Απόψεις του, για την Ορθοδοξία

Συνέντευξη στην ΕΤ3 (10/94):

Πως νοιώθει ένας άνθρωπος που ασχολείται τόσα χρόνια με το Βυζάντιο; Κουρασθήκατε;

Δύσκολο να απαντήσω. Το ενδιαφέρον μου ποτέ δεν εξανεμίσθηκε. Όταν άρχισα να μελετώ το Βυζάντιο, υπήρχαν πολλοί λίγοι άνθρωποι σ' αυτή τη χώρα (τη Μεγάλη Βρετανία) που ενδιαφερόταν, έστω και ελάχιστα για το Βυζάντιο. Μ' αρέσει να πιστεύω πως "δημιούργησα" ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Αυτό που με ικανοποιεί, ιδιαίτερα σήμερα, είναι ότι πλέον υπάρχουν αρκετοί, πολλοί καλοί εκπρόσωποι (της σπουδής του Βυζαντίου) στη Βρετανία. Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι πατρικά απέναντί τους και είμαι ευτυχής που επέλεξα το Βυζάντιο ως το κύριο ιστορικό μου ενδιαφέρον.

Και ήταν ελκυστικό για σας όλα αυτά το χρόνια;

Το Βυζάντιο το βρίσκω εξαιρετικά συναρπαστικό, γιατί ήταν ένας αυθύπαρκτος πολιτισμός. Για να μελετήσεις το Βυζάντιο, πρέπει να μελετήσεις τη τέχνη, να μελετήσεις τη θρησκεία, να μελετήσεις ένα ολόκληρο τρόπο ζωής, που είναι πολύ διαφορετικός από το σημερινό.

Καλύτερος ή χειρότερος;

Κοιτάξτε... Δεν είμαι σίγουρος αν θα μου άρεσε να ζήσω στους βυζαντινούς χρόνους. Δε θα μου άρεσε, λόγου χάριν, να αφήσω γένια. Ωστόσο, στο Βυζάντιο είχαν ένα τρόπο ζωής που ήταν καλύτερα δομημένος. Άλλωστε, όταν έχεις έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, η ζωή σου "μορφοποιείται" κι είναι πολύ πιο ικανοποιητική από τη σημερινή, όπου κανείς δεν πιστεύει σε τίποτε αρκετά.

Άρα ήταν μια θρησκευτική Πολιτεία;

Ήταν ένας πολιτισμός, στον οποίο η θρησκεία αποτελούσε μέρος της ζωής.

Και στους έντεκα αυτούς αιώνες;

Νομίζω ότι ο κόσμος μιλά για το Βυζάντιο λες και παρέμεινε το ίδιο, ένας πολιτισμός αμετάβλητος κατά τη διάρκεια όλων αυτών των αιώνων. Είχε αλλάξει πολύ από την αρχή ως το τέλος του, αν και κάποια συγκεκριμένα βασικά στοιχεία κράτησαν σε όλη τη διάρκειά του - όπως το θρησκευτικό συναίσθημα. Μπορεί να διαφωνούσαν για θρησκευτικά ζητήματα αλλά πίστευαν όλοι, και αυτό το αίσθημα είναι μόνιμο.

Ο σεβασμός, η εκτίμηση στις τέχνες, ως εκείνες που ευχαριστούν το Θεό, και αυτά διατηρήθηκαν. Κι έτσι, παρ' ότι οι μόδες άλλαζαν, η οικονομική κατάσταση άλλαζε, οι πολιτικές καταστάσεις άλλαζαν, υπήρχε μια ακεραιότητα, πολύ ενδιαφέρουσα μέσα στο σύνολο.

Δ. ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ: Είμαι από τους ανθρώπους που σέβονται πάρα πολύ τη πίστη και τις παραδόσεις μας, και νιώθω μεγάλη αγάπη για τη πατρίδα - τις επετείους και τα σύμβολά της - και την Ορθοδοξία. Έτσι μεγάλωσα μέχρι τα εφηβικά μου χρόνια. Μετά ήρθε η γνωστή αμφισβήτηση - και λόγω ηλικίας και λόγω εποχής - και για αρκετά χρόνια δε μου λέγανε τίποτα όλα αυτά. Όμως όλα αυτά υπάρχουν μέσα μας σαν μια ολόχρυση εικόνα, που έρχεται η ατομική ζωή και η καθημερινότητα να την επικαλύψει. Αυτή όμως υπάρχει. Μια παράσταση, μια μυρωδιά, ένα κάτι ελάχιστο αρκεί για να ξαναφέρει στην επιφάνεια αυτή την εικόνα. Κι αυτή η εικόνα δεν ξεριζώνεται από μέσα μας.

ΣΤΙΒΕΝ ΡΑΝΣΙΜΑΝ: Αισθάνομαι πολύ απογοητευμένος από τις άλλες Εκκλησίες της Δύσεως. Όμως χαίρομαι με τη σκέψη ότι στα επόμενα 100 χρόνια η Ορθοδοξία θα είναι η μόνη ιστορική Εκκλησία που θα υφίσταται.

Η Αγγλικανική Εκκλησία είναι σε πολύ κακά χάλια.

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία χάνει συνεχώς έδαφος.

Αλλά ευτυχώς υπάρχει η Ορθόδοξη την Εκκλησία. Μου κάνει μεγάλη εντύπωση ο αυξανόμενος αριθμός αυτών που ασπάζονται την Ορθοδοξία και μάλιστα στη Βρετανία. Πιστεύω ότι προσφέρει τη πραγματική πνευματικότητα που οι άλλες εκκλησίες δεν μπορούν πλέον να μεταδώσουν. Όλα αυτά με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ορθοδοξία θα διατηρηθεί σε αντίθεση με τις άλλες (Συνέντευξη που παραχώρησε λίγο πριν το θάνατό του στο περιοδικό "Πεμπτουσία" και αναδημοσιεύθηκε στην "Καθημερινή").

Είναι ο άνθρωπος που ανέσυρε το Βυζάντιο από την ερευνητική αφάνεια. Αυτός που ανέδειξε με όλη του την επιστημονική δύναμη το πως ο κλασικός κόσμος αναδύθηκε και επιβίωσε των μεταβαρβαρικών επιδρομών και κατακτήσεων. Είναι ο φίλος του Γιώργου Σεφέρη, της Τζίνας Μπαχάουερ, του Τάκη Χορν, του Σικελιανού. (Από το "Βήμα" επ' ευκαιρία του βραβείου Ωνάση για τον πολιτισμό 16.9.97).

_________________

Μερικά βιβλία του που έχουν μεταφρασθεί στα Ελληνικά: "Βυζαντινός πολιτισμός" (Εκδ. Γαλαξίας - Ερμείας), "Βυζαντινή θεοκρατία" (Εκδ. Δόμος), "Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση" (Εκδ. Δόμος), "Μυστράς" (Εκδ. Καρδαμίτσα), "Η μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία" (Εκδ. Μπεργαδής) κ.α.

Στην Αγγλική: A History of Crusades, Europe and the Turcs in the early Middle Ages, The First Crusaders Journey across the Balkan Peninsula, The Eastern Schism, Byzantine Trade and Industry, Byzantine Linguistics.