Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει όταν μαθαίνουμε ότι πολύ συχνά γινόμαστε πλάσματα του πολιτισμού στον οποίο ζούμε. Το καταλαβαίνουμε αυτό, ιδιαίτερα όταν ταξιδεύουμε και συναντάμε ανθρώπους των οποίων ο πολιτισμός διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από τον δικό μας. Αυτό που φαίνεται προφανές σε εμάς, μπορεί να φαίνεται ασαφές σε εκείνους.

Αυτό που τρώμε, πώς ψωνίζουμε, τι θεωρείται ευγενικό, τι αγενές, όλα αυτά διαμορφώνονται από τον εκάστοτε πολιτισμό. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Δεν εισερχόμαστε στον κόσμο σαν μια κενή σελίδα, ούτε φτάνουμε στη λεγόμενη «ηλικία της διάκρισης» χωρίς να έχουμε ήδη αποκτήσει ένα ευρύ φάσμα σκέψεων, πεποιθήσεων, τάσεων κ.λπ. Συνεχώς διαμορφωνόμαστε και σχηματιζόμαστε από το περιβάλλον μας. Σε κάποιο σημείο της ζωής μας, η θέλησή μας αποκτά δύναμη και αρχίζει να παίζει ένα ρόλο που συνεισφέρει στην ζωή μας. Ωστόσο, ανακαλύπτουμε - αν δώσουμε την πρέπουσα προσοχή - πως η θέληση βρίσκεται πάντα αντιμέτωπη με έναν «άνισο αγωνιστικό χώρο».

Παραδοσιακά, αυτή η διαπίστωση παίζει κάποιο ρόλο στην αντίληψη της Εκκλησίας για την Κατήχηση: την διαδικασία εκείνη με την οποία εισάγουμε πρόσωπα στην ζωή της Ορθόδοξης Πίστης.

Στους πρώτους αιώνες, αυτή η διαδικασία προετοιμασίας διαρκούσε έως και τρία χρόνια. Παραδόξως, εστίαζε κυρίως στην «ηθική διδασκαλία» (μαθήματα για το πώς να συμπεριφερόμαστε). Η διδασκαλία πάνω στα δόγματα της Πίστης δεν ελάμβαναν χώρα παρά μόνο μετά από το Βάπτισμα!  Το σκεπτικό πίσω από αυτό ήταν (και θα έπρεπε ακόμα να είναι) πως οι κατηχούμενοι είχαν ανάγκη πνευματικής διαμόρφωσης πριν γίνουν έτοιμοι να λάβουν δογματική διδασκαλία. Αυτή η αντίληψη έχει αποδυναμωθεί πάρα πολύ, μέσα στην σύγχρονη κουλτούρα μας.

Κοπιάζουμε, κάτω από τον μύθο πως είμαστε «κοινωνία πληροφοριακής βάσης». Φανταζόμαστε πως είμαστε βαθύτατα πληροφορημένοι, πως έχουμε εύκολη  πρόσβαση σε τεράστιους όγκους πληροφοριών - βάσει των οποίων είμαστε σε θέση να κάνουμε ελεύθερες και καλά μελετημένες αποφάσεις. Αυτή η υπεραπλούστευση της ανθρώπινης εμπειρίας είναι βαθύτατα ελαττωματική. Ανάμεσα στα πράγματα που έχουμε μάθει τον τελευταίο ενάμιση χρόνο είναι πως η «εξ αποστάσεως παιδεία» δεν λειτουργεί τόσο καλά. Υπάρχει μια καλή εξήγηση για αυτό: η παιδεία δεν είναι απλώς η απόκτηση πληροφοριών. Η αλληλεπίδραση με μια οθόνη υπολογιστή δεν αρκεί. Είμαστε κοινωνικά όντα και απαιτούμε την παρουσία και την άμεση αλληλεπίδραση με άλλους, προκειμένου να διδαχθούμε καλά και πλήρως. Το λάθος μας σχετικά με όλα αυτά θα μπορούσε να συγκριθεί με το να φανταζόμαστε πως τα βρέφη έχουν ανάγκη μόνο το γάλα, αλλά όχι το άγγιγμα, την αγκαλιά, το άκουσμα γλυκιάς φωνής, και το ανθρώπινο πρόσωπο. Γνωρίζουμε καλά το αποτέλεσμα τέτοιων λανθασμένων αντιλήψεων: πεθαίνουν τα μωρά, έχοντας υποκύψει στην «αποτυχία να ευδοκιμήσουν».

Οι Κατηχούμενοι που λαμβάνουν μια διατροφή μόνο από πληροφορίες, ομοίως θα αποτύχουν να ευδοκιμήσουν. Πάνω απ’ όλα, μόνο η άσκηση της πίστης μπορεί να κάνει δυνατή την πίστη.

Τότε είπε ο Ιησούς σε εκείνους τους Ιουδαίους που Τον πίστεψαν: «Αν μείνετε στον λόγο Μου, τότε είστε πράγματι μαθητές μου. Και εσείς θα μάθετε την αλήθεια και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει». (Ιω. 8: 31-32)

«Μένοντας στον λόγο Του» (η τήρηση των εντολών, η συμμετοχή στις πρακτικές της πίστης) είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την «γνώση της αλήθειας».

Οποιοδήποτε πλήθος πληροφοριών μπορεί να έχει περάσει από τα αυτιά και τα μάτια μας - οι Γραφές, η Λειτουργία, διάφοροι ύμνοι και σοφά γραπτά - όλα αυτά μας λούζουν με την σοφία τους ενώ εμείς παραμένουμε αδρανείς, ανέγγιχτοι, ακόμη και βαριεστημένοι. Και όμως, μπορεί κάποια στιγμή μία μόνο φράση να τραβήξει την προσοχή μας και ξαφνικά φανερώνεται η κατανόηση μέσα μας - μερικές φορές συνοδευόμενη από θαυμαστή χαρά και αγαλλίαση. Αυτές οι σπουδαίες στιγμές της Χάριτος δείχνουν προς κάτι που έχει συμβεί μέσα στην καρδιά… Οι ώρες, οι εβδομάδες, ακόμα και ολόκληρα χρόνια ορθοστασίας στις Λειτουργίες, νηστεύοντες και αποτυγχάνοντες, εξομολογούμενοι και αγωνιζόμενοι, όλα αυτά λειτουργούν σαν ένα άροτρο που «αφρατεύει» το σκληρό χώμα της καρδιάς. Τόσοι σπόροι είχαν πέσει αλλού, ή πάνω στα βράχια, και πήγαν χαμένοι. Όμως κάποια στιγμή, ένας μόνο σπόρος βρίσκει εύφορο έδαφος και η χάρη του γεμίζει την ψυχή.

Τέτοιες στιγμές όχι απλώς αξίζουν την υπομονή, αλλά δείχνουν και προς την ουσία της πίστης, και την αληθινή φύση του έργου της. Δεν σωζόμαστε από πληροφορίες. Σωζόμαστε από τον Λόγο ο Οποίος ενεργεί πλούσια μέσα στις καρδιές μας μεταμορφώνοντάς μας. 

Αυτό μου λέει να βάλουμε στον νου μας να γίνουμε «αέναοι κατηχούμενοι», όπου η προσοχή μας θα εστιάζει στο μαλάκωμα της καρδιάς μας, και όχι να κατακλύζουμε το μυαλό μας.  Εδώ εγείρεται το εξής σημαντικό ερώτημα: «Τι είναι αυτό που μαλακώνει την καρδιά μου;»  Αυτό αγγίζει την ίδια την ρίζα της μετάνοιας.  Νομίζω όμως πως μπορεί να διαφέρει από καρδιά σε καρδιά. Έχω δει την παραίνεση, για παράδειγμα, πως πριν από την προσευχή, να διαβάζουμε κάτι που μαλακώνει την καρδιά. Είναι δύσκολο να μεταβούμε άμεσα από την πολυάσχολη ζωή μας κατευθείαν στα Άγια των Αγίων. Υφίσταται η ανάγκη να «πλυθούμε και να είμαστε καθαροί», και να «ντυθούμε με το ένδυμα της σωτηρίας». Αναμφίβολα, για κάποιους μπορεί να αποτελεί προετοιμασία να ψάλλουν ή να ακούν μια ιερή μελωδία. Αν εστιάζουμε προσεκτικά, θα βρούμε τέτοια πράγματα γύρω μας.  Ας τα χρησιμοποιήσουμε.

Η εκμάθηση της καρδιάς είναι το αληθινό σημείο σωτηρίας.  Οι πληροφορίες δεν μας σώζουν - αλλά υπάρχει κάτι που λέγεται «σωτήρια γνώση».  Επίσημα, αναφερόμαστε σε αυτήν ως «ιερός φωτισμός». Είναι η σταθερή διδασκαλία της Εκκλησίας πως ο ιερός φωτισμός είναι η επιθυμητή οδός μας προς τον Θεό.  Είναι δώρο του Θεού (δεν γίνεται να γράψω ένα βιβλίο και να πω «ορίστε, διάβασε αυτό και θα φωτιστείς»). Είναι απολύτως δεδομένο πως ο Θεός επιθυμεί να είμαστε φωτισμένοι. Μας καλεί, να «εξαγνίσουμε» τις καρδιές μας.