Χρόνος

Τριαδολογικές αιρέσεις

αίτια

κυριότεροι εκπρόσωποι

χριστολογικές αιρέσεις

αίτια

κυριότεροι εκπρόσωποι

αποκαλυπτικές και εκκλησιολογικές αιρέσεις

αίτια - κυριότεροι εκπρόσωποι

Πατέρες που διατύπωσαν ή υπερασπίστηκαν την ορθή διδασκαλία

λοιπά γεγονότα

1ος αιώνας μ.Χ.

Γνωστικισμός:

Ανακατεύοντας στοιχεία από πολλές ειδωλολατρικές θρησκείες (π.χ. περσική, αιγυπτιακή, ελληνική κ.ά.), από το χριστιανισμό, τον ιουδαϊσμό και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, δίδασκε:

● ότι από ένα (άγνωστο) Θεό προήλθαν πολλά άλλα θεϊκά πνεύματα.

● ότι ο υλικός κόσμος είναι δημιούργημα ενός από αυτά, που ξέπεσε από το Φως και έγινε κακό.

Ο συγκρητισμός (το ανακάτεμα λαών και πολιτισμών που υπήρχε στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία) και η ανάγκη των ανθρώπων να βρουν μεταφυσικά στηρίγματα.

Σίμων ο Μάγος,

Νικολαΐτες ή Βαλααμιστές (προσπαθούσαν να εξαφανίσουν το σώμα μέσω οργίων και καταχρήσεων).

Υπόσχονταν στους ανθρώπους μια μυστική «Γνώση» που θα τους ελευθέρωνε από τα «δεσμά της ύλης».

Ήταν αποκρυφιστές και ενίοτε μάγοι.

Ο Γνωστικισμός (ο ίδιος με τον προαναφερόμενο):

Δίδασκε ότι ο Χριστός ήταν ένα από τα πολλά θεϊκά πνεύματα που «γεννήθηκαν» μέσα από το μεγάλο Θεό. Ότι δεν ήταν αληθινός άνθρωπος, αλλά μόνο πήρε μορφή ανθρώπου (χωρίς υλικό σώμα), επειδή την ύλη οι γνωστικοί τη θεωρούσαν κακή. Ότι ήρθε για να ελευθερώσει τους ανθρώπους από τα δεσμά της ύλης, αποκαλύπτοντάς τους τη «Γνώση του μεγάλου Θεού» και της δημιουργίας του κόσμου.

Ελληνιστικές φιλοσοφικές επιρροές (κυρίως πλατωνικές) που οδήγησαν σε υποτίμηση της ύλης και υπερτονισμό της αξίας του πνεύματος. Έτσι θεωρήθηκε αδιανόητο ότι ένα αγαθό πνεύμα θα μπορούσε να λάβει αληθινό υλικό σώμα.

Ό,τι γράψαμε και προηγουμένως.

Ιουδαιοχριστιανοί διαφόρων ομάδων, όπως Εβιωναίοι κ.τ.λ.

Παρέμειναν προσκολλημένοι στην τήρηση του μωσαϊκού νόμου. Απομονωμένες θνησιγενείς κοινότητες.

Οι απόστολοι (μαθητές του Χριστού), οι άμεσοι μαθητές των αποστόλων, π.χ. Ιγνάτιος Αντιοχείας, Κλήμης Ρώμης

Γέννηση Ιησού Χριστού, δράση Του (διδασκαλία και θαύματα), σταύρωση και ανάστασή Του.

Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος (πεντηκοστή) και ίδρυση της Εκκλησίας. Διδασκαλία των αποστόλων σε πολλά έθνη.

Πρώτοι διωγμοί, από Ιουδαίους και Ρωμαίους. Μαρτύριο των αποστόλων και άλλων χριστιανών.

2ος & 3ος αιώνας μ.Χ.

Α) Ο Γνωστικισμός, πιο πολύμορφος και οργανωμένος.

Β) Μανιχαϊσμός: Συγγενής προς το Γνωστικισμό, πίστευε σε δύο Θεούς (Καλό και Κακό) που πολεμούν ώς το τέλος του κόσμου.

Γ) Μοναρχιανισμός: τροπικοί μοναρχιανοί ή πατροπασχίτες. Δίδασκαν ότι ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι το ίδιο πρόσωπο.

Α) Τα παραπάνω.

Β) Περσική θρησκεία επηρεασμένη από ποικίλες θρησκευτικές παραδόσεις.

Γ) Η αγωνία τους να διαφυλάξουν το μονοθεϊσμό και η αδυναμία τους να κατανοήσουν πώς η Αγία Τριάδα είναι ένας Θεός. Αιτία αυτού: η φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού.

Α) Κήρινθος, Βασιλείδης, Μένανδρος, Σατουρνείλος, Καρποκράτης, Ουαλεντίνος κ.ά. (κάθε διδάσκαλος είχε δική του εκδοχή του γνωστικισμού).

Β) Μάνης ή Μανιχαίος (Πέρσης αιρεσιάρχης που σταυρώθηκε λόγω αντίθεσης με το ιερατείο του ζωροαστρισμού).

Γ) Πραξέας, Νοητός, Σαβέλλιος

Α) Μοναρχιανισμός: δυναμικοί μοναρχιανοί ή υιοθετιστές. Δίδασκαν ότι ο Χριστός ήταν κοινός άνθρωπος, που, λόγω του υψηλού ήθους του, «υιοθετήθηκε» από το Θεό και αναδείχθηκε σε «υιό» Του.

Β) Δοκήτες. Ομάδες που δίδασκαν ότι ο Χριστός ήταν μόνο Θεός που εμφανίστηκε φαινομενικά ως άνθρωπος.

Γ) Μαρκιωνιτισμός: Συγγενής προς το Γνωστικισμό, απέρριπτε την ανθρώπινη φύση του Χριστού, Τον θεωρούσε «καθαρό πνεύμα», που ήρθε στη Γη ως ενήλικας.

Α) Ό,τι γράψαμε και στους τροπικούς μοναρχιανούς.

Β) Υπερτονισμός της Θεότητας του Χριστού, υποτίμηση της ανθρώπινης φύσης.

Γ) Υπερτονισμός της αξίας του πνευματικού μέρους του ανθρώπου και υποτίμηση ύλης και ανθρώπινου σώματος (ελληνιστικές, γνωστικές και δοκητικές επιρροές).

Α) Άλογοι (απέρριπταν το κατά Ιωάννην, δηλ. την ιδιότητα του Χριστού ως «Θεού Λόγου»), δύο Θεόδοτοι, Αρτέμων, Παύλος ο Σαμοσατέας

Β) Διάφορες ομάδες

Γ) Μαρκίων.

Α) Χιλιαστικές ομάδες (περίμεναν επίγεια βασιλεία του Χριστού πριν τη Δευτέρα Παρουσία, παρερμηνεύοντας το Αποκάλυψις, κεφ. 20).

Β) Μοντανισμός. Χιλιαστική αίρεση. Δίδασκε ότι ο Παράκλητος είναι ο Μοντανός και περίμενε την ουράνια Ιερουσαλήμ (Αποκ. κεφ. 21-22).

Ακραίοι ηθικιστές, συχνά επιδίωκαν να εκτελεστούν από τους Ρωμαίους για να γίνουν μάρτυρες («εισπηδητικό μαρτύριο» –απαγορεύτηκε από την Εκκλησία).

Α) Διάφοροι ήταν επηρεασμένοι, ιδίως στη Μικρά Ασία, π.χ. Παπίας Ιεραπόλεως της Φρυγίας

Β) Μοντανός.

Προσχώρησε και ο Τερτυλλιανός, διαφωνώντας με τη συγχώρηση των αμαρτωλών και των αποστατών κατά τους διωγμούς (πεπτωκότες).

Ειρηναίος Λυών, Ιππόλυτος Ρώμης

Διονύσιος Ρώμης

Διονύσιος Αλεξανδρείας κ.ά.

Ο χριστιανισμός εξαπλώνεται. Διωγμοί των χριστιανών από το ρωμαϊκό κράτος. Αναρίθμητοι μάρτυρες.

Α΄ μισό 4ου αιώνα μ.Χ.

Αρειανισμός:

Δίδασκε ότι μόνο ο Πατέρας είναι Θεός. Ο Υιός (ο Χριστός) και το Άγιο Πνεύμα δεν είναι Θεοί, αλλά μόνο δημιουργήματα του Θεού.

Ό,τι γράψαμε και στους τροπικούς μοναρχιανούς.

Άρειος

Ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος υποστήριξε τον αρειανισμό.

Μεσαλιανοί ή «ευχίται» (= προσευχόμενοι). Ασκητική αίρεση που επιδίωκε τη θέα του Θεού, προκαλώντας έκσταση με διαρκή προσευχή, ψαλμούς, χορούς κ.λ.π.

Υπερτονισμός της αξίας του πνεύματος, υποτίμηση της ύλης, υπεροψία περί «καθαρότητας», που οδηγεί σε ελιτισμό.

Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (325 μ.Χ.)

Μ. Αθανάσιος

Ιλάριος Πουατιέ κ.ά.

Παύση των διωγμών από Μ. Κωνσταντίνο (313 μ.Χ.). Ίδρυση ΚΠολης.

Εκχριστιανισμός της Γεωργίας (αγία Νίνα) και των Αρμενίων (άγιος Γρηγόριος, Φωτιστής της Αρμενίας).

Οι άγιοι Αντώνιος και Παχώμιος εγκαινιάζουν τον αναχωρητικό και τον κοινοβιακό μοναχισμό αντίστοιχα. Χιλιάδες μοναχοί στην έρημο της Αιγύπτου.

Β΄ μισό 4ου αιώνα μ.Χ.

Αρειανοί 2^ης γενιάς:

Α) Όμοιοι: κλασικοί αρειανοί.

Β) Ομοιουσιανοί. Μετριοπαθείς, δέχονταν θεία ιδιότητα στον Υιό.

Γ) Ανόμοιοι ή Ευνομιανοί. Δίδασκαν ότι τα ονόματα «Πατέρας», «Υιός» και «Άγιο Πνεύμα» φανερώνουν διαφορετική ουσία για τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας.

Δ) Πνευματομάχοι. Αρνούνταν τη θεότητα του Αγίου Πνεύματος.

Α, Β, Δ) Ό,τι γράψαμε στους τροπικούς μοναρχιανούς και στον Άρειο.

Γ) Ό,τι γράψαμε στους τροπικούς μοναρχιανούς και στον Άρειο.

Ακόμη: σύγχυση ως προς το τι δηλώνουν τα ονόματα: τη θεία ουσία ή τις ενέργειες και ιδιότητες του Θεού.

Γ) Αέτιος, Ευνόμιος

Δ) Μακεδόνιος

Απολιναρισμός. Δίδασκε ότι ο Χριστός δεν είχε λογική ανθρώπινη ψυχή, αλλά αντί ψυχής είχε τη θεότητά του.

Φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού. Αδυναμία κατανόησης ότι μπορεί δύο τέλεια (θεϊκή και ανθρώπινη φύση) να ενωθούν χωρίς να ελαττωθεί το ένα.

Απολινάριος, επίσκοπος Λαοδικίας

Μεσαλιανοί

Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Θεολόγος,

Β΄ Οικουμενική Σύνοδος (381 μ.Χ.).

Σύνοδος της Σίδης (390 μ.Χ.) κατά Μεσαλιανών.

Ο μοναχισμός εξαπλώνεται παντού.

Ο αυτοκράτορας Ουάλης υποστηρίζει τον αρειανισμό.

Ο αυτοκράτορας Μ. Θεοδόσιος κάνει το χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Α΄ μισό 5ου αιώνα μ.Χ.

Νεστοριανισμός. Δίδασκε ότι ο Χριστός δεν ήταν ένας άνθρωπος, αλλά δύο: ο άνθρωπος Ιησούς, μέσα στον οποίο «κατοίκησε» ο Υιός του Θεού, χωρίς να γίνουν ένας άνθρωπος. Άρα η Παναγία είναι «Χριστοτόκος», αλλά όχι Θεοτόκος.

Ότι γράψαμε στον απολιναρισμό.

Νεστόριος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

Α) Μεσαλιανοί.

Β) Πελαγιανισμός. Αίρεση κυρίως της δυτικής Ευρώπης. Δίδασκε ότι το προπατορικό αμάρτημα δεν επηρέασε την ανθρώπινη φύση και ότι ο άνθρωπος μπορεί να σωθεί χωρίς της βοήθεια της θείας χάριτος.

Β) Πελάγιος, Κελέστιος

Κύριλλος Αλεξανδρείας, Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος (431 μ.Χ)

Ιωάννης Κασσιανός,

Αυγουστίνος,

Γερμανός της Ωξέρ (κατά πελαγιανισμού)

Ο νεστοριανισμός επικρατεί στην Περσία και Συρία και σταδιακά επεκτείνεται στην Αραβία, την Αίγυπτο, μέχρι και Ινδία και Κίνα. Οι νεστοριανοί της Περσίας καλλιεργούν τα γράμματα και αργότερα επηρεάζουν πολιτισμικά τους μωαμεθανούς.

Β΄ μισό 5ου αιώνα μ.Χ.

Μονοφυσιτισμός. Δίδασκε ότι ο Χριστός ήταν αρχικά και Θεός και άνθρωπος, αλλά η θεϊκή Του φύση απορρόφησε την ανθρώπινη φύση Του, άρα έμεινε τελικά μόνο Θεός.

Η προσπάθεια φανατικών ορθοδόξων να αντιμετωπίσουν το νεστοριανισμό. Εξοργίστηκαν από την ήπια στάση του αγίου Κυρίλλου απέναντι στο Νεστόριο και τους φίλους του. Επίσης, υποτίμηση της ανθρώπινης φύσης.

Ευτυχής

Α) Μεσαλιανοί

Β) Πελαγιανισμός

Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος (451 μ.Χ.)

Διάδοχος, επίσκοπος Φωτικής (κατά Μεσαλιανών)

Μετανάστευση γερμανικών φύλων (Γότθων, Φράγκων κ.ά.) και κατάκτηση της δυτικής Ευρώπης. Ασπάζονται τον αρειανισμό και τελικά προσχωρούν στην Ορθοδοξία.

6ος αιώνας μ.Χ.

Αφθαρτοδοκητισμός. Μετεξέλιξη του μονοφυσιτισμού. Δίδασκε ότι το σώμα του Χριστού ήταν άφθαρτο και πριν την ανάσταση, απαλλαγμένο από πείνα, δίψα, κούραση κ.τ.λ. (από τα «αδιάβλητα πάθη»).

Φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού. Αδυναμία κατανόησης ότι μπορεί δύο τέλεια (θεϊκή και ανθρώπινη φύση) να ενωθούν χωρίς να ελαττωθεί το ένα.

Ιουλιανός, επίσκοπος Αλικαρνασσού.

Μεσαλιανοί

Ε΄ Οικουμενική Σύνοδος (553 μ.Χ.). Καταδίκασε κάποια παλαιότερα κείμενα νεστοριανικού περιεχομένου ή αποχρώσεων.

Ο μονοφυσιτισμός επικρατεί στις Εκκλησίες των Αρμενίων, Κοπτών (Αίγυπτος), Αιθιόπων, «Χριστιανών Αγίου Θωμά» (Μαλαμπάρ Ινδιών) και Ιακωβιτών (Συρία) και Μαρωνιτών (Λίβανος).

7ος αιώνας μ.Χ.

Παυλικιανοί. Συγγενείς προς το Γνωστικισμό. Δίδασκαν δύο Θεούς (Καλό και Κακό), ότι ο Ιησούς είναι δημιούργημα (όχι Υιός), απέρριπταν τα μυστήρια κ.λ.π.

Γνωστικές και πιθανόν αρειανικές επιρροές. Υπερτονισμός του πνεύματος και υποτίμηση της ύλης. Παρερμηνεία επιστολών αποστόλου Παύλου (απ’ όπου το όνομα της αίρεσης).

Α) Κωνσταντίνος ο εκ Μανανάλεως

Μετεξελίξεις του μονοφυσιτισμού:

Α) Μονοθελητισμός,

Β) Μονοενεργητισμός.

Δίδασκαν ότι ο Χριστός είχε ανθρώπινη φύση, αλλά όχι ανθρώπινη θέληση ή ενέργεια (αντίστοιχα)

Ό,τι γράψαμε στον αφθαρτοδοκητισμό.

Υποστηρίχθηκε από αυτοκράτορες όπως ο Ζήνων και ο Ηράκλειος και πατριάρχες όπως: Πύρρος, Παύλος, Πέτρος και

Σέργιος ΚΠόλεως, Ονώριος πάπας Ρώμης, Κύρος Αλεξανδρείας

Παυλικιανοί. Οι προαναφερθέντες. Απέρριπταν την ορθόδοξη λατρεία.

Μάξιμος Ομολογητής,

Σωφρόνιος Ιεροσολύμων, Μαρτίνος Ρώμης

Στ΄ Οικουμενική Σύνοδος (680 μ.Χ.)

Οι Μαρωνίτες γίνονται μονοθελήτες.

Το Ισλάμ ιδρύεται και μετατρέπεται σε αυτοκρατορία. Καταλαμβάνονται τα πατριαρχεία Αντιοχείας, Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων. Αιρετικές επαρχίες όπως οι Συρία, Ιορδανία και Αίγυπτος, υποτάσσονται στους Άραβες (Ισλάμ), λόγω αντιπαλότητας με την Ορθόδοξη ΚΠολη.

8ος αιώνας μ.Χ.

Φράγκοι. Διδάσκουν το Filioque (= «και εκ του Υιού»), ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται (έρχεται σε ύπαρξη) όχι μόνο από τον Πατέρα, αλλά και από τον Υιό.

Η προσθήκη είχε γίνει στις συνόδους του Τολέδο (547 & 589) για να ενισχυθεί το τριαδολογικό δόγμα (Θεότητα Χριστού) έναντι του αρειανισμού.

Απορρίπτουν τη Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο.

Πολιτικοί λόγοι.

Υιοθέτηση εσφαλμένων θεολογικών ιδεών του αγίου Αυγουστίνου (†430). Το Filioque είχε περάσει εσφαλμένα στα δογματικά κείμενα των συνόδων του Τολέδο της Ισπανίας (547 & 589), για να ενισχυθεί το τριαδολογικό δόγμα (Θεότητα Χριστού) έναντι του αρειανισμού.

Αυτοκράτορας Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος)

Εικονομαχία. Απέρριπτε την τιμή των εικόνων και τη δυνατότητα απεικόνισης του Χριστού.

Φόβος της ειδωλολατρίας. Επιρροές από Ισλάμ.

Αυτοκράτορες Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος, Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος

Ιωάννης Δαμασκηνός

Γερμανός ΚΠόλεως, Γρηγόριος Γ΄ Ρώμης,

Στουδίτες μοναχοί, Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.Χ.)

9ος αιώνας μ.Χ.

Φράγκοι. Καταδιώκουν τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο απορρίπτοντας τη μετάφραση των ιερών βιβλίων στα σλαβικά, δηλ. σε άλλη γλώσσα πέρα από τις «ιερές γλώσσες» της επιγραφής του σταυρού του Χριστού (εβραϊκά, λατινικά, ελληνικά).

Β΄ φάση της Εικονομαχίας.

Στρατιωτικές ήττες εικονόφιλων αυτοκρατόρων. Θαυμασμός προς τους εικονομάχους αυτοκράτορες.

Αυτοκράτορες Λέων Ε΄ ο Αρμένιος, Θεόφιλος

Α) Κατά Εικονομαχίας: Θεόδωρος Στουδίτης

Σύνοδος του 843 μ.Χ.

Θεοφάνης και Θεόδωρος οι Γραπτοί

Β) Κατά Φράγκων: Λέων Γ΄ και Ιωάνης Η΄ Ρώμης

Μ. Φώτιος, πατριάρχης ΚΠόλεως,

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ραγκαβές κηρύσσει ανελέητο (πολιτικό) διωγμό κατά των παυλικιανών. Αντίδραση αγίου Θεοδώρου Στουδίτη.

Αρχίζει ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, από τους αγίους Κύριλλος και Μεθόδιο και τους μαθητές τους.

10ος αιώνας μ.Χ.

Α) Φράγκοι. Καταλαμβάνουν τη Ρώμη και επιβάλλουν τη διδασκαλία τους.

Β) Βογόμιλοι. Επίκεντρο τα Βαλκάνια. Εξέλιξη των παυλικιανών, θεωρούσαν την ύλη δημιούργημα «Κακού Θεού» (του σατανά) και απέρριπταν κάθε πτυχή της ορθόδοξης λατρείας. Διατηρήθηκαν μέχρι το 15^ο αιώνα μ.Χ.

Α) Πολιτικοί λόγοι.

Β) Υπερτονισμός του πνεύματος, υποτίμηση της ύλης, υπεροψία περί «καθαρότητας».

Α) Γερμανός Αυτοκράτορας Όθων Α΄

Β) Μπογκομίλ (Θεόφιλος)

Βογόμιλοι. Οι προαναφερθέντες. Απέρριπταν κάθε πτυχή της ορθόδοξης λατρείας.

Νηπτικοί Πατέρες: διδάσκαλοι της χριστιανικής ζωής, όχι τόσο κατά αιρέσεων.

Οι Ρώσοι βαπτίζονται χριστιανοί ορθόδοξοι. Πρώτοι Ρώσοι άγιοι.

11ος αιώνας μ.Χ.

Παπισμός (καθολικισμός): καθιέρωση του φραγκικού δόγματος στην Εκκλησία της Ρώμης. Εδραίωση στη δυτική Ευρώπη και απόσχιση της δύσης από την Εκκλησία το 1054 (Μεγάλο Σχίσμα).

Πολιτικοί λόγοι.

Οι πάπες της Ρώμης μετά το 1000 μ.Χ.

Παπισμός. Ανακηρύσσει αρχηγό της Εκκλησίας τον πάπα της Ρώμης και διεκδικεί πρωτείο εξουσίας γι’ αυτόν.

Μιχαήλ Κηρουλάριος, πατριάρχης ΚΠόλεως

12ος αιώνας μ.Χ.

Ισχυροποίηση του παπισμού στη δυτική Ευρώπη. Έναρξη σταυροφοριών (επιθέσεων κατά των Αράβων, αλλά και εχθρότητα προς τους Ορθοδόξους της Ανατολής).

Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.

Νηπτικοί Πατέρες: διδάσκαλοι της χριστιανικής ζωής, όχι τόσο κατά αιρέσεων.

Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, για πολιτικούς λόγους, διώκει τους Βογόμιλους και θανατώνει τον αρχηγό τους Βασίλειο κ.ά.

Οι Μαρωνίτες ενώνονται με τους παπικούς.

13ος αιώνας μ.Χ.

Αγώνας κατά του παπισμού. Κατάληψη της ΚΠολης από τους σταυροφόρους το 1204. Φραγκοκρατία σε ολόκληρη τη βυζαντινή αυτοκρατορία.

Αγιορείτες Πατέρες, που αντιτάχθηκαν στη Σύνοδο της Λυών (=> υπαγωγή στον πάπα) και μαρτύρησαν

Αυτοκρατορία της Νίκαιας.

Μεγάλο κύμα αναχωρητών στη Βόρεια Ρωσία. Πλήθος αγίων.

Οι Τάταροι καταλαμβάνουν τη Ρωσία.

14ος αιώνας μ.Χ.

Ησυχαστικές έριδες: οι ενέργειες του Θεού είναι κτιστές ή άκτιστες;

Ζήτημα αν ο άνθρωπος μπορεί να ενωθεί και στο σώμα του με το Θεό.

Παπικές επιρροές. Υπεροπτική υπερτίμηση της φιλοσοφίας και φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού.

Βαρλαάμ ο Καλαβρός, Νικηφόρος Γρηγοράς, Γρηγόριος Ακίνδυνος

Γρηγόριος Παλαμάς,

Σύνοδοι του 1341, 1347, 1351, 1368

Μάχη στο Κουλίκοβο (Ρωσία) και νίκη κατά των Τατάρων.

Βυζάντιιο: τελευταίες αναλαμπές.

15ος αιώνας μ.Χ.

Επιθετικότητα του παπισμού, προσπάθειες υπαγωγής της Ορθοδοξίας στην ηγεσία του πάπα.

Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.

«Ιουδαΐζοντες» στη Ρωσία.

Υπερβολική επιρροή της Παλαιάς Διαθήκης

Κατά παπικών: Μάρκος Ευγενικός, Γεννάδιος Σχολάριος.

Ο άγιος Νείλος της Σόρα (Ρωσία) υπερασπίζεται τους Ιουδαΐζοντες κατά διωγμού εναντίον τους

Άλωση της ΚΠολης από τους Τούρκους (1453), αρχή της Τουρκοκρατίας.

16ος αιώνας μ.Χ.

Επιθετικότητα του παπισμού. Βίαιη διείσδυση στην Πολωνία και Λιθουανία. Ίδρυση της Ουνίας στην Πολωνία (1596), «ορθόδοξης» Εκκλησίας υποταγμένης στον πάπα.

Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.

Ιγνάτιος Ποσιέυ (ουνίτης επίσκοπος)

Προτεσταντισμός. Από τον παπισμό αποσχίζονται οι «προτεστάντες»:

α. Λουθηρανοί

β. Καλβινιστές

γ. Αγγλικανοί

α και β διδάσκουν προσήλωση στην Αγία Γραφή και απόρριψης της παράδοσης. Αν και υπάρχουν μεταβολές στη διδασκαλία, τελικά σχετικοποιείται η σημασία των Μυστηρίων.

Ιδρυτές:

α. Μαρτίνος Λούθηρος

β. Ιωάννης Καλβίνος

γ. Ερρίκος Η΄, βασιλιάς της Αγγλίας.

Αίτια:

α και β: Αγανάκτηση από τη σκληρότητα της ηγεσίας του παπισμού.

γ. Πολιτικοί λόγοι.

Μελέτιος Πηγάς.

Κατά Ουνίας: Κύριλλος Λούκαρις, Νικηφόρος Καντακουζηνός (συνελήφθη και πέθανε από την πείνα).

17^ος αιώνας μ.Χ.

Επιθετικότητα παπισμού και προτεσταντισμού κατά της ορθόδοξη ανατολής.

Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.

Τεκτονισμός (πρώτες σαφείς ενδείξεις για ύπαρξη τεκτονισμού στην Αγγλία): αποκρυφιστική θρησκεία με παγανιστικές καταβολές.

Μετεξέλιξη του μεσαιωνικού αποκρυφισμού σε συνδυασμό με κοινωνικές και πολιτικές σκοπιμότητες.

Κύριλλος Λούκαρις

Πέτρος Μογίλας, μητροπολίτης Κιέβου

Ρωσία: σχίσμα Παλαιοπίστων (Ρασκόλνικοι): αντιδρούν στη λειτουργική μεταρρύθμιση του πατριάρχη Νίκωνα. Μεγάλη αναταραχή στη ρωσική Εκκλησία.

18^ος αιώνας μ.Χ.

Τεκτονισμός: Ιδρύεται η 1^η Μεγάλη Στοά στο Λονδίνο (24 Ιουνίου 1717).

Κοσμάς ο Αιτωλός,

Κολλυβάδες: Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, Νικόδημος Αγιορείτης,

Μακάριος Νοταράς,

Αθανάσιος Πάριος.

19^ος αιώνας μ.Χ.

Α) Πλήθος αιρέσεων προκύπτουν από τον προτεσταντισμό, ιδίως στις ΗΠΑ.

Β) Ίδρυση στις ΗΠΑ των Μαρτύρων του Ιεχωβά (ακραίοι ιουδαΐζοντες προτεστάντες).

Θεοσοφία. Κράμα μαγείας και πνευματισμού.

Έλενα Μπλαβάτσκυ

Ρωσία: Θεοφάνης ο Έγκλειστος,

Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ,

Ιωάννης της Κρονστάνδης κ.ά.

Ελλάδα: Χριστοφόρος ο Παππουλάκος

Ίδρυση του ελληνικού κράτους με προτεσταντική και κατόπιν παπική βασιλική ηγεσία. Αθρόα εισαγωγή προτεσταντικών κυρίως ιδεών στην ελληνική κοινωνία και εκπαίδευση. Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος (αποκοπή από Οικουμενικό Πατριαρχείο).

Αναβρασμός στη Ρωσία λόγω της μεγάλης φτώχιας και εισαγωγής μαρξισμού και αναρχισμού.

Κριτική στις νέες ιδέες από τον ορθόδοξο λογοτέχνη Φ. Ντοστογιέφσκυ κ.ά.

20ός & 21^ος αιώνας μ.Χ.

Παπισμός, προτεσταντισμός διαφόρων αποχρώσεων.

1941-45: μέγας διωγμός των ορθοδόξων Σέρβων από παπικούς Κροάτες συμμάχους των Ναζί.

Α) Πεντηκοστιανοί ή «Αναγεννημένοι χριστιανοί». Πολύμορφο κίνημα διαδεδομένο κυρίως σε προτεστάντες, αλλά και σε παπικούς, που επιδιώκει την είσοδο του Αγ. Πνεύματος στον άνθρωπο και την απόκτηση θρησκευτικών βιωμάτων.

Β) «Νέα Εποχή» (New Age). Πολύμορφη θρησκεία με βάση ινδουιστικές και βουδιστικές ιδέες και μυστικιστικές μεθόδους (γιόγκα, τάι τσι κ.τ.λ.). Διδάσκει ότι ο άνθρωπος βρίσκει εντός του το θείο και όχι σε επαφή με κάποιον συγκεκριμένο Θεό.

Α) Απογοήτευση από τον ξηρό ορθολογισμός του παραδοσιακού προτεσταντισμού και παπισμού και αναζήτηση θείου βιώματος (όμως λόγω άγνοιας της ορθόδοξης παράδοσης, η αναζήτηση γίνεται χωρίς σύνεση, σε πνευματικά ύποπτους δρόμους).

Β) Η αίσθηση του κενού από την εξορία της χριστιανικής πίστης, η χαμηλή ποιότητα ζωής και η απελπισμένη αναζήτηση ψυχικών στηριγμάτων.

Νεκτάριος Πενταλόπεως,

Τύχων Μόσχας,

Λουκάς ο Ιατρός,

Νικόλαος Βελιμίροβιτς,

Ιωάννης Μαξίμοβιτς,

Σεραφείμ Ρόουζ,

Χαράλαμπος Βασιλόπουλος,

Ιουστίνος Πόποβιτς,

Φιλόθεος Ζερβάκος, Αντώνιος Αλεβιζόπουλος κ.ά.

1900: Επανάσταση των Μπόξερς: ορθόδοξοι Κινέζοι μάρτυρες.

1924: Η Εκκλησία της Ελλάδας υιοθετεί το νέο ημερολόγιο => σχίσμα παλαιοημερολογιτών.

Από 1917: Κομμουνιστική επανάσταση, αρχικά στη Ρωσία και κατόπιν σε άλλες χώρες. Επιβολή αθεΐας, πολλοί μάρτυρες.

Ρώσοι άνθρωποι του πνεύματος μεταφέρουν την ορθόδοξη κληρονομιά στη δύση, ιδίως Γαλλία και ΗΠΑ.

Πρωτοφανής εξάπλωση των νέων αιρετικών ιδεών στην πρώην χριστιανική Ευρώπη και Αμερική, αλλά και επέκταση της ιεραποστολικής δραστηριότητας της Ορθοδοξίας σε όλη την υφήλιο.