«Με τη δύναμη του Θεού στο πλευρό μας, θα θριαμβεύσουμε στο Ιράκ», διακήρυττε ο Τζορτζ Μπους, πριν τον πόλεμο... «Πολεμήστε, σαν να σας έδωσε εντολή ο Θεός», καλούσε στο αντίπαλο στρατόπεδο τους Ιρακινούς ο Σαντάμ Χουσεΐν... Ηγέτες που επικαλούνται τον Θεό για να δικαιολογήσουν τις επεκτατικές τους βλέψεις... Στρατοί που επικαλούμενοι τη βοήθεια του Θεού ξεκινούν εκστρατείες και εξαπολύουν επιδρομές...

Ποια είναι η σχέση του Θεού με τον πόλεμο; Αποτελούν η θρησκεία και οι θρησκευτικές διαφορές αιτίες συγκρούσεων;

Σχεδόν όλοι οι θρησκευτικοί πόλεμοι κρύβουν πίσω τους πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και εδαφικές διεκδικήσεις, υποστηρίζουν στον «Ελεγχο Πολέμου» ερευνητές του Τμήματος Ειρηνευτικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο του Μπράντφορντ. Όπως αναφέρει η έρευνα, οι ένοπλες συγκρούσεις σπανίως, εάν όχι ποτέ, δεν αφορούν αποκλειστικά τη θρησκεία. Αν και γίνονται στο όνομα μιας ανώτερης δύναμης, οι ρίζες τους εντοπίζονται σε παράγοντες περισσότερο... ευτελείς: Οικονομία, πολιτική, φυσικές πηγές, εδαφικά δικαιώματα, εθνικότητα, ταυτότητα.

Όταν οι ΗΠΑ και η Βρετανία προετοίμαζαν το έδαφος για τις πολεμικές επιχειρήσεις στο Ιράκ, η σχέση θρησκείας-πολέμου επανήλθε στο προσκήνιο... «Ιερός πόλεμος», «δίκαιος πόλεμος», «σύγκρουση πολιτισμών» ήταν μερικοί από τους όρους που αναφέρονταν κατά κόρον. Όπως όμως αναφέρει η έρευνα, η εισβολή στο Ιράκ είναι ένας πόλεμος που φραστικά αποδόθηκε στη θρησκεία. Τη... θρησκευτική συνείδηση όμως ενός και μόνο ανδρός, του Τζορτζ Μπους...

Εάν επιχειρήσει κανείς να ξεχωρίσει τους αυθεντικά θρησκευτικούς πολέμους - αυτούς που συνδέονται κυρίως με θρησκευτικές πεποιθήσεις, παρά πολιτικούς σκοπούς - πρέπει να ανατρέξει αιώνες πίσω: Στην ισλαμική επέκταση τον 7ο αιώνα, όταν ο πόλεμος αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα διάδοσης της νέας θρησκείας. Στις Σταυροφορίες που ξεκίνησαν τον 11ο αιώνα και αποτέλεσαν μία από τις πλέον αιματηρές περιόδους στην ιστορία του Ευρωπαϊκού Χριστιανισμού. Στους πολέμους της περιόδου της μεταρρύθμισης που ξεκίνησαν τον 16ο αιώνα, με την εξάπλωση της κυριαρχίας της Χριστιανικής Εκκλησίας στην Ευρώπη.

20ός αιώνας

Κυριαρχεί η άποψη ότι οι οργανώσεις ή ομάδες που εμπλέκονται σε συγκρούσεις με θρησκευτικές πτυχές αυξήθηκαν σημαντικά τον μισό αιώνα μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: Από 26 την περίοδο 1945-49, σε 70 τη δεκαετία του ’90.

Τα τελευταία 100 χρόνια ωστόσο, ελάχιστοι ήταν οι αυθεντικοί θρησκευτικοί πόλεμοι. Οι Ισραηλο-αραβικοί πόλεμοι, που ξεκίνησαν το 1948 και που συχνά παρουσιάζονταν στα ΜΜΕ ως θρησκευτικοί, ήταν στην πραγματικότητα αποτέλεσμα εθνικιστικών τάσεων, απελευθέρωσης εδαφών ή αυτοάμυνας. Ο ισλαμικός τρομοκρατικός πόλεμος που εδώ και χρόνια διεξάγει η αλ-Κάιντα, έχει να κάνει κυρίως με την πολιτική τάξη στις αραβικές χώρες και την παρουσία αμερικανικών δυνάμεων στα μουσουλμανικά κράτη, παρά με τον θρησκευτικό προσηλυτισμό ξένων ή την επέκταση της εδαφικής κυριαρχίας εις το όνομα του Θεού.

Ο Οσάμα μπιν Λάντεν παρουσιάζει αυτόν τον πόλεμο ως θρησκευτικό καθήκον, ένα καθήκον που πηγάζει όμως από την εχθρότητα προς τις ΗΠΑ, το σύμμαχο Ισραήλ και ορισμένες αραβικές χώρες - όπως την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία - που θεωρούν καταπιεστικές.

Μίσος που ίσως πυροδοτεί η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ σε ισλαμικές χώρες, οι αμερικανικές στρατιωτικές επιθέσεις στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Σουδάν, η αμερικανική υποστήριξη προς το Ισραήλ και η ισραηλινή κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών.

Οι επιθέσεις της αλ-Κάιντα, καθώς και οι συγκρούσεις μεταξύ ινδουιστών και μουσουλμάνων στο Γκουγιάρατ της Ινδίας, το 2002 αποτελούν τα πιο πρόσφατα παραδείγματα θρησκευτικά υποκινούμενης βίας στον 21ο αιώνα. Και οι δύο περιπτώσεις αποδεικνύουν πάντως ότι η θρησκεία αποτελεί πιθανή αιτία πολέμου, μόνο όταν η θρησκεία και οι κρατικές αρχές συμμαχούν ή αναμειγνύονται. Στο Γκουγιάρατ, το έναυσμα έδωσε η επίθεση - πιθανότατα μουσουλμάνων - εναντίον τρένου που μετέφερε Ινδουιστές. Απολογισμός, 58 νεκροί...

Τα αντίποινα ήταν άμεσα: Στις επόμενες ημέρες, μουσουλμανικές οικογένειες, σπίτια και επιχειρήσεις βρίσκονται στο στόχαστρο ενόπλων... Απολογισμός, περίπου 2.000 μουσουλμάνοι νεκροί. Οσον αφορά τον πόλεμο στο Ιράκ, σαφώς και δεν ήταν θρησκευτικός, ήταν απλώς διανθισμένος με θρησκευτικές λέξεις και εκφράσεις...

Οι αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου συχνά αποκαλούν τους τρομοκράτες «αμαρτωλούς», ενώ οι οπαδοί του Σαντάμ Χουσεΐν αναφέρονται στις κατοχικές δυνάμεις ως «οι άπιστοι». Και οι δύο πλευρές επικαλούνται τον Μεγαλοδύναμο, επιζητώντας την τελική νίκη...

Όπως όμως είχε πει έναν αιώνα πριν ο Αβραάμ Λίνκολν, «στις μεγάλες αναμετρήσεις, η κάθε παράταξη ισχυρίζεται ότι δρα σύμφωνα με τη θέληση του Θεού. Αυτό πιστεύουν και οι δύο, ο ένας όμως πρέπει να κάνει λάθος... Ο Θεός δεν μπορεί να τάσσεται υπέρ και εναντίον του ίδιου πράγματος, την ίδια χρονική στιγμή».

Ο ρόλος της θρησκείας στους πολέμους

(Ο βαθμός που η θρησκεία ή θρησκευτικές διαφορές επηρέασαν από το 0 έως το 5)

Σημαντικότεροι πόλεμοι από το 1000 π.Χ. μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα: