بخش 1  -  ایمان یک مسیحی اورتودکس

                                   فصل 8 -  فرشتگان خلقت دست خدا

در بند ۱ از اعتقادنامۀ نیقیه، مفهوم این عبارت که خدا خالق تمام چیزهای «پیدا و ناپیدا» می‌باشد، چیست؟ این چیزهای «ناپیدا» که خدا خلق نموده، چیستند؟ آیا آنها را می‌شناسیم؟

برای ما انسانها چیزهای ناپیدا همان مخلوقات مادی، یا به‌عبارتی چیزهایی نیست که با حکمت خالق به انسان داده شده و انسان با پیشرفت علم دارد به کشف آنها دست می‌یابد یا حتی قادر به کشف آنها می‌باشد، نظیر ستارگان، سیارات یا عناصر ریز عالم میکروسکپی.

موجودات ناپیدا که این اعتقادنامه بدانها اشاره می‌کند، مخلوقات دنیای روحانی می‌باشند که ما با چشمان جسمانی خود قادر به دیدن آنها نیستیم. این مخلوقات روحانی همان فرشتگان (یا دنیای فرشتگان) می‌باشد.

از آنجایی که قادر به دیدن آنها نیستیم، چطور این را می‌دانیم؟

کتاب‌مقدس ایشان را بر ما آشکار ساخته است. در مورد وجود فرشتگان، شهادت‌هایی نیز از انسانها موجود است که نشان می‌دهد فرشتگان بر ایشان ظاهر شده‌اند.

از آنجایی که اینها موجوداتی روحانی هستند و قابل مشاهده نمی‌باشند، پس چگونه انسانها موفق به دیدن آنها شدند؟

موضوع فرشتگان پرسشهای بسیاری را در ذهن ما به‌وجود می‌آورد. بنابراین، نخست اجازه بدهید ببینیم که فرشتگان چه هستند.

اینکه فرشتگان روح هستند، مطلبی است که داوود نبی و پولس رسول مورد تأیید قرار می‌دهند: «خداوند را متبارک بخوان... تو بادها را فرستادگان خویش می‌گردانی» (مزمور ١٠٤ :­۱ و ­۴)؛ و «همۀ فرشتگان خدا او را بپرستند» (عبرانیان ١ :­۶).

طبیعت فرشتگان مانند طبیعتی است که ما انسانها پس از داوری نهایی جهان خواهیم داشت (متی ٢٥ :­۳۱-۴۶)، پس از آنکه بدن ما در وضعیتی روحانی برخیزد و با روح‌مان بپیوندد، تا از آن پس در پادشاهی خدا زیست کند. این را می‌دانیم چون خداوندگار فرمود انسانها پس از قیامت «همچون فرشتگان آسمان» خواهند بود (متی ٢٢ :­۳۰).

بدن فرشتگان روحانی است، اما ایشان در معنای مطلق، روح‌هایی صرف نیستند، مانند خدا. پس ما انسانها قادر به دیدن آنها نیستیم، اما ظاهراً ایشان به‌نحوی با خصوصیاتی مشابه انسانها، دارای جسم می‌باشند، زیرا هنگامی که در قالب انسان ظاهر می‌گردند، ما انسانها می‌توانیم ایشان را ببینیم (م.ک. داوران ٥ :­۱۳؛ ایوب ٥ :­۴-۶). اما ایشان قطعاً در وضعیتی بهتر از ما انسانها قرار دارند. پولس رسول در نامه به عبرانیان آنچه را که داوود نبی در زمانهای قدیم گفته بود، تأیید می‌کند: «او را اندکی کمتر از فرشتگان ساختی» (مزمور ٨ :­۵؛ عبرانیان ٢ :­۷).

به‌خاطر این حقیقت که خدا انسان را «به صورت خود و شبیه خود» آفرید (پیدایش ١ :­۲۶)- همانطور که بعداً خواهیم دید- به‌نظر می‌رسد که او فرشتگان را نیز «به صورت خود و شبیه خود» آفرید. به بیانی دیگر، به ایشان قدرت داد که شبیه او شوند، پس تا حدی این امکان وجود دارد که مخلوقات شبیه خالق شوند. خدا فرشتگان را با ارادۀ آزاد آفرید. ایشان می‌توانستند در مصاحبت با خدا و اطاعت از ارادۀ او باقی بمانند، همچنین می‌توانستند از او جدا شوند: کاری که سایر فرشتگان انجام دادند که دربارۀ آنها بعداً بحث خواهیم کرد. آنانی که در اطاعت از خدا ثابت‌قدم ماندند، تقدسی پایدار دریافت نمودند؛ به همین علت به آنها فرشتگان مقدس می‌گوییم. فرشتگان چون روح هستند، نمی‌میرند و جاودان هستند، از آنجایی که روح انسان نیز نمی‌میرد، بلکه تا ابد زیست می‌کند (م.ک. متی ٢٥ :­۴۶).

فرشتگان در چه زمانی خلق شدند؟ آیا این را می‌دانیم؟

ما از ایوب ٣٨ :­۷ پی می‌بریم که فرشتگان را خدا قبل از آفرینش دنیای مادی، ستارگان، خورشید، زمین و غیره، آفرید. خداوند بر ایوب چنین مکشوف ساخت: «آنگاه که ستارگان صبح با هم سرود خواندند، و پسران خدا همگی فریاد شادی سر دادند.» بنابراین، زمانی که خدا ستارگان را آفرید، فرشتگان وجود داشتند.

بر اساس این آیه و سایر بخشهای کتاب‌مقدس، پی می‌بریم که فرشتگان هرآنچه را که خدا می‌خواست خلق کند، نمی‌دانند، بلکه تنها چیزهایی را می‌دانند که خدا بر ایشان آشکار ساخته و مرتبط با خدمتی است که به ایشان محول کرده بود. به‌عنوان مثال، فرشتگان نمی‌دانند بازگشت خداوندگار و داوری دنیا در چه زمانی اتفاق خواهد افتاد: «هیچ‌کس آن روز و ساعت را نمی‌داند جز پدر؛ حتی فرشتگان آسمان و پسر نیز از آن آگاه نیستند» (متی ٢٤ :­۳۶).

تعداد فرشتگان چقدر است؟

فرشتگان «سرشماری» نشده‌اند! کتاب‌مقدس به‌طور کلی صحبت از شمار زیادی از فرشتگان مقدس می‌کند:

«بلکه به کوه صَهیون نزدیک آمده‌اید، به اورشلیم آسمانی که شهر خدای زنده است. به جمع شادمانۀ هزاران هزار فرشته آمده‌اید» (عبرانیان ١٢ :­۲۲).

«هان، خداوند با هزاران هزار فرشتۀ مقدّس خود می‌آید...» (یهودا ۱۴).

«... و صدای خیل فرشتگان را شنیدم که گرداگرد آن تخت فراهم آمده بودند...شمار آنها از هزاران هزار و کُرورها کُرور بیشتر بود...» (مکاشفه ٥ :­۱۱). بر طبق گفتۀ پدران کلیسا، تعداد فرشتگان باید بیشتر از انسانهایی باشد که تا روز داوری نهایی جهان روی زمین زندگی خواهند کرد. پدران کلیسا از روی خدمتی که خدا به فرشتگان محول کرده، به این نتیجه رسیدند.

این خدمت چیست؟ به بیانی دیگر، کار فرشتگان چیست؟

بر طبق آنچه کتاب‌مقدس بر ما آشکار می‌سازد، برخی از کارهای فرشتگان عبارتند از:

* ایشان در برکت و شادی خدا شریک هستند و خدای تثلیث را جلال می‌دهند، آن‌هم به صورت آیین نیایش، همانطور که شبانان در شب ولادت مسیحِ نجات‌دهنده، آنها را در بیت لحم مشاهده کردند: «ناگاه گروهی عظیم از لشکریان آسمان ظاهر شدند که همراه آن فرشته در ستایش خدا می‌گفتند: ”جلال بر خدا در عرش برین، و صلح و سلامت بر مردمانی که بر زمین مورد لطف اویند!“» (لوقا‌ ٢ :­۱۳-۱۴). اشعیای نبی نیز شنید که فرشتگان گرداگرد تخت خدا می‌سرایند و می‌گویند: «قدوس، قدوس، قدوس است خداوندِ لشکرها؛  تمامی زمین از جلال او مملو است» (اشعیا ٦ :­۳). این سرود فرشتگان است که ما نیز آن را در هر آیین نیایش می‌خوانیم.

* ایشان فرمانهای خدا را به انجام می‌رسانند و پیغام او را منتقل می‌سازند:

جبرائیل، فرشتۀ اعظم، این پیغام شادی‌بخش را به مریم می‌دهد که او به‌روشی فوق‌طبیعی عیسی را به دنیا خواهد آورد (م.ک. لوقا ١ :­۲۶-۳۸).

فرشتۀ خدا بر شبانان در بیت لحم ظاهر می‌شود و به ایشان اعلان می‌کند: «...زیرا بشارتی برایتان دارم، خبری بس شادی‌بخش... امروز ... نجات‌دهنده‌ای برای شما به دنیا آمد. او خداوندْ مسیح است» (لوقا ٢ :­۱۰-۱۱).

* خدا آنها را می‌فرستد تا به افرادی که برای نجات خود می‌جنگند، یاری رسانند. پولس رسول می‌نویسد که فرشتگان مقدس «...جملگی روحهایی خدمتگزار [هستند] که برای خدمت به وارثان آیندۀ نجات فرستاده می‌شوند» (عبرانیان ١ :­۱۴؛ همچنین اعمال ١٠ :­۳-۶).

* آنها دعاهای ایمانداران را به خدا گزارش می‌دهند. رافائیل فرشته بر طوبیت و پسرش طوبیا آشکار شده، گفت: «من رافائیل هستم، یکی از هفت فرشته‌ای که هر دم آماده‌اند تا به ساحت مجد خداوند درآیند» (طوبیت ١٢ :­۱۵).

* آنها ایمانداران را از انواع خطرها محافظت می‌کنند، مانند فرشته‌ای که شب‌هنگام وارد زندان شد تا پطرس رسول را که هیرودیس قصد کشتنش را داشت، آزاد سازد (م.ک. اعمال ١٢ :­۷-۱۱ و ٥ :­۱۹، ۲۷، ۲۳-۲۴). همچنین مردم را از نفوذ شیطان می‌رهانند (م.ک. طوبیت ۱۲:۱۲).

* آنها روح ایمانداران را همراهی می‌کنند، آن هنگام که جسم خود را ترک می‌کنند و به آسمان و نزد خدا می‌روند: «باری، آن فقیر مُرد و فرشتگان او را به جوار ابراهیم بردند.» (لوقا ١٦ :­۲۲).  

* فرشتگان در بسیاری از وقایع زندگی خداوندگار شرکت داشتند (م.ک. متی ١ :­۲۰، ٢ :­۱۳، ٤ :­۱۱؛ لوقا ٢٢ :­۴۳؛ یوحنا ٢٠ :­۱۲؛ اعمال ١ :­۱۰-۱۱ و غیره).

کمی پیش خواندیم که رافائیل فرشته به طوبیت گفت: « من یکی از هفت فرشته‌ای که هر دم آماده‌اند تا به ساحت مجد خداوند درآیند.» آیا این بدین معناست که یک سلسله مراتب خاص از فرشتگان و با رسالت‌های مخصوص وجود دارد؟

از آیات کتاب‌مقدس- عهدقدیم و عهدجدید- می‌توان نتیجه‌گیری کرد که در دنیای ارواح آسمانی، یک نظام یا سلسله مراتب وجود دارد. اشاره‌هایی شده به:

«... سردار لشکر خداوند...» (یوشع ٥ :­۱۴).

«رئیس بزرگ، میکائیل» (دانیال ١٢ :­۱ و م.ک. یهودا ۹).

«فرشتگان اعظم» مانند میکائیل و جبرائیل.

«کروبیان» (اشعیا ٣٧ :­۱۶)

«سَرافین» (اشعیا ٦ :­۲)

همۀ اینها زیر نُه طبقه قرار می‌گیرند: کروبیان، سرافین، تختها، فرشتگان اعظم، فرشتگان، حاکمیت‌ها، ریاست‌ها، قدرت‌ها و نیروها (افسسیان ١ :­۲۱،  ٣ :­۱۰؛ کولسیان ١ :­۱۶؛ ۱-تسالونیکیان ٤ :­۱۶ و غیره).

آیا درست است که هر انسانی فرشتۀ نگهبان خود را دارد؟                           

بله! منابع زیادی وجود دارند که می‌توان از آنها به این نتیجه رسید که خدا برای هر فرد ایماندار یک فرشتۀ نگهبان می‌فرستد تا او را در طول مسیر زندگی‌اش و تا لحظه‌ای که زنده است، محافظت و هدایت کند، و بعد او را تا آسمان همراهی خواهد کرد (م.ک. متی ١٨ :­۱۰). به همین دلیل است که کشیش برای کسی که قرار است تعمید بگیرد، چنین دعا می‌کند:

«برای زندگی او یک فرشتۀ نور قرار بده تا وی را از هر دام دشمن نجات دهد...» (دعایی که پس از مراسم سوم از اخراج ارواح خبیث خوانده می‌شود).

البته فرشتۀ نگهبان تنها در صورت درخواست شخص ایماندار، نزدیک او می‌ماند. فرشتۀ نگهبان نیز مانند خدا، به آزادی فرد احترام می‌گذارد. اگر انسانی با روش زندگی خود یا بی‌ایمانی، به خدا نشان دهد که نمی‌خواهد فرشته کنار او باشد، قطعاً فرشته از او جدا می‌شود. به همین دلیل است که ایماندار در دعایی خاص از فرشتۀ خود درخواست می‌کند: «...مرا که یک گناهکارم ترک مکن، مرا به‌خاطر افراط و زیاده‌روی‌ام رها نکن...»

در جلسۀ دعای شبانگاهی (به یونانی: آپودئیپ‌نون= پس از شام) که همان دعای شب ایمانداران است، دعایی خطاب به فرشتۀ نگهبان نیز وجود دارد:

«فرشتۀ مقدس، ناظر روح بیچاره و زندگی تیره‌بخت من، منِ گناهکار را رها مکن، مرا به‌خاطر زیاده‌روی‌هایم ترک منما؛ به شیطان مجال نده که با به دست گرفتن کنترل این بدن فانی، بر من تسلط یابد؛ دست ضعیف و بیچارۀ مرا قوی ساز و مرا به راه نجات هدایت فرما. بله، ای فرشتۀ مقدس خدا، نگهبان و محافظ جان و جسم بیچارۀ من؛ مرا ببخش به‌خاطر تمام کارهای ناروایی که در تمام روزهای زندگی‌ام، در حق تو انجام داده‌ام و تمام گناهانی که تا به امروز مرتکب آنها شده‌ام؛ امشب مرا پناه بده و در برابر هرگونه سوءاستفادۀ دشمن از من محافظت کن تا با هیچ گناهی، خدایم را خشمگین نسازم؛ نزد خداوند برای من شفاعت کن تا مرا در ترس خود استوار گرداند و به من نشان بده که چطور یک خادمی لایق نیکویی او باشم. آمین.»

ما تنها خدا را پرستش می‌کنیم. فرشتگان را نمی‌پرستیم؛ ما صرفاً به ایشان به‌عنوان دوستان و محافظین خود که خدا برای ما می‌فرستد، احترام می‌گذاریم. به همین دلیل است که با یک تقاضا که هر روز در طول جلسات مقدس کلیسا از خدا می‌کنیم، از او می‌خواهیم که برای ما یک فرشته بفرستد: «از خداوند بخواهیم که یک فرشتۀ صلح، راهنمایی وفادار، نگهبانی برای جان و جسم‌مان بفرستد.» ما فرشتۀ نگهبان خود را با احترام، عزت و قدردانی مخاطب قرار می‌دهیم، نه به شکل پرستش، همان کاری که در مورد خدا انجام می‌دهیم. با این همه، حتی فرشتگان نمی‌خواهند و اجازه نمی‌دهند هرگونه پرستشی را به آنان تقدیم کنیم. حضرت یوحنای الهیدان در کتاب مکاشفه می‌نویسد: «در این لحظه بود که به پایش افتادم تا او را بپرستم. امّا او به من گفت: ”مبادا چنین کنی! زيرا من با تو و برادران تو که شهادت عیسی را نگاه می‌دارند، همخدمتم. خدا را بپرست! زیرا شهادت عیسی، روح نبوّت است.“» (مکاشفه ١٩ :­۱۰).

من در شمایل‌های کلیسا دیدم که فرشته‌ها بال دارند. آیا در واقعیت نیز چنین است؟

کلیسا در شمایل‌نگاری‌ها تا حد زیادی از نمادپردازی استفاده می‌کند. فرشته‌ها، به عنوان روح، نه بال جسمی دارند، و البته نه نیازی به آن دارند. بال در تصاویر فرشتگان، به این حقیقت اشاره می‌کند که آنها ارواح آسمانی هستند که در آسمان در حرکت می‌باشند، مانند پرندگانی که با استفاده از بالهایشان، در آسمان پرواز می‌کنند.

برخلاف خدا، فرشتگان همه جا حضور ندارند، اما هر کجا که خدا به ایشان امر فرماید، با سرعت نور به آنجا می‌روند. به‌عنوان مثال، ما انسانها برای اینکه با بدن خود حرکت کنیم، نیاز به زمان و یک سری مراحل خاص داریم. اما ذهن‌مان می‌تواند ظرف چند ثانیه به دورترین مکانها برود. فرشتگان نیز به‌گونه‌ای مشابه و به‌عنوان روح حرکت می‌کنند و فاصله و مسافت برایشان مانع به‌وجود نمی‌آورد.

این سخاوت و خیرخواهی عظیم خداست که برای هر انسانی یک فرشتۀ نگهبان قرار داده و در کنار او جمیع کثیری از فرشتگان گذاشته تا او را خدمت، هدایت و محافظت کنند و امکاناتی برای او فراهم سازند که همچون برنده، به مقصد نهایی‌اش برسد. ما به‌طور خاص در آیین نیایش قدیس باسیل، از خدا به‌خاطر این خیرخواهی تشکر می‌کنیم: «تو خلقت دست خود، انسان را تا ابد رد نکردی، ای خدای نیکو (...) بلکه به‌خاطر رحمت محبت‌آمیزت (...) فرشتگان را نگهبان قرار دادی...». بیایید در طلب این باشیم که ارتباط خود را با فرشتگان مقدس دائماً حفظ کنیم، تا در نبرد روحانی خویش از حفاظت و یاری آنها برخوردار گردیم.