Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Πατρών και αγαπητέ εν Χριστώ αδελφέ, κ. Χρυσόστομε.

Σάς ευχαριστώ θερμότατα για την πρόσκληση που μού απευθύνατε, όπως και κάθε χρόνο, και έρχομαι αυτήν την ημέρα κατά την διάρκεια τού Εσπερινού τής μεγάλης αυτής Δεσποτικής και Θεομητορικής εορτής τής Υπεραγίας Θεοτόκου, τού Ευαγγελισμού τής Υπεραγίας Θεοτόκου, και για τα καλά λόγια τα οποία πάντοτε λέτε και είπατε και απόψε. Αυτό είναι συνέπεια τού ότι έχετε αγαθήν καρδίαν και λέει ο Ψαλμός, «εξηρεύξατο η καρδία μου λόγον αγαθόν». Όποιος έχει καλή καρδιά, εκφράζει και «λόγον αγαθόν». Εκείνο που σάς διακρίνει είναι τα πολυποίκιλα χαρίσματα που έχετε και στολίζετε τον θρόνον αυτόν τής Ιεράς αυτής Μητροπόλεως. Και, βέβαια, έχετε φέτος και την επέτειο τών 20 ετών από την ενθρόνισή σας και όλο αυτό το διάστημα εκδηλώσατε όλα τα χαρίσματα που έχετε και ο ευσεβής πατραϊκός λαός τα γνωρίζει αυτά.

Όταν πριν από 20 χρόνια σάς υποδεχθήκαμε και είπαμε το «ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου», εμείς σάς γνωρίζαμε, αλλά ίσως πολλοί από την Πάτρα δεν σάς γνώριζαν, αλλά τώρα το ομολογούν, όχι μόνον ευλογημένος ο ερχόμενος, αλλά «ευλογημένος ο ην και ο ων και ο παραμένων στην Πάτρα». Και ευχόμαστε ο Θεός να σάς κρατύνη, να σάς δίνη υγεία πολλή, διότι πέρα από τα χαρίσματα τα πολλά τα οποία έχετε, είστε άνθρωπος ευλογημένος, είστε καλός Κληρικός, μπορώ να πω καλός Μοναχός και στην συνέχεια και καλός Επίσκοπος. Έλεγε ο Γέροντάς μου, ο άγιος Καλλίνικος, αν δεν είναι ο Επίσκοπος καλός Μοναχός, δεν μπορεί να είναι και καλός Επίσκοπος τής Εκκλησίας τού Χριστού. Εύχομαι τα έτη σας να είναι πάμπολλα και ευλογημένα. Είπαμε ευλογημένος ο ερχόμενος, ευλογημένα είναι και θα είναι τα έργα σας εδώ στην Αποστολική αυτή Εκκλησία τών Πατρών.

1. Η μυστική θεολογία

Με παρακαλείτε να απευθύνω λόγους οικοδομής και παρακλήσεως, αλλά ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι δεν μπορεί ο λόγος να είναι παρακλητικός, αν δεν είναι και θεολογικός. Εάν ο λόγος είναι ηθικολογικός, κοινωνικός, ηθικός, τότε ο λόγος αυτός δεν είναι παρακλητικός. Για να είναι λόγος παρακλητικός και να παρηγορή την καρδιά τού ανθρώπου, πρέπει να είναι θεολογικός, γιατί ο άνθρωπος είναι θεολογικόν ον και δεν ικανοποιείται με πράγματα τα οποία δεν ανταποκρίνονται στον σκοπό τους. Ο άνθρωπος είναι δημιουργημένος κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν τού Θεού και αυτός είναι ο στόχος του.

Η σημερινή ημέρα τού Ευαγγελισμού τής Υπεραγίας Θεοτόκου, αγαπητοί μου αδελφοί, είναι και Δεσποτική και Θεομητορική εορτή. Και, όπως ακούσαμε προηγουμένως τα τροπάρια, τα οποία, όταν τα διαβάσετε - και παρακαλώ πάρα πολύ να το κάνετε, να πάρετε την ιερά ακολουθία και να διαβάσετε τα τροπάρια τα οποία ψάλλονται και σήμερα και αύριο - θα δείτε όλη την θεολογία τής εορτής. Αλλά αυτήν την θεολογία τής εορτής την βλέπουμε και στα κείμενα τών αγίων Πατέρων τής Εκκλησίας μας. Διαβάζουμε τις ομιλίες τις οποίες έχουν εκφωνήσει οι άγιοι Πατέρες και βλέπουμε όλη την θεολογία αυτής τής εορτής.

Θα ήθελα, όμως, σήμερα να σάς παρουσιάσω έναν λόγο ενός παλαιού Πατρός τής Εκκλησίας, ο οποίος λόγος είναι σχεδόν άγνωστος και είναι τόσο πολύ θεολογικός. Είναι ένας λόγος τον οποίον ούτε και οι θεολόγοι τον γνωρίζουν, ίσως γιατί δεν δέχονται να μελετήσουν αυτόν τον άγιο Πατέρα, τον ευλογημένον. Πρόκειται για τον άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τον μαθητή τού αγίου Αποστόλου Παύλου, ο οποίος άκουσε την διδασκαλία τού αγίου Αποστόλου και προσεκολλήθη σε αυτό και μαζί με αυτόν προσεκολλήθη και ο άγιος Ιερόθεος ο Αρεοπαγίτης. Και, όταν διαβάζη κανείς τα κείμενα τού αγίου Διονυσίου τού Αρεοπαγίτου, βλέπει ότι εκφράζει την διδασκαλία τού Αποστόλου Παύλου και είναι τόσο πολύ ταπεινός, ώστε να αποδίδη όλα αυτά τα οποία γράφει στον άγιο Ιερόθεο, τον οποίο αποκαλεί «κλεινόν καθηγεμόνα». Και είναι γνωστόν ότι στην Κοίμηση τής Υπεραγίας Θεοτόκου, εκτός από τους αγίους Αποστόλους που πήγαν εκ περάτων τής οικουμένης, παρευρέθηκε και ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ο άγιος Ιερόθεος ο Αεροπαγίτης και ο Απόστολος Τιμόθεος.

Αυτός, λοιπόν, ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ήταν ένας μεγάλος θεολόγος τής Εκκλησίας μας. Μάς άφησε μερικά κείμενα τα οποία διασώζονται και ένα από τα κείμενα αυτά είναι το «Περί θείων ονομάτων». Σε αυτό παρουσιάζει ποια είναι τα ονόματα τού Θεού και τι σημασία έχουν. Μεταξύ τών άλλων, στο κείμενο αυτό, το «Περί θείων ονομάτων», υπάρχει και ένα καταπληκτικό χωρίο, το οποίο αναφέρεται στην ενανθρώπηση τού Υιού και Λόγου τού Θεού, που είναι ένα μυστήριο, το οποίο δεν μπορεί να κατανοήση η ανθρώπινη λογική. Είναι μυστήριο το πώς θεώθηκε η ανθρώπινη φύση με την πρόσληψή της από τον Υιό και Λόγο τού Θεού, αλλά και συγχρόνως είναι ένα μυστήριο θεώσεως τού ανθρώπου.

Στο κείμενο αυτό, ο άγιος Διονύσιος έχει έναν πάρα πολύ σημαντικό λόγο, που νομίζω είναι άγνωστος στους πολλούς. Γράφει: «Και το πάσης θεολογίας εκφανέστατον, η καθ’ ημάς Ιησού θεοπλαστία και άητός εστι λόγω παντί και άγνωστος νω παντί και αυτώ τω πρωτίστω τών πρεσβυτάτων Αγγέλων». Τι θέλει να πη εδώ άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης; Ονομάζει αυτήν την θεολογία τής ενανθρωπήσεως τού Υιού και Λόγου τού Θεού ως το γεγονός, το «πάσης θεολογίας επιφανέστατον». Πρόκειται για μεγάλο έργο, το πώς ενώθηκαν οι δύο φύσεις στην υπόσταση τού Λόγου. Και το ονομάζει «η καθ’ ημάς τού Ιησού θεοπλαστία». Είναι καταπληκτικός λόγος. Και η λέξη «θεοπλαστία» είναι πάρα πολύ σημαντική.  Κάνει λόγο για «θεοπλαστία», ότι ο Θεός προσέλαβε ανθρώπινο σώμα και το έπλασε και αυτή είναι «η καθ’ ημάς Ιησού θεοπλαστία». Και αυτή η «θεοπλαστία» τού Υιού και Λόγου τού Θεού είναι άρρητος σε κάθε λόγο, «άρρητος τω λόγω παντί», και συγχρόνως είναι και «άγνωστος νω παντί», άγνωστη και στον νου τών Αγγέλων. Είναι «άρρητος τω λόγω παντί», γιατί ο άνθρωπος, όσο καλά και να κατέχη την ελληνική γλώσσα με την δυνατότητα τής εκφράσεως την οποία αυτή έχει, δεν μπορεί να εκφράση αυτό το γεγονός, αυτήν την μεγάλη, την εκφανέστατη θεολογία τής «θεοπλαστίας». Αλλά όχι μόνον ο λόγος δεν μπορεί να το εκφράση, αλλά είναι «άγνωστος τω νω παντί», είναι τελείως άγνωστος στον νου και «τών πρεσβυτάτων Αγγέλων».

Ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης σε ένα άλλο έργο του με τίτλο «Περί ουρανίου ιεραρχίας» παρουσιάζει τα τάγματα τών Αγγέλων να είναι σε τρεις τριάδες και η πρώτη τριάδα τών Αγγέλων, που είναι οι Θρόνοι, τα Χερουβείμ και τα Σεραφείµ, είναι κοντά στην δόξα τού Θεού και τα υπόλοιπα τάγματα κατέρχονται προς εμάς. Και στα πρώτα τάγματα τών Αγγέλων είναι εντελώς άγνωστος ο τρόπος με τον οποίον έγινε αυτή «η θεοπλαστία», η ενανθρώπηση τού Υιού και Λόγου τού Θεού. Και συνεχίζει ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης: «Αυτό το παραλάβαμε με μυστικό τρόπο, αλλά αγνοούμε το πώς διαπλάστηκε από τα παρθενικά αίματα με διαφορετικό τρόπο από τον κατά φύσιν νόμο και πώς πέρασε αβρόχως την υγρή και ρευστή ουσία με τα πόδια που έχουν σωματικό όγκο και υλικό βάρος και όλα τα άλλα που ανήκουν στην υπερφυή φυσιολογία τού Ιησού».

Ο Χριστός, ο Υιος και Λόγος τού Θεού, προσέλαβε την ανθρώπινη φύση εκ Πνεύματος Αγίου από τα αγνά αίματα τής Υπεραγίας Θεοτόκου και αναπτύχθηκε κανονικά. Ήταν άρρητο το πώς έγινε αυτή η πρόσληψη άνευ σποράς, αλλά η όλη λειτουργία τής αναπτύξεως έγινε, όπως ακριβώς γίνεται το έμβρυο μέσα σε κάθε γυναίκα. Αλλά εδώ είναι το φοβερό, γράφει ο άγιος Διονύσιος. Προσέξτε τις λέξεις. Το παραλάβαμε με μυστικό τρόπο, με μια μυστική οδό, πέρα από την λογική και πέρα από την μελέτη, αλλά είναι άγνωστο το πώς στην συνέχεια ο Χριστός που προσέλαβε την φύση και το ανθρώπινο σώμα με πόδια, με χέρια, πώς βγήκε μέσα από την μήτρα τής Υπεραγίας Θεοτόκου. Και αφού τα λέει αυτά, μετά γράφει ότι αυτό το σημαντικό θέμα το συζητήσαμε με τον «κλεινόν καθηγεμόνα», δηλαδή «τον Ιερόθεον», ο οποίος τα παρέλαβε ή τα ερεύνησε από τα Λόγια (την Αγία Γραφή) και τα μυήθηκε από κάποια άσκηση και κάποια θεία έμπνευση. Και, μάλιστα, όπως λέγει, το κατέγραψε σε ένα κείμενό του, το οποίο τιτλοφορείται «Θεολογικές Στοιχειώσεις». Έπαθε τα θεία, δηλαδή άλλαξε όλη του η ύπαρξη, μεταμορφώθηκε εσωτερικά και έμαθε τα θεία και τα κατέγραψε. Δεν διασώζεται αυτό το κείμενο που ονομαζόταν «Θεολογικές Στοιχειώσεις», για να δούμε πώς περιέγραψε όλο αυτό το μυστήριο.

2. Η αποφατική και καταφατική γνώση τού μυστηρίου

Το σημαντικό είναι ότι η ενανθρώπηση τού Υιού και Λόγου τού Θεού είναι μέγα μυστήριο, το οποίο μάς απεκαλύφθη με τους αγίους, αλλά δεν μπορούμε να το εκφράσουμε. Είναι άρρητο και άγνωστο. Και οι άγιοι Πατέρες ομίλησαν για το γεγονός αυτό, διότι ήθελαν να αντικρούσουν τους αιρετικούς στην εποχή τους, οι οποίοι δίδασκαν ότι ο Χριστός δεν είναι άνθρωπος ή οι δύο φύσεις, η ανθρώπινη και θεία φύση, ενώθηκαν εξωτερικά, όπως έλεγε ο Νεστόριος, ή οι Μονοφυσίτες έλεγαν ότι απορροφήθηκε η ανθρώπινη φύση από την θεία φύση, άρα δεν υπάρχει τώρα ανθρώπινη φύση ή έλεγαν, επειδή ο Χριστός δεν είναι Θεός, γι’ αυτό και η Παναγία δεν είναι Θεοτόκος, αλλά είναι απλώς Χριστοτόκος, εγέννησε έναν «ψιλόν» άνθρωπον.

Γι' αυτό οι Πατέρες χρειάστηκε να δογματίσουν. Έτσι, έχουμε την Γ’ Οικουμενική Σύνοδο, η οποία απεφάνθη ότι η Αγία Παρθένος Μαρία είναι πραγματικά Θεοτόκος. Έχουμε την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο που χρησιμοποίησε τέσσερα επιρρήματα για το πώς ενώθηκαν οι δύο φύσεις στην υπόσταση τού Λόγου, στην κοιλία τής Παναγίας μας την ημέρα τού Ευαγγελισμού, «ασυγχύτως και ατρέπτως», για να αντικρούσουν τον Μονοφυσιτισμό, και «αδιαιρέτως και αχωρίστως», για να αντικρούσουν τον Νεστοριανισμό. Βλέπετε, οι Πατέρες μας χρησιμοποιούν αποφατικές λέξεις για το μυστήριο τής θείας ενανθρωπήσεως. Αυτό σημαίνει ότι δεν προσπαθούν να το προσδιορίσουν λογικά, γιατί είναι άγνωστο μυστήριο, αλλά είπαν ενώθηκαν οι δύο φύσεις «ασυγχύτως, ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως». Και, όταν θέλουν να διδάξουν το μυστήριο τής Υπεραγίας Θεοτόκου, το πώς συνέλαβε, πώς κυοφόρησε και πώς γέννησε τον Χριστό, πάλι χρησιμοποιούν αποφατικές λέξεις. Τι λένε; «Ασπόρως» συνέλαβε, «ακόπως» κυοφόρησε και «αφθόρως» έτεκεν. Χρησιμοποιούν και εδώ αποφατικές λέξεις, αποφατικές εκφράσεις.

Όμως, επειδή οι Πατέρες χρησιμοποιούν αποφατικές λέξεις, δεν σημαίνει ότι καταλήγουν στον αγνωστικισμό, ότι δεν το γνωρίζουν. Ο αποφατισμός δεν είναι αγνωστικισμός. Ο αποφατισμός χρησιμοποιείται για να αρνηθούν σε μερικούς θεολόγους να φιλοσοφήσουν πάνω στα θέματα αυτά. Όμως, δεν είναι αγνωστικισμός, αλλά είναι εμπειρική γνώση, κατά την φράση «γνώσιν άγνωστον γνώναι η παρθένος ζητούσα», είναι μια άλλη γνώση που ξεπερνά την ανθρώπινη γνώση. Οπότε, βλέπετε εδώ ότι οι Πατέρες χρησιμοποιούσαν αποφατικές εκφράσεις, γιατί γνώριζαν το μυστήριο και ήξεραν ότι αυτό το μυστήριο δεν μπορεί να εκφρασθή με όσες λέξεις, όσες εκφράσεις και αν χρησιμοποιήση κανείς. Πώς γνώριζαν εμπειρικώς αυτό το μυστήριο; Είπα προηγουμένως ότι έχουμε δύο, θα λέγαμε, εκφράσεις τού μυστηρίου αυτού. Το πρώτο είναι το μυστήριο τής ενανθρωπήσεως τού Υιού και Λόγου τού Θεού και το δεύτερο είναι το μυστήριο τής θεώσεως. Το πρώτο μυστήριο είναι η κατάβαση τού Θεού στον άνθρωπο και η πρόσληψη τής ανθρώπινης φύσης, το πώς θεώθηκε η ανθρώπινη φύση. Το δεύτερο μυστήριο είναι το πώς θεώνεται ο κάθε άνθρωπος, ζώντας μέσα στην Εκκλησία. Οπότε, οι άγιοι έζησαν αυτήν την κατά χάριν θέωση, αυτήν την μυστική ζωή τής Εκκλησίας. Και το χαρακτηριστικό γνώρισμα τών αγίων είναι ότι είναι θεούμενοι, όχι καλοί άνθρωποι, αλλά θεούμενοι, μετέχουν τής κατά χάριν θεώσεως και γνώρισαν τον Θεό. Δηλαδή, βλέπουν στον εαυτό τους το πώς δέχονται την Χάρη τού Θεού. Όταν δέχεται κανείς την Χάρη τού Θεού, αλλάζει, ανακαινίζεται, μεταμορφώνεται και υπερβαίνει όλα τα φυσικά γεγονότα στην ύπαρξή του, και τότε λέει ότι αυτό κατά πολύ μεγαλύτερο τρόπο έγινε στην Παναγία. Έτσι απέκτησαν την καταφατική γνώση, αφού πέρασαν μέσα από την αποφατική εμπειρία.

Διαβάζετε την ζωή τών αγίων, τών παλαιών και τών νέων αγίων, και βλέπετε αυτήν την ζωή που ζουν πάνω από τα ανθρώπινα δεδομένα. Παρακολουθείτε αυτόν τον καιρό στην τηλεόραση την σειρά για τον βίο και την πολιτεία τού αγίου Παϊσίου. Τι ήταν ο άγιος Παΐσιος; Εμείς που τον γνωρίσαμε, - και εγώ που πήγαινα κάθε χρόνο 2-3 φορές και πολλές φορές και με κράτησε μία φορά μέσα στην Καλύβη του να κοιμηθώ το βράδυ και σηκωθήκαμε την νύκτα να κάνουμε την προσευχή- ξέρουμε ότι ήταν ένας απλός άνθρωπος, αλλά συγχρόνως και «υπεράνθρωπος τής θείας Χάριτος». Δεν ήταν απλώς ο καλός άνθρωπος, αλλά ήταν γεμάτος από το Πνεύμα τού Θεού. Όταν αυτό συμβαίνη στους ανθρώπους που αγιάζονται και φθάνουν στο σημείο, όπως ο άγιος Παΐσιος, να δουν το Φως τού Θεού, να δουν την δόξα τού Θεού, πολλώ μάλλον μετά φθάνει κανείς στο συμπέρασμα να πη ότι αυτό έγινε στην Υπεραγία Θεοτόκο, καταλήγει στην γνώση τού Θεού μέσα από την αγνωσία. «Και αύτη εστίν η άγνοια», λέει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, «η υπερτέρα τής γνώσεως». Αυτή είναι η άγνοια τού Θεού από πλευράς λογικής, που είναι υπερτέρα τής γνώσεως τής λογικής.

3. Οι αλλόκοτοι και οι σιωπηλοί

Και έρχονται μετά άνθρωποι και ασεβούν επάνω σε αυτό το υπέραγνο πρόσωπο τής Υπεραγίας Θεοτόκου, ανοίγουν το στόμα τους και βλασφημούν την Υπεραγία Θεοτόκο. Και έρχονται άνθρωποι, εν ονόματι δήθεν τής ελευθερίας τής τέχνης και ασεβούν επάνω στην εικόνα τής Παναγίας. Φυσικά, δεν έχει ανάγκη η Παναγία από εμάς, αλλά αυτοί οι ίδιοι φθάνουν σε ένα βάραθρον κακίας, που δείχνει τα απύθμενα πάθη, τα οποία τους διακρίνουν. Και έρχονται άνθρωποι πού, αντί να βλέπουν αυτό το πρόσωπο το οποίο τιμούν όλοι οι αιώνες, Προφήται, Απόστολοι, Μάρτυρες, Ομολογηταί πού έχυσαν και το αίμα τους, το ζωγραφίζουν «αλλόκοτα» εν ονόματι τής ελευθερίας τής τέχνης, και δεν ζωγραφίζουν κάποιο πολιτικό πρόσωπο, αλλά ζωγραφίζουν Αυτήν που σεβάστηκαν αιώνες. Επειδή ζούμε σε μια αλλόκοτη εποχή, γι' αυτό και αυτοί προσπαθούν να παρουσιάσουν και να περιγράψουν με άλλον αλλόκοτο τρόπο την Υπεραγία Θεοτόκο.

Εμείς οι Ορθόδοξοι τι κάνουμε; Στεκόμαστε μπροστά στην εικόνα, εν προκειμένω τού Ευαγγελισμού τής Υπεραγίας Θεοτόκου, παίρνουμε το κεράκι μας, το ανάβουμε με ησυχία και κάνουμε εσωτερικά προσευχή, «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσόν με», καθόμαστε μπροστά στην εικόνα με άφωνο τρόπο, με ησυχαστικό τρόπο, τής λέμε όλα τα μυστικά μας, τα οποία ίσως δεν θέλουμε να τα πούμε πουθενά, κάνουμε αυτήν την νοερά εξομολόγηση, που δεν είναι αντίθετη με το Μυστήριο τής Εξομολογήσεως, και καθόμαστε ευλαβικά, άφωνα, ησυχαστικά, με μυστικό τρόπο και ασπαζόμαστε την εικόνα τής Υπεραγίας Θεοτόκου και λέμε: «Χαίρε, Κεχαριτωμένη Μαρία, ο Κύριος μετά σού». Και όταν έτσι κάνουμε, τότε η Θεοτόκος θα μάς αποκαλύψη και το μυστήριο το δικό της, τής θεώσεώς της, αλλά θα μάς οδηγήση και στο δικό μας μυστήριο, το μυστήριο τής δικής μας θεώσεως.

Ευχηθείτε, Σεβασμιώτατε, άγιε Πατρών, και Θεοφιλέστατε άγιε Κερνίτσης, έτσι να στεκόμαστε μπροστά στα άγια πράγματα τής Εκκλησίας, με έναν, θα έλεγα αποφατικό τρόπο, διότι έτσι θα μυηθούμε σε αυτήν την υψηλή γνώση. Αμήν.