Πώς η πίστη "εκ θεωρίας" μεταμορφώνει τα πάθη. Άπιστη και διεστραμμένη γενεά. Τού σεβ. Μητρ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

«ω γενεά άπιστος και διεστραμμένη» (Ματθ. ιζ΄, 17).

Το σημερινό ευαγγελικό ανάγνωσμα αναφέρεται στην θεραπεία τού σεληνιαζομένου νέου που έγινε από τον Χριστό. Στον λόγο τού πατέρα τού νέου αυτού ότι δεν μπόρεσαν να τον θεραπεύσουν οι Μαθητές Του, ο Χριστός απάντησε: «ω γενεά άπιστος και διεστραμμένη!» (Ματθ. ιζ΄, 17). Με τον λόγο αυτό ο Χριστός συνδέει την απιστία με την διαστροφή, και κατ’ επέκταση την πίστη με την ορθότητα τού ήθους και τής ζωής.

Πράγματι, συνδέεται πολύ στενά η πίστη με την όλη ζωή τού ανθρώπου. Όταν κανείς πιστεύη στον Θεό και προσαρμόζεται σε αυτήν την κατάσταση, τότε και το ήθος του και η εν γένει κοινωνική του συμπεριφορά είναι σε ορθή κατεύθυνση. Δεν είναι δυνατόν να πιστεύη κανείς στον Θεό, να δέχεται την διδασκαλία Του, να τον θεωρή δημιουργό του, που τον αγαπά, να πιστεύη ότι ο Χριστός έγινε άνθρωπος για να τον σώση, να διαβάζη την Αγία Γραφή, και να μη διαποτίζεται η ζωή του από τον ευαγγελικό λόγο. Δεν είναι δυνατόν να αισθάνεται κανείς την αγάπη τού Θεού και, όμως, αυτός να μην ανταποκρίνεται σε αυτήν την αγάπη και να μην αγαπά τον Θεό και τους ανθρώπους. Πάντοτε, αυτό που κυριαρχεί στον διανοητικό και καρδιακό χώρο τού ανθρώπου εκφράζεται και εξωτερικά. Αν, όμως, ο άνθρωπος λέγη ότι πιστεύει στον Θεό, αλλά αυτό δεν επηρεάζει την διαγωγή του και την εξωτερική συμπεριφορά του, αυτό σημαίνει ότι η πίστη του είναι αναιμική, είναι ανίσχυρη.

Στην Δογματική τής Εκκλησίας γίνεται λόγος για την σχέση μεταξύ τού δόγματος και τής ηθικής ή καλύτερα μεταξύ τής διδασκαλίας τής Εκκλησίας, όπως εκφράσθηκε στις Οικουμενικές Συνόδους από τους Πατέρες, και τού ήθους, τής ασκητικής. Το δόγμα είναι η θεωρία και η ασκητική είναι η πράξη. Ούτε η θεωρία χωρίς την πράξη μπορεί να είναι αποτελεσματική ούτε και η πράξη χωρίς την θεωρία μπορεί να σώση τον άνθρωπο. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής διδάσκει ότι η πίστη χωρίς τα έργα είναι φαντασία και τα έργα χωρίς την πίστη είναι ειδωλολατρεία. Αυτό λέγεται και από τον Αδελφόθεο Ιάκωβο, όταν διδάσκη ότι «η πίστις χωρίς τών έργων νεκρά εστιν» (Ιάκ. β΄, 20).

Εάν αυτό συμβαίνη μεταξύ πίστεως και έργων, οπωσδήποτε συμβαίνει και μεταξύ απιστίας και διαστροφής. Όποιος δεν πιστεύει στον Θεό και δεν έχει αναφορά σε Αυτόν, και, επομένως, στηρίζεται στον εαυτό του και στα πάθη του, είναι επόμενο να έχη διεστραμμένο ήθος. Όταν το διανοητικό μέρος τής ψυχής του δεν λειτουργή σωστά, τότε και το παθητικό μέρος τής ψυχής, ήτοι το επιθυμητικό και το θυμικό, επηρεάζονται από τα πάθη και γι’ αυτό γίνονται μεγάλα εγκλήματα. Η απιστία συνδέεται με την διαστροφή τού ήθους.

Βέβαια, ο λόγος τού Χριστού που είδαμε στο σημερινό ευαγγελικό ανάγνωσμα, «ω γενεά άπιστος και διεστραμμένη!», δεν αναφερόταν στην απιστία, την αθεΐα, αλλά στην έλλειψη τής πίστεως εκ θεωρίας, η οποία πίστη είναι ανώτερη από την πίστη εξ ακοής. Επομένως, άλλο είναι η πίστη από αυτά που ακούμε για τον Θεό και άλλο είναι η πίστη από την όραση τού Θεού. Έτσι, όταν φθάση κανείς στην θεωρία τής δόξης τού Θεού, τότε θεούται, μεταμορφώνονται όλες οι δυνάμεις τής ψυχής και τού σώματος, οπότε ο άνθρωπος δεν μπορεί να επηρεασθή από τις δαιμονικές ενέργειες. Αυτός ο άνθρωπος λέγεται θεούμενος.

Πάντως, ο λόγος αυτός τού Χριστού ισχύει και για τους ανθρώπους τής εποχής μας, για όλους μας. Κάνουμε λόγο για κρίση στην εποχή μας και την περιορίζουμε στα οικονομικά, στα πολιτιστικά, στα κοινωνικά και στα οικογενειακά θέματα. Όμως, η κρίση είναι πνευματική και θεολογική. Πολλοί άνθρωποι τής εποχής μας έχουν απομακρυνθή από τον Θεό και την διδασκαλία τού Χριστού, δεν προσεύχονται, δεν εκκλησιάζονται, δεν διαβάζουν την Αγία Γραφή, τα πατερικά βιβλία και τους βίους τών αγίων. Δεν στηρίζονται στον Θεό, αλλά στον εαυτό τους και τα πάθη τους. Ακόμη, και όταν θεολογούν, έξω από την εκκλησιαστική, πατερική παράδοση, το κάνουν μέσα από τα πάθη τους και προσφέρουν την «θεολογία τών παθών» τους. Η κρίση προέρχεται από την διαστροφή τού ήθους και αυτή έχει αιτία την απιστία ή την αθεΐα και την υποκριτική πίστη. Η επιστροφή τού ανθρώπου στον Χριστό και την Εκκλησία Του προσφέρει πίστη και μεταμορφώνει το ήθος.

Ο Χριστός στους μαθητές Του που τον ρωτούσαν γιατί αυτοί δεν μπόρεσαν να βγάλουν το δαιμόνιο, μεταξύ τών άλλων, τους είπε: «Τούτο δε το γένος ουκ εκπορεύεται ει μη εν προσευχή και νηστεία» (Ματθ. ιζ΄, 21). Ο Χριστός έβγαλε το δαιμόνιο με την δύναμη τής θεότητάς Του, οι Μαθητές θα μπορούσαν να το βγάλουν με την δύναμη τού Χριστού, αλλά θα μπορέσουν να το κάνουν, όταν προσευχηθούν και νηστεύσουν.

Στην απάντηση αυτή τού Χριστού φαίνεται η μεγάλη αξία τής προσευχής και τής νηστείας. Δεν πρόκειται για αυτονομημένες αρετές, αλλά για πράξεις τών ανθρώπων που γίνονται με την Χάρη τού Θεού και προσφέρουν στον άνθρωπο μεγάλη ενέργεια, αφού τότε ο άνθρωπος γίνεται μέτοχος τών δωρεών τού Χριστού.

Η προσευχή είναι δοξολογία, ευχαριστία, εξομολόγηση και παράκληση προς τον Θεό, είναι προσφορά όλων τών δυνάμεων και ενεργειών τής ψυχής τού ανθρώπου προς τον Θεό και, βέβαια, είναι μέθεξη τής θείας Χάριτος. Με την προσευχή θεραπεύεται η ψυχή τού ανθρώπου, πρωταρχικά το νοερό τής ψυχής και στην συνέχεια όλες οι άλλες ενέργειές της, όπως το λογιστικό, το επιθυμητικό και το θυμικό. Πρόκειται για μια μεταμόρφωση τού εσωτερικού κόσμου τού ανθρώπου, επαναφορά στην αρχική του κατάσταση. Γιατί όλες αυτές οι δυνάμεις τής ψυχής από την αρχή δημιουργήθηκαν για να έχουν κατεύθυνση και φορά προς τον Θεό, αλλά με την αμαρτία απώλεσαν αυτόν τον αρχικό σκοπό και στράφηκαν προς την κτίση, την δημιουργία. Τώρα με την προσευχή αποκαθίσταται αυτή η κατάσταση.

Η νηστεία είναι η ελευθέρωση τών σωματικών ενεργειών από την υποδούλωση στην κτίση. Όπως υπάρχουν ψυχικά πάθη (υπερηφάνεια, εγωϊσμός, κενοδοξία κλπ.), έτσι υπάρχουν και σωματικά πάθη (γαστριμαργία, φιλοκτημοσύνη, φιληδονία κλπ.). Τα σωματικά πάθη δείχνουν την υποδούλωση τού ανθρώπου στην κτίση, στα υλικά αγαθά. Έτσι, με την νηστεία φανερώνεται η επιθυμία και η προσπάθεια τού ανθρώπου, με την Χάρη τού Θεού, να αποδεσμευθή από αυτήν την εξάρτηση και να επανέλθη το σώμα στην αρχική κατάσταση, όπως δημιουργήθηκε από τον Θεό.

Ο Χριστιανός νηστεύει, γιατί θέλει να αποκτήση ενότητα με τον Χριστό, να ελκύση την Χάρη Του, να μεταμορφωθή και αυτός με την Χάρη τού Θεού. Έτσι, ο άνθρωπος με την κατά Χριστόν προσευχή και την νηστεία φωτίζεται, λαμπρύνεται, μεταμορφώνεται ψυχικά και σωματικά, και έτσι εκδιώκει τον διάβολο και τις ενέργειές του, ο οποίος διάβολος είναι σκοτεινό πνεύμα και σκοτίζει αυτούς που συνδέονται μαζί του.

Αν θέλουμε να φωτισθή ο νους, η ψυχή και το σώμα, και να μεταμορφώσουμε όλη την ύπαρξή μας, να ελευθερωθούμε από κάθε ψυχική και σωματική εξάρτηση, πρέπει να προσευχόμαστε και να νηστεύουμε, με όλη την θεολογική προοπτική που θέτει η Εκκλησία μας, και τότε δεν θα συγκαταλεγόμαστε στην άπιστη και διεστραμμένη γενεά.