Στην επιστολή του προς τους Εφεσίους, ο Απόστολος Παύλος προειδοποιεί για τους κινδύνους «αν κλυδωνιζόμαστε με κάθε άνεμο δόγματος».

Ο πρώιμος Χριστιανισμός είχε πολύ λίγη θεσμική ύπαρξη ή σταθερότητα. Οι εκκλησίες συναθροίζονταν μέσα σε σπίτια (συνήθως εκείνα των πλουσίων). Συσπειρώνονταν γύρω από τον Επίσκοπό (ή τους Επισκόπους) τους, μαζί με τους Πρεσβυτέρους και τους Διακόνους τους. Ήσαν θεμελιωμένοι στην Θεία Ευχαριστία. Όταν αναλογιζόμαστε αυτά τα πράγματα σαν υστερνή γνώση, εύκολα βλέπουμε την θεσμικότητα της δικής μας εμπειρίας να βρίσκεται σε μια πολύ ασταθή μορφή.

Η πραγματικότητα είναι πως - τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις – συχνά υπήρχαν ανταγωνιζόμενες ομάδες. Σε γενικές γραμμές, συσπειρώνονταν γύρω από ένα δάσκαλο, ακολουθώντας την όποια μυστική εκδοχή του ευαγγελίου τους προμήθευαν. Πολλές από αυτές τις ομάδες σήμερα περιγράφονται ως «γνωστικές», ένας πανδέκτης όρος, για όσα ποτέ δεν ήσαν μια γενική πραγματικότητα. Ήταν πάντα τοπικής μορφής, και η μόνη σχέση με τους «Γνωστικούς» μιας διαφορετικής πόλης ήταν κάποιες αόριστες ομοιότητες.

Για τις ομάδες που κατανοούσαν τον εαυτό τους ως Εκκλησία («Καθολική» - ή η αργότερα αποκαλούμενη «Ορθόδοξη»), υπήρχε εξ αρχής μια κοινωνία. Οι Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, οι Επιστολές του Αγίου Ιγνατίου στην επόμενη γενιά, και άλλες τέτοιες αλληλογραφίες, ήσαν έργο ηγετών μιας κοινής ζωής, μιας κοινής πίστης και μιας κοινής πρακτικής. Πράγματι, ο σκοπός και το περιεχόμενο αυτών των επιστολών εστἰαζαν, τόσο στη συνέχιση και την ενίσχυση αυτής της κοινότητας, όσο και στα διάφορα σημεία διδασκαλίας. Η κοινωνία της Εκκλησίας ήταν κάτι αρκετά πέρα ​​από το ίδιο το Ποτήριο: ήταν η κοινή ζωή, που την βίωναν και την εφάρμοζαν όλοι, παντού, και πάντα.

Αυτός είναι ο λόγος που αυτά τα πρώιμα ορθόδοξα χριστιανικά γραπτά είναι γεμάτα από αναφορές στην αγάπη, καθώς και σε πολύ πρακτικές ανησυχίες για την κοινή ζωή (συγχώρεση, υπομονή, συμπόνια κ.λπ.). Τα ελάχιστα λεγόμενα Γνωστικά γραπτά που έχουμε, δεν προσφέρουν κανένα είδος τέτοιων συμβουλών. Αντίθετα, πρόκειται για εκκεντρικά κατεβατά σχετικά με τα επίπεδα του ουρανού, Ογδοάδες, καθώς και άλλες τέτοιες ανοησίες. Η «ζωή» τους απλά βρίσκεται μέσα στο μυαλό του εκάστοτε «δασκάλου» τους.

Αυτές οι ομάδες εξαφανίσθηκαν (μάλλον διασκορπίσθηκαν με διάφορους τρόπους, μετά από τον θάνατο των προσώπων-κλειδιά), ενώ η πρώιμη Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία επέμεινε, και συνέχισε να επεκτείνεται. Άντεξε ολόκληρους αιώνες διωγμών και συνεχών παρενοχλήσεων από ψεύτικους δασκάλους, όμως έμεινε ακέραια, και κληροδότησε τους μετέπειτα αιώνες, με την πίστη που παραμένει και υπομένει. Ολόκληροι πολιτισμοί άνθισαν, πάνω στην διδασκαλία Της.

Έχει γίνει μια νέα μόδα στις μελέτες για την πρώιμη Εκκλησία (σε διάφορα ρεβιζιονιστικά πανεπιστημιακά περιβάλλοντα), η οποία προτείνει πως η πρώιμη Εκκλησία ήταν αρχικά πολυμορφική, σχεδόν «θρησκευτική οργάνωση». Μερικοί, όπως ο Bart Ehrman στο Πανεπιστήμιο UNC, την έχουν καταστήσει σημαντική διατριβή για νέους τρόπους κριτικής δυσπιστίας. Πρόκειται για μια κίβδηλη ιστορική αφήγηση, όμως υποστηρίζει μια σύγχρονη ατζέντα που άνετα θα δικαιολογούσε μια τέτοια μορφή για το σύγχρονο σκηνικό. Η αλήθεια είναι πως αυτή η σύγχρονη μορφή ήδη υπάρχει.

Ο Χριστιανισμός του τύπου θρησκευτικής οργάνωσης είναι όλο και λιγότερο θεσμικός, με πολύ πιο «ανεξάρτητες» ομάδες που θα έπρεπε να περιγράφονται ακριβέστερα ως «επιχειρηματικές». Σε πολλές πόλεις στην χώρα μας (ΗΠΑ), οι μεγαλύτερες τωρινές εκκλησίες πιθανότατα να μην υπήρχαν καν, πριν 40 χρόνια. (Η Αμερική είναι η χώρα των ευκαιριών).

Η ιστορία της Εκκλησίας, ακόμη και μέσα στην ίδια την Ορθοδοξία, είναι γεμάτη από σχίσματα. Τα λίγα ιστορικά που φέρνουμε στον νου (το Μεγάλο Σχίσμα, την Μονοφυσιτική Διαμάχη κ.λπ.) είναι συνήθως μεγάλα, παγκόσμια γεγονότα. Όμως, η συχνά ανεξιστόρητη πραγματικότητα είναι σημαδεμένη από πολλά μικρότερα σχίσματα: από τα εντός πόλεως (η αρχαία Αντιόχεια άντεξε ένα που διήρκεσε αρκετά χρόνια), μέχρι τα συνήθη, εντός ενορίας ζητήματα. Η θλιβερή ιστορία της Εκκλησίας, ακόμα και στο σύγχρονο σκηνικό μας, είναι γεμάτη από τέτοιες δυσαρμονίες, συχνά χωρίς άλλη λύση, παρά μόνο μέσω μιας μόνιμης διάσπασης. Αυτά τις περισσότερες φορές δεν αποτελούν μαρτυρίες για την δογματική καθαρότητα, και ακόμα λιγότερο για ηρωικές δοκιμασίες. Μάλλον πρόκειται για ιστορίες που σηματοδοτούν την αποτυχία της αγάπης.

Όλα αυτά μοιάζουν με οικογενειακές ιστορίες: γάμοι που αποτυγχάνουν, αλλά, ακόμη και οι πολλοί που επιβιώνουν, είτε υπομένουν δυσκολίες, ἠ, ως εκ θαύματος, θεραπεύονται και βρίσκουν το μονοπάτι προς την συμφιλίωση και μια νέα ζωή. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες. Οι Γραφές είναι όσο το δυνατόν πιο ειλικρινείς πάνω σε αυτό. Η ανθρώπινη ιστορία, εντός της δεύτερης γενιάς, περιλαμβάνει ζήλεια και δολοφονίες. Οι ιστορίες των ανθρώπων του Θεού κινούνται από τη μία τραγωδία στην επόμενη. Όμως αυτό που κάποιοι αποκαλούν «ιστορία της Σωτηρίας» είναι και αφήγηση για τον Θεό που εργάζεται μέσα και μέσω της ζωής των ανθρώπων, των οποίων η άθλια «καθημερινότητα» περιγράφεται με τόση σαφήνεια ώστε ο χειρότερος αμαρτωλός ανάμεσά μας μπορεί εύκολα να βρει παραδείγματα με τα οποία μπορεί να ταυτισθεί. Αυτή είναι η αλήθεια της ανθρώπινης κατάστασης.

Ένας από τους λόγους που αγαπώ τα γραπτά του Ντοστογιέφσκι είναι η μη «χρυσωμένη» μεταχείριση της ανθρώπινης κατάστασης: ένας τσεκουρο-δολοφόνος με τίποτα περισσότερο από ανόητους Νιτσεϊκούς συλλογισμούς για δικαιολογία, μια οικογένεια τόσο μπερδεμένη και συγκρουόμενη, που καταδικάζεται ο λάθος αδελφός για την δολοφονία του πατέρα του. Εν μέσω όλων αυτών, ακτινοβολούν μερικές από τις πιο εξέχουσες περιγραφές χριστιανικής κατανόησης. Δεν υπάρχει κανένα ουτοπικό όνειρο «προόδου» - μόνο η δυνατότητα να «εισβάλει» η Βασιλεία του Θεού εκεί που ελάχιστα θα το περίμενε κανείς.

Αυτό με επαναφέρει στο θέμα «ενορία». Όταν τελείωνα το διδακτορικό πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο Duke για να επιστρέψω στο ενοριακό λειτούργημα, ένας καθηγητής με ρώτησε γιατί το έκανα. Του είπα: «Φεύγω από την ακαδημία για να επιστρέψω στην ενορία και να κάνω θεολογία. Η θεολογία έχει την μορφή της ενορίας.» Αν και το έκανα με αγωνία, ήταν μια από τις καλύτερες αποφάσεις της ζωής μου.

Μόνο στην ενορία λαμβάνουμε τα Ιερά Μυστήρια. Μόνο από τα χέρια ενός ανθρώπου με ψεγάδια, ντυμένου με τη χάρη της Ιερωσύνης, λαμβάνουμε το ζωηφόρο Σώμα και Αίμα. Αυτή είναι η οντότητα - η ενορία - που ο Χριστός της εμπιστεύθηκε όλη την αποστολή της Βασιλείας του Θεού. Δεν πρόκειται για κάτι τυχαίο ή μια άβολη αναγκαιότητα: είναι το φανερωμένο θέλημα του Θεού.

Πιστεύω πως είναι επίσης ο τόπος του μεγαλύτερου πειρασμού μας – που είναι μάλλον λογικό. Το αληθινό πεδίο μάχης της πνευματικής ζωής βρίσκεται μόνο εκεί που αφθονεί ο πειρασμός. Μόνο μέσω έκχυσης ακραἰας Χάριτος ορθώνεται ένα μοναστήρι σε αυτό το επίπεδο πειρασμού. Ότι τέτοιες σκέψεις θα ακούγονται το λιγότερο παράξενες για εμάς, είναι ένδειξη πως αποτύχαμε να κατανοήσουμε την φύση της μάχης και τη θέση μας μέσα σε αυτήν.

Η τρέχουσα παγκόσμια τάξη, πληττόμενη από διάφορες απειλές και το πολιτικό χάος, είναι μόνο μία από τις πολλές πηγές που αναδεύουν τα πάθη μας και μας αποσπούν από την μέριμνα για την αληθινή κατάστασή μας. Για παράδειγμα, το πώς ένας ιερέας ή επίσκοπος χειρίζεται σήμερα την αντίδραση της Εκκλησίας στην πανδημία, δεν είναι σαν σε κρίση ούτε σαν σε απειλή - ανεξάρτητα από το πόσο αδέξιος ή αναποτελεσματικός μπορεί να είναι ο χειρισμός τους. Αν όντως εστιάζαμε σε κρίσεις, θα κοιτάζουμε μέσα στην καρδιά μας.

Ένας προσιδιάζων στόχος της καρδιάς περιγράφεται στην αρετή της «νήψης» (νηφαλιότητας). Είναι εκείνη η κατάσταση όπου τα πάθη έχουν καταλαγιάσει και παρακολουθούμε σιωπηλά όσα πράγματα θα διατάραζαν και θα διέκοπταν την κοινωνία μας με τον Θεό. Πολύ συχνά, αυτό που περνάει για «κοινωνία» στις ζωές πολλών, είναι μια ιδέα περί του Θεού, που διατηρείται μέσα σε μια ιδέα περί πνευματικού βίου, υποστηριζόμενη μέσα στο πλαίσιο μιας ιδέας περί Χριστιανισμού. Αυτές οι «ιδέες» είναι στην πραγματικότητα πάθη. Δεν φθάνουν καν στο ύψος αληθινών σκέψεων. Μάλλον αντιπροσωπεύουν κάτι ελάχιστα περισσότερο από έναν αστερισμό συναισθημάτων, που απηχούν τις ανεπιτήρητες νευρώσεις μας.

Η Ορθοδοξία, όταν βιώνεται σωστά, είναι δύσκολη. Δεν είναι οι νηστείες, ούτε ακόμη οι προσευχές. Είναι μάλλον η σκληρή δουλειά της αντιμετώπισης συναισθηματικών και ψυχολογικών ζημιών που μεταμφιέζουν τον εαυτόν τους μέσα στις πολλές γνώμες μας. Είναι η υπομονή της σταθερότητας, σε μεγάλες διαχρονικές περιόδους. Ελάχιστα πράγματα του Ορθόδοξου βίου μού έρχονται στον νου που να κατορθώνονται ταχέως.

Στις τωρινές μας δυσκολίες υπάρχει μια χιονοστιβάδα από πληροφορίες που μας τρομάζουν. Το μεγαλύτερο μέρος περιβάλλει την πολιτική ζωή των εθνών, ενώ κάποιο μέρος περιβάλλει την τρέχουσα ζωή της Εκκλησίας. Σίγουρα υπάρχουν πραγματικές προκλήσεις εντός της Εκκλησίας (αν και δεν διαφέρουν πολύ από τις προκλήσεις που είχαν παρουσιασθεί και παλαιότερα). Όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο, νομίζω πως δεν ομιλούν από έναν χώρο νηπτικής αντίληψης. Όσο για τις ζωές των εθνών, όποιος περίμενε σπουδαία πράγματα από αυτά είναι ανόητος. Τα έθνη καθημερινά ικανοποιούν τις προσδοκίες κάθε κυνικού.

Η μόνη μου βεβαιότητα είναι πως η Εκκλησία θα υπομένει και πως τα έθνη θα χειροτερεύουν. Αυτά τα πράγματα πρέπει να τα διευθετήσουμε μέσα στις καρδιές μας. Εκεί, εντός της καρδιάς, είναι δυνατόν να εντοπισθεί η Βασιλεία του Θεού όπου όλα τα βασίλεια αυτού του κόσμου οφείλουν να κλίνουν το γόνυ. Εκεί μπορούμε επίσης να εντοπίσουμε την ειρήνη που μας βοηθά να αντισταθούμε στα τραγούδια των Σειρήνων απ’ όσους θα μας απομάκρυναν από τη ζωή της ενορίας σε παραπλανητικές ανησυχίες. Γράφοντας στον πρώτο αιώνα, όπου τα πράγματα ήταν τόσο λιγότερο ξεκάθαρα από ό,τι είναι τώρα, ο Απόστολος Παύλος είπε:

10 Παρακαλώ δε υμάς, αδελφοί, δια του ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ίνα το αυτό λέγητε πάντες, και μη ή εν υμίν σχίσματα, ήτε δε κατηρτισμένοι εν τω αυτώ νοΐ και εν τη αυτή γνώμη. 11 εδηλώθη γαρ μοι περί υμών, αδελφοί μου, υπό των Χλόης ότι έριδες εν υμίν εισι. (Α’ Κορ. 1:10-11)

Ο Παύλος μπορεί να ήταν απασχολημένος με τις περιοδείες, με τα μαστιγώματα, τους λιθοβολισμούς, ξυλοδαρμούς, φυλακίσεις, βασανιστήρια και άλλα, ωστόσο, φαίνεται να διέθεσε χρόνο για να προσφέρει ένα λόγο προκειμένου να καλέσει την Εκκλησία μιας τοπικής κοινότητας να έρθει στα συγκαλά της. Εκείνος γνώριζε πού λάμβαναν χώρο οι πραγματικά μεγάλες μάχες.

Στο ίδιο πνεύμα προσφέρω και την δική μου ενθάρρυνση σε αυτούς που διαβάζουν αυτά τα φτωχά γραπτά. Να είστε σταθεροί στην αγάπη σας για τους αδελφούς. Σε δύσκολους καιρούς, η υπομονή και η αντοχή είναι οι μεγαλύτερες των αρετών. Ο κόσμος πνίγεται μέσα στην τρέλα της ιμιτασιόν δημοκρατίας του. Καλό είναι να μην αφήσουμε τέτοια πράγματα να ριζώσουν μέσα μας. Όποτε είναι δυνατόν, να εξασκείστε στην σταθερότητα. Να σέβεστε τους ιερείς σας. Να υπακούτε τους επισκόπους σας. Να προσεύχεσθε ο ένας για τον άλλον. Να αγνοείτε αυτούς που διαταράσσουν την ηρεμία σας.

Κύριε, σώσον τον λαόν Σου!