتار کن، بدون اینکه نشان دهی یا بگویی که روزه‌دار هستی، تا مردم متوجه این موضوع نشوند. آنگاه خدای پدر که اعمال نهانت را می‌بیند، آشکارا به تو پاداش خواهد داد (م.ک. متی ٦ :­۱۶-۱۸).

 

*بخشش

شکی نیست که ما به‌عنوان انسانهای ناکامل، هر روز گناه می‌کنیم. «همگى ما بسیار می‌لغزیم» (یعقوب ٣ ‏:۲). «اگر بگوییم بَری از گناهیم، خود را فریب داده‌ایم و راستی در ما نیست» (اول يوحنا ١ :­۸). ما در برابر خدا و در برابر انسانهای دیگر می‌لغزیم. در نتیجه، طبیعی است که انسانهای دیگر نیز در حق ما مرتکب چنین خطاهایی شوند. شریعت موسی می‌گفت: «چشم به عوض چشم، دندان به عوض دندان» (خروج ٢١ ‏:۲۴). به بیان دیگر، اگر دشمنت به تو حمله کرد و به چشمت آسیب رساند، نباید فراتر از او بروی و به دو چشمش آسیب بزنی، بلکه فقط می‌توانی به یک چشمش آسیب بزنی! عبارات مشابه این مورد را می‌توان در آیات بعدی یافت.

اما در عهدجدید، نحوۀ برخورد فرد با دشمنش بسیار فراتر و عالی‌تر است: «اگر کسی به تو صدمه زد، به‌همان شکل پاسخ او را نده. مراقب باش که در حق همۀ انسانها نیکویی کنی... در پی انتقام نباش؛ این کار بر عهدۀ خداست... مغلوب بدی مشو، بلکه بدی را با نیکویی مغلوب ساز (م.ک. رومیان ١٢ :­۱۷-۲۱). خداوندگار حتی به‌شدت بر روی موضوع بخشش تاٴکید کرد تا جایی که آن را پیش‌فرضی برای بخشش گناهانمان دانست: «امّا اگر خطاهای مردم را نبخشید، پدر شما نیز خطاهای شما را نخواهد بخشید» (متی ٦ :‏۱۵). شخص ممکن است از تمام فرمانهای خدا اطاعت کند، اما اگر بر کسی دیگر خشم یا نفرت گیرد و مایل نباشد او را ببخشد، همه چیز را از دست داده است. خدا او را نخواهد بخشید. به همین دلیل است که کلیسا این رسم را بنیاد نهاده که اگر یک مسیحی فردی را که به او بدی کرده نبخشد و در دل خود نسبت به او کینه و نفرت نگاه دارد، عشای ربانی را دریافت نمی‌کند. کلیسا نخست به آن مسیحی نصیحت می‌کند که ببخشد و سپس برای دریافت عشای ربانی جلو بیاید. بر اساس تعلیم خداوندگار، ما همواره باید ببخشیم. وقتی پطرس پرسید: «سرور من، تا چند بار اگر برادرم به من گناه ورزد، باید او را ببخشم؟ آیا تا هفت بار؟»، خداوندگار به وی پاسخ داد: «به تو می‌گویم نه هفت بار، بلکه هفتادْ هفت بار» (متی ١٨ :­۲۱-۲۲)؛ یعنی حد و حساب نگه ندار، بلکه تا جایی که آنان به تو گناه می‌ورزند، ببخش!

خداوندگار در مورد مساٴلۀ مهم و جدی بخشش، خود را به تعلیم دادن محدود نفرمود. او درخشانترین الگو را ارائه کرد، یعنی با بخشش تمام کسانی که به او تازیانه زدند، توهین کردند، آب دهان انداختند، مسخره‌اش کردند و او را بر تکه‌ای چوب خفت‌آور، یعنی صلیب، میخکوب کردند: «ای پدر، اینان را ببخش، زیرا نمی‌دانند چه می‌کنند» (لوقا ٢٣ :­۳۴).

 

*محکومیت

فریسیان، یعنی کسانی که شریعت موسی را مطالعه کرده، آن را برای مردم تفسیر می‌کردند، می‌خواستند در نظر عموم به‌عنوان اسرائیلی‌های دیندار و به‌جاآورندۀ شریعت دیده شوند. به این منظور، فکر می‌کردند «بزرگی‌شان» زمانی بیشتر معلوم می‌شود که خطاهای دیگران را گوشزد کرده، آنها را به‌خاطر اعمالشان توبیخ نمایند!

اما خداوندگار فرمود: «حكم مكنيد تا بر شما حكم نشود. زیرا به همان‌گونه که بر دیگران حكم کنید، بر شما نیز حكم خواهد شد و با همان پیمانه که وزن کنید، برای شما وزن خواهد شد» (م.ک. متی ٧ :­۱-۲). او پس از بیان این مطلب، شرح می‌دهد که توبیخ و محکوم کردن دیگران، حتی برای خطاهای کوچک، و در عین حال نادیده گرفتن خطاهای خودمان که ممکن است بزرگ و جدی باشند، ناعادلانه است. لذا، او به ما تعلیم می‌دهد که به خطاهای خودمان نگاه کنیم و درصدد اصلاح آنها برآییم و «وقتی این اتفاق بیفتد، ما بر خطاهای دیگران سخت نخواهیم گرفت و گذشت خواهیم کرد» (م.ک. متی ٧ :­۳-۵).

 

*قتل

فرمان ششم از فرمانهای دهگانۀ موسی، «قتل مکن» است. هر که مرتکب قتل شود، گناهکار است و به‌خاطر عمل خود محکوم می‌گردد.

خداوندگار می‌آید و نه تنها عمل قتل، بلکه عواملی را که به چنین عمل شنیعی ختم می‌گردند، محکوم می‌سازد. «امّا من به شما می‌گویم، هر که [بی‌دلیل] بر برادر خود خشم گیرد، سزاوار محاکمه... در حضور شوراست» (متی ٥ :­۲۱-۲۲). خداوندگار در ادامه می‌فرماید کسی که خشم خود را با دشنام و بدزبانی به دیگران نشان دهد، او نیز گناهکار است. بدیهی است که خداوندگار رفتاری متفاوت با مردم را معرفی می‌کند که مشخصۀ آن عبارتست از صلح، درک متقابل، بخشش، صبر و محبت دوطرفه.

 

*زنا

فرمان بعدی، یعنی فرمان هفتم، زنا را نهی می‌کند. بر طبق تفسیر معلمین یهودی، این فرمان محدود به روابط موجود میان افراد متاٴهل بود؛ یعنی، خیانت در بین زوجین را ممنوع می‌دانست. اما خداوندگار دامنۀ این حکم را فراتر برده، روابط جنسی خارج از ازدواج را نیز مشمول آن می‌سازد. علاوه بر این، او نه تنها کسی را که دست به عمل گناه می‌زند، بلکه کسی را که دنبال آن است و مایل است آن عمل را انجام دهد- چه آن را انجام دهد و چه ندهد- مجرم و گناهکار می‌داند. می‌فرماید: «شنیده‌اید که گفته شده، ”زنا مکن.“ امّا من به شما می‌گویم، هر که با شهوت به زنی بنگرد، همان دم در دل خود با او زنا کرده است» (متی ٥ :­۲۷-۲۸). قدیس یوحنای زرین‌دهان (کریسوستوم) در تفسیر این متن می‌گوید، کسی که با دیدۀ شهوت به اندام و چهره‌های زیبا نگاه می‌کند، کوره‌ای از هوای نَفْس و شهوت در درون خود روشن می‌کند و روحش را اسیر شهوت‌پرستی می‌گرداند... بنابراین، خود را در این وضعیت قرار می‌دهد، حتی اگر آن بدنی را که برایش جذاب می‌نماید، لمس نکند، انگار که مرتکب آن گناه شده، زیرا میل و شهوتی شدید در درون او پرورش یافته است. از این رو، بدیهی است که فردِ مسیحی نه تنها باید از خودِ این عمل، بلکه از انگیزه‌هایی که به این عمل ختم می‌شوند نیز دوری کند؛ و البته، این اصل در مورد مردان و زنان به شکلی برابر صدق می‌کند. 

به همین دلیل، خداوندگار متعاقباً در مورد این ضرورت صحبت کرد که انسان از افراد و محیط‌هایی که او را به رسوایی می‌کشانند دوری کند، هرچقدر هم که احیاناً برایش مهم و ضروری باشند. می‌فرماید: «پس اگر چشم راستت تو را می‌لغزاند، آن را به در آر و دور افکن، زیرا تو را بهتر آن است که عضوی از اعضایت نابود گردد تا آن که تمام بدنت به دوزخ افکنده شود. و اگر دست راستت تو را می‌لغزاند، آن را قطع کن و دور‌افکن، زیرا تو را بهتر آن است که عضوی از اعضایت نابود گردد تا آن که تمام بدنت به دوزخ افکنده شود» (متی ٥ :­۲۹-۳۰).

 

*طلاق

شریعت موسی یک شرط قائل می‌شود که به موجب آن به مرد اجازه می‌دهد که به دلایلی همسرش را طلاق دهد و او را از خانه‌اش بیرون کند و موظف است به او طلاقنامه‌ای بدهد. (م.ک. تثنیه ٢٤ :­۲).

اما خداوندگار می‌فرماید: «همچنین گفته شده که ”هر که زن خود را طلاق دهد، باید به او طلاقنامه‌ای بدهد.“ امّا من به شما می‌گویم، هر که زن خود را جز به‌علت بی‌عفتی طلاق دهد، باعث زناکار شدن او می‌گردد؛ و هر که زن طلاق داده شده را به زنی بگیرد، زنا می‌کند» (متی ٥ :­۳۱-۳۲). مرقسِ انجیل‌نگار به دلیل بحثی که عیسی با فریسیان داشت، مطالب بیشتری پیرامون این موضوع ارائه می‌کند، و در خاتمۀ آن بحث به ایشان گفت: «پس آنچه را خدا پیوست، انسان جدا نسازد» (مرقس ١٠ :٢-٩).

 

*سوگند

فرمان نهم شریعت موسی شهادتِ دروغ را منع می‌کند؛ وقتی شخصی سوگند می‌خورَد، موظف است به آن وفا کند. خداوندگار در ادامۀ موعظه‌اش بر سر کوه فرمود: «و باز شنیده‌اید که به پیشینیان گفته شده، ”سوگند دروغ مخور، بلکه سوگندهای خود را به خداوند وفا کن.“ ليكن من به شما می‌گویم، هرگز سوگند مخورید...» (متی ٥ :­۳۳-۳۶). دلیلی ندارد که قسم بخورید تا چیزی را تاٴیید کنید. کلام شما باید کافی باشد و هر آنچه می‌گویید باید با حقیقت برابری کند. «پس ’بلهِ‘ شما همان ’بله‘ باشد و ’نهِ‘ شما ’نه‘، زیرا افزون بر این، از شرير است» (متی ٥ :­۳۷).

 

*محبت به همسایه

روحِ شریعت موسی چنین است: «همسایه‌ات (که تو را محبت می‌کند) را محبت نما و با دشمنت دشمنی کن» (متی ۵:‏­۴۳). اما خداوندگار می‌فرماید: «دشمنان خود را محبت نمایید و برای آنان که به شما آزار می‌رسانند، دعای خیر کنید، تا پدر خود را که در آسمان است، فرزندان شويد» (متی ٥ :­۴۴-۴۵).

کل تعلیم خداوندگار حول محور محبت می‌چرخد، محبتی که تبعیض قائل نمی‌شود، چه فردِ مقابل هم‌قوم و هم‌نژاد ما باشد، و چه بیگانه، چه آشنا باشد، چه ناآشنا،  و چه خوب باشد، چه بد. سپس، خداوندگار خدای پدر را به‌عنوان یک الگو نشان داده، می‌فرماید: «زیرا او آفتاب خود را بر بدان و نیکان می‌تاباند و باران خود را بر عادلان و ظالمان می‌باراند» (متی ٥ :­۴۵-۴۸).

علاوه بر تمام اینها و مَثَل معروف سامری نیکو (لوقا ١٠ :­۲۵-۳۷)، خداوندگار بزرگی و عظمت محبت را نسبت به تمام انسانها نشان داده است.

 

 

 

فهرست مطالب