Εν Γαλλία, μετά την άφιξίν μου εξ Ελλάδος, συνηντήθην μετ’ ανθρώπων εκ των οποίων απεξενώθην επί είκοσι δύο έτη κατά την εν Αγίω Όρει ζωήν μου, ιδιαιτέρως δε κατά την διάρκειαν των τελευταίων ετών, ότε κατεστάθην πνευματικός δια τινας εκατοντάδας μοναχών όλων των μορφών της ασκητικής ζωής του Άθωνος. Δεν αποκρύπτω ότι ήμην τελείως απροσανατόλιστος. Η ψυχολογία των μοναχών, η υπομονή και η αντοχή αυτών υπερέβαινον τοσούτον πάντας και πάντα (όσα εν Ευρώπη συνήντησα), ώστε δεν εύρισκον ούτε λόγους, ούτε εξωτερικούς τρόπους επικοινωνίας.

Εκείνο όπερ οι μοναχοί αποδέχονται μετ’ ευγνωμοσύνης, εν Ευρώπη συνέτριβε τους ανθρώπους. Πολλοί απεστρέφοντο εμέ ως ασυνήθως σκληρόν, και δη σκληρόν μέχρι διαστροφής του Ευαγγελικού πνεύματος της αγάπης. Και εγώ κατενόουν τας κρίσεις ταύτας αντιλαμβανόμενος ότι τα «μέτρα» των μοναχών και τα μέτρα των ανθρώπων του δυτικού πολιτισμού διέφερον βαθέως.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πλέον αφύσικος, ουχί μόνον δια τους ανθρώπους των καιρών του «Μεγάλου Ιεροεξεταστού», αλλά και δια τους συγχρόνους ημών θα ήτο ο Χριστός. Τίς δύναται να ακούση του Χριστού ή έτι μάλλον να ακολουθήση Αυτόν; Εκείνο όπερ εδίδετο εις τους μοναχούς μετά παρέλευσιν δεκαετιών πένθους, οι σύγχρονοι άνθρωποι θέλουν να λάβουν εις σύντομον χρονικόν διάστημα, και μάλιστα κατά την διάρκειαν ολίγων ωρών ευχαρίστου «θεολογικής» συζητήσεως.

Οι λόγοι του Χριστού –έκαστος λόγος Αυτού– ήλθον εις τον κόσμον τούτον Άνωθεν. Ανήκουν εις την σφαίραν άλλων διαστάσεων και δεν αφομοιούνται άλλως, ει μη δια της οδού της επί μακρόν προσευχής μετά πολλών δακρύων. Άνευ της προϋποθέσεως ταύτης θα παραμένουν εσαεί ακατανόητοι εις τον άνθρωπον, τον οσονδήποτε «πεπαιδευμένον» έστω και θεολογικώς.

Είπε τις εις εμέ: «Όταν ζης υπό το άχθος του ακατανοήτου τότε πνίγεσαι». Αληθώς, πάντες ημείς συντριβόμεθα, όταν αποπειρώμεθα δια των δυνάμεων ημών να εννοήσωμεν τον λόγον του Χριστού. Αυτός ο Κύριος είπεν: «Ο πεσών επί τον λίθον τούτον συνθλασθήσεται· εφ’ όν δ’ αν πέση, λικμήσει αυτόν» (Ματθ. 21,44). Συναντώντες την ιδιομορφίαν ταύτην του λόγου του Χριστού, βαθμηδόν εννοούμεν ότι ο λόγος ούτος φανεροί ενώπιον ημών τας αιωνίους σφαίρας του ανάρχου Πνεύματος. Και εν συνεχεία ζώμεν παν ό,τι ανθίσταται εν ημίν εις τον λόγον του Χριστού ως την παρουσίαν του θανάτου εντός ημών. Ούτω διαμένομεν εν καταστάσει βαθέως διχασμού: Αφ’ ενός μεν αισθανόμεθα την ευγνωμοσύνην ως γλυκείαν μάχαιραν να διαπερά την καρδίαν ημών· αφ’ ετέρου δε αφόρητον αισχύνην δι’ εαυτούς, αλλά και φρίκην ωσαύτως προ του απροσίτου του ημετέρου σκοπού.

Είναι απαραίτητος εις πάντα χριστιανόν ο αδιάκοπος αγών και η φορά προς το φως του Χριστού, ως και η αποφασιστικότης να υπομείνη πάσας τας συνεπείας ενός τοιούτου αγώνος εντός των ορίων της γης. Μόνον τότε φθάνομεν εις την κατανόησιν του Ευαγγελικού λόγου· η κατανόησις δε αύτη έρχεται άνευ δυνατότητος «παρατηρήσεως», τίνι τρόπω συμβαίνει, διότι πρόκειται περί αληθούς διαμονής Αυτού του Θεού μεθ’ ημών.

Εις πάσαν περιοχήν του ανθρωπίνου πολιτισμού δυνάμεθα να παρατηρήσωμεν «προόδους», αλλ’ ουχί εις την ζωήν ημών. Συχνάκις το Πνεύμα το Άγιον αποχωρεί αφ’ ημών δι’ εκείνας ή τας άλλας κινήσεις της καρδίας ή της σκέψεως ημών. Είναι όμως δυνατή η εγκατάλειψις και δια τον λόγον ότι το Πνεύμα βλέπει ημάς αναπεπαυμένους και ικανοποιημένους μετά των ήδη ληφθέντων ή επιτευχθέντων, και αποχωρεί, ίνα αποδείξη εις ημάς ότι είμεθα εισέτι μακράν εκείνου, όπερ οφείλομεν να είμεθα.